Reysen na Jerusalem ende Jordaan
(2016)–Jan Govertz– Auteursrechtelijk beschermd
[Folio 4r]
| |
Vertrek uit Delft; aankomst in Maastricht[O]m te coemen totten eersten artikel soe sult ghy weeten dat inden jaer Ons Heeren mvc ende xxv den xxijen april reysde ick Jan Govertz. van Gorcum, priester ende vicarius in Sinte Ypolitus kercke tot Delft, nae den heyligen grave. Ende aldereerst van Delft ij mylen tot Rotterdam, van Rotterdam iij mylen tot Dordrecht, aldaer ick verwachten mynen medebroederen die belooft hadden ter selfder stede van Dordrecht te compareren den xxiijn aprilis alsoe sy deden. Ende waeren dese naegescreven: meester Arent Willemsz., barbier van Delft, meester Adrian Bartholomeusz., barbier van Alckmaer, heer Gerbrant Vechterz. van Haerlem. Een coerte wyle met malcanderen goet tsier gemaect inden Hollantsche tuuyne, ende gingen mit ons vyfen [004] te scepe van Dordrecht den xxvjen apriel, ende seylden van Dordrecht v mylen totten Oudenbusche, vande Oudenbusch reden wy voorts desen nacht iij milen tot Bergen. Meer nyet sonder vrese der snaphanen, Ga naar voetnoot9 want wy saegen enygen te paert laveren over die heyden ende dick om onse wagen, meer door Godts gratie reden wy vast voeren tot dat wy quamen binnen Bergen onbeschadicht des morgens omtrent vij uren. [005] Ende gingen aldaer | |
[Folio 4v]
| |
te scepe ende seylden van Bergen vj milen tot Antwerpen. Ende namen Ga naar voetnoot10 ‘In die seepketel’ omtrent ix uren snaves. Wy lagen binnen Antwerpen stille tot den xxviijn april toe, want wy ons binnen desen tyden versaegen ende onderleyden Ga naar voetnoot11 van als wat ons van noode was. Ende bysonder waren wy al seer sorchwendich om onse gelt daer te banck te stellen, ende want die bankier te veel wilde hebben, soe waeren eenyghe die hoer gelt mit hoer lyf aventuerden. Ga naar voetnoot12 Aldus en leydt ick nyet veel op die banck alsoe wy mosten geven een ygelyck voor elcken ducaet xlvj stuvers. Ende een ygelyc was naerstich om hem te onderleggen vant ghene wat hem van noede was &c. Van staphen, buschen &c. Ga naar voetnoot13 Dirck Jacopz. vande Goude, Wyllem Harmansz. Ramp van Haerlem, Pieter Aertsz. van Dordrecht, dese drie voechden hem met ons, ende huerden mit ons achten den xxix april een wagen van Antwerpen ij milen tot Lier, van Lier i mile tot Berloe, van Berloe vj milen tot Dyest. [006] Aldaer wy den nacht rusten ende tsanderdachs misse gehoort hebbende reden mit die wagen van Dyest iij milen tot Hasselt [007] van Hasselt iiij milen tot Maestricht. Ende sliepen desen nacht inden ‘Gulden Rynck’ by Sinte Servaes kercke, welcke kercke al met loot gedeckt is. Ende ons werde daer eenige schoene reliquien getoent in manier naegescreven. | |
De kerkschatten en relikwieën te MaastrichtNeffens den hoegen outaer staet een camer daer ons in vertoent wert eenen wonderlycken | |
[Folio 5r]
| |
slotel die geen kunstenaer bekennen en kan van wat stof ofte materie die selfde slotel gemaect is. Welcke slotel gebrocht is uut den hemel vanden heyligen engel tot Sinte Servaes nae Sinte Pieters doot &c. Ons werden vertoent Sinte Servaes biscopsstaf ende zyn palster Ga naar voetnoot14 daer hy mede tot Jherusalem geweest is, ende mit desen selfde staf geslagen heeft opter aerden daervan gecoemen is een schoene fonteyne &c. Ons werde ock vertoent den appe Ga naar voetnoot15 ofte coppe daer Sinte Servaes uut plach te drincken daer veel menschen gesontheyt doer vercregen hebben mits dat sy uut den coppe gedroncken hebben. Ende wy droncken uuten selfden coppe &c. Noch soe heeft ons een canonick Ga naar voetnoot16 geleyt beneden den hoogen chore in een ander suverlycken capelle [008] aldaer wy allegader vp onse knien neder vyelen ende die canonick las confiteor in manieren als een priester syn misse begint. Dits een usancie aldaer alsoe dat die coster deser capelle geen reliquien ymaent en moet toenen, ten sy sake dat daer een ander doem heer Ga naar voetnoot17 present is. Inden eersten soe werden ons vertoent dat heylige hoeft van Sinte Servaes, verciert met veel costelycke gesteenten. Bysonder eenen zmaragd daer Maximianus keyser by synen tyden voor doedt [009] te geven drie dusent guldens | |
[Folio 5v]
| |
