Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7

2775. 1636 september 26. Van J.F. Gronovius¹⁰.

Viro τϱισμεγίστῳ Hugoni Grotio Iohannes Fredericus Gronovius salutem et observantiam.

Quod tam longo tempore nihil ad te literarum dedi¹¹, nobilissime domine, cum nemo unus sanctioribus votis instauratae fortunae tuae faveret, non processit ex ullo frigore meae erga immortalia decora tua observantiae, sed ex verecundia, qua sola olim praesenti me tibi non displicuisse confido.

Quare nunc quoque cum meditata oratione silentium rumpere vellem, nihil egi aliud, quam ut cum pudore luctarer et infantiae meae velut rationes inspicerem: adeo omnia deficiebant verba, quibus observantius alloqui te sperabam quam silui. Occupo ergo invita verba, et spargam haec, non eligam, ut ipsa fiducia securitasque sermonis fidem faciat tibi, ne praecipiti quadam cogitatione interruptam religionem, qua cum merita tua semper tum comitatem, qua in cultores tuos me adscripsisti, postquam primum audivi vidique venerabile illud et probum os tuum, τοῦ ϰαὶ ἀπὸ γλώσσης μέλιτος γλυϰίων ϱ̔έεν¹², et visum veneratus sum. Opto autem

10 Copie Leiden, UB. coll. Burm. f. 5; coll. Gron. 55 f. 5. Beantw. d. no. 2815. Betreffende Gronovius zie men V, p. 229 n. 2. aant.

11 De laatst bekende brief van Gronovius aan Grotius is die van 7 februari 1634 (dl. V, p. 229 no. 1911).

12 Homerus, Ilias I, 249.

[p. 410]

a summo Numine, cum virtutibus tuis par honor evenire non possit, is uti perpetuo rerum tuarum status sit, qui nec magnitudinem tuam dedeceat nec pietatem studiumque de publico egregie porro merendo inhibeat.

Studia nostra paucis consiliis tuis excitata¹ in eo nunc vigore sunt, ut vel hac solum caussa unius ambulationis moram mihi tecum exoptem, ubi explorares, num aureos sermones tuos intelligere potuerim. Neque enim adeo fastidiose ultra Sirenibus adhaeresco, ut non sublimiorum quibus maxime vita iuvatur, si non omnis, tamen potiore ex parte sim: neque ita severa illa persequor, ut in barbaros transeam et deliciis literariis nuncium remittam. In quibus ut pote, ubi plus videor posse, lucrativis horis exerceo et iacto me interdum, si forte aliquod, quantumvis parvum ad iuvandas literas momentum esse possim.

Ita nuper ad P. Papinii Statii Silvas² diatriben scripsi³, cuius, si liceret per locorum intervalla et itinerum difficultates, neminem quam te, vir maxime, iudicem esse malim. Diligentiam certe magnam adhibuimus et, quantum nostra tenuitas patitur, plurima tum in ipso poëta tum in interpretum commentariis emendanda animadvertimus. Atque en gustum. Equo maximo Domitiani⁴: Te signa ferente Et minor in leges iret gener et (Ca)to castris⁵. Non est hic locus summorum virorum παϱοϱάματα ad haec verba recensere. Quorum omnium communis error est, quod ire in leges sub leges concedere interpretantur. Nos ‘ire in leges’ dictum putamus, ut Virgilio: ‘imus in adversos’⁶. Statio: ‘adversum moriens it miles in hostem’⁷. Leges sunt illae, quas senatus infelici magnanimitate armato Caesari⁸ imposuit - Suetonius Iulio cap. XXVIII⁹ -, de quibus signatur (?) Petronius¹⁰: ‘Tu legem, Marcelle¹¹, tene’¹². Leges pro earum latoribus et pertinacibus defensoribus, ut divine tu apud Lucanum¹³: ‘Scit cruor imperii qui sit, quae viscera legum’¹⁴. Quod equidem semper exosculatus sum, ex quo intelligere potui. Hoc igitur dicit: Si tuis auspiciis partes Caesaris fuissent administratae, si tu Cae-

1 Bijvoorbeeld in Grotius' brief van maart 1634 (V, p. 234).

2 Over de latijnse dichter Publius Papinius Statius en zijn Silvae zie men IV, p. 216 n. 2.

3 Johannis Frederici Gronovii in P. Papinii Statii Silvarum Libros V. Diatribe Ad Th. Graswinckelium Equitem & JC. Hagae-Comitis, Ex Officina Theodori Maire MDCXXXVII.

