Logo DBNL
Reysen na Jerusalem ende Jordaan (2016)

Reysen na Jerusalem ende Jordaan

(2016)–Jan Govertz–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Devote plaatsen in het Heilig Land

Van Jaffa naar Rama

[O]m nu voorts te verclaren ons materie soe sult ghy weten naediemael 329 wy geley hadden om tot Japha te coemen, soe syn wy allegader vlytich daertoe geweest ende daer vyeler soe veel teffes 330 in die barcke alsser in mochten. Ende als wy in dat lant geraecten, soe moechten wy nyet droechvoets coemen uter barcken oppet lant, alsoe dat onse boetgesellen ons droegen op hoeren schouderen an lant.

Endie Turcken stonden aldaer ons verwachtende als brieschende leeuwen. Die eerst van onsse pillegerums die alsoe te landen gebrocht werden die werdt gescurt vanden Turcken ende torsten hem voorts den berch op tot in die tenthen daer hy syn naem beleet voorden Turcken. Dit scoudt allens men een dief gevangen leyt. 331 Ende torsten hem weder uut die tenthe tot in die kellenaers daer sy hem dan in lieten. Ende liepen dan wederom ende haelden een ander uut den barcke in manieren als vooren, den een achter den ander

tot den lesten toe. Een ygelycke haelden nu syn sack van pacienty voort ende soe wie een duw ter syden of crech die mochte seggen: ‘Godt loent; coempt vlus weder’. 332

Ende altehant 333 soe werdet myn boert. Ic worden vanden boetzgesellen met myn spyersack 334 an lant gedragen ende werden getorst vanden Turcken in die tenthe voorscreven. Daer vant ick sitten den heer van Jerusalem op een tapessery cleet, bespreyt over die aerden, met zynen benen over malcander gevouden ghelycken die snyders sitten by ons op die tafels en nayen. Ende syn scryveneel sadt by hem an die eene syde vander tenthe. An die ander syde sat ons patroen met zyn scryveneel. Sy vraechden my hoe myn naem was ende als ick myn naem seyden, soe waren die twe scryvers reede metter pennen ende screven myn naem beydegader. 335 Ende mits desen soe brochten zy my uut der tenten in die kellenaer by ons ander broeders.

Als dit nu ten eynde was, zoe wie zyn vlesche wel gevolt hadden die mocht eens heymelyck drincken [171] Ende ons werden gebrocht eyeren te coep ende druyven. Een ygelyck mocht hier syn spyse ende dranck nauwelyck bewaren 336 want die Turcken ende mameluycken syn altyt by ons ende sien ons doer ende weer doer. Ende soe wat sy ons sien hebben dat haer anstaet, dat benemen sy ons ende slaen ons noch daertoe. Dat mochten wy patientelyc

verdraghen. Lyden is daer inder waerheyt planteyt 337 ende nimmermeer is dit ghehevelt van ons. Daer quam een dronckert, een mameluyck, onder ons met een weerpbyl in syn hant ende hy had verkecken 338 een groten houten vlesch die enyge van onsen broederen gevollet hadden 339 secretelyc, uut ons scip. Desen dronckaert nam desen vlesche ende setten ze voor zynen mont ende tanden van boven neer, ende want hys niet machtich was uut te drincken, soe dwanck hy een Claes Janssoen van Leyden daertoe, die hem desen vlesche mosten helpen uutdrincken. Hy hadden den rechten man diet wel mochten, had hy anders metter vleschen oppet ruym 340 geweest, maer alsnu sat hy ende cramp als een egel want hy vreesden voor slagen, want dees mameluyck sach als een duvel ende soe wie hem int oech liep, die werp hy metter bylen nae hals, nae scouder, twas hem alleens.

Wy saeten in desen kellenaer opt stroe neer ende het wasser vol stancks. Deser kellenaers waren daer drie ende dit syn die huysen ende costelycke herbergen die tot Japha staen, want daer anders geen huysen en staen. Ende dese twe voorscreven thoernen werden bewont vanden Turcken die welcken die zee waecken.

Dese thoernen syn boven plomp &c. Als nu desen mameluyck ons genoech getribuleert hadden, soe schyet hy van ons ende nam die vlesche met hem, daer wy niet ruwich om en waren. Aldus soe waren wy altoes bevreest voor die Turcken met hoer clyuten. 341

Den tyt dat wy dus in die kellenaers lagen, soe gingen wy by boerten met ons viij of ix op die zeestrande, daer die mockers met horen ezelen bereyt stonden. Die mockers dat zyn huysluyden van Jerusalem ende daer omtrent, die daer tot Japha gecomen waren om aldaer een pennick van ons te winnen met hoeren ezelen ons te verhueren, daer wy zeer sorchvoudich in waren dat selfde 342 te doene. Alsoe dat ick met meester Thomas Janssoen van Antwerpen ende meer anderen gingen ter plecken daer die mockers met hoeren ezelen stonden beneden an die zeestrande. Die een mocker hadden vj ezelen, die ander viij, dander x ofte xij nae dat zy ryck waren, alzoe dat wy veel coers hadden. [172] Ende ons leyt an dese ezelen veel machts, 343 want ist dat u te boert valt een loomen ezel die ghy gins noch weder crygen coent, 344 soe syt ghy daer qualycken an want dat geridt 345 en wacht nae u nyet. Lustet u of lustet u nyet, gy moet voort, als ghy wel beth hoeren sult in vervolch.

Aldus soe beproefden wy onsen ezelen of zy ock een goeden draf hadden. Op deesen ezels te

ryden was ons al vreemt ende ongemackelyc want wy des nyet veel plegen, ende die sadelen van die ezels syn nyet dan hout sonder leervlocken 346 daerop, soe dat ghy daer harde wel op sit. Maer wat wy nyet en consten dat mosten wy leeren. Dese mockers hebben vreemde naemen als Josue, Machumet, Oiby, Balzem &c.

Met den corsten wy huerden elcx een ezel met ons drien van eenen, geheeten Machumet, wiens naem ons wel van noodt is om te onthouden want als wy ten ezel sullen gaen, soe roept een ygelyck synen mocker met zyn naem. Deen roept ‘Machumet’, dander ‘Oiby’, die derde ‘Josue’, elcx nae dat syn mocker hiet. Ende nae dit roepen soe loepen sy ende brengen elcx een ezel totdat een ygelyck een ezel heeft. Dit roepen is alte vremt om hoeren want wy waren over die hondert sterck ende elcx roep luyder dan dander. 347

Die patroen betaelt hoer dan desen ezelen voor ons, maer omdat 348 wy sullen weten wat mocker dat wy hebben, soe geven wy haer onsen steygerepen ende ock geven wy haer altemet een marckel of twe omdat sy ons wat bystants sullen doen, ende bysonder als wy tot Jerusalem coemen, zoe geven wy haer drie marcellen &c.

In deser manier Japha wel doersien. 349 Die

twe thoernen laeten van verts 350 als ghy in die haven legt allens oft waer dat huys ter Merruwen by Dordrecht, ende die drie kellenaers gelycken wel offet waren choren die ter zyden om onse prochykercken staen, 351 hoech verwulft ende voor open, maer zy zyn dieper dan die choren. [173]

Japha is hier voortyts geweest een groete stat, Joppe ofte Japha genaempt van Japhet die soen Noe, welcke Japhet dese stede eerst begonnen heeft te maecken ende nae zynen naem Japha genoempt. Ende was den achsten stadt die gemaect was teghens dat diluvium dat geweest is by Noe tyden, watmen [174] noch huyden ten dagen siet groet yseren kethenen ende ryngen hangende uut stenen geberchten, daer die scepen an gevesticht waeren. Men siet daer ock een groete kethen met welcken Adromandus, die roese, gevangen gebonden wert, welcks roese een ribbe lanck was xlj voeten &c. [175]

Japha ofte Joppe is de plaetse daer die propheet Jonas te scip ginck om te vlien van dat anschyn Godts in Tarsen, als gescreven staet Jone in dat eerste capittel. Daer is ock die plaetze daer Petrus, die prince der apostelen, verweckt heeft vander doot Thabitam die heylige maecht, alsmen leest int werck der apostelen int ix capitel. Daer is ock die plaetze daer Petrus dick placht

te vischen als ick geseyt hebbe.

In deser manieren Japha wel doersien hebbende ende desen sonnendach doergebracht in desen kellenaer op stinckende stroe van smorgens te acht uren tot nader middernacht toe, soe waren alle die Turcken overeynde met hoeren janethen 352 ende banieren ende altehant 353 soe werden wy uut desen kellenaers gehaelt.

Twas tuschen nach ende dach, redelycken doncker, ende liepen allegader gelycken een deel scapen uut dat schot nae die zeestrande thoe met groter vliticheyt, met luyde kelen roepende elcx syn mocker. Deen riep ‘Machumet’, dander ‘Oly’ 354, den derden ‘Josue’, elcx den synen twelck vreemt was om hoyren. Een ygelyck sach hier voor hem selfs ende poechden om op syn ezel te coemen om van den eersten te wesen. Nyemant en sach hier nae den anderen om want elcx had genoech met hem selver te doene want hier was geen toenen. 355

Desen tros rede desen hoegen berch op ende dat pat was seer nau. Ende die Turcken riepen al ‘pyant’, dats te seggen ‘verlangs’, ende ‘vna vna’, dats te seggen ‘deen voor dander naer’. [176] Alsoe dat wy ten laesten gecoemen syn opt hoechste des berchs, ende doe hadden wy voorts eenen pleyen wech zeer wel ruyckende van wilde tymes ende lustich verciert met veel olyvenboemen ende met

veel vygen ende dalebomen dat een mensche lusten mochten die daer doer reet ofte passerden. Omtrent ons quamen veel Arabianen die nae ons creten ende huylden omdat zy ons nyet overvallen en mochten overmits dat sterck geley dat wy by ons hadden. Want wy hadden wel ijc trosluyden by ons met goet geweer, die ons al geleyden. Wy reden des nachts daerom opdat wy souden soeveel te secuerder ende veylyger reysen van die Arabianen daer wy seer voor bevreest waren, wantet een zeer wilt woest volck is.

Verblijf in Rama; op audiëntie bij de Turkse sultan

Mits desen soe syn wy ten laesten op den vij dach augusti smorgens omtrent acht uren gecoemen te Rama voert hospitael ende traden van onse ezelen ende cropen doer een cleyn dorcken int hospitael.

Het zyn xij Italiansche milen van Japha tot Rama, ende eer ghy te Rama coempt, soe passeert ghy verby een schoene toerne die welcke leyt opter rechterhant met veel schoender sepultueren der Turcken.

Als wy nu in dit hospitael waren, soe brachten ons die Turcken te coep gecoecte huynderen eyeren, druven ende broot &c, ende dat water moesten wy ock coepen ende wy waeren moede rydens soe dat ons bedt lusten te vasten dan te eeten. Ons werden ock te coep gebrocht maten die wy op die aerde spreyden daer wy ons op rusten ende wy mochten nyet uut dit hospitael gaen, maer wy moesten by

malkander blyven. [177]

Dit hospitael is een leege schune overwelfde heerlycke huysinge die die edele hoochen geboeren vorst ende heer hertoch Philips saliger memorien van Bortgontgien heeft gecoft en getimmert tot een herberch der peregrinen. [178] Ende heeftet bevolen den minnebroederen op den berch Syon, waerom dat ock een hospitael der peregrinen genoempt werdt. [179] In dit hospitael leden wy veel tribulacys ende groeten overlast vanden Turcken, want wat sy ons sagen hebben dat hem anstondt dat musten wy hem geven. Dien overlast die sy ons deden was nyet wel lydelyck, ende hadden wy haer eenyge onwaerdicheyt getoent, dat had ons om tlyf te doen geweest. Aldus mosten wy alle tribulacy lyden ende eten voor sucker.

