Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5798. 1642 juli 21. Van W. de Groot.¹

Frater optime,

Accipies hic ea quae Rivetus tibi opposuit,² non ita virulente scripta ut alii faciunt, talia tamen quae subinde pungere non desinant. Laurentiades hac septimana quae Latine vidisti Belgice edidit et quidem auctiora.³ Imputat enim tibi pro crimine quod Viam pacis edi fecisti praefixa Pii IV bulla acerbissima.⁴ Quid Riveto, quid ipsi, quid Santrae respondendum sit, tu optime nosti. Vidisti quid iam bis in hac materia praestiterit reformatorum coryphaeus operam suam ei commodantibus etiam reliquis.⁵

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 24, 250. Eigenh. oorspr. Antw. op no. 5783, beantw. d. no. 5817.

2 Op 29 juli kreeg Grotius een exemplaar van Rivets Examen animadversionum Hugonis Grotii (BG no. 1180) in handen (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau I, p. 212).

3 Eind juni was het geschrift Hugonis Grotii epistola ad Jacobum Laurentium anatomizata bij de Amsterdamse boekverkoper Hendrick Laurensz. verschenen (BG no. 1203). Spoedig daarop volgde een herdruk (BG no. 1204). Ook was sinds kort een afzonderlijke Nederlandse vertaling beschikbaar die de titel voerde Hugonis Grotii brief aen Jacobum Laurent[ium] geanatomizeert (BG no. 1205).

4 De bul ‘Iniunctum nobis’ van paus Pius IV, dd. 13 november 1564, komt alleen voor in de Amsterdamse uitgaven van de Via ad pacem ecclesiasticam (BG nos. 1167 en 1168); vgl. no. 5559.

5 De brief van ‘Santra Salebrosus’ (Constantijn Huygens), dd. 22 juni 1642 (no. 5761). Zoals de Haagse hofpredikant André Rivet eerder, in maart, een anoniem epigram van Huygens

[p. 327]

⁵ Ego, si tuis pacis consiliis apud protestantes proficere

5 had opgenomen in zijn Hugonis Grotii in Consultationem Cassandri annotata. Cum necessariis animadversionibus Andreae Riveti ... (BG no. 1172), zo geschiedde het nu ook met Santra's brief. In Rivets Examen zal de bewuste brief te lezen zijn op pp. 146-147.

[p. 327]

quicquam speres, e re fore iudico ut tua antedicta auctoritate scriptorum protestantium, Melanchtonis, Buceri nomine, ita munias, ut omnes ad oculum videant etiam alios magni nominis theologos tecum facere, qua in re egregiam tibi operam navare posset dominus Vossius.⁶

De privatis tuis scriptis, quae edi desideras, egi cum Reigersbergio. Nec ille, nec ego habemus chartam illam, quae ‘non praeiuditii’ dicitur et magistratibus data est, nec decretum et protestationem Roterodamensium cum primum esses captus. Ea si tibi ad manum sunt, mitte; nos interea videbimus an hic nancisci possimus.⁷

Walonem Messalinum⁸ et editionem Blavianam Viae ad pacem⁹ prima occasione mittam. Mittet et La Mairius plura Walonis exemplaria in Galliam. Quae per Stradium¹⁰ ad nos misisti, recte curata ex prioribus litteris, ubi Mileteriani scripti mentionem facio, intellexeris. Certe si sententiam tuam de Antichristo ita exposuisses, ut iam facit Mileterius, minus id habuisset offendiculi apud eos qui implementum prophetiae de Antichristo adhuc expectant. Verum est contra imperium regis Galliarum esse si quis papam Antichristum vocet, sed tamen dicent reformati nulla te necessitate adactum vindicias papae suscepisse.¹¹ Silet adhuc Marezius, quod miror.¹²

Historia tua bene a me servatur, sed tempus est ut et de ea edenda aliquando cogites,¹³ ubi Hoofdiana prodierint.¹⁴ Ridicula de versione epistolae tuae ad Laurentiadem lis novum nobis libellum Belgicum peperit qui sexti epimetri loco est.¹⁵

6 Vossius had aan Grotius al enkele bruikbare teksten en voorbeelden gegeven; zie zijn brief van 17 juni (no. 5752).

7 De Autentycque stucken, raeckende de saecke van den heer Hugo de Groot ... (BG no. 889). Ten behoeve van de uitgave werd nog gezocht naar de Acte op de veranderinge van de magistraten, dd. 16 november 1618. Voorts wensten Grotius' broer en zwager de beschikking te hebben over geauthentiseerde afschriften uit de Rotterdamse vroedschapsboeken; vgl. dl. IV, bijlage 17 en BG no. 889, nos. 4 en 6.