4 Het eerste gedicht van boek I der Silvae is gewijd aan het ± in het jaar 91 opgerichte ruiterstandbeeld van keizer Domitianus; zie Gronovius, Diatribe, p. 21 (c. IV) - abusievelijk als 25 gepagineerd -.

5 Statius, Silvae I I, 27/8 ed. Mozley (Loeb Class. Libr.), I, p. 8; zie Gronovius, Diatribe, p. 18: te regna ferente; Diatribe, p. 20. Voor Marcus Porcius Cato Uticensis zie IV, p. 501 n. 4.

6 Vergilius, Aen. XI, 389; Gronovius, Diatribe, p. 17.

7 Statius, Silv. II V, 20; Gronovius, Diatribe, p. 17.

8 De Romeinse dictator Gaius Julius Caesar.

9 Suetonius Tranquillus, De Vita Caesarum: Divvs Ivlivs, XXVIII; zie de editie van Rolfe (Loeb Class. Libr.), p. 38.

10 Gaius Petronius Arbiter, Romeins schrijver; zie over hem V, p. 230 n. 1.

11 Marcus Claudius Marcelius, consul in 51 v. Chr.; vgl. de in n. 9 geciteerde plaats bij Suetonius.

12 Petronius Arbiter, Satiricon 124 (288); zie ed. Heseltine (Loeb Class. Libr.). p. 274. Gronovius, Diatribe, p. 19.

13 Marcus Annaeus Lucanus (39-65), Romeins dichter; aanvankelijk tot de kring rond keizer Nero toegelaten, werd hij later diens vijand. Hij nam deel aan de samenzwering van Gaius Calpurnius Piso tegen het leven van de keizer en werd bij de ontdekking daarvan tot zelfmoord gedwongen.

14 Lucanus, De Bello Civili VII, 579: Scit, cruor imperii qui sit, quae viscera rerum; zie ed. Duff (Loeb Class. Libr.), p. 412.

[p. 411]

sar fuisses, in has leges et earum rogatores defensoresque capita illa adversarum partium Pompeius¹ te minor, non magnus solus paremque ferre indignatus, et Cato ultro tecum ivissent, armati movissent². Invidiosissimum autem illud in hostes Divi, quod proxime ante clementiam erga externos furores Domitiani³ praedicavit, qua videlicet illi digni non essent, qui tam ingratos pro studio Rom. imperii augendi se ostendissent⁴. Videtur et illos latores perstrinxisse Caesar lib. I. de bello Civili: Decurritur ad illud extremum atque ultimum senatus consultum, quo nisi poene in ipso urbis incendio atque in desperatione omnium salutis, latorom audacia, nunquam ante discessum est: dent operam consules, praetores etc.⁵ posset scribi - latorum audacia! -: et verum probarem, si Florus⁶, non Caesar in manibus esset.

Quae tamen non intelligere me fateor, atque ideo addo, ut a te me hoc doceri petam. Utinam autem gravissimae occupationes haec permitterent, ut spondere mihi possem te, quae ad libros illos observasti, mecum communicaturum aut quaestionibus meis responsurum.

