Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7

[p. 468]

2815. 1636 oktober 28. Aan J.F. Gronovius¹.

Facis magis pro ingenii tui bonitate quam pro meo merito, Gronovi doctissime, quod mei benignam memoriam amoremque neque temporum neque locorum intervallis sinis perire. Noli dubitare, quin ego praestem mutuum, tuisque studiis tam feliciter procedentibus - sunt enim locupletes ejus rei testes literae tuae² - toto animo faveam laudemque propositum Minervam imitandi, quae foliis tantum oculos oblectantibus oleam et jucundam et utilem praetulit.

Tum vero quod a rerum majoribus vacantes horas Statianis³ foliis impendis, valde id me juvat, qui scriptorem illum etiam in illo versuum genere cum mira majestate floridum colui semper.

Quod ut agnoscas, resumpsi in manus editionem Tiliobrogae⁴, et quae olim, tuae aetatis cum essem, margini illevi tibi dijudicanda trado, quorum non dubito, quin aliqua occupaverit Gevartius⁵, cujus editio mihi nunc ad manum non est.

P. 3: ‘Martem non amplius armis’⁶ video defendi posse, sed ‘altius’ malim; et mox ‘nec tardo⁷ raptus prope flumina cursu’⁸, ut nova sit pars comparationis. Pro, assertae munere prolis'⁹ plane scribendum putem ‘ascitae’. Nam adsciscere est adoptare. Octavianum¹⁰ apparet intelligi, qui Caesarem dictatorem¹¹ adoptione patrem in deos primus retulit.

Pag. 4: ‘Crinem terit ungula’¹² erit rectius. Nam quod sequitur ‘infessa’ pro ‘insessa’¹³ typothetae culpam puto.

1 Copie Bibl. Gem. Rotterdam, coll. Rem. Kerk, cat. v. hss., no. 674. Gedrukt Epist., p. 274. De brief heeft blijkens Grotius' schrijven van 19 augustus 1637 en Gronovius' antwoord daarop van [eind augustus - begin september 1637], beide in dl. VIII opgenomen, geadresseerde nimmer bereikt. Antw. op no. 2775. Over Gronovius zie men V, p. 229 n. 2.

2 No. 2775.

3 Over de latijnse dichter Publius Papinius Statius en diens Silvae zie IV, p. 216 n. 2. In 1637 gaf Gronovius zijn In P. Papinii Statii Silvarum libros V bij Theodorus le Maire in Den Haag uit.

4 Papinii Svrcvli Statii Opera qvae extant. Placidi Lactantii in Thebaida et Achilleida Commentarivs. Ex Bibliotheca Fr. Pithoei. I.C. Collatis MSS, veteribúsque exemplaribus, recensuit; partim nunc primum edidit, Fr. Tiliobroga. Adiectis variarum Lectionum obseruationibus, indicéque vberrimo. Parisiis, Ex Officina Plantiniana. Apud Hadrianvm Perier, via Iacobaea. M.D.C. Zie voor Grotius' exemplaar P.C. Molhuysen, De Bibliotheek van Hugo de Groot in 1618 (Mededeel. Nederl. Ak. v. Wetensch., afd. Lett. N.R., Dl. 6, no. 3), Amsterdam 1943, no. 84 en E.M. Meyers, Boeken uit de Bibliotheek van De Groot in de Universiteitsbibliotheek te Leiden (Meded. Kon. Ned. Ak. v. Wetensch., afd. Lett. N.R., Dl. 12, no. 3), Amsterdam 1949, p. 17 no. 4. Betreffende Tiliobroga - Friedrich Lindenbrog - zie V, p. 44 n. 3.

5 Over Jean Gaspard Gevaerts en zijn Statius-editie zie men IV, p. 216 n. 1.

6 Silvae I, I 18; de editie van Mozley (Loeb Class. Libr.) geeft ‘altius’.

7 De Rotterdamse copie heeft ‘tanto’ in plaats van ‘tardo’; tardo is de lezing van het oudste hs. (codex Matritensis M 31), tanto is een emendatie van de vijftiende-eeuwse humanist Angelo Poliziano (1454-1494) uit Toscane.

8 Silvae I, I 20.

9 Silvae I, I 23; adscitae is de lezing van de cod. M., adsertae die van de latere hss. De uitgave van Lindenbrog heeft ‘assertae’, die van Mozley: adscitae.