8 Walonis Messalini de episcopis et presbyteris contra D. Petavium Loiolitam dissertatio prima. Dit werk van Claude Saumaise, in 1641 bij Jean le Maire te Leiden verschenen, bleek in Parijs niet meer in de handel te zijn.

9 BG no. 1167; de Amsterdamse uitgave wijkt op een aantal punten af van de eerder verschenen Parijse editie (BG no. 1166).

10 In juni had Grotius aan Godefroi d'Estrades een exemplaar van Brachets Le Catholique réformé meegegeven; vgl. no. 5775.

11 Koning Hendrik IV had zijn misnoegen uitgesproken over het door de nationale synode van Gap (1603) aangenomen geloofsartikel inzake de identificatie van de Antichrist met de paus. Op verzoek van de koning werd het artikel in 1607 uit de geloofsbelijdenis geschrapt.

12 Samuel Desmarets (Maresius) legde de laatste hand aan zijn Concordia discors et Antichristus revelatus; id est ill. viri Hugonis Grotii apologia pro papa et papismo. In november bracht de Amsterdamse drukker Janssonius de eerste exemplaren in omloop; zie Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau I, p. 390-392.

13 Grotius' Annales et historiae de rebus Belgicis. In 1657 verzorgde Joan Blaeu de eerste druk van dit jeugdwerk (BG no. 741).

14 De Neederlandsche Histooriën van Pieter Cornelisz. Hooft werden in augustus 1642 uitgebracht.

15 In juli verscheen Laurentius' geschrift Hugonis Grotii epistola ad Jacobum Laurentium anatomizata in vertaling (BG no. 1205). In deze uitgave werd het voor Laurentius minder welgezinde ‘Epimetrum quintum’ (vgl. BG no. 1203 rem. 3) vervangen door een andere ‘Toe-Gifte’. De toegift verscheen nagenoeg gelijktijdig in een Latijnse versie: Epimetrum quintum: ‘Continens remedium adversus animum concitatum cuiusdam Joannis sine nomine, sive Apologistae anonymi incerti editoris et translatoris Epistolae Grotii’ (vgl. BG no. 1204).

[p. 328]

Obiit iam comes Guilielmus Nassavius,¹⁶ in cuius locum, de marescalli titulo loquor, successurum se sperat Brederodius,¹⁷ in praefectura Clusae Beverowartius.¹⁸

De rebus Thuani¹⁹ aliquam spem superesse laetus intelligo, quanquam tam multa hic de custodia reginae addita, de fratris regii in Italiam itinere et alia id generis sparguntur ut valde ei metuam, praesertim si non ad ordinarios iudices, sed ad delegatos res deducatur.

Deus te, uxorem, liberos diu servet incolumes, quod multi hic optant, quos de tuo morbo, imo et morte, rumores - e filii morbo ortum trahentes - maxima affecerunt tristitia. Vale,

tibi obsequentissimus frater,
Guilielmus Grotius.

16 Veldmaarschalk Willem, graaf van Nassau-Siegen (1592 - † 17 juli 1642 in het legerkamp te Orsoy), was in 1641 bij het beleg van Gennep zodanig gewond geraakt dat herstel niet meer mogelijk bleek (NNBW I, kol. 1572).

17 Johan Wolfert van Brederode (1599-1655), kolonel in Staatse dienst, kreeg inderdaad de maarschalksstaf van zijn overleden zwager (NNBW X, kol. 125-126).

18 Lodewijk van Nassau (ca. 1600-1665), heer van Beverweerd, bastaardzoon van prins Maurits, kolonel in het Staatse leger. In 1642 werd hij voor de functie van gouverneur van Sluis gepasseerd (NNBW I, kol. 1365-1366).

19 Het proces tegen François-Auguste de Thou was in volle voorbereiding.

Hagae, XXI Iulii 1642.

Responsio haec Santrae opposita, cum in manus meas venisset, describi eam feci dignamque iudicavi quae ad te mitteretur.²⁰ Quid si publici iuris fiat?

20 De tekst van het vlugschrift lijkt niet meer voorhanden te zijn. Hoogstwaarschijnlijk zal de schrijver niet geweten hebben wie zich achter de naam ‘Santra’ schuilhield; zie Briefw. Huygens III, p. 315, 319 en p. 323.

Adres: A monsieur/monsieur Grotius, ambassadeur de Suede, à Paris.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 31 Iulii.

En in dorso: 21 Iulii 1642 W. de Groot.