Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 4

1491. 1630 april 12. Aan Willem de Groot⁵.

De Corputio⁶ quod consilium das tuis Aprilibus Calendis ad me quas dedisti, mi frater, sequar. In Hottomannico⁷ et Mousteriano⁸ negotio, quando tam prompto es animo, nihil aliud quam ut pergas rogo. Itidem de Arctois.

Halsius⁹ apud nos est neque locum ullum reperire poterit ob sermonis ignorantiam: ne apud pharmacopaeum quidem nisi cum multa pecunia eoque magis, quia rudis est ejus artificii. Probitas ejus mihi placet. Scribemus Rhotomagum¹⁰, ut sciamus, an ibi collocari possit. Quod si non succedat, adiutum remittemus.

Amstelodamensium magni interest, ne quid violentiae pastorum concedant; nam et res ipsa quanti momenti sit accepta jam ante pericula ostendunt, et Reipublicae praesidentibus unice id tenendum est, nequid metu remittant; nullus enim est finis. Quod Genevenses, quod Helvetii omnes probant aut ferunt, cur nostratibus recusetur? Scire aveo tres illi a Dordrechto¹¹ viri quomodo se in hac tracta-

5 Gedrukt Epist., p. 827.

6 Vgl. n^o. 1486, p. 173 en n. 3 aldaar.

7 Vgl. n^o. 1484.

8 Zie n^o. 1486, p. 173 en n. 6 aldaar.

9 Zie n^o. 1486, p. 174.

10 Daniël Tresel woonde te Rouen en Claude Sarrau (Sarravius - zie III n^o. 1198, p. 200 n. 8) was er conseiller.

11 Twee van de drie a Dordrechto viri zijn stellig Jacob Cats en Rochus van den Honaert, die met Adriaen Pauw op de voordracht stonden; zie Wagenaar, Vaderl. Hist. XI, pp. 142/3.

[p. 182]

tione gesturi sint. Nam quia ad locum togae principem aspirant, timebunt, ut puto, urbis potentis rectores offendere neque magis incurrere volent in odium eorum, qui alias civitates pro suo nutu agitant. Nam illud sane satis mirari non possum tot fuisse sententias, quae de re ad omnes magistratus adeo pertinente arbitrium pastoribus, id est magistratuum adversatoribus, deferre voluerunt. Mira est hominum μετεωϱία ϰαὶ ἀβλεψία. Qua de re judicum princeps¹ ad vos verba fecit, sentio rectius consilium illi dari non posse, quam ut ad viam unitati struendam impedimenta primum amoveantur. Ea sunt ex parte remonstrantium carcer², exsilia, mala ejusmodi, quae animos etiam optimos efferant. Ex altera parte non minus malum est, quod multi ex magistratibus ob res ante actas sibi timent. Illud restitutione, hoc vero decreto τοῦ μὴ μνησιϰαϰῆσαι, ad Theopompi et Ciceronis³ exemplum si sanetur, non defuturi, qui pacata suadeant audiantque.

Chalcedonense consilium⁴ maximi fuit apparatus. Imperator⁵ magna ex parte ipse, caeterum senatores et judicum summi praesederunt, actionem moderati sunt, interlocuti sunt, consiliis suis ac prudentia rem omnem rexere, ut ex actis apparet. Tamen cum tria capitula ejus synodi⁶ contra quam speratum fuerat, ecclesiarum divortium fecissent, placuit imperatoribus primum eorum vim suspendere⁷, donec noster Iustinianus ea abolevit⁸. Episcopi Romanus⁹, Constan-

1 Bedoeld zal zijn Nicolaas Cromhout, president van het Hof van Holland.

2 Voor de namen der op Loevestein gevangen gehouden remonstrantse predikanten zie III, p. 39 n. 9; zie ook n^o. 1481, p. 168 n. 3.

3 Theopompus (geb. 376, gestorven na 305 v. Chr.), Grieks redenaar en historicus, volgde vrijwillig zijn vader Damasistratus in ballingschap. Op bevel van Alexander de Grote werd hij in 333 door zijn vaderstad Chios teruggeroepen. Cicero werd in 58 v. Chr. verbannen op grond van zijn onwettig optreden tegen de deelnemers aan de samenzwering van Catilina en keerde in 57 met goedvinden van Caesar terug.

4 Het concilie van Chalcedon werd gehouden in 451; zie C.J. v. Hefele-H. Leclercq, Histoire des Conciles d'après des documents originaux. Nouvelle traduction française faite sur la deuxième édition allemande corrigée et augmentée de notes critiques et bibliographiques, tome II deuxième partie, Paris 1908, p. 649 vv.

5 Flavius Marcianus (396-457) huwde na de dood van Theodosius II in 450 diens zuster en opvolgster, Pulcheria, en werd daardoor keizer van het Oostromeinse Rijk.