10 Gaius Octavius Octavianus, de Romeinse keizer Augustus.

11 Gaius Julius Caesar, door wie Octavianus was geadopteerd.

12 Silvae I, I 51.

13 Silvae I, I 56.

[p. 469]

P. 4: ‘Ora Taras’¹ pro ‘Tonans’ non dubito, quin et alii monuerint. Ejus effigies praeclara Tarenti spectabatur et nunc quoque in nummis Tarentinis.

P. 7: ‘Lumine virga’ pro ‘limina’², error est iterum librarii.

P. 8: ‘Nunc tibi plectra dedit’³ pro ‘hinc’ ut sit ‘nunc’ pro⁴ adversativa ‘sed’ potuerat Stella⁵ epos scribere, sed maluit lyrae se dare in Veneris honorem.

Illud p. 9: ‘Profugus liquisset & Evan’⁶, quem sensum habeat te non fugiet, quanquam fugit alios. Hoc enim dicit, si Violantilla⁷ adfuisset Ariadnae⁸ desertae a Theseo, iam⁹ Ariadnem non minus Bacchus deseruisset, quam eam deseruerat Theseus.

P: 12. ‘Huic Lycii montes’¹⁰ nempe Apollini, ut statim ‘illi’, id est, Baccho.

P: 13. ‘Consurgat ad aethera tellus’¹¹, ut respondeat quod sequitur ‘tumeat’.

P: 14. ‘Firma beatis’¹² pro ‘forma’ error typothetae.

Eadem pagina: ‘Dignas digitis contingere gemmas’¹³. Dicit eas, quae dignae erant, unde annuli fierent.

P: 15. ‘Quonam sub domino’ pro ‘quo non’¹⁴, quod sensum non habet; semel enim exciditur arbor.

P. 18: ‘Prima togae virtus: illa quoque clarus’¹⁵. Deinde: ‘Laudem & opes, quantas nec qui mandaverat ausus exspectare fuit’¹⁶. Quantas Imperator, qui id negotium dederat, sperare non audebat.

P. 19: ‘Benignum virus’¹⁷ annotaveram; sed cum Tiliobrogae notata inspicio et hoc et prius posita quaedam reperio.

P. 20: Tuque inimica ferae volucer Tegaee sonorae

Terga premas¹⁸.

Quod de Mercurio ejusque reperta testudine intelligendum.

1 Silvae I, I 103; het staat niet op p. 4, doch op p. 6 van Lindenbrogs uitgave. Mozley heeft ‘ora Tarans’.

2 Silvae I, II 48.

3 Silvae I, II 98. De editie van Mozley heeft: sed tibi plectra dedit.

4 De copie te Rotterdam heeft ‘sive’ in plaats van ‘pro’.

5 Statius' vriend de dichter Lucius Arruntius Stella, tot wie het eerste boek van de Silvae is gericht.

6 Silvae I, II 133.

7 Violentilla was de bruid van Stella; het tweede gedicht van het eerste boek der Silvae is een epithalamium aan hen gewijd.

8 Ariadne, dochter van de Kretensische koning Minos; zij hielp de Athener Theseus uit het labyrinth en werd door hem meegenomen; hij liet haar echter op het eiland Naxos achter, waar zij door Bacchus werd gevonden.

9 Dit woord ontbreekt in de uitgave der Epist.

10 Silvae I, II 222; de uitgave van Lindenbrog heeft ‘Hinc’.

11 Silvae I, II 262; de uitgave van Lindenbrog heeft ‘consurgit’.

12 Silvae I, III 15.

13 Silvae I, III 49.

14 Silvae I, III 61.

15 Silvae I, IV 71: Prima togae illi virtus illi quoque: clarus et ingens eloquio;

16 Silvae I, IV 85.

17 Silvae I, IV 103. De lezing van Matritensis M 31 luidt benigne; benignum is een conjectuur van Lindenbrog door Mozley overgenomen. De Rotterdamse copie heeft ‘visus’ in plaats van ‘virus’.

18 Silvae I, V 4; de Loeb-editie heeft:

Tu quoque muta ferae, volucer Tegeaee, sonorae terga premas:

[p. 470]

Ad p. 21: illud ‘tenuem volvunt hypocausta vaporem’¹, vide, si placet, Martialis epigramma de Etrusci Thermulis².

Quod sequitur: ‘Et tua jam melius discat fortuna renasci’³ ad exilium pertinet irrogatum patri Etrusci⁴, de quo et vide mox epicedium.