Als wy nu in dit hospitael laegen, soe mochten wy wel gaen boven op het hospitael want die huysen al plat zyn ende daer mochten wy wel over die stadt zien. Alst wel schynt soe heeft Rama een schoene playzante stadt voortyts geweest maer den Turck heeftse gedestrueert ende daerom wantet een coopstadt was ende die kerstenen quamen alder overvloedich ter marct, waerdoor dat den Turck sorchden alsdat die kerstenen die stadt innemen souden waerdoer syn lant groetelyc gecrenct souden mogen werden. Twelck onsen crysten keyser ende coningen eendrachtelyck wel macht souden hebben. 356

Als ick in deser manieren boven opt dit hospitael speculeerende was ende sach verde van myn doer dat schoene genoechelycke welrieckende velt, soe sach ick onder alten groeten vergaderinge der Turcken die welcken die stadt van Rama vast naecten, ende sloegen hoer tenten ende pavlionen op opten velde met groeter hopen. Sy waren wel int getal gewapender mannen over die xxij dusent. Sy hadden wel by haer vyf duysent janethen ende vyf duysent camelen ende waeren uut alle hoecken van Turckeyn by malcander vergadert, maer wy en wisten niet waer dit volck vandaen quamen of waer sy wylden. Ten laesten vernaemen wy tfinael van desen.

Die groeten Turck Soliman was aldaer gecoemen van Constantinopolen ende wylde reysen pellegerumaetgien in Egipten in een stadt geheeten Mecha, welcke Mecha niet verde en leyt van Alkaer, welcke Alkaer groter is dan drie Romen. Ende hy wilden te Mecha versuecken dat graeft vanden valschen propheet Machumet, in manieren als die groeten Turck gewontelyck is om te doen alle seven jaer eens. Ende alle Turcken die van staten syn int geneerael die versoecken dit duvelsche graeft eens by hoeren leven. Wouden zyt verstaen, soe isset een scaentelyck werck, alsoe dese verleyder Machumet syn valsche ende bedriechelyck leven geeyndt heeft alsmen int claer bescreven vint.

Daer was een schoene tempel gemaect in die stadt van Mecha van Machumets discipel in die eere van Machumet, seer costelycken boven maten ende daer een costelyck graft in, zeer polyt 357 ende constich, daer dat gebeent van Machumet in werden besloten ende hy liet dat behavenst 358 rontsomme beslaen met yseren schorten ende platen. Ende liet boven int verhemelt vanden tempel groete stycken van steen adamas maken secretelycken, welcke steen zeylsteen by ons genoempt werdt ende is van crachte dat hy yser tot hem treckt. Ende alsoe is dat grachte 359 doer crachte vanden steen adamas een weynich vander aerden opgetogen, soe dattet scheen dattet by mirakel in die lucht gehangen hadden, mit welcken const dat onnosel volck, aldus bedrogen, geloefden dat syn lichaem om syn heylicheyt aldus verheven werden. Ende hebben in die dwalinge aldus verdwaest gebleven ende noch blyven alst blyct, niet tegens staende al hebbense van Godt waerachtige teykenen genoech gesien. Ende is waerachtich alsoe datter een haestich onweder inden lucht over die stadt van Mecha opgecoemen is met blixem ende seer gruwelycken geluyts des donners, want dat vier quam neder vanden hemel met groeten hagele inder stadt Mecha, ende bysonder inden tempel ende hebben dat graft

des vermaledyden verleyders mit zyn lichaem geslagen int diepste der aerden oft, dat sekerlycker te geloven is, int afgront der hellen, alsoe dattet in geenre wys daernae gevonden mochten werden. Ende een groet deel des tempels is gevallen ende verbrant vanden vier, alsoe dat die Saracenen syn gebeenten ende zyn lichaem in geen plaetzen en hebben. [180] Nochtans blyven sy in haer boesheyt hart, net 360 ende versteent.

Om onsen matery nu voorts te verclaeren, dit heer der Turcken aldus leggende om haer duvelsche bedevaert te volbringen, ende gemercten dat wy alsoe groeten overlast waren lydende vanden Turcken in dit hospitael daer nyemant voordeel en hadde, jae onse patroen en hadde geen voordeel – sy benamen hem syn wyn ende hy en mosten daer niet tegens seggen twelck nyet bylick en was – alsoe dat uut desen onsen patron met hem nemende vj pellegerums gegaen is buten der stadt van Rama ter plecken daer die groeten Turck Solimon was in eene tenthe, door dit heer soliciteerende 361 alzoe lange totdat onse patroon met zyn geselscap gecomen is inden tenthe in tegenwoordicheyt van Soliman den groeten Turck.

Dese tenthe was schoen vercyert ende daerde was bedect met schoene witte tappesseryen. Daer sat Solimon op een schoen kussen met gevouden benen gelyck by ons die snyders doen ende zyn ander heeren stonden overeynde,

bereydt tot synder dienste. Ende altehant 362 was ons patroon hem groetende ende sconck hem een schoen juwel twelcke gemact was binnen Veneetgien ende den Turck nampt tselfde juwel in danck. Onse patroon was voorts begeerende te mogen spreken onvervaert, daer die groeten Turck hem consent toe gaf. Alsoe dat uut desen onsen patroon claechden met clagende woorden wat fortsen ende verdriet wy leden int hospitael van Rama van synen ondersaeten ende diergelycken. Begerende remedie hiertoe opdat wy mochten coemen te Jerusalem onbescadicht, want wy tot noch toe hadden moeten lyden slagen ende niet 363 en mochten houden. Syn ondersaten benaement ons al, ja dat eten uut onsen handen. Als dit den Turck altesamen verstaen hadden, soe sprack hy ende seyden: ‘Soe wat u misdaen is tot noch toe, dat is geleden, maer voortaen sal dinck goet wesen’. 364 Voort en sprak Solimon nyet meer.

Onsen patroon is mit desen vanden Turck gesceyden met zyn geselscap, dencken 365 by syn selven dat hy wel gedaen hadden alsdat hyt hooft te kennen gegeven hadden, want die andere smalle 366 heeren als van Jerusalem, van Gazara ende Rama syn al vol bedroch, die onse patroon al most payen met soeckende gelt, 367 souden wy sonder slagen doort theer coemen, twelck al

hompelycken stondt. 368 Lyden was hier planteyt &c. [181]

Van Rama naar Jeruzalem

Als nu den achsten dach augusti genaecten, soe sandt Solimon ons allen die weet alsdat wy van stonden an souden opsitten ende ryden voorts nae Jerusalem. Ende overmits dat het een lastige heeten 369 was ende dattet op den rechten middach was, soe en deden wys niet gaerne, want wy hadden liever tegens den avont gereden, maer wanttet Solimono den Turcksen keyser soe behoefden want hy ons sien wilden, soe mosten wyt doen. Alsoe dat wy tot desen wy ons haesten uut dit hospitael ende croepen doer een cleyn dorcken gelyck een coppel scapen. Ende van stonden an vonden wy onse mockers metten ezelen bereyt. En een ygelyck ginck op synen ezel sitten ende reden totdat wy buyten Rama quamen, daer hielt dat heer ons staen. Daer sach ick alsoe groten gerucht van Turcken ende camelen, dat ick noyt alsoe danygen hoop volcks byeen en sach. Daer laegen drie versceyden heeren, van malcanderen versceyden mit hoeren tenten en pavilyonen.

Ende alsoe onse patroons 370 dachs hier tevoren met Solimano den groeten Turck self in persoen gesprocken hadden, die ons beloefden goet geley, alsoe dat hy uut desen zyn woort hielt, ende onse trosluyden vergadeerden terstont ende Solimon sonden ons te hulp synen oppersten cappeteyn met derthien vanen met veel Turcken wel gewapent

opdat wy onbescadicht van die Arabianen voorts raecken souden.

In deser manieren soe stelden zy deese xiij vanen voor heen met veel Turcken op hoer janethen, gewapent op hoer manier mit lange dicke ryen 371 daer ysers tenden an, 372 dat waren haer lancien, ende sy waeren zeer wonderlyck gehabitueert. Daer was een seckte van Turcken met toyten 373 op horen hoofden met schoene witte doecken achter anden toyt hangende. Deese ordinancie was seer vreemt om sien ende proper ende lustich om sien. [182]

Deese deerthien vanen reden al voor, en daer reden veel Turcken met haer lancyen ende reden neffens ons ende daer liep veel hagelgescuts by ons te voet, soedat wy wel sterck waren, over die iijc &c.

Wy reden doer effen lant eenen welruyckende pleyne effen wech. Op desen wech wyesch veel vennekoelzaet datter planteyt is. An die lufter hant van Rama sagen wy een stadt leggen, gehetten Lidda, ende aldaer staet noch een kerck, gewyt in die eer des heyligen martelaer Sint Joris daer hy onthoeft is geweest. In dese selfde stadt Lydda heeft Petrus gesont gemaect Aeneam die acht jaeren sieck hadde geweest an die gicht. 374

Mits desen vast voorts rydende soe viel ons die wech alsoe suer, dat wy nyet gedueren en konden overmits die groete onverbolgen 375

heeten. Wy worden allegaer meest alsoe flau dat wy van onsen ezelen schenen te vallen. Immers die Turcken villen 376 selver van horen janethen ende gingen met horen ansichten leggen tegens die aerde mit gras om hoer alsoe te vercoelen. Was hoer soe bange van hitten, die nochtans die hetten gewoen zyn, hoeveel te meer wy, die die hetten nyet gewoen zyn ende coemen uut een cout lant. Daer wasser veel cranck van die hetten, alsoe dat wyts nyet langer herden en mochten.

Ende bleven omtrent nae den noen by een casteel, geheeten Latro, op welcken casteel geboeren is geweest Judas Machabeus. Ende daer wont thans ter tyt veel volcx op. 377 Ende dit casteel staet op een seer hoege berge ende beneen anden berch staen veel schoene olyfboemen ende vygeboemen. Dit casteel Latro leyt twe milen van Rama. Hierby leyt een vervallen casteel, Modin geheeten, ende plach een stadt te wezen daer die Machabeen plagen te woenen.

By dit casteel Latro staet een schoene put ende is seer soet water. Ende by desen put staet een schoene groete boem in een groot viercant parck, welcke parck rondtom opgestapelt leyt van groeten stenen. Hier traden wy allegader van onze ezelen ende gingen onder desen boem leggen rusten, alsoe wy altesamen seer muede

waeren. Hier spracker veel hoer biecht ende lieten ter ader. Ende bysonder Lysbet Gerrit Garstendochter van Amsterdam, die lange tyt in groete banglicheyt 378 lach, soedat wy nyet en wisten sy soude doot gebleven hebben. Die vrouwen ontsetten haer, 379 maer wat sy haer deden sy bleef even bang 380 ende heel van haerselven.

Deese miserie ende elende sach een Turck ende trad van ons. 381 Ende uut mededogen dese last van deese vrouwen 382 is hy hastelyc wederom gecoemen met een kanne met water ende storten dit water in desen vrouwen boesen tuschen haer borsten ende in hoer aensicht. Ende mits desen ontspranckze ende quam mittertyt tot haerselven.

Wy rusten ons op deser plaetze tot nae middernacht toe. Ende alsdoen gingen wy allegader ten ezel ende onser Godt die versacht dat onsse crancken nu wat beter te passe waren. 383 Ende Lysbet Gerrits reedt op een cameel, sittende in een korf, met noch sommige anderen, ende 384 wel scerpelyck tot haer gesien. [183]

Wy reden eenen alten quaden scarpen wech seer periculeus overmits hoghe scarpe bergen ende nauwe wegen, alsoe dat wy dickwils niet meer dan een after malkander en mochten reyden.

