Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 5

[p. 260]

1938. 1634 juli 17. Aan H. Bignon¹.

Epistolam, quae Clementis ad Corinthios² inscribitur, vir amplissime, ab Anglis promissam mihi jampridem, cum Hamburgi frustra diu exspectassem, nunc demum, postquam Francofurtum veni viri maximi Suecorum regni cancellarii³ vocatu a familia Anglicani legati⁴ accipio.

Nolui vero ad moram hanc sine mea culpa natam aliam adjungere, quamvis nec litterae tuae, quibus responsum tamdiu debeo⁵ essent ad manum neque librorum, quos inspectos vellem, copia.

Quod unum potui, epistolam illam legi relegique aliquoties et omnibus quantum mearum est virium expensis aliter existimare non potui, quin haec sit eadem, quam legit Photius⁶, cujus tempore cum exstiterit non mirum est, si ad nostra tempora in sanctioribus libris servata fuerit.

Neque vero causae quicquam video, cur aut illa, quam Photius legit, non eadem sit cum ea, quam Hieronymus⁷ et ante eum Clemens Alexandrinus⁸ propiusque Clementis Romani tempora Irenaeus⁹ habuerunt, aut cur illi alius dandus sit scriptor quam is ipse Clemens Romanus, quod tanto consensu ab omnibus proditum est.

Non loca tantum omnia, quae ab antiquis adducuntur, hic apparent, sed et res ipsae, quas observat Photius et, quod maximum, character Hieronymo dictus ad illum, qui est in epistola ad hebraeos¹⁰ accedere. Cujus causa non alia est, quam

1 aant.Copie Parijs, Bibl. Nat., fonds Dupuy 583 f. 20. Gedrukt Epist., p. 124; Ep. ad Gallos, p. 346aant.. Over geadresseerde zie no. 1867, p. 167 n. 16.aant.

2 Zie no. 1931, p. 253 en n. 8 aldaar.

3 Axel Oxenstierna; zie no. 1928, p. 248 n. 8.

4 Vermoedelijk Sir Robert Anstruther, buitengewoon gezant van Engeland in Duitsland.

5 De laatste brief voor deze, die wij van Bignon bezitten, is - zeer fragmentarisch - die van 5 maart 1632 (no. 1749). Het is moeilijk aan te nemen, dat dat het schrijven zou zijn, waarop Grotius hier doelt, ook al geeft hij toe, dat hij lang gewacht heeft met zijn antwoord. aant.

6 ΦΩΤΙΟΥ ΜΥΡΙΟΒΙΒΛΟΝ Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Photii Myriobiblon sive Bibliotheca librorum quos Photius Patriarcha Constantinopolitanus legit et censuit, codd. CXIII en CXXVI bij Migne, P.G. CIII, resp. 90^b (kol. 387/8 - 389/90) en 95^a (kol. 405/6 - 407/8). Photius (± 810-± 891) werd in 858 patriarch van Konstantinopel als opvolger van Ignatius (± 798-877; patr. in 847), die door keizer Michael III was afgezet. Hij werd door een deel der bisschoppen niet erkend en door paus Nicolaas I veroordeeld; hij slaagde er echter in geheel eigenmachtig in 878 ten tweede male de patriarchale zetel te verkrijgen. In 886 werd hij door keizer Leo IV opnieuw afgezet. Photius is de voornaamste vertegenwoordiger van de wetenschap en de cultuur van zijn tijd.

7 S. Eusebii Hieronymi Stridonensis Presbyteri De Viris Illustribus Liber, C. XI bij Migne, P.L. XXIII, 853 (kol. 663).

8 ΚΛΗΜΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΩΣ ΣΤΡΩΜΑΤΕΩΝ ΛΟΓΟΣ ΠΡΩΤΟΣ Clementis Alexandrini Stromatum liber primus C. VII bij Migne, P.G. VIII 124 (kol. 735/6); ibid. lib. IV C. XVII, Migne, P.G. VIII 221 (kol. 1311/2); ibid. lib. VI C. VIII, Migne, P.G. IX 275 (kol. 287/8).

9 ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΛΟΥΓΔΟΥΝΟΥ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΟΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΨΕΥΔΩΝΥΜΟΥ ΓΝΩΣΕΩΣ ΒΙΒΛΙΑ ΠΕΝΤΕ Sancti Irenaei Episcopi Lugdunensis et Martyris Detectionis et Eversionis falso cognominatae Agnitionis seu Contra Haereses Libri quinque III C. 3 bij Migne, P.G. VII, 176 (kol. 849/850.)

10 Zie Hieronymus t.a.p.: ‘Scripsit .......... Epistolam, ........ quae mihi videtur characteri Epistolae, quae sub Pauli nomine ad Hebraeos fertur, convenire’.