Pag. 22: ‘Plebes altera non minor sedente’⁵ ad libertos Caesaris pertinet.

P. 23: illud ‘qua-nam’⁶ cum admiratione pronuntiandum.

P. 25: ‘In amicitiae colore’⁷ par Horatiano illi: ‘Omnis Aristippum decuit color’⁸.

P. 29: ‘Porgit’⁹ non ‘porris’ exigit connexio¹⁰.

P. 39: ‘Non soli celebrant sua funera Cycni’¹¹ rectius cohaerebit.

P. 41: ‘Nec pectora novit’¹², id est: fortuna animos non respicit; et mox scribe ‘stemmate cuncto’¹³: dicit enim animi nobilitatem quavis generis nobilitate fuisse majorem.

P. 43: ‘Vita adulta’¹⁴ dicitur, quae in legibus plena pubertas.

P. 44: Velim ‘quid terga dolori, Urse damus?’¹⁵. Cur dolori cedemus?

P. 45: Errant, qui ‘puppem temerariam Minervae’¹⁶ aliter quam de Argo¹⁷ exponunt.

P. 50: Lege ‘Instratumque humeris dimitte gerentibus hostem’¹⁸. Leonem sectum, id est, leonis exuvias.

P. 59: Notandum non ordine temporum dispositas Silvas. Nam hoc Etrusci patris epicedium scripsit, postquam sui patris scripserat¹⁹.

1 Silvae I, V 59.

2 Martialis, Epigr. VI, XLII; de Rotterdamse copie heeft foutief ‘Thermitis’ in plaats van ‘Thermulis’.

3 Silvae I, V 65; de copie te Rotterdam heeft abusievelijk ‘discet’ in plaats van ‘discat’.

4 Claudius Etruscus, oorspronkelijk een slaaf uit Smyrna, vrijgelaten door keizer Tiberius, klom onder diens opvolgers op tot hoge ambten. Hij werd door Domitianus naar Campanië verbannen, waarheen zijn zoon - eveneens Claudius Etruscus geheten - hem vrijwillig volgde.

5 Silvae I, VI 30.

6 Bedoeld zal zijn het - qua manu! - van Silvae I, VI 61.

7 Silvae II, I in de opdracht aan Statius' vriend Atedius Melior (naar aanleiding van de dood van diens vrijgelatene Glaucias): in omni vitae colore.

8 Horatius, Epist. I, XVII 23:

omnis Aristippum decuit color et status et res.

9 Silvae II, I 205 bij Lindenbrog: porxit, bij Mozley: porgit. Het ‘porris’ van de Epist. is foutief voor ‘porxit’.

10 De uitgave der Epist. heeft abusievelijk ‘connexis’.

11 Silvae II, IV 10 bij Lindenbrog: nec soli celebrant etc., bij Mozley: non soli etc.

12 Silvae II, VI 9 bij Lindenbrog: .. pectora movit, bij Mozley: .. pectora novit. Het p. 1 van de Epist. is een zetfout voor: p. 41.

13 Silvae II, VI 11: .. stemmate iuncto.

14 Silvae II, VI 70: ... vitae modo carmen adultae. Mozley heeft de conjectuur carmen > cardine van Gronovius overgenomen.

15 Silvae II, VI 93 bij Lindenbrog: quod terga dolori .., Mozley: quid terga dolori ..

16 Silvae II, VII 50.

17 Het schip, waarmee een aantal Griekse helden onder aanvoering van Jason, de zoon van Aeson, koning van Iolcus, naar Colchis voeren om er het Gulden Vlies te halen.

18 Silvae III, I 36 bij Lindenbrog: lustratumque ..., bij Mozley: instratumque ...

19 Deze opmerking betreft het gedicht Lachrymae Hetrusci of Consolatio ad Claudium Etruscum (Silvae III, III).

[p. 471]

Eadem pagina scribas: ‘Hunc & in Arctoas’¹; Caligulam² nempe, de quo proxime sermo. Notae ejus Germanicae expeditiones ex Tacito³ et Suetonio⁴.

Quod eadem pagina praecesserat ‘geruntur’ pro ‘reguntur’ typothetarum peccatum est⁵.

P. 60: Pro ‘vigilis te’⁶ ponam ‘vigil iste’. Est autem locus hic insignis in notandis Romani Imperii reditibus et impendiis. Domitiano jam imperante factum hoc poëma apparet ex eo, quod est p. 61: ‘Progeniem claram &c’⁷.