Wy passereden voorby een vervallen casteel

daer Jeremias die propheet op placht te woenen. Hier staet ock een fonteyne ende leyt versceyden van Latro twe milen. Hierby leyt ock dat dorp Ramathea van welcke Daniel die propheet geboeren was, ende Joseph van Armathia welcke dat graft, uutgehouden uut een steen, toebehoerden daer tlichaem Christi Jesu in geleyt worden.

Wy sagen ock leggen op die rechterhant het casteel Emaus, twelcke van Rama leyt xx milen ende van Jerusalem lxxx stadien. Daer rust een van den lxxij discipulen, Cleophas genaempt, die daer syn woenstadt hadde als ghy lest in Evangelyn van Sint Lucas in zeste. [184] Ende wy reden voorts totdat wy sagen gebercht van Judeen, twelck ons gewesen werdt. Ende comende beneden anden berch daer stont een groeten vervallen huysinge ende placht een schoen gevaert te wesen. Ende boven eenen anderen berch staet een huysinge castels gewys. Ende als wy hier doer souden passeren, soe werden wy allegader gescut 385 ende en mosten nyet voorts ryden van een groet heer te paerde mit een miter op syn hoeft ende een gruwelycke wapen in syn hant, seer feel 386 om ant te sien. Het was een stuck met yseren pennen rondtsom die cloot. Dees quam ofryden op syn janeth van syn casteel, ende stelden hem onder onse derthien vaentgens met dreygelycke woorden of hy al bedwongen souden hebben, alsoe dat sy tot slans

tegens malcander waren, waerdoor wy allegader in groete vrese waren ende weecken achterwarts mit onse ezelen, sorgende voor slagen, mer als wy hoer geschil verstonden, soe wast nyet dan omt houwen ende hebben. 387 Alsoe dat desen biscop [185] ons niet en wilde laeten passeren hy wilde van elcx pillegrum hebben twe ducatten, meer onsse patroon daengdt 388 noch met hem om viij gouden ducaten int generael. Dese manier stondts recht oft een tollenaer geweest hadde die nyemant voorby en laet of hy ontfanct syn leges. In deser manier soe passeerden wy. Ende dese byscop reedt met ons.

Niet lange hiernae saegen wy die heyligen stadt van Jerusalem, daer een ygelyck zeer toe bewegen werdt als hyse siet. Ende wy reden doer een nauwe passagie daer wy nyet en mochten ryden dan een achter den ander ende nyemant was garing die leste, soe datter door dit haesten veel metter ezelen ter aerden villen. Als wy nu Jerusalem genacten soe passeerden wy voorts totdat wy quamen op eenen seer hogen berch daer ons gewesen werdt Mons Effraim daer die propheet Samueel begraven was. Ende een weynich voorts rydende vooran die stadt van Jerusalem an die rechterhant staet die plaetse daer Davidts palleys gestaen heeft ende is beneden den berch daer wy

overreyden. 389 Ende int ancoemen van desen stat staet alten schoenen stercken casteel ende is voortyts gesticht geweest vanden Romeynen. 390

In deser manieren genaecten wy die poorten van Jerusalem daer wy lange nae gehoept hadden ende menygen pericul des doots om geleden hadden, die wy nu met ons oogen moethen anscouwen. [186]

Jeruzalem

[I]nder stadt van Jerusalem staen veel heylige plaetzen diemen al in enen dach byzonder niet verzoecken en mach, onder welcke nochtans die tempel des heylgen graefs die oversten ende eerwaerdichsten of is boven alle anderen. Ende reden den ix dach van augusto ende was Sinte Lourens avent 391 doer die stadt van Jerusalem ende quaemen opden berch van Syon omtrent thien uren voormiddach ende gingen voort closter der minnebroederen van onsen ezelen. [187] Ende syn van Rama xxx milen Lambaertze. Onser som gevoelden dattet wel zyn acht Duytsche milen van Japha tot Jerusalem wel gemeeten &c. [188]

Onse vrouwen die brachten wy terstont mit die kynderen int vrouwencloester, alsoe dat sy voor dese reyse met ons int minnebroescloester niet en quaemen nochte en athen, meer voorts tot anderen tyden deden sy als wy deden

als ghy int vervolch hoeren sult.

Ende alsoe vroe als wy int minnebroescloester quaemen, soe werden daer een misse voor ons gelessen in cenaculo domini, daer den Heer gebenedyt syn laeste avontmael ath met syn discipulen. [189] Dese plaetze was zeer coestelyck verciert met tapesseryen daert avontmael Christi seer suverlyck in gewrocht was &c. Ende als die misse ten eynde was, soe stondt daer byden selfden outaer een lange tafel gedect, aldaer onsse maltyt bereyt was, ende wy maecten aldaer goet chier. 392 Ende die spyse was gecoeckt op die manier der minnebroederen, die ons wel smaecten want wy goeden appeteyt hadden. Ende bovenal soe was die wyn seer liefelyck om drincken, want int gansche lant droncken wy geen beter wyn dan op den berch van Syon.

Als die mael-

tyt gedaen was, zoe dancten wy den guardian ende dese gaf een ygelyck van ons allen een deken met een leeren oorcussen, daer wy mede gingen uut dit closter ende werden gebrocht van onse trosluyden te Jerusalem ter herberge in des patriarchs huys, twelck gevlochten staet dicht anden berch van Calvarien. Dit patriarchshuys werdt ons gegunt, ende onse zessen ofte seven nemen een camer tsamen in ende maecken terstont een borse ende leggen elcx een ducat ofte twee in ende teeren daer uut soe lange dat duert. [190] Wy en hadden hier anders geen bedden dan deese decken mettet leeren oorcussen ende daer was stoel noch banck int geheele huys nochte geenen huysraet. Wy lagen ende saten al opter aerden als die Turcken doen, want die Turcken sitten opter aerden met gevouden benen als die snyders by ons sitten. Wy hadden desen nacht een harden lager.

Ende stonden des morgens gelyck op ende was Sinte Louwersdach, ende croepen doer een cleyn dorcken ende gingen gelyckelyck int minnebroescloester opten berch Syon, aldaer die minnebroes songen een schoene heerlycke misse In Caenaculo Domini. Onder welcken misse ons een sermoen gedaen werdt waerin ons te kennen gegeven werdt die groete last ende armoede der minnebroederen

alsdat zy ons geen bystant doen en moechten van broot ende van wyn, maer souden ons doen nae haer crancken vermoegen. Bovenal zoe claechden ons die predicant dat haer kercke haer ontogen ende ontweldicht was. Ende ten waer saecke datter in vorsien werden, sy en mochtent niet langer harden overmits die groete last ende verdriet &c. Als nu dese misse ten eynde was, soe werden ons vertoent alle die heylighe plaetsen, gelegen opten berch van Syon, twelcke ons eerste processie was binnen Jerusalem.

De eerste processie

Inden eersten soe ginck die guardian met synen broederen met een seer costelycken silver vergulden cruys voor hem dragende, daer wy allegader met een barndt waslicht in onsen handen achteran volechden. 393 Ende gingen aldereerst onder in die kellenaer vanden verboden capelle. [191] In welcke kellenaer die broederen hoer ornamenten, kelcken ende andere silveren ende gouden vaten in sekere santen 394 bergen voor die Turcken. In desen manier in een hoeck vanden kellenaer is die plaetze daer die goedertieren Heer Christus Jesus gebenedyt syn laeste avontmael dede met zyn discipulen ende nae dat tpaeschlams 395

ingeset heeft dat sacrament syns lychaems ende zyns duerbaeren bloets tot een spys ende dranck allere gelovygen menschen. Inden anderen hoeck vanden kellenaer werdt ons getoent die plaetze daer Christus gewassen heeft die voeten zynder discipulen.

Uut desen kellenaer syn wy voortgegaen mit deese processie inden hof vant pant dicht an die verboeden cappelle ofte kercke. Daer werdt ons die plaetse gewesen daer den Heyligen Geest is nedergedaelt opten apostelen in vierygen tongen opten pinxterdach.

In deese kercke syn die sepulture ende lichamen der coningen van Jerusalem ende van Israel ende sommige propheeten als David, Salomon, Roboam, Asra, Josaphat, Joram, Ochozyas, Jonas, Amazyas, Ozyas, Joathan, Achas, Ezechias, Manasses, Amon, Jozyas, Joacham, Eleachim, die welcke begraven zyn in diversche graven, als dat openbaer blyct in die heylige scryft. Tot deese sepultueren der coningen en laeten sy geen kerstenen by coemen.

In deser manieren voorts gaende mit dese processie quaemen wy in een capelle, staende inden hoeck vant pant. Daer is die plaetze daer Christus nae synder verrysenis sinder discipulen openbaerden met besloten doeren, ende nae acht

daghen als die discipulen wederom vergadeert waeren ende Thomas met hem. Doen geboet Jesus Thomas zyn vinger uut te steecken ende te tasten zyn syde, als Johannes scryft. 396

Wederom gekeert buyten dat closter ende werdt ons gewesen die plaetze daer leggen twee stenen versceyden van malcanderen omtrent drie treden. Op den een steen placht Christus te preken ende opten anderen placht Maria Christus te hoeren preken.

Een weynich voorts wert ons die plaets geweesen daer Sinte Mathys in Judas stede tot een apostel gecoeren wert, ende deese stede is geteyckent met een roetachtygen steen. 397

Een weynich voorts is die plaeze daer die moeder Godts doot op gelegen heeft. 398

Van hier voorts midtsen op den berch van Syon quaemen wy in een groet viercant perck mit groete steenen rontsom bemuyert, ende heeft weleer een kerck geweest maer is nu al vervallen. Ende is die plaetze daer die moeder Jesu Maria xiij jaeren lanck nae die doot Jesu tot haeren sterfdach gewoent heeft. Dat dese selfde kercke aldus vergeten is ende vervallen blyft en is nyet by sculde ofte gebreck der kerstenen, maer want die heydens nyet lyden en mogen datmen daer timmert. 399

Dits die plaetze daer een wonderlyck groot mirakel is geschiet, want als die ure genacten dat die moeder Godts sterven souden ende nyemant by haer en hadden, want die apostelen waeren al verstroeyt in die vier hoecken der werlt, zeyende 400 dat woort Godts, soe was Maria begeerlyck die apostelen by haer te hebben, bysondere haeren broeder Sint Johan. Wat isser geboert? Van stonden an doer Godts cracht heeft Godt alle die apostelen van plaetze genoemen daer sy waren ende heefze gestelt op den berch van Syon voor die poorte ofte doere vanden huyse van Maria, aldaer alle die apostolen malcanderen vonden soe schyelycken byeen. Ende traden tesamen inden huyse daer Maria Godts moeder in haer uuttersten lach, twelck Maria een groeten blyscap was &c. 401

Een weynich voort werdt gesien een bitteken 402 van een cappelle die daer voormaels gestaen heeft, inden welcken Sint Johan evangelist als cappelaen der glorioser maget Mariae dickwils voor haer misse gedaen heeft nae die dat Christus te hemel gevaeren was. 403 Daer sietmen noch eensdeels des steens opten welcken Sint Johan misse gedaen heeft &c.

Wy procederden voorts tot Cayphas huys. Daer coemende cropen wy doer een laech doerken aldaer wy quaemen an Cayphas paleys. Ende togen van stonden an onse scoenen uuyt ende gingen alsoe inden kercke Sinte Salvatoers genoemt, aldaer hier voortyts gestaen heeft dat groete hoeckhuys Caiphe. Inden welcken Onse Heer Jesus bespot wert ende syn ghebenedyde aensicht net 404 in synen hals geslagen wert ende alle die nacht swaerlycken gepincht 405 wert &c.

