Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VIII 1581-1584

† N^o MCLXVI^a.
Mémoire du Prince d'Orange aux États de Hollande sur la nécessité de pourvoir au Gouvernement.

*_** On lit en marge: ‘gepresenteert by Zyne Exc. aen de Staten van Hollandt in 't beginsel der maendt July 1584.’ Si cette annotation est exacte, il doit y avoir eu de nouveaux retards, et l'on conçoit dès lors que la mort du Prince étant survenue, une pièce aussi remarquable, mais qui n'étoit guères flatteuse pour les États, ne se trouve pas dans leurs Registres.

Myne Heeren. Wy houden uluyden zeer wel indachtich, dat ghyluyden ende die van Zeelandt, ennige jaren nu geleden, uuyt uluyder eygen wille ende beweghelicheyt⁽²⁾

(2) beweghelicheyt. Le Prince fait ressouvenir les États qu'ils avoient pris l'initiative. De même en sept. le Comte Maurice: ‘wy hebhen uluyden wel willen indachtig maken van de handelinge tusschen uluyden en die van Zeland, met onsen Heere en Vader, uyt ulieder eygen wille en beweeglykheid aengegaen hebbende:’ Bor, II 488.

[p. 429]

⁺ons hebt gegeven zekere acte, by dewelcke hebt verclaert ons de eere te doen van ons te aennemen voor uluyder Grave ende Heere, ende dat op zulcke conditien, als zoude mogen getracteert wordden, by dengenen die by uluyden ende ons daertoe zouden special gecommitteert wordden, wezende dezelve acte van date den 29ⁿ Martij des jaers 1580.

Eenighen tyt daernae heeft uluydén in de maendt van Augusto 1582 noch belieft aen ons tot Brugge zekere uluyden Gedeputeerde te schicken, met expressen laste om aen ons te solliciteren ende aen te houden dat in deze zake een eynde gemaeckt mochte wordden, ende dat wy wilden verclaren op wat articulen wy zouden te vreden zyn aen te veerden tgene by uluyden ons gepresenteert was, welcken volgende, zonden wyuluyden de articulen, ten eynde ghyluyden dezelve wildet overzien ende daerop goede resolutie nemen.

Welcke articlen by uluyden gezien wezende, hebt ghyluyden aen ons gescreven, den van¹83 ende by uluyder Gedeputeerde ontboden dat ghyluyden dezelve articlen goetgevonden hadt ende dat dezelve by uluyden geapprobeert waren, nae breeder inhoudt van derzelve uluyder brieven.

Sedert hebt ghyluyden noch gescreven aen alle de provincien noch geunieert wezende, dezelve adverteerende van uluyder resolutie in deze zake, namentlyk van ons aengenomen te hebben voor uluyder Graeff ende Heere.

In Decembri lestleden, hebt ghyluyden, met de geheele vergaderinge van alle de Staten, ons gepresenteert de brieven van de acceptatie die ghyluyden van onzen persoon gedaen hadt, behoorlyk bezegelt met de zegelen van alle

+ 1584. Juillet.

1 novembre ou décembre 1583.

[p. 430]

⁺de steden, ons hebbende daerenboven noch gepresenteert de articlen by uluyden gemaeckt en gestelt, dewelcke hebben geteeckent geweest van alle de steden, uytgenomen Amstelredam ende Tergouw.

Alletwelck myne Heeren wy uluyden voorhouden om uluyden te doen verstaen, dat nademael deze zake heeft zoo dickmael gehandelt geweest by de Staten van Hollandt ende oock in de particuliere vergaderinge van de Steden ende oock ontboden aen de andere provincien, dat dezelve daeromme nyet en can verborgen ofte secreet wezen, gelyck oock zekerlyk dezelve zake nyet alleen bekendt is in deze Landen, maer daer en is Coninckryck noch Landt in de Christenheyt oft zy en weeten daervan te spreken; doch ziende een yegelyk dat deze zake zoo langh aenloopt ende wordt opgehouden, zonder daervan te weten ennige redene, gheeft een yegelyk daervan zyn oirdeel ende maken daerop hunne discourssen, nae hunnen wille ende nae de genegentheyt die zy hebben tot ons ende den Vaderlande.

Ende al eest dat ghyluyden ende wy behooren principalyk te achten op het gemeyn beste ende behoudenisse van 't Vaderlant, soo moet men nochtans gedencken, dat allen luyden met eere heurluyder eere boven allen zaken ter werelt behoort gerecommandeert te zyn. Ende nyettemin en can uluyden nyet onbekendt wezen 't gene men elders daervan mach spreken, nadenmael men zelve alhyer binnen 's Landts ende onder ons zoo vreempden propoosten daervan houdt.