P. 62: arbitror legendum ‘Littore quo’⁸.

P. 63: ‘Poenas’ pro ‘poenis’⁹ rursus typothetae error est, sed corrigendus tamen.

Eadem pagina ‘exemplo meritus’¹⁰ sensum faciet meliorem.

P. 80: Est egregia circumlocutio feriarum aestivarum¹¹.

P. 82: Non placuit Gevartio, quod eum monueram rescribendum: ‘Nec enim retinentum almae pectus amicitiae’¹². At ipsius expositio - memini enim - mihi se non probat. Nullus, inquit, in amicitia te constantior, quod deinde duabus comparationibus illustrat.

De Hercule Expiatorio¹³ confer Martialis epigramma ejusdem argumenti¹⁴.

P. 89: ‘Tot dominis clamata domus’¹⁵ ex Iure¹⁶ Civili, quo etiam vivo patre filii quodammodo rerum paternarum domini censentur¹⁷.

Condiendi corporis morem ab Aegypto profectum habes descriptum p. 99¹⁸. Confer Herodotum¹⁹.

1 Silvae III, III 71 bij Lindenbrog: Hinc et in Arctoas ..., bij Mozley naar een conjectuur van Poliziano: huic et in Arctoas ...

2 De Romeinse keizer Gaius Caesar Augustus Germanicus (37-41; geb. 12).

3 Tacitus, Hist. IV, 15.

4 Suetonius, De Vita Caesarum: C. Caligula, XLVI.

5 Silvae III, III 49. ‘Geruntur’ is de lezing van de codex Matritensis M 31; Mozley heeft de lezing van Gevaerts (zie over hem IV, p. 216 n. 1), die evenals Grotius ‘reguntur’ voorstelt, overgenomen.

6 Silvae III, III 98 bij Lindenbrog: vigilis te, bij Mozley: vigil idem, naar Friedrich Leo.

7 Silvae III, III 139.

8 Silvae III, III 180: litora, qui ...

9 Silvae III, III 190 bij Lindenbrog: poenis, bij Mozley: Poenis.

10 Silvae III, III 215 bij Lindenbrog: exemplo meritis, bij Mozley, zoals Grotius voorstelt, exemplo meritus.

11 Zie Epistola ad Vitorium Marcellum (Silvae IV, IV), 12 vv.

12 Silvae IV, IV 102: nec enim Tirynthius almae pectus amicitiae; bij Mozley: ... parcus amicitiae.

13 Silvae IV, VI Hercules Epitrapezios Novi Vindicis. De copie te Rotterdam heeft ‘Epitraporio’ in plaats van ‘Expiatorio’. Novius Vindex, een kunstkenner, was een vriend van Statius. De ‘tafelhercules’ was een klein bronzen beeldje, voorstellend de god als drinker. Het exemplaar van Vindex was door de beeldhouwer Lysippos vervaardigd en successievelijk in bezit geweest van Alexander de Grote (bij diens intocht in Tyrus in 332 v. Chr.), van Hannibal en van Sulla.

14 Martialis, Epigr., IX 43; ibid., IX 44; ibid. VII, 72, 7.

15 Silvae IV, VIII 16.

16 De copie te Rotterdam heeft hier abusievelijk ‘Vere’.

17 De Rotterdamse copie heeft abusievelijk ‘consensus’.

18 Silvae V, I (Epicedion in Priscillam) 222 vv.

19 Herodotus II, 85 vv.

[p. 472]

P. 100: ‘Nec paupere clavo’¹ scribam de praetexta et toga pura locus egregius fine.

P. 104: ‘Optate’ proprium nomen est².

P. 106: pone: ‘Et lachrymas rari quas nunc habuere parentes’³. Ea erat seculi avaritia, ut pauci liberi parentes mortuos flerent. Ideo et supra in Etrusci epicedio, ut magnum posuit: ‘Pater est, qui fletur’⁴. Mox ‘ruitura maritum’⁵ futurum videtur rectius⁶ quanquam et ‘in’ pro ‘super’ defendi potest.

P. 107: ‘Supremos inclusit gemitus’⁷.

P. 108: ‘Sed audax Ingenii’⁸.

P. 109: pro ‘obsitus’ ponendum ‘ibicus’⁹.

P. 109: ‘Lituo remoque notatus collis’¹⁰ est Misenum.

Mox scribe ‘Lanea cur Phrygii est coma flaminis’¹¹, docuisti unde flamini diali mos gerendi apicem.