Daer werden ock gewessen 406 ende wasser in een nau duyster gadt, staende neffens den hoegen outaer anden rechtersyde ende is die plaetze daer die Joden Jhesum insloten ter tyt dat die Joden ende

den oppersten raet geconcludeert waren hoe sy met Jesum leven souden. 407 Desen tyt leedt Onsen Heer gebenedyt in dese plaetze alsoe veel villeynicheyts datmen des nyet lichtelycken souden mogen bescryven. Ende dese stede werdt genoempt ‘die kercker Ons Heeren’, alhoewel men daerof int evangelium niet of en leest, nochtans ist warachtich wantmen daer noch huyden die plaetze ziet, ende daer is veel gescheyet daert eevangelie niet of en sprect, als Johannes bescryft. [192]

Wy saegen daer oeck die seer groeten steen den welcken wy lesen dat dat vanden engel vanden graf geleyt was, ende is huydendaechs een outaersteen opten hoegen outaer in desen voorseyden kercke van Sinte Salvatoers &c.

In Cayphas plaetse an die luchterhant staet een boeme met steenen om belegen daer die dienaers der Joden ende Petrus met hem by dat vier hem wermden. Maer gaende uut den selfden hof ofte plaetse in een straete ter rechterhant staet een steen inden hoeck, alwaer omtrent Maria stont als Petrus bitterlyck screyden 408 uutginck uuter zaele des princen der priesteren. Daer heeft Maria gebenedyt blyven staen tot des morgens toe, als die Joden Jesum gebenedyt gebonden brochten ende uutleyden tot den rechter Pilatum. [193]

Van desen gingen wy voorts ten plaetzen

daer Godt uutgesonden heeft syn apostelen tot die vier hoecken der werelt, haer bevelende dat sy dat woort Godts condigen souden allen creatueren, alsoe dat In omnem terram exiunt sonus eorum &c. [194]

Bi desen plaetze staet dat vrouwencloester daer ick of geseyt hebbe ende is lycht alzoe verde vant minnebroescloester als men met eenen bal werpen souden. In dit selfde vrouwencloster waeren al onsse vrouwen gelogeert. [195]

Recht neffens die poerte van dit vrouwenhuys staet die stede daer die eerste martelaer Sinte Steven, Sint Gamaliel die leerere des apostels Sint Pauwels ende Nicodemus begraven waren.

Voorts van dese stede quaemen wy recht achter die verboden capelle 409 aldaer die plaetse is daer dat paeschlam gebraden werdt, ende daer wert dat water gewermt daer Jesus gebenedyt synen discipulen hoer voeten mede wisch &c. Hierby wordt ock getoent die plaetze daer David penitentie deden voor den dootslach Urie die welcken hy geboden hadden voor inden stryt geset te werden, ende daer David die seven psalmen van penitencie gemaect heeft. [196]

In deser manieren voorts gaenden syn wy gecoemen anden hoeck van desen verboden cappelle, aldaer ick sach een pilaer daer die moeder Godts dicke an gerust heeft als hy hoer gebedt devotelyck

placht te sturten. [197] Men seyden ons datter een cleyn gaetgen cortelyncke in gecoemen was, daer alten seer wonderlycken soeten roecke uutginck, alsoe ick wel gevoelden.

Ende hiermede was deese eerste processie ten eynde, ende alsoe ick voor geseyt hebbe want men alle die heylige plaetsen niet en mach visiteeren al in eenen dach, soe sal ick ze divideren in manieren van processien als ick dese eerste processie gedaen hebbe &c.

Als nu soe gingen onsse vrouwen in hoer logys int susterencloester ende wy gingen nae ons logys int patriarchshuys ende deden onsen middachsmael.

Ende als die middach over was, soe gingen wy tesamen wederom naeden berch van Syon, aldaer ons een sermoen gedaen wert inden reventer. 410 Ende cenaculum domini was alsoe schoen versiert ende bereyt, met costelen tapeten behangen ende met oude scyerheden dewelcken eertyts van hertoch Philippus van Bourgondien gecoemen syn, die dit convent begaefden met dusent ducaten jaerlyxze renten, soe lang als hy leefde, om daermede die broederen te alementeren ende te spyesen. Ende selfde 411 heeft ock hertoch Karel, zyn zoen, ende Maximilianus ende onsse victoriosche keyser Karolus mede gedaen ende vervolcht &c. 412

De tweede processie

Als nu dit sermoen ten eynde was, soe vergaderden wy tesamen ende hilden onsen anderden processie in deser manieren.

Wy clommen den berch van Syon neder, voorby Caiphas huys twelck wy

lieten leggen op die slinckerhant, ende gingen voort nae die poorte van Jerusalem. Ende eer wy die poorten genaecten, soe werdt ons gewesen die plaetze die geteyckent is met drie groet sware steenen, daer die apostolen rusten met dat doode lichaem Marie. Als syt den 413 grave wilden brengen, soe is daer een schoen hemelschen sanck gehoert. Sint Jan droech die palme voor die baere, twelc die phariseen nyet lyden en mochten ende wilden dat lichaem vander baeren ofwerpen. Ende den eersten die syn handen sloech anden baere die bleven syn handen verdoort hangen anden baere. Ende mits desen soe crech hy groeten pyn ende leetwesen van syn quaet opset ende creet Sinte Pieter after an. Sinte Pieter seyde tot hem: ‘Ist dat ghy geloven wilt in Onssen Heer Jesum Christum ende in deese vrouwe die hem droech, soe sult ghy terstont genesen werden.’ Hy antwoorden ende zeyden: ‘Ick gelove dat die Heer Jesus is die warachtige Godts soene, ende dat dit lichaem synder moeder is’. Ende terstont creech hy syn handen vanden baer weder an syn aremen. Mits deesen miracule brachten sy dat heylige lichaem voorts tot den grave in dat midden van dat dal van Josaphat &c. 414

Van deese plaetse syn wy voorts gegaen ende gecoemen in die poorten van Jerusalem. Ende is eenen wech altyt nederdalende totter poorten

toe, van welcken inganck der poorten ende der straten ons allen verwonderden &c.

Die principael straeten van Jerusalem zyn al meest overwulft van dat een huys tot dat ander, alsoe dat ghy gaet onderdoor tot veel plaetzen ende is boven u hooft al overdect als die braerry straete, dat een lange straet is al overdect. [198] In deese straete daer liepen ons veel Turcken van alrehande secten achteran, jonck ende out. Die ouden hieven haer kinderen omhoech opdat sy ons te beth soude moegen sien. Den een werp op ons, den ander gect met ons totdat wy quemen ten eynde van deese braery straete. Daer stonden veel Turcken die nae ons saegen.

Het tempelcomplex: de Omar-moskee

Ende als wy ten eynde van deesen straete gecoemen waren, soe clommen wy elf witten trappen op tot Portam speciosam, doer welcken poorte men opclimpt tot Salomons tempel. In desen poorte hangt een lampe altyt ende barndt in gedechgenisse van dat schoene mirakel datter bescreven staet int werck der apostelen in derde capitel. 415 Datter een geboren crepel mensch alle daghe in desen poorte speciosa gebracht werden om een allemisse te vercrygen van die in den tempel gingen. Deese, siende Sinte Pieter ende Sint Jan, bad haer om een alemisse. Petrus antwoorden tot hem: ‘Gout of zilver is niet by myn, maer dat ick heb dat geef ick u. Inden naem Jhesu Christi van Nazeret staet op ende gaet’. Ende terstont

is die croepel opgestaen ende dancten Godt.

Wy en mosten door desen porten niet gaen of die Turcken souden ons doot gesmeten hebben, want sy rondtsom ons stonden ende sagen wat wy te handen toegen 416 &c. Dits een wonderlyck schoen regiment, lustich om te sien. Doer dese poorte sagen wy staen die schoene timmeragy van Salomons tempel, seer hoech verheven met trappen op te climmen. Ende tuschen deese poorte ende Salomons tempel daer staen veel schoene olyfboemen ende dadelboemen. Dit regiment is seer lustich om sien ende daer compt een schone roecke 417 tegens van [199] Dese plaetze daer den tempel van Salomon staet is seer groet ende lustich.

Salomons tempel is nu ter tyt getimmert met ront werck op die Grieckse maniere, [200] seer hoech ende breet, met loot gedect, met uutgehouden costele steenen gemaect. Op den ommeganck van desen tempel hebben die Turcken een man geset of sy in eclipsy waer, 418 als sy gemeenlic in alle hoer ingangen der kercken doen. [201] Tuschen Porta speciosa ende Salomons tempel is een breet al effen plaetse met marmoren steen gepavyt.

By desen tempel is een lange kercke met loot gedect, die voortyts Porticus Salimonis genoempt worden, maer als Jerusalem onder die heerscappye der kerstenen was, soe werdt deese kercke genoempt nader

maget Maria. In desen tempel hebben die Sarracenen acht lampen [202] altyts bernende, ende in Salomons tempel als my geseyt is elfduysent lampen. Als my ock geseyt werdt soe isser een wonderlycke tymeragie onder den tempel van Salomon onder die aerde, alsoe datmen daer wel stallen souden vj hondert paerden. Watten regiment moet dit geweest hebben. Byden tyden van Christi Jesu seer isse dick gedestrueert ende weder opgetimmert &c.

Die schoenheyt ende chieragie 419 van Salimons tempel als sy was in ouden tyden en is niet wel te bescryven. Ende bovenal wat wonderlycke wercken onsen gesontmaecker 420 Christus gebenedyt in desen tempel gewracht heeft.

Noch huyden ten daegen soe hebben die Turcken Salimons tempel in groeter waerden, geen onreynicheyt daer in langende 421 want sy gaen daer in met bloete voeten ende noemeze een heyligen steen ende niet den tempel Godts om reden willen. Want int middel van desen tempel is een cleyn steen met yser ombetralyt. Geen Saracenen nochte heyden vermeten hem desen steen te genaecken. Sy coemen nochtans van verde landen, versoeckende devotelyck desen steen, want men leest veel wonderlycken teyckenen ende miraculen die op desen steen gesciet zyn, als ghy hoeren sult.

Ten eersten Melchyzedech den priester des oversten

God offerden daerop wyn ende broot.

Ten anderden Jacop die patriarch lach by desen steen en sliep, ende sach een leer staen op deesen steen wiens hoecheyt den hemel raecten, ende sach den engelen op ende af climmen.

Ten derden David heeft gesien een engel staende op deesen steen, hebbende een bloet swaert in synen handen.

Ten vierden soe hebben die priesters des tempels haer offerhanden geoffert op desen steen.

Ten vyfsten soe heeft Jeremias, alsmen seyt, die arcke Godts mit miracule gesloten in deesen steen inden tyt des gevanckenys der Joden in Babilonien. En daer syn veel menschen die houden dat dit arcke Godts noch in desen steen besloten is. By God is nyet onmogelyck.

Ten sesten is Christus gebenedyt geoffert op desen steen als die rechtvaerdyge Symeon hem ontfinck in synen armen.

Ten sevenden soe heeft Jesus geseeten op deesen steen int middel der doctoren als hy xij jaer out was, hoerende ende vragende den doctoren.