Permulta habeo, quae anteriores interpretes securi praeterierunt, in quibus ego tamen nec volam nec vestigium boni integrique sensus video. Rogarem illud praecipue, ut magni viri libros, in quibus tanta cum specie disputat satiram et re et nomine Graecae originis esse, pervolutares quaeque non recto stare talo putares, enotares mihi. Etsi enim facile alba sim linea ad ea, quae me olim docuisti, praesertim recens a lectione operis Casauboniani⁷; sunt tamen ibi quaedam, in quibus mihi non satisfacio. Bella autem occasio est hac de re accuratius disserendi ad illa in Tiburtino Manlii Vopisci⁸:

Liventem Satiram nigra rubigine turbes,⁹

ubi plaudit sibi mire Gevartius¹⁰, cum corrigit turpes. At nos vulgatum ita defendimus. Duo sunt, ex quibus Satira Luciliana¹¹ cohaeret, ordo turbatus et confusaneus seu respectu materiarum seu stili, qui prosam versae miscet, sive sermonis, qui Graecam latinae, et insectatio vitiorum per sales et acerbos iocos. Quae

1 Gnaeus Pompeius Magnus: zie IV, p. 501 n. 2.

2 Gronovius, Diatribe, p. 20.

3 De Romeinse keizer Titus Flavius Domitianus (81-96; geb. 51).

4 Gronovius, Diatribe, p. 20.

5 Caesar, Bellum Civile I, 5; ed. Peskett (Loeb Class. Libr.), p. 8. Vgl. Gronovius, Diatribe, p. 20.

6 Vgl. Gronovius Diatribe, p. 13. Lucius Annaeus Florus is o.a. de schrijver van Epitome bellorum omnium annorum DCC, een schets van de Romeinse geschiedenis, waarbij de schrijver o.m. teruggaat op Livius, Sallustius, Caesar, en speciale aandacht schenkt aan de oorlogen tot de tijd van keizer Augustus; hij is wellicht identiek met de tijdgenoot en vriend van keizer Hadrianus (117-138).

7 Isaaci Casavboni De Satyrica Graecorvm Poesi, & Romanorum Satira Libri duo. In qvibvs etiam poetae recensentur, qui in vtraque poesi floruerunt. Parisiis. Apud Ambrosivm & Hieronymvm Drovart, via Iacobaea, sub scuto Solaris aurei. M.DCV.

8 Het derde gedicht van boek I der Silvae is gewijd aan de villa (bij Tibur) van de epicurist Manilius Vopiscus, een man met smaak voor literatuur.

9 Statius, Silvae I III, 103; ed. Mozley (Loeb Class. Libr.) I, p. 46; Gronovius Diatribe, p. 64.

10 Over Jean Gaspard Gevaerts en zijn Statiuseditie zie men IV, p. 216 n. 1.

11 De Romeinse dichter Gaius Lucilius (180-102 v. Chr.) was de schepper van het origineel-Romeinse genre van het hekeldicht.

[p. 412]

utraque summa cum eruditione et iudicio expressit hoc versu Statius. Cum enim satiram nigra liventem rubigine facit, posterius: cum turbari eam, prius innuit. Turbare miscere est, confusaneum et miscellum opus facere. Ut turbatis gressibus ambo Praecipitant lib. XI Theb.¹ hoc est, permixtis, implicitis, ut discerni non possit ab astantibus, utri cuiusque sint. Turbare satiram est opus, carmen miscellum facere et quasi per satiram scribere: de qua locutione multa pro tironibus collegimus, in quibus doctissimi viri falsi sunt. Turbare satiram liventem nigra rubigine est satiram Lucilianam condere.

Vides quam opportune gloriari possim te magistro ita me profecisse, ut communibus studiis prodesse possim. Adeo ingenui sumus, ut nemo lubentius hoc profiteatur: et is nobis pudor eaque modestia est, ne aliter summum virum, quamvis contra ipsum sentientes, accipiamus, quam ut ille se laesum queri nolit.

Age igitur, maxime heros, sume hanc operam ei homini, qui semper virtutes tuas adoravit et sane suam gloriam putat, quod eo seculo natus sit, quo non tantum publice, sed etiam privatim incomparabilis doctrinae tuae fructum participare possit. Neque aliter hoc precor, quam si negocia tua, quae fortunae Germanorum - utinam feliciter γένοιτο, γένοιτο! - tempora tua expensa ferunt, nobis vacare te patiantur, et eam de nobis spem habes, ut aegre non feras illustri nomine tuo chartas nostras cohonestari.