[p. 261]

quod hic Clemens, ut et Lucas, et quisquis ille est scriptor ad hebraeos epistolae, antequam Christiani fierent, Graecum sermonem ex eruditis auctoribus hauserant, cujus nitor, ubi non aliena dicta aut ex sacris literis deprompta verba suis inserunt, sed liberiori dictione utuntur, facile cognoscitur. Hinc illae voces μεγαλοπϱεπὲς, ἀπϱοσωπολήπτος, ϱ̔ιψοϰινδύνους, ἀντεπαίνετος, ἐϱγοπαϱείϰτης, ἀξιαγάπητος, μωμοσϰοπεῖσϑαι, ἑτεϱοϰλινὲς, ἑτεϱογνώμον et quo Lucas quoque utitur ἀντοφϑαλμεῖν aliaque similia; et ipse sermo non ut ἑβϱαίζουσιν in minutias concisus, sed largius fluens. Nam et lectum ab illo Euripidem et Sophoclem ostendunt sententiae ex illius Phoenissis, hujus Ajace translatae. Accedunt indicia non simulatae vetustatis, quod de Christo semper loquitur, non ut posteriores πλατωνιϰώτεϱον, sed simpliciter plane et ut Paulus apostolus solet. Alia quoque dogmata postea subtilius explicata tractat ἀφελέστεϱον et vocibus ϰλήσεως, ϰλητῶν, ἐϰλεϰτῶν sensu plane Paulino utitur. Quod in veteris Instrumenti locis purissimam neque adhuc interpolatam sequitur septuaginta senum versionem.

Sed nec illos spernit hebraeorum libros, qui secundum vetus Instrumentum apud Christianorum antiquissimos auctoritatem habuere. Quod verbis rebusque utitur desumptis ex iis, quae Paulus, Petrus et ille ad hebraeos scripsere; non etiam ex illis libris, quae Euangelia nos vocamus quaeque post Epistolas prodierunt. Quod dicta quaedam usurpat non scripta, sed ut memoria recente per manus tradita; quod nusquam meminit exsortis illius episcoporum auctoritatis, quae Ecclesiae consuetudine post Marci¹ mortem Alexandriae atque eo exemplo alibi introduci coepit, sed plane ut Paulus apostolus Ecclesias ostendit communi presbyterorum, qui iidem omnes et episcopi ipsi Pauloque dicuntur, consilio fuisse gubernatas. Nam quod ἀϱχιεϱέα, ἱεϱέα, λευίτας et λαιϰούς nominat, omnia ista nomina non ad Ecclesiam, sed ad templum Hierosolymiticum pertinent, unde infert omnia certo ordine agenda, si Iudaeis, tanto magis Christianis.

Tempus ipsum quo scripta est haec Epistola ego ad finem Neronis, aut certe ad eos annos, qui Vespasiani imperium antecesserunt, referam². Nam oblationum meminit, quae in templo ex lege fiebant, sicut et ad hebraeos scriptor, post cujus epistolam hanc scriptam credo eoque fieri, ut aliqua inde sumta suae intexuerit Clemens.

Mirum videri possit dissidia ista Corinthiorum Christianorum ad vim usque et, ut loquitur, bellum, id est rixam, progressa, nisi et de aliis ex hebraea gente Christianis similia commemoraret in epistola Iacobus. Ex iis autem, quorum ad vim usque progressa erat animi impotentia, quosdam a magistratibus in carcerem datos, non est quod miremur. Neque enim de nihilo est, quod Ponticis Christianis scribens Petrus tam sollicite eos monet: μὴ γάϱ τις ὑμῶν πασχέτω ὡς φονεὺς ἢ ϰλεπτης ἢ ϰαϰοποιός³.

Hae sunt causae, cur hanc ego epistolam non modo genuinam arbitrer, sed et nulla in ea manus adulterae vestigia agnoscam.

1 Er is een traditie, volgens welke de evangelist Marcus de stichter van de kerk van Alexandrië zou zijn; vgl. Eusebius van Caesarea, Hist. Eccl. II 16 (Migne, P.G. XX, kol. 173). Het jaar van zijn dood is onbekend.

2 Nero stierf 9 juni 68 en Vespasianus begon zijn regering in 70. De brief moet in het laatste jaar van de heerschappij van Domitianus (81-96) of in het begin van Nerva's regering geschreven zijn; zie P. Godet, Clément I^er de Rome (Saint) in Dict. Théol. Cath. III, kol. 48 vv., in het bijzonder kol. 50.

3 I Petrus 4, 15.

[p. 262]

Alteram epistolam¹, cujus fragmentum additum est, quanquam Clementis et ipsa in libris nonnullis nomen praetulit, non esse tamen ei tribuendam etiam veteres judicarunt, quorum auctoritati accedit characteris diversitas. Neque tamen dubito, quin primi saeculi sit opus, scriptum ante constitutum Ecclesiarum consensu canonem et forte alterius alicujus Clementis.

Haec, quae mihi visa, eadem libertate, qua colloqui tecum mihi concesseras, ad exactissimum de rebus omnibus judicium tuum, vir omni ex parte incomparabilis, defero planeque mihi credas velim virtutum tuarum imaginem semper mihi ob animum versari, quas si vel longo intervallo detur subsequi satis mihi felix in quavis fortuna videar.

Francofurti XVII Iulii. 1634.

T.A. obligatissimus
H. Grotius.

1 Zie P. Godet, Clément I^er de Rome (Saint) II Clément I^er (Homélie ou prétendue seconde Epître de saint) in Dict. Théol. Cath. III, kol. 54 vv.; de tekst bij Migne, P.G. I, kol. 329 vv.