Die scyftuer seyt veel van Salimons tempel dat ick laet blyven. [203]

Wederom wel terecht sagen wy doer ende weder doer deesen heylige plaetse soe lange als wy mochten. Die Turcken stonden rontsom ons met groeten hoepen, ende die

guardiaen seyden ons dat wy niet over die drepel 422 van desen poorte gaen en souden, op die verbuertenisse van onsen lyve. Want in dese poorte was een yseren raecse dat onse mathe was. 423

Andere gedenkplaatsen

Alzoe dat wy met desen weder of clammen desen trapen ende procederden totdat wy quaemen ten eynde van desen braery straete die altemael overwelft was, ende slogen die rechterhant op ende quemen onder een poorte gevlochten staet 424 an Symeon die leprosen huys, welcke Maria Magdalena haer logys placht te wesen als sy te Jerusalem placht te coemen van haer casteel Magdalum, aldaer sy dick met Onsen Heer Jesus placht te doen haer maeltyt. Ende dit huys staet an die slinckerhandt van die poorte. Ende gingen voorts soe verde van desen poorte opte boge alsmen met eenen sten werpen mochten.

Daer staet dat huys vanden rycken man daer ons evangelium seer swaerlyck of sprect, die Lazaro weygerden die brockens van synre tafel. Ende self at hy seer leckerlyck ende was gecleet met zydt ende purper. Dit huys is een schoen heerlyck huys ende werden ons getoent. [204]

In deser manieren voorts gaende soe quaemen wy voor een kercke twelcke voortyts die huysinge placht te wesen van Joachim ende Anna, aldaer Maria Godts moeder geboeren is. Hier sloten ons die heydens die doere voort hoeft ende moesten daer niet in of sy wilden gelt van ons hebben, twelcke wy hoer nyet en wilde. 425 Soe keerden wy wederom terugge ende gingen soe lange totdat wy quaemen tot die plaetze geheeten ‘Lycostratos’. Ende is een ronde boege in manieren offet waer een poorte, staende by Pilatus huys, aldaer wy voorby passerden ende clommen deese straete recht uuyt al op tot des stadts poorte toe, dat dit die poorte is daer die stadt eyndt. 426 Maer dese poorte leyt u tot Sinte Stevens poorte, nae dat soete dal van Josaphat toe &c. 427

Alsoe dat wy deese reyse doer deese voorscreven poorte niet en quaemen, meer sloegen die rechterhant op ende quaemen alsoe op die piscine. ‘Probatica piscina’ is een groet viercante plaetze omtrent twemael langer dan sy breet is ende leyt seer diep om te sien, al op gemetst van onderen tot boven al met groeten harden steen, waerin dat water valt uut Salimons tempel alst regent, twelck selden geboert.

Ende daer staen sommige cleyne boemkens ende groeverieden ineen wassen, 428 mit vyf poorte [

ofte uuytgangen als wy noch moegen sien, in manieren als die Scryft seyt, meer is nu verdroocht. In welcke piscine ofte water Jesus gebenedyt menich mensche gesont gemaect heeft, als dat evangely suverlyck verclaert Johannis int vyfte. 429

Dese plaetse Propatica piscina is byna om te anscouwen gelyckerwys stande in Den Haech opden Vyverberg ende anschout dat water ende dat hoeft dan dat die piscine droch ende dieper is. [205] Dese piscine leyt achter Pilatus huys, vreemt om an te sien.

Als wy nu hier onsse devotie gedaen hadden, soe zyn wy wederom tot dese voorseyde poorte gekeert ende descendeerden voorts vander poorten die rechte straete neder die wy gecoemen waeren.

Ende want ick veel heylige plaetzen voorbygegaen was die verswegen hebbe, ende dat daerom want icker nu wederom voorbygae, soe sal ickze op syn breetste verclaeren mits volgende onse gesontmaecker Jesus gebenedyt, geladen met dat swaerlycke groete hout des cruys den selfden wech ende straete van Pilatus huys of tot den berch van Calvarien toe, aldaer Jesus gebenedyt gecruyst is geweest om ons altesamen te verlossen vander eewyger doot daer wy door den scult van Adam ende Eva in gecomen waren, soe wil ick by gratie van God eensdeels verclaeren van dat bitteren lyden Ons Heeren Jhesu Christi gebenedyt.

De kruisweg. Eerste statie: Jezus wordt ter dood veroordeeld

In deese manieren

als ick voor gescreven hebbe, coemende vander piscine of, soe zyn wy gecomen tot een cruysstraet.

An die rechterhant wert ons gewesen een cappelle voortyts geweest is, meer nu ter tyt soe hebben die heydenen een paerdenstal daerof gemaect. Ende is die plaetze daer die Heer Jesus was ingeleyt in die gevanckenisse, eer hy den volck van Pilato 430 gepresenteert worden, daer Jhesus ghebenedyt gegeselt, bespot ende geslagen worden omdat 431 die Joden compassy met Jesus souden hebben. In desen paerdenstal waren enygen van onsen broederen ingegaen, meer daer was genoech om te doen eer wy hoer daer uuyt coesten gecrygen.

Wy mosten die heydenen met gelt paeyen &c. [206]

In deser maniere voorts van deese paerdestal gecomen op die cruysstraet. An die luchterhant staet Pilatus huys, welcke huys gevlochten staet an een groot ronde boghe in maniere offet een poorte waere, welcke boege is Locus lycostratos 432 aldaer die Joden haer wimpelen uuythangen. In deese boege voorscreven sach ic omhoech twe groete stenen gemetst. Op den een stont Jhesus gebenedyt ende opden ander stondt die rechter Pilatus als hy sentency gaf teghen dit onnosel lam Jesus gebenedyt dat hy gecruyst souden werden.

Pilatus huys is een groet regiment, staende beneden gelyck der straeten, ende werdt bewoent vanden Turcken. Ende is die plaetse daer Christus gegeselt, geslagen ende gecroent is geweest ende veel deeser gelycken tormenten geleden heeft.

Int huys van Pilato en werden nyemant van ons pillegeroems ingelaeten.

Tegens Pilatus huys over 433 omhoech sagen wy staen Herodes huys op een berch, van Pilatus huys alsmen met een swaren arm 434 souden mogen werpen. 435 Ende is casteels gewys met veel trappen op te gaen, ende is nu ter tyt een schoel der ongeloviger kinderen. In welcken huys die Joden gebracht hebben Jesum gebenedyt door beveel van Pilato.

Herodes, die lange tyt groete begeerten gehadt hadden om Jesum te sien, was seer verblyt om die coemste van Jesus gebenedyt, menende eenyge nieuwe teyckenen van hem te sien. Ende die Joden besculdichden Jesum voor Herodes ende Herodes vraechden Jesum nae syn leeringhe ende nae syn discipulen. Maer Jesus antwoorden een woort niet, soedat Herodes hem achten sot te wesen, ende toech hem an een wit cleet ende achten die wyesheyt Godts voor sot en dwaes. [207]

Ende heeft Jesum gebenedyt alzoe wederom gesonden tot Pilato, ende Pilatus ende Herodes syn vrienden geworden, die tevooren viantsscap onder malcander hadden. Ende die Joden wederom coemende met Jesum tot Pilato soe hebben sy hem swaerlyck besculdicht om van lyf ter doot te brengen, roepen: 436 ‘Cruyst hem, cruyst hem. Laet ghy hem vry, ghy sult des keysers vrient niet wesen’. Pilatus, soeckende

alle middelen om Jesum vry te laeten ende siende dattet al niet helpen en mocht, maer datter altyt meerder oproer onder volck quam, heeft hy Jesum ten laesten veroordeelt om gecruyst te werden. [208]

De kruisweg. Tweede statie: Jezus neemt het kruis op zijn schouders

Als nu den rechter Pilatus den sentency gegeven hadden datmen dat onnoselen lam Jhesum gebenedyt cruysen zouden, soe hebben die valsche Joden Jhesum gebracht weder in die paerdenstal voorseyt opdat zy binnen middelen tyt dat hout dees cruys gereet souden maecken. Ende hebben den Heer gebenedyt groeten tormenten ende swaeren pyn angedaen, terwyl sy dat cruys gereet maecken, met slaen, stoten, bespotten ende begeecken. [209] Ende als die Joden dat cruys gereet gemaeckt hadden, soe hebbense Jhesum gebenedyt wederom uut desen paerdenstal getogen ende gesleept, die welcken ginck als een onnosel lam dat ter doot gaet ende geeft geen geluyt.

Ende hebben Jesum dat swaeren cruys van vyftien voeten lanck op syn gebenedyden schouderen geleyt, die welcke met deesen swaren last mosten gaen die hy nauelicx dragen mochten tot den berch van Calvarien toe.

De kruisweg. Derde statie: Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis

Voorts gaen 437 van Pilatus huys doer den boghe ofte

poorte nederdalende niet verde wert ons gewesen die plaetse daer God almachtich eenen onaerdygen val 438 vyel met dat swaere cruys ter aerden op die straete neer, ende en mocht niet meer. [210] Vyelt den Heer gebenedyt alre soe swaer dat noch eerst begonnen was, gedenct watten last ende pyn die Heer gebenedyt geleden heeft eer hy gecomen is tot den heyligen berch van Calvarien. Want deese plaets is niet verde van Pilatus huys, ende het zyn omtrent sestalf hondert treden 439 van Pilatus huys tot Veronycaes huys, van Veronicaes huys tot den berch van Calvarien styf vierdalf hondert treeden, 440 soe dattet in als is omtrent tuschen negen ende xc treeden. Soe is Jesus gebenedyt weder opgestaen metten swaere cruys ende is voorts gegaen naden berch van Calvarien.

Die steen daer Jesus op vyel desen herden val die wert ons getoent ende is gemetst in muyer 441 anden rechtersyde, dat is an die syde daer Herodes casteel staet.

De kruisweg. Vierde statie: Jezus ontmoet zijn moeder

In deser maniere is Onsen Heer Jesus opgestaen ende voorts nedergedaelt metten swaere hout des cruys ende is gecoemen ter plaetsen daer die moeder Jesu gebenedyt stondt metten anderen vrouwen. Ende sach haeren gebenedyden soen Jesum aldus comen cruypen, verladen mit desen swaeren last, bespot, bespogen ende mismaect, alsoe dat zyn gebenedyde ansichte alle geheel uuter kennisse was ende een geleeck hem selven niet. 442 Ende hier is een deel vervult dat Symeon geprophetert hadde, dattet swaert der rouwes haer hart doorsniden zouden. [211] Op deese plaetze heeft de heylige coninginne Helena een kerck laeten maecken. Ende is genoemt Maria de Pasmo 443 die nu geheel vervallen ende verdreven is. Nochtans een mach 444 op die selfde plaetze niemant vanden heydenen timmeren, 445 by mirakule van Godt alsmen gelooft, wantet dickmael begonnen is, ende altoes gevonden werdt datter geen timmeringhe blyven mach. Dese plaetze Maria de Pasmo was ick in ende doersach die wel. [212] Ende staet an die luftersyde van die straete van 446 die syde van Pilatus huys niet veer van daen.

De kruisweg. Vijfde statie: Symon van Cyrene helpt Jezus het kruis te dragen

Van hier is Jhesus voorts gegaen totdat hy quam op een cruysstraet. Soe en mocht hy nyet

meer. Hier was veel volcx vergadeert uuyt alle dorpen daer omtrent om te sien den swaeren last diemen Jesu andaeden. Onder al wasser eenen medegecoemen, Symon Cyrenyensy geheeten. Desen hebben die Joden daertoe gedwongen dat hy dat cruys Jesu moest helpen dragen.