Vale, μέγα ϑαῦμα Βϱοτῶν², et ut amari nos a te sciam, literis tuis quamprimum me dignare.

Τῷ πάνυ Salmasio³, apud quem nos commendationi tuae pudorem non incussisse intellexisti forte, officiose salvere iuberem, nisi illum in itinere iam esse crederem.

Iterum vale cum tuis et bene rem gere.

Hagae Comitis, a.d. VI Kal. Octobr. ann. MDCXXXVI.

Τῷ πάνυ Salmasio: Certe debuit dicere τὸν πάνυ, ni fallor. Hoc nimirum est cessare, quod minus recte expositum a te puto in Ovidii Trist. lib. III El. VII⁴.

Aut ubi cessaras, causa ruboris eram.

Neque enim ibi poëta significat studium musimum ab illa virgine intermissum fuisse, sed illam minus attentam ad ea, quae scriberet, aberrasse. Certe rem acu tetigisse puto Iacobum Wallium⁵, cultissimum poëtam, qui de eadem hac Perilla:

Non ubi cessaras, quamvis cessasse puderet,
Delictum Musa est inficiata suum⁶.

1 Statius, Theb. XI, 519/20: ... et ad terram turbatis gressibus ambo praecipitant.

2 Vgl. Homerus, Il. XIII, 99: Ὢ πόποι, ἦ μέγα ϑαῦμα τόδ᾽ ὀφϑαλμοῖσι ὁϱῶμαι en id., Od. XI, 287: ... ϑαῦμα βϱοτοῖσιν.

3 De Franse klassiek-filoloog Claude de Saumaise, hoogleraar te Leiden, bevond zich met verlof in zijn, vaderland.

4 Ovidius, Trist. III VII 26; het gedicht is gericht aan Perilla - wel ten onrechte beschouwd als Ovidius' stiefdochter de dochter van zijn derde vrouw.

5 Jacques van der Walle (1599-1690), jezuiet; hij schreef een groot aantal latijnse gedichten.

6 Op p. 216 van de editie van 1636: Iacobi Wallii e Societate, Iesv Poematvm Libri novem.

[p. 413]

Quum Corallus¹ scriberet: ‘nescio, quis sit ille Plut. in Galba’², tum bona fide cessabat. Ita quidem sentio, nisi meliora a te docear.

1 Naar ik vermoed is Stephanus Corallus bedoeld; hij bezorgde een aantal uitgaven van klassieke auteurs, o.a. van Statius (1473?) en van Ovidius (1477). Zie Short-Title Catalogue of Books printed in Italy and of Italian Books printed in other Countries from 1465 to 1600. Now in the British Museum. London, Trustees of the British Museum, 1958. Identificatie wordt echter bemoeilijkt door het feit, dat de naam ‘Corallus’ voorkomt als pseudoniem van Ulrich von Hutten (1488-1523), graecus, dichter en hervormer. Zie bijvoorbeeld Dialogi Septem Festive Candidi. Momvs. Carolvs. Pietatis et Svperstitionis Pvgna. Conciliabvlvm Theologistarvm adversvs bonarvm literarvm stvdiosos. Apophthegmata Vadisci et Pasqvilli de depravato ecclesiae statv. Hvttenvs Captivvs. Hvttenvs Illvstris. Avthore S. Abydeno, Corallo. Germ. in: Ulrichs von Hutten Schriften herausgegeben von Eduard Böcking. Vierter Band. Gespräche. Leizig. Druck und Verlag von B.G. Teubner. 1860.

2 Noch uit Corallus noch uit Von Hutten is mij deze tekst bekend; de zin ervan is mij niet geheel duidelijk: ik weet dan ook met de interpunctie niet goed raad.