P. 112: Nescio, an audeam pro ‘Felix’¹² scribere ‘si Phryx’, ut simile sit ei quod sequitur ‘si chelyn’¹³. Mox ‘si Thessalicas Admetus¹⁴ in oras secum una retro Phylaccida rettulit umbram’¹⁵. Deinde ‘Qua porta malignum cornea vincit ebur’¹⁶.

P. 114: ‘Tu me caligine moestum Obruis: ah duro’¹⁷. Eheu, inquit, tantum malum perpetior et vivo.

P. 115: ‘Primogenitum qui protinus ortu Implicui, fixique mihi, cui verba sonosque monstravi, (questusne & vulnera caeca resolvam?)’¹⁸

1 Silvae V, II 18 bij Lindenbrog volgens Justus Lipsius: trabeaque Remi nec paupere clavo, bij Mozley: trabeaque recens et paupere clavo.

2 Silvae V, II 152; aldus bij Mozley.

3 Silvae V, III 46; bij Mozley ‘umquam’ in plaats van ‘nunc’.

4 Silvae III, III 12.

5 Silvae V, III 68; ‘ruitura’ is een conjectuur van Daniel Heinsius. De cod. Matritensis heeft ‘moritura’.

6 De woorden: ‘futurum videtur rectius’ ontbreken in de Epist. Ik volg de Rotterdamse copie, hoewel het ‘futurum’ bevreemding wekt.

7 Silvae V, II 77/8: supremo inclusit gemitus.

8 Silvae V, III 135/6 bij Lindenbrog: sed ut dux ingenii (volgens de cod. Matrit.), bij Mozley naar Lipsius: et audax ingenii.

9 Silvae V, III 153; bij Mozley, Ibycus' naar een conjectuur van Poliziano.

10 Silvae V, III 167/8.

11 Silvae V, III 183. Lindenbrog heeft: lanea cui Phrygii est coma Flaminis, Mozley: cur Phrygii lateat coma flaminis.

12 Silvae V, III 266.

13 Silvae V, III 271; Mozley: sic chelyn.

14 Admetus, koning van Pherae. Toen zijn levenseinde naderde vond hij zijn vrouw Alcestis bereid voor hem te sterven. Door tussenkomst van Heracles werd zij echter aan de dood ontrukt en aan Admetus teruggegeven.

15 Silvae V, III 272 bij Lindenbrog:

... si Thessalicis Admetus in oris
Silva una tetra Philaceida rettulit umbram,

bij Mozley:

... sic Thessalicis Admetus in oris;
si lux una retro Phylaceida rettulit umbram.

‘Silva’ is de lezing van de cod. Matrit., si lux een conjectuur van Heinsius.

16 Silvae V, III 288/9; bij Mozley: ‘qua porta’ overeenkomstig de conjectuur van Grotius.

17 Silvae V, V 53 bij Lindenbrog ‘a duro’, bij Mozley: ‘a ! durus’. ‘Durus’ is een conjectuur van Poliziano, ‘duro’ de lezing van de cod. Matritensis.

18 Silvae V, V 80/1 bij Lindenbrog:

...., primo genitum qui protinus ortu.

[p. 473]

¹⁸.

18

Implicuit, fixítque mihi, cui verba, sonósque
Monstraui (questúsque, & vulnera caeca resoluam)

en in de editie van Mozley:

...., primo genitum quem protinus ortu
implicui fixique mihi, cui verba sonosque
monstravi questusque et vulnera caeca resolvi,

waarbij deze met het door Grotius voorgestelde ‘implicui fixique’ een conjectuur van Poliziano volgt in plaats van de lezing ‘implicuit fixitque’ van de Matritensis. De Matritensis heeft voorts: ‘ne solvam’, de overige hss.: ‘resolvi’.

[p. 473]

Haec sunt, quae a me olim notata reperi, quae qualiacunque sunt - neque enim mihi nunc illa accurate¹ expendendi otium est - tui facio arbitrii.

Vale cum amicis omnibus et de publico bene mereri ne desine.

Tuus optima fide
H. Grotius.

1 De Rotterdamse copie heeft in plaats van het ‘accurate illa’ van de Epist. abusievelijk ‘illa curate’; ik vermoed, dat de juiste lezing ‘illa accurate’ is.

Lutetiae, XXVIII Octobris MDCXXXVI.