De kruisweg. Zesde statie: Jezus troost de wenende vrouwen

Aldus is Jesus gebenedyt voorts gegaen den slinckerhant op, totdat hy quaem om een hoeck van een straete ende is een driespronck. Hier werden ons gewessen die plaetze daer die vrouken van Jerusalem stonden ende verwachten den Heer Jhesum gebenedyt. Ende bescreyden synen bitteren lyden uuyt compassie ende mededogen. Ende Jesus, siende dat dese vroukens zoe groeten compassie met hem hadden alsoe dat sy bitterlyck weenden ende screyden, sprack hy ende seyde tot haer: ‘Ghy dochteren van Jerusalem, en wilt nyet screyen over myn, meer screyt over u selven ende over uwen kinderen’. Ende verhaelden met corten woorden den groeten last ende noot die haer ende haeren kinderen noch souden overcoemen. Als dat omtrent xl jaer daernae gesciet is by den tyt van Tito Vespasiano, dat die Joden die binnen Jerusalem tot den feest van paeschen gecoemen waeren, alsoe benout zyn van honger dat die vrouwen haer eygen kinderen aeten. Ende sloegen

malcanderen by groeten menichten doot om eten ende drincken van malcander te hebben, als dat Josephus zeer suverlyck bescryft int boeck van dat Joetsch oorloch. [213]

De kruisweg. Zevende statie: Veronica droogt het aangezicht van Jezus af

Van dese plaetze of is Jesus gebenedyt gegaen, geladen met dat sware hout des cruys, die rechterhant op alzoe verde van deesen driespronck alsmen met een bal souden werpen. Daer staet dat huys van den eerwaerdygen vrou Veronica ofte Verona, die welcke siende dat den Heer gebenedyt dus deerlyck mismaect was datmen hem nyet bekennen en mochten, soe is sy gecoemen met eenen schoenen witten doeck om syn gebenedyde aenschyn daermede te droegen. Twelck Jhesus hem heeft laeten doen 447 ende heeft dat beelt syns gebenedyde aenschyns daer ganselyck ingedruct, datselfde haer laetende tot een ewich testament. Twelck den cristenen

noch huyden ten dage getoent wert te Romen in Sinte Pieters kerck ende is deerlyck om te sien. Dit huys van Verona heeft een schoen regiment geweest, meer is nu al heel vervallen. Van Veronicaes huys voort coemende tot een overwulfde straete ende overdect nu ter tyt, ende voorts den rechterhant op totten heyligen berch van Calvarien toe, die deese circumstancien wel doer merct die siet wel openbaerlyck genoech dat Veronicaes huys nyet verde vanden poorten gestaen een heeft, 448 ende vlus by 449 die poorten dat gerecht. [214]

De kruisweg. Achtste statie: Jezus valt nogmaals onder het kruis

Ende die Heer gebenedyt, comende met dat swaere hout des cruys an die voet des berchs van Calvarien, aldaer heeft hy een harde val gevallen. [215] Ende daer dit is gesciet dat is omtrent x treden van die doore des tempels van dat heylige grafs. Hierby wordt ons ock geweesen eenen steen daer wy noch merckelycke teyckenen des bloets op sagen, waeromme een ygelyck, dit lessende, mach dat lyden Christi wel met andachten overdencken. Ick heb u geseyt nae myn beste vermogen.

Die straeten crompten ende rechten alzoe Onsen Heer gebenedyt zyn cruys gedragen heeft van Pilatus den rechters huys tot den berch

van Calvarien toe, als ick nu verclaert hebbe ende noch verclaeren zal. Want wy nu wel moede waren ende den avont genaecten, soe begeerden wy onsen avontmael te doen ende te rusten desen Sint Laurensdach. Ende hiermede was onse tweede processie ten eynde. Ende wy vyelen altegader op onse knyen opden plaets daer God almachtich nederstorten met zyn swaeren cruys voor die doore des tempels van Calvarien.

Ende als wy Godt gedanc hadden soe gingen wy altesaemen elcx nae zyn logys. Die minnebroeders nae haer convent ende wy mannen nae dat patriarchshuys, twelck staet dicht anden tempel van Calvarien. Die vrouwen gingen in een groet regiment van een huys daer sommige susteren in wonen, niet verde vant minnebroeders cloester. Hier sliepen die vrouwen ende die kynderen van Heyndrick Opmeer van Amsterdam, ende waren daer overdach als wy op geen plaetzen te besien en gingen dat Heylige Lant. Wantet een sterck huys was met forse muyeren ombemuert, zoedat geen Turcken lichtelyck by haer mochten coemen. In dit huys was een kellenaer daer die minnebroers hoer wyn, vleysch ende victalie in bergen voor die Turcken.

Aldus nam elcx syn rust als hy mochten. [216] Wy sliepen harden wel opter aerden

neer ter tyt dattet dach geworden was soe zyn wye wederom tsamen gegaen tot den berch van Syon in minnebroeders cloester. 450Ende als wy misse gehoert hadden soe voechden wy ons weder tesamen om andere heylige plaetze te visiteeren &c.

De derde processie

Den elften dach in augusto, als wy misse gehoort hadden, soe hilden wy onssen derden processie in deser manieren. Wy gingen altesaemen vanden berch van Syon of, den slinckerhant of, after dat convent der minnebroeders heene ende was seer steyl ende pynlyck om neder te climmen, want den berch van Syon seer hoech is van dese zyde om sien.

Hakeldama: de dertig zilverlingen

Ende wy clommen altehant 451 weder op enen alten seer hoegen berch, alsoe dat wy ten laesten quaemen, berch op dal neder, tot den acker Acheldemach, dat is te seggen tot den acker des bloets die met dat gelt gecoeft wert, daer Judas den Heer om verriet. Ende die hy weder brachten als hy sach dat die Joden soe vredelyck 452 met den Heer gebenedyt leefden. Ende desen acker leyt tegens dat zuyden van dat dal van Josaphat over.

Men seyt veel van deese penningen dat ze van Abraham eerst gecoemen waeren, die zyn

zoen gaf. Daernae soe werden Joseph van deese dertich penningen vercoft van zynen broederen. Ende als Joseph heer in Egipten was, doen brochten hem zyn broeders dese xxx penningen weder om coren dat sy van hem cochten. Ende Joseph bracht deese xxx penningen met meer anderen den connincin van Saba daer costele specerie ende ander comenscap om coften. Daernae heeft den connincxinne van Saba desen xxx penningen geoffert tot Jerusalem inden tempel van Salomon in synen tyden. Daernae heeft den coninc van Egipten den tempel berooft ende heeft desen xxx penningen met meer ander gout ende silver met hem gebracht in Egipten als Roboas coninck tot Jerusalem was. Ende daernae syn dese xxx penningen gecoemen in handden vanden coninck Melchior diese den Heere gebenedyt geoffert heeft tot Betlehem als hy xiij dagen out was. Welcke penningen Maria die moeder Godts met haer nam als sy vloet naer Egipten met Jesum gebenedyt. Ende int reyden heeft sy dese xxx penningen verloeren ter plaetse daer nu dat balzemhof staet int dorp van Mathera. 453 Ende daer vant een herde 454 ende behielt deese penningen over die xxx jaer lanck. Ende ten laesten heeft hy deesen penningen

geoffert te Jerusalem inden tempel in een block geheeten Carbona, twelck was een hout daermen in werpt datmen inden tempel offerden.

Daernae als die passie Ons Heeren naecten, soe namen die Joden desen xxx penningen ende gavenze den verrader Judas omdat hy dat onnosel lam ter doot leveren souden als hy gedaen heeft. Ende siende dat sy dus quaelycken met den Heer leefden, soe heeft hy met letwessen 455 die dertich penningen wederom gebrocht, seggende: ‘Wat heb ick gedaen, leverende dat onnosel bloet?’ Ende heeft die penningen daer nedergeworpen ende is wech gegaen ende heeft hem selfs verhangen. Die scriben ende pariseens hebben deese penningen genomen, raet houdende wat sy met desen penningen doen souden, wantet was niet geoorloft datmen die werpen mosten int kercks block want het was een prys des bloets. Soe hebben sy daer om gecoft een acker van een pottebacker om daerin te begraven die doode pillegrims, ende daerom hiet desen acker

een acker des bloets. [217]

Hakeldama: de graven van pelgrims

Ende men begraeft daerin die doden pillegrums als wy daer claerlick saghen, want wy sagen daer noch dooden in leggen die daer binnen een dach of twee in geworpen waren doer seven gaeten die boven in die berch zyn. Maer die doode lichaemen dueren daer niet lang in, want binnen drie ofte vier dagen en vintmen daer niet dan beenen.

Desen acker is met een muer rontsom besloten viercant, ende boven overdect met een veruwest, 456 hebbende seven gaten van malcander versceyden daermen die dooden van boven neer inwerpt. Ende is alte seer hoech om door dese gaeten neder te sien. Dit heeft die heylige conincin Helena dus doen maecken. Desen acker is lange omtrent vyftich voeten ende breet omtrent tseventich voeten. Ende veel van ons pillegerums nemen van desen aerden met haer.

Andere heilige plaatsen

Een weynich voorts nederwaerts climmende syn wy gecoemen tot veel speluncken, kuylen ende holen waerin die apostolen ende discipulen hem selven verborgen hebben om die vreese der Joden, als Onsen Heer gevangen was, want dat hoefken 457 ende den berch van Olyveten staen rechts tegens deesen speluncken over.

Van hier clommen wy wederom neder van deese speluncken ende quamen wederom after anden

berch van Syon. Ende quamen onder eenen groeten lyndeboem, twelck die plaetse is daer die propheet Esaias met een houten saech overmits doergesaecht wert doert gebodt des conincx Sedechye &c. [218] Hier is ock een wermoeshof daer veel gaten ofte holen in syn, daer veel heyligen haer in verburgen hebben.

De vijver van Syloe

Voorts sloegen wy die lufterhant een weynig op an den berch aldaer staet nederdalende Natatoria Syloe, ende is al te lustich om te sien die conduyten des bats Syloe. Tot welcken Christus den blint geboeren, doen Christus slyck maecten van speckel 458 ende syn ogen daermede besmeert hadden, geseyt heeft: ‘Gaet tot dat badt Syloe ende wascht u daerin. Twelcke die blinde doende heeft hy zyn gesicht gecregen, als Johannes seyt int ix capittel. 459 Dit badt Syloe is een vreemt regiment ende structure mit pilarens, redelyck diep inder aerden. [219] Ende alsoet een vervaerlycke heeten was, soe dronck ick uut badt Syloe. [220] Ende in memorie van dit mirakele soe wieschen wy onse ogen ende handen daerin. Alle die conduten des bats Syloe duncken my te coemen uuyt den tempel van Salimon ende uut die piscine, want dit badt Syloe gelegen is an die rechterhant des

stadts van Jerusalem. [221]

Dit badt Syloe is een suverlyck, groen, genoechlyck dal. Ende in dit dal waren vergadert onse mockers met onze ezelen, dat soe wie vermoeyt was van gaen die moechte op zyn ezel ryden. [222] Daer lach eenen swaeren hoghen berch seer steyl voor ons. Die mosten wy op, alsoe dat een ygelyck begeerlyck was zyn esel.

De fontein van Maria

Ende syn in deser manieren wederom gegaen die lufterhant een wey op van dat badt Syloe ende quaemen tot een schoen fonteyn, seer diep inder aerden, springende uutter aerden uuyt een steenroetze, ende is al overwulft. Ende men climpt neder tot dat water wel met xl trappen. Ende is alte soete coele waterkyn. In welcken fonteyn die gloeriose maget Maria dickwyls in gewaschen heeft die doeckelkyns daer sy Jhesum gebenedyt, als hy jonck was, in gewonden heeft. Uuyt desen fonteyn droncken wy ende rusten ons. [223]

Het tempelcomplex: de Aksa-moskee

Daernae soe reden wy desen berch op, ende als wy opt hoechste des berchs waeren, soe vonden wy ons in manier van sprecken opten buytenwech ofte cingel vander heyliger stadt van Jerusalem. Ende gingen voorts soe lange totdat wy quamen after den tempel van Onsser Liever Vrouwen gebenedyt. 460 Ende staet an die plaetze des tempels van Salomon.