6 Hieronder verstaat men de strijd om en de veroordeling door de Byzantijnse keizer Justinianus I (527-565, geb. 484) van 1) de persoon en geschriften van Theodorus van Mopsueste, 2) de geschriften van Theodoretus van Cyrus tegen Cyrillus van Alexandrië en het concilie van Ephese, 3) de brief van Ibas van Edessa aan Maris de Pers. Het eerste edict, waarbij de τϱία ϰεφαλαία door Justinianus werden veroordeeld, werd uitgevaardigd in 543. Het ontmoette echter heftige tegenstand van paus Vigilius en de Latijnse clerus. Deze waren nl. bevreesd, dat aan de besluiten van het concilie van Chalcedon, waar Theodorus en zijn geschriften niet veroordeeld, en Theodoretus en Ibas in ere hersteld waren, afbreuk zou worden gedaan. Men zie Carl Joseph von Hefele, Conciliengeschichte. Nach den Quellen bearbeitet. Zweiter Band, Zweite, verbesserte Auflage, Freiburg im Breisgau 1875, p. 798 vv. en de door Henri Leclercq bewerkte Franse uitgave Paris III 1 1909, p. 1 vv. Deze eerste veroordeling werd gevolgd door de Ὀμολογία πίστεως Ἰουστινιανοῦ αὐτοϰϱάτοϱος ϰατὰ τῶν τϱιῶν ϰεφαλαίων van 551.

7 1^e De usurpator Basiliscus (475-476), die in 475 een edict tegen de synode van Chalcedon heeft uitgevaardigd, 2^e keizer Zeno (474-491) met zijn Henoticon van 482, het herenigingsedict, waarmede hij een eind wilde maken aan de strijd tussen de katholieken en de monophysieten en waarin het concilie van Chalcedon verworpen werd en 3^e keizer Anastasius I (491-518); zie Hefele-Leclercq, Histoire des Conciles II 2, p. 860, p. 867 vv., p. 872 en id. III 1, p. 1-20.

8 Dit slaat wel op de eerste veroordeling door Justinianus in 543.

9 Paus Vigilius (537-555).

[p. 183]

tinopolitanus¹ et alii, qui rigide primum synodi tam augustae quaevis decreta tuebantur, tandem meliori atque utiliori, ut eventu apparuit, sententiae cessere et sanata scissura unitas rediit. Sunt in canonibus synodi Dordrechtanae, quae bonus Melanchton² si veniat non approbet, neque magis Bulingerus³. Sunt, quae lutheranos omnes, quorum concordia his temporibus nobiscum optanda est, a reformatis alienant. Sunt, quae Graecas ecclesias alioqui multum nobis faventes nobiscum vetant coalescere. Sed sunt et alia, quae extra controversiam sunt, nempe siqua cum synodo Arausicana II⁴, in quo totum illud de gratia et libertate voluntatis humanae negotium prudentissime tractatum fuit, conveniunt. Haec qui norint eos praeparatis ad pacem animis facile aequam συγϰαταβάσεως viam reperturos. Potes illi in memoriam reducere meos pro unitate labores. Etiam quae post meam calamitatem scripta edidi ab hoc scopo non divertere. Scio et hoc, quam morosos habeatis forte et malignos partis alterius antesignanos. Sed aliquid est sine fraude veri aequitatem suam testari aut certe offensam effugere magistratuum. Caeterum, ut caetus contrahatis, non suadeam. Potius erit dicere vos quidem in gratiam rectorum velle omnia, sed haec esse δύσπειστα τῷ ὄχλῳ. Ita enim illi qui necque necessaria neque probabili de causa secessionem fecere, nostra monita eludere solebant.

De Italiae aut pace aut bello eo minus scribo, quod res sit fluctuans. Tamen persto in sententia pacem futuram, et nunc eo magis quod compendiariam ad eam viam reperit cardinalis⁵ exuto, ut scripsi, aliquot castellis et oppido nunc et arce Pignerolli Sabaudo⁶, quem neque deserere honeste Hispani possunt ob se non oppugnatos periclitantem neque damno eximere nisi Mantuano⁷ parcant. Quod si pax non sit verendum est, ne Mantua fiat praeda Caesareorum et Hispani, subalpina vero Francis cedant et duae magnae alites Aquila et Gallus se minorum volucrium pennis egregie vestiant.

Ad matrimonium Mantuanae cum fratre⁸ rex videtur perduci posse, si modo matris animus posset mitigari. Fratri Reigersbergio⁹ nunc non scribo, quia nihil ab ipso habui nec ego quicquam scitu dignum habeo. Spero tamen hae ubi ad vos pervenerint et ipsum ibidem fore.

Vale et parentes pro nobis omnibus saluta tuamque familiam.

12 Aprilis 1630.

Censuram censurae¹⁰ per amicum aliquem exspectabo.

Tui amantissimus frater
H. Grotius.

1 Eutychius. Op 6 januari 553 legde hij een verklaring van trouw aan paus Vigilius af; zie Hefele-Leclercq, Histoire des Conciles III I, pp. 64 v. en 137 (= Hefele, Histoire des Conciles II, pp. 852 v. en 907).

2 Philipp Melanchton - Schwarzert - (1497-1560), Duits hervormer en vriend van Luther. Hij was zeer verzoeningsgezind.

3 Heinrich Bullinger (1504-1575), Zwitsers Zwingliaans theoloog en hervormer; hij werd na de dood van Zwingli in 1531 diens opvolger te Zürich.

4 Concilie van Orange; zie III, p. 5 n. 2.

5 De Richelieu.

6 Carl'Emanuele, hertog van Savoye.

7 Carlo Gonzaga, hertog van Mantua.

8 Maria Louisa Gonzaga en Gaston Jean-Baptiste de France, hertog van Orléans en broer van Lodewijk XIII; zie III n^o. 1200, p. 206 n. 6.

9 Nicolaes van Reigersberch.

10 De Anticensura of Apologie van Simon Episcopius; zie n^o. 1314, p. 381 n. 10.