Soo de Landtzaken alhyer noch met goeden ordre beleydt wordden, zouden zulcke incommoditeyten noch te lyden zyn, maer ter contrariën is uluyden bekendt dat deze onzekerheyt veroorzaeckt overal ende in alle plaet-

+ 1584. Juillet.

[p. 431]

⁺zen van deze Republicque eene confusie oft emmers groote imperfectie in veele zaken, uuytstellende een yegelyk de reformatie ende herstellinge van vele zaken op deze resolutie ende de quade daerdeur oorzake nemende van alles te doen ende te zeggen nae hunnen luste, sich geenssins van straffe beduchtende, in zulcker vuegen dat als wy, door zoo luttel authoriteyts als ons toegelaten is, yemanden doen aentasten oft arresteeren by wege van justicie, zoo wordden wy terstont gecalomnieert, als oft zulcke quaetwillige waren gevangen, alleenlyk omdat zy ons contrarie waren in ons particulier ende nyet aen 't geheele Landt ende der Republicque.

Alle deze redenen bewegen ons, myne Heeren, uluyden vrundtlyk te verzoucken van deze zake een eynde te willen maken, zoo om ons te helpen behouden onze eere ende reputatie, als oock om zelve u te helpen alle zaken stellen in zulcken state ende ordre dat het Landt ende Republicque daerdoor mach geholpen ende behouden zyn.

Ende, want ter avontueren om eenige consideratien ghyluyden nyet en zult willen besluyten ende resolveren op de solemnele inauguratie, dat dan ondertusschen ghyluyden wilt letten op de ordre die gestelt zoude mogen wordden om op alle zulcke inconvenienten te remedieren.

Ende alzoo egeene wetten, statuten oft ordonnantiën, noch oock vergaderingen en communicatiën en cunnen ten rechten wederstelt wordden, ten zy datter authoriteyt zy die ontzien, gerespecteert ende gehoorsaemt wordde, alzoo een iegelyk genoegh bekendt is dat zonder zulcke authoriteyt alle wetten ende ordonnantiën zyn als een lichaem zonder ziele, dat daeromme uluyden believe ons toetestaen zulcke authoriteyt, met den Raedt die ghyluyden

+ 1584. Juillet.

[p. 432]

⁺ons zult geven, dat wy mogen de justicie, wetten ende ordonnantiën doen onderhouden, zoo wel de oude ende gemaeckte, als die tot het gemeyn beste noch gemaeckt zullen worden.

Om waertoe te commen, dat uluyden believe ons daer op den behoorlicken eedt aff te nemen ende oock van uluyder zyden aen ons gelycken eedt te doen, opdat wy met zulcke authoriteyt als 't behoort, mogen gebieden ende alle zaken reguleren.

Ende alzoo men nyet en can met authoriteyt executeren, zonder behulp ende onderstandt van de Justitie, dewelcke is de handt ende macht van den Prince ende Overheyt, dat uluyden oock gelieve te ordonneren dat wy zullen hebben ende houden 't gebiedt over de Raden, dewelcke voortaen aen ons doen zullen den eedt van getrouwicheyt en van de justitie wel ende behoorlick te administreeren.

Dat gelycke authoriteyt ons oock geaccordeert wordde over de Camere van de Rekeningen ende, consequentelyck, dat in onzen name alle de domeynen van deze provincie gegouverneert ende geadministreert worden.

Ende alzoo van allen ouden tyden ende boven alle memorie het Landt van Zeelandt is gevought geweest met deze provincie van Hollandt, zoo verheyscht oock alle onderlinge commoditeyt van dien ende d'andere provintie, dat zy beyde t' zamen éénen voet houden; dat daeromme uluyden believe eenige uuyt uluyden te deputeren om te reyzen naer Zeelandt, om met de Staten van denzelven Lande te communiceren ende dezelve te bewegen tot volbrengen van de beloften ende presentatiën, die zy ons eertyts gedaan hebben.

+ 1584. Juillet.

[p. 433]

⁺Ondertusschen ende verwachtende dat de zaken met meerder solemniteyt zullen geëxpedieert worden ende dat men met dien van Zeelandt zal gedaen hebben, dat uluyden gelieve te adviseren wat titel dat by ons in alle brieven en ordonnantiën zal mogen gebruyckt worden ende oock wat zegel in alle depeschen, die om de zaken van den Lande zullen geëxpedieert worden.

+ 1584. Juillet.