Wy moechten desen tempel nyet anders genaken dan van achteren an te sien. Dits den tempel daer Maria gebenedyt gepresenteert werden, opclimmende met trappen, om aldaer met ander magdekens in reynicheyt te leven. [224]

Ende alzoe ons geseyt werdt, soe syn noch huyden te daghe jonferen in besloten die reynicheyt onder malcanderen houden. Wy sagen den opganck totter kerckendoren toe, welcke daertoe gemest 461 is, ende daer die trappen gestaen hebben daer is dat aertryck noch verheven. In desen tempel nam den ouden Symeon dat kindeken Jhesum in syn armen ende seyden: ‘Nunc dimittis’ &c. [225]

In desen tempel vant Maria haer lieven kint sitten ende disputeerden onder die doctoeren, waerom desen tempel genoempt werdt Onser Liever Vrouwen tempel, twelck geschieden als Jerusalem was onder die heetscappie der kerstenen. [226]

Andere bezienswaardigheden: Annas’ huis

Rechts tegens deesen tempel over leyt op een hoege berch een casteel daer Machumet suster begraven leyt. [227] Opt selfde casteel placht Salomon die coninck veel concubinen op besloten te hebben daer hy mede boeleerden. [228]

In deser manieren syn wy vast voort gegaen ter tyt toe dat wy quaemen tot een steenroedtsen ofte speluncke. Daer is die plaetze daer

Petrus in weeck nae die mael dat hy zyn meester Christum versaeckt hadden in Cayphas huys, ende bescreyden syn misdaet in deese speluncke. [229]

Noch zyn wy bet voorts gecoemen opwaerts nae dat convent Syon ende sloegen een weynich die rechterhant an, ende quaemen tot Annas biscop huys daer nu ter tyt een kercke staet, genoempt totten heyligen. 462 Dese plaetze is nu bemuert ende is redelyck groet.

In deese plaetse staet een olyfboem die welcke noch jaerlicx vruchten draecht, alsoe wy daer selver vruchten van athen ende oeck selfs plucten &c. Ons werden geseyt dat dit den selfden olyfboem is daer die Joden den Heer Jhesum gebenedyt an bonden als sy quemen toorsen 463 met Jhesum dat onnoselen lam uuyt dat hoefken 464 loopen met hem den swaeren wech neder van den berch Olyveten doert dal van Josaphat, ende slepten Jesum door dat water Cedron. 465 Ende toegen doe Jesum gebenedyt den berch Syon op totdat sy quaemen in Annas huys. Ende bonden Jesum gebenedyt om desen olyfboem. Ende binnen middelen tyden soe liet Annas by hem coemen die scrieftgeleerden om een raet te vinden om Jhesum van lyf ter doot te brengen. Ende ten laesten lieten Annas Jhesum gebenedyt voor haer allen coemen inden consistorie 466 ende vraechden

Jesum met subtile vragen om Jhesum in syn woorden te behaelen. 467 Maer Jesus die wysheyt des vaders de antwoorden hem seer wel en wyselyck, 468 seggende: ‘Ick heb altyt geprect inden tempel openbaer voor die weerlt ende alle volcken hebben myn gehoert. Sy weeten wat ick geseyt hebbe, vraechtet haer’. Ende als Jesus dat geseyt hadden, soe heeft een vanden dienaers Jhesu eenen kinnebackslach gegeven dat hem syn kaken beefden. Ende daer dit geschiet is, daer staet nu dat hoege outaer vanden voorscreven kercke.

Als wy nu tot deese heylige stede onse devotie hadden gedaen, soe gingen wy een ygelyck in zyn logys. Ende eer wy in onsen logys quaemen, soe gingen wy tuschenwege in een kerck daer die Jacobyten woenen. [230] Ende is die plaetse daer Herodes den heyligen apostel Jacop die minore deden onthoefden. [231] Van hier een weynich voorts gegaen, werden ons die plaetze gewesen daer Christus na synder verrysenis openbaerden Marie Magdalene ende andere devote vrouwen inden wech als sy vanden grave quaemen.

In deser manieren syn wy voorts gegaen ende zyn gecoemen in ons logys in des patriarchs huys, twelcke vast anden heyligen berch van Calvarien gevlochten staet. Ende bleven desen dach voorts in onse logys want wy seer moede waeren van desen swaeren processie die wy

gegaen hadden. Ende aten ende droncken van tgeene dat ons Godt verleende. [232]

De vierde processie

Den xij dach van augusto soe zyn wy vroech opgestaen ende gingen tesamen nae den berch van Syon, aldaer onsen ezelen bereyt stonden. Ende deeden onse vierden processie in deser manieren. [233]

de Kidron; graf van Absalom; grot van Jacobus; graf van Zacharias

Inden eersten soe clomme wy den berch Syon neder, voorby Cayphas huys twelck wy lieten leggen anden slinckerhant, ende procedeerden al voorts nae den heylige poorten van Jerusalem, maer lieten die selfde poorte ende stadt leggen an die lufterhant ende gingen al voorts, berch op dal neder. Ten laesten daelden wy seer steyl neder ende quaemen tot die torrente van Cedron in dat dal van Josaphat, welcke torrente des sommersdachs al droech is, want ick ginck daerover droechvoets, meer ock ons geseyt worden, omtrent die vasten isser veel waters in.

Ick ginck onder die steenen bruggen de die 469 heylige vrouwen ende coninginne Helena heeft doen maecken over die torrente, daer dat hout lach van welcken dat cruys Ons Heeren gemaect werden. Men seyt datter selfde hout daer gelegen heeft tot een overganck over die torrente, daer die conninckin van Saba niet overgaen en woude noch sy en wilden daer niet op treden met haeren voeten, want sy bekende inden geest dat die verlosser der werlt ant

selfde hout den doot souden smacken. [234]

Neffens deese brugge voorscreven staen een costeel 470 regiment van een toorne, gehouden uut een steenrodts, want ghy daer geen vergaderinge van steen ansien en moecht. Desen tombe heeft den coninck David eertyts doen maecken om syne soene Absolon die schoene daerin te begraven. Ende by deesen sepulture van Absolon leyt eenen groeten hoep steens. Ende die heydenen 471 als sy daer verbygaen, soe werpen sy gemeynlick een steen in doer een veynster, alsoe doende wracke over die rebelicheyt 472 van Absolon die hy tegens synen vader David gedaen heeft, alsmen leest int derde boeck der Conningen int xv capittel. Van deesen steenen namen wy ock ende werpense inden tombe voorscreven. [235]

Ende gingen mits desen voorts opclimmende die rechterhant ende quamen in die speluncke daer Sint Jacop die Minre hem selven in berchden den tyt dat Christus syn passie volbrocht, verwachtende in desen spelunck den tyt dat zyn heer ende meester verresen souden wesen vander doot. [236]

Hierby sagen wy die sepulture van Sacharias, Sint Jan Baptisten vader, den oversten priester, wiens heylige lichaem wy saghen te Veneetgien als ick voor gescreven heb. 473

Voorts clommen wy op ende quaemen by dat dal Syloe in die voet des berchs van Olyveten. Ter zyden sagen wy die plaetze daer Judas hem selven verhangen heeft, int middel geborsten is. [237] Een weynich voorts gaende sagen wy die plaetze daer Christus den vygeboem vermaledyt heeft omdat hy daer geen vruchten an en vandt. Ende deese aertryck siet grauwer ende dorder dan die ander aerde rontsom leggende.

Bethanië

In deser manieren zyn wy voorts gecoemen in Bethanien. [238] Ende is wel drie uren gaens van Jerusalem eenen swaeren wech, berch op berch neder. In Bethania hebben drie schoene kercken gestaen. Die een stont op die steede daer Onssen Heer Lazerum verwecken van den doot. Die anderde kercke staet op die stede daer Symon die melaetse woende, daer hy Onssen Heer ten eeten gaf &c. Die derde kerck staet ende is gemaect van Marthans paleyse, daer sy Onsen Heer Jhesum Christum gebenedyt dick in ontfinck, hem gevende eten ende drincken. Van dese kercken en is nyet een degelyck dan 474 die kercke daer Lazarus graf in staen. Dese bewaeren 475 die heydenen seer nauwe. Ende die heydenen die daer woenen, syn al arbeytsluyden.

Die heydenen lieten ons om te visiteren dat graft van Lazarus om gelt, welcke graeft met marmorsteen ondect is, uut welcken hy verdect wert van Onsen Heer Jhesum 476

gebenedyt. Die Saracenen hebben deesen graeftstede in groeter verwaerdicheyt om dat mirakel dat Lazarus daer vander doot verwect is van Onsen Heer Jhesum.

In dese cappelle gaet men beneden omlach met twe ofte drie dooren ende is een schoene cappel. Ende in deese cappelle staet een dorre daeremen doer gaet in een ander cleyn cappelkyn ende aldaer staet een altaer &c. Hier omtrent siet ghy omlaech een nau gadt daer ghy doer cruypt inder aerden in een cleyn celleken ende is die plaetse daer Maria Magdalena een wyltyts penetency in gedaen heeft naedat Christus verresen was vanden doot. Ende dit cellekeyn is overwulft met een cleyn veynsterken daerin, doer welcke veynsterken Maria Magdalena ontfinc haer nootruft 477 ende op dat outaer werdt voor haer misse gedaen.

Die heydenen sloeten ons in desen tempel, ende als wy langenoch daer geweest hadden, soe lieten sy ons daer wederom

uut, mits dat wy haer daer gelt van gaven.

Van hier soe gingen wy tot Symon die leprosen huys, in welcken Jesus gebenedyt ten eten sat als Maria Magdalena tot hem quam, brengende met haer een busche met costelycke salve. Ende staende achter die voeten Jesu heeft zyn voeten gewaschen met haer traenen ende met haer haer gedroecht ende met deesen costelycken salf gesalft, als Lucas bescryft in vij capittel. [239] Dit huys van Symon de melatze is noch sterck ende viercant ende voort huys staende een kellenaer &c.

In deser manieren wel doorsien Bethania syn wy gecoemen op een schoene breede pleyne camp lants, seer lustich. Ende is die plaetze daer Jesus was rustende als Martha tot hem seyden: ‘Heer, hadtstu hier geweest, myn broeder waer nyet gestorven’ &c.

Voorts een weynich van desen plaetze voorts gaende, syn wy gecoemen ter plaetzen daer onse gesontmaecker Jhesus dick placht te rusten als hy moede was, alsoe hy menichmael ginck van Bethanien tottet casteel van Magdalum als hy moede geprect was tot Jerusalem &c.

Van deesen plaetse voorts gaende syn wy gecoemen tot dat casteel Magdalum twelcke nu al vervallen leyt ende heeft een groet regiment eertyts geweest, alsmen sien mach an die groete vervallen mueren die daer noch staen.

Betphage, de Olijfberg en diverse gedenkplaatsen

Van hierof keerden wy weder terugge die rechter

hant op van Bethanien naeden heyligen berch van Olyveten. Int opstygen des berchs van Olyveten nae dat casteel ende dorp Bethphage zyn die wegen beset an beyde syden met veel vygebomen. Ende syn alsoe gecoemen tot dat dorp Betphage twelck nu al heel vervallen leyt, alle die muren terneder, alsoe dat deese plaetze al vol stucken ende steen leyt. Dit is die plaetze daer Jhesus gebenedyt uutsandt synen discipulen tot Jerusalem om te halen een ezelin met haer joncken. Twelck sy gedaen hebben, brengende mit haer den selfden ezelin ende zyn jonck uut Jerusalem tot dit dorp Betphage toe &c.

Betphage was een cleyn derpken ende behoerden toe den priesteren. Ende besyden dit dorpe Betphage neffens den berch van Olyveten lach die stadt van Bethanien, welcke toebehoerden Lazarus, Martha ende Magdalena &c. Die connincx der gloerien is oetmoedelyck gaen sitten opden eselinne opten palmsondach ende reedt deesen wellustigen 478 berch van Olyveten op nae Jerusalem toe.

Ende wy reden ock deesen selfden wech op, totdat wy quemen opt hoechste des berchs Olyveten. Aldaer staet een schoene cappelle ofte kercke, maer sy vergaet nu seer. Ende ant midtssen van deesen kercke staet een ronde cappelle, boven met een ront open gadt, twelck Helena heeft laeten maecken. Ende op dat paviment, recht onder dit gadt, leyt den selfden

steen daer Jhesus op stondt als hy van deesen plaetze ten hemel vuer. Dits een witten albasteren steen, daer staen die voeten Cristi Jesu perfectelyck in gedruct, meer die rechtervoet niet soe perfect als die luftervoet &c. [240] In manieren als Jhesus gebenedyt van desen berch opgestegen is ten hemel, alsoe sal hy daer wederom coemen oordelen levende ende dooden &c. Vant ingaen des tempels mosten wy ietwat geven den heydenen, ende sagen dit regiment wel doer.

Die berch van Olyveten is een seer lustigen berch ende leyt recht tegens dat osten van Jerusalem. Ende die heydenen hieten deesen berch ‘den lichtberch’ daerom want des snachts staet sy seer verlicht doer wederschinsel vant licht dat in Salomons tempel zeer overvloedelyck bernt. Ende hiet oock die berch van Olyveten want sy vercyert is met veel scoene

olyfboem. [241] Ende is een seer lustichge welruyckende berch. Ende tuschen deesen berch ende die stat van Jerusalem en is niet dan dal van Josaphat. Ende rechts tegens den berch van Olyveten staet die Gulden Poorte altyt gesloeten. Ende dat dal van Josaphat is seer diep ende steyl om neer te zien. [242]

Om nu voorts te verclaren onse materie, soe is Christus gebenedyt deesen selfden wech gereeden opden heyligen palmdag 479 van Betphage tot opden berch van Olyveten, twelcke een seer genouchelycke ende welruyckende wech is. Neffens deese kercke des berchs van Olyveten over sagen wy die fondamenten der kercken des heyligen evangelist Marcus, op welcke plaetze die heylige apostolen nae den hemelvaert Chrysti gemaect hebben die twalf articulen des heyligen kersten geloofs, elcx een sonderlinck articul uutsprekende doer ingeven des Heyligen Geest.

Van deese plaetze voorts omtrent viij treden syn wy gecoemen tot een ander vervallen kercke, ende is die plaetze daer Christus syn discipulen leerden bidden, seggende: ‘Als ghy bidt, soe segt aldus: “Vader ons die daer byste inden hemel” ’ &c.

Wat voortgaende syn wy gecoemen ter plaetzen daer Christus sprack: ‘Erunt signa in solo’ &c. Daer sullen coemen teyckenen in die sonne ende die manne ende die sterre, twelck bescreven

staet Lucae int xxj capitel. [243]

De voorspelling van Jeruzalems sombere toekomst

Van deese plaetze voorscreven, soe verde alsmen werpen souden met eenen steen, is die plaetze daer Jesus gebenedyt bleef staen met synen ezel opden palmsondach ende oversach die stadt van Jerusalem ende overdocht al dat groet verdriet dat haer overcoemen souden. [244] Want op deese plaetze moecht ghy alderbest sien die gelegenheyt van Jerusalem, Salomons tempel, den Gulden Poort, die tempel des heyligen graefs ende voorts al die stadt over. Hier bleef Jhesus gebenedyt stille staen ende screyden over die stadt uuyt groete compassie ende mededogen

seggende: ‘Si cognovisses et tu’ &c. Dat is: ‘O Jerusalem, Jerusalem, wyst ghy wat jou overcoemen sal, ghy soudt doen om vrede te maecken, maer nu ist voorburgen voor u oegen, want u vianden sullen u beleggen ende u benauwen an allen zyden ende sullen u slechten ter aerden toe, ende sullen den eenen steen op den anderen nyet laeten, want ghy nyet en hebt bekent den tyt van u visiteringe 480 &c, als Lucas dat scryft int xix capittel &c. Ende heeft haer gepropheteert tevoeren al dat haer overcoemen souden onder Tito ende Vespasiano, twelck doe seer vreemt luyden in haren oeren, want sy ryck ende machtich waren. Ende meende dat nyemant haer moechten deeren, omdat Jerusalem soe groot ende sterck was ende groete menichte van volck daerin was. Maer Godts woort mach nyet falgeren maer twerden 481 cortelyc volbracht, al schent 482 haer onmogelyck te wesen ende achten niet op dat bitter screyen ende op die woorden die Jhesus sprack vanden destructie van Jerusalem, ende want Joedtsche Oorloch daer scryft ons Josephus, een Jode, veel of in een boeck genaempt ‘Vant Joedtsche Oorloch’. 483 Waerin dat hy scryft vanden groeten benautheyt ende swaeren belegge die die Joden leden binnen Jerusalem

daer menich duysent Joden doot bleef ende verslagen, want van meerder benautheyt ende swaerder belegge en is noyt gehoert. Sy vermoorden malcander van binnen by groeten menichten ende leden groeten swaren lastigen honger ende benaemen malcanderen dat eeten uuyt den mont. Jae dat meer is ende vreselyck om hooren: die moeders aten haer eygen kynderen. Dit gescieden onder den keyser Tito Vespasiano omtrent xlij jaren naer Christus passie.

Op dese plaetze daer Christus gebenedyt bleef stille staen met zynen ezel op den palmsonnedach ende bescreyden den distructie des stadts van Jerusalem, ter selfder plaetsen rusten wy. Ende naedat wy gehoort hadden van deser groeter allende des destructie van Jerusalem, soe clommen wy desen berch neder die rechterhant een weynich opwaerts. Ende quamen ter plaetzen daer Sinte Thomas ontfinck dat gordel der glorioser maget Marie als sy opgevoert waert inden hemel. 484

Wederom keerende van deese plaetse totter plaetze daer den Heer bleef staen met zynen ezel, cromde wy die slinckerhant om ende quaemen beneden opden heerwech voort hoofken.

De hof van Olijven

Daer werden ons die plaetze vertoent daer onse gesontmacker Jesus quam met zynen discipulen, ende beval haer daer te blyven, met hem nemende Sinte Pieter, Sint Jan ende Sint Jacop. Ende ginc met haer int hofken, beginnende zyn sware

bitteren passie ende lyden. Van deese plaetze syn wy voortgegaen int hofken ter plaetze daer Jesus gebenedyt toesprack Sinte Pieter, Sint Jan ende Sint Jacop, seggende: ‘Sit hier ter tyt daer ick gae ende bidde myn hemelsche Vader.’

Hier omtrent is ock die plaetze daer die verrader Judas syn meester verriet ende leverden hem met een cusse, seggende: ‘Weest gegroet, rabbi’. Ende hier is ock die plaetze daer Jesus ghebenedyt vraechden den Joden: ‘Wie soect ghy’. Daer sy op antwoorden: ‘Jesum van Nazeret’. Jesus sprack: ‘Ic bent’. Ende mits desen vielen sy achter over rugge. Ende is ock die plaetze daer Sinte Pieter Malchus dat oor ofsloech, daer Jhesus Petrum of straften ende setten dat oor weder an.

Ende van deesen plaetze soe verde alsmen met een steen werpen souden, is die plaetze daer Jesus gebenedyt badt zyn hemelschen Vader.

Ende wy doersagen die circumstantien vant hoefken wel doer. Het is sonder twyfel een welruyckende plaetze, planteyt 485 omset met schoene olyvenboemen, maer leyt ongehavent 486 zeer woest ende desolaet.

Het graf van Maria

In deser manieren voortgegaen uut dat hoefken doer dat soete dal van Josaphat ende zyn gecoemen tot een seer schoene tempel ende is die sepulture Godts moeder Maria gebenedyt ende is int midsen vant dal van Josaphat. [245] Desen tempel is seer groet ende overwulft ende clommen mit deesen xlviij trappen neder in desen tempel, aldaer wy saegen dat graft der glorioser maget Maria gebenedyt in een witten marmoren steen, gemaect een weynich wyder dan dat graeft Ons Heeren is, ende men mach daer misse op doen ghelyckwys als op dat heylige graft Christi. Ende heeft twe dooren daermen in ende uuyt gaen mach. Ende staet in deese kercke achter inden

hoeck ander rechtersyde. [246] Daer wert dat onbevlecte lichaem der glorioser maget Marie van die apostolen eerlycken 487 int graeft geleyt. Meer opden derden dach alst wel te geloven is, soe wert dat lichaem opgevoert inden hemel ende daer met die zielen doer die salige verrysenis verenicht. Op dat graft van Maria bernen nacht ende dach xxv lampen. Omtrent dat graeft Mariae is een put met een seer zuet koel waterkyn. Van deesen tempel sal ick meer scryven int vervolch onser materien.

Soe als wy nu onse devotie hadden gedaen, soe clommen wy op die trappen wederom op, daer wy die heydenen of geven moesten. [247]

Nog enige gedenkplaatsen

Vast by desen tempel werden wy gebracht in een diepe steenrootsze nederclimmende inder aerden. Daer is die plaetze daer onse gesontmaecker Jesus gebenedyt zwetede water ende bloet ende werdt aldaer vertroost vanden engel tegens syn bittere passie. Van deesen plaets een weynich naden heyligen berch van Olyveten werdt ons vertoent die plaetze die engel Ons Heeren 488 brochte Marie dier gloriose maget een palme ende vercondichde haer den dach in welcken sy sterven souden. Op deese plaetse staende siet ghy eenen hoegen hoevel welcke Galilea genoempt wert ende is die selfde stede daer die engel of sprack tot die discipulen Christi, haer vercondichgende

verrysenis 489 Christi, seggende: ‘Hy sal u voorgaen in Galileen, daer sult ghy hem sien als hy u geseyt heeft’. Ende dit is dat Galileen daer Christus of sprack ende niet dat lant van Galileen, twelcke verde van desen plaetze gelegen is.

In deser manieren syn wy wederom te rugge gekeert tot an den stadt van Jerusalem, recht voor Porta Sterquilima, 490 daer ons die plaetze wert gewesen daer Sinte Steven, die eerste martelaer, gesteent is geweest. [248]

Van deese plaetze voort zuydewaerts opgaende door dat dal van Josephat ende zyn ten laesten gecoemen tot Absolons sepulture. Ende gingen alsoe over die hoele ofte brugge over die torrente van Cedron den selfden wech wederomme die wy des morgens gecoemen waren vanden berch van Syon. [249] Ende gingen een ygelyck weder nae onssen logys om ons wat te rusten ende vrolyck te maecken met dat Godt ons verleende, want wy mat ende moede waeren want die processie lanck geduert hadden, ende rusten ons tot den avont.

Ende alsdoen cregen wy den weet dat die Turcken haer gereet maeckten ende dat wy des avonts souden inden tempel des heyligen graefs gelaeten werden, daer een ygelyck hem toe bereyden. Ende naemen met ons wyn ende broot, want wy daerin gelaeten worden tegens den avont ende blyven

daerin den heelen nacht ende eenen halven dach, twelcke ons geboert tot drie diversche reysen toe in manieren naevolgende.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen


datums