ende was boven maten seer schoen &c. Soe werde ons vertoent een outaersteen daer Sinte Servaes misse op placht te doen als hy was reysende achter lande &c. Soe werde ons vertoent Sinte Servaes dagelicxe kelcke ende zyn heylige daechs kelck daer hy misse mede plach te doen. Maer waren beyden zeer kleyn van prysen &c. Soe werden ons vertoent eenen schoenen arck die gevonden is geweest inder aerden die daer gelegen hadde over drie hondert jaer, in welcke arck besloten was Sinte Servaes biscopsstaf ende palster. Ende oock mede syn cleyderen, welcke cleyderen nu besloten syn in een ander plaetse &c. Welcke cleyderen men nyet en toent dan eens omden seven jaeren. Ende daerom en konden wy daertoe nyet geraecken om die te sien. Soe werden ons vertoent een styck van Ons Liefs Heeren rock. Wy saghen een schoene monstrantie daer in was schoen suverlick haer van Maria gebenedyt. Ende haer van Sint Jan evangelisten hooft &c. Soe werden ons vertoent een stuck vanden arck Noe. Ende stuck van Maria Magdalenen hoeft. Ende den geheelen rechterarm van Sinte Thomas aldaer hy mede tasten die wonden Ons Heeren Jesu gebenedyt opten | |
[Folio 6r]
| |
heyligen berch van Syon. Op dese plaetse saghen wy meer ander reliquien daer ick nyet of en scryf. [010] Als wy nu misse gehoert hadden ende dese heligen reliquien gesien hadden soe hebben wy ons voort gestelt op die reyse ende huerden eenen wagenen die ons soude voeren tot Colen toe. | |
Van Maastricht via Aken naar Keulen; overvallers onderwegEnde reden desen mandach uut Mastricht ij milen toe Gulpen berch. Gulpen berch ys een lelycke moortkuyl daer alle rabauwen ende scorluyne Ga naar voetnoot18 onderhouden zyn. Ende hiertoe waeren wy onbevrest van snaphanen, maer daer werden wy gewaerscouwet van eenen ouden man die met een vaetgen oly quam cruyden Ga naar voetnoot19 vanden berch, die ons seyden dat die snaphanen ons verwachtende waren inden spelunck van Ghulpen berch, ende hadden voetgangers opgehouden omdat wy nyet gewaerscoudt en souden werden, ende dat sy ons soe overvallen souden. Maer tes anders geluct ende dat overmits dat wy te Mastricht missen hadden gehoert ende die reliquien gesien hadden. Daerom ist een warachtich seggen van oudts ‘almis te geven en armt nyet ende misse te hooren ledt nyet’, twelcke wy nu ondersoght hebben. Ga naar voetnoot20 Want overmits dat wy soe lange toefden ende nyet en quaemen soe werden sy graem ende sloegen | |
[Folio 6v]
| |
den armen wichteren Ga naar voetnoot21 die sy opgehouden hadden veel slagen ende sloegen een arm bloet Ga naar voetnoot22 een resse Ga naar voetnoot23 met glasen ontween. Ende dese wichteren vertelden ons al haer geschiedennissen. Dit gehoert hebbende rekende wy ons geluck ende maeckten ons rede om ons selven te bescermen ende tegens haer te vechten oft van noode geweest hadden. Ende rede tot op dat hoechste vanden berch ende aldaer coemende sagen wy die snaphaenen laveren over die heyde ende waren met hem sessen wel opgeseten ende toegerust te paert. Waerdoer wy bevrest werden ende reden wederom in ons voorscreven logys ende huerden aldaer met malcanderen xxx cloecke mannen uuten dorpe die met ons gingen met haer bussen ende staven om ons alzoe te geleyden. Ende wy sagen dick die snaphanen voor ons ende dan weder achter ons ryden maer sy en dorsten ons nyet bestoecken ende reden aldus totdat wy quamen binnen Acken inden herberch ‘Inden Pellicaen’ aldaer wy onssen troesluyden betaelden. Gulpenberch leyt ij milen van Aken. [011] Te Aken ghingen wy inder kercken van Onsse Lieve Vrouwen die daer veel versocht werdt ende bysonder vanden Hongerschen die daer te bevaert coemen met groeten hopen als wy sagen, ende bleven desen dach binnen Aken stille leggen ende besagen die stat wel door. | |
[Folio 7r]
| |
Wy waren int tsheren huys daer ons die plaetze getoent werdt daer alle conningen van desen landen haer croen ontfangen moeten ende is een schoene heerlycke sael &c. [012] Buyten die stadt van Aken in een dorp gelegen an die suydtsyden waren wy ende saegen aldaer een wonderlyck gevaert van stoven. Daer is een groete put viercant mit houten tralien besloeten ende heeft haer conduyten loepende zeer vremdt tot alle die stoven in die huysen daer rontomme leggende. Dit water is siende Ga naar voetnoot24 heet alzoe dat ghy die heeten nyet verdragen en moecht. This ock swinters ende soemers even hiet alzoe dat dese baetstouven seer vreemt syn om sien, ende brachten aldus desen dach door. Des anderdachs des Heylich Cruys vient, Ga naar voetnoot25 den tweden dach in mey, stonden wy vroch op en hoorden misse ende versochten Onse Lieve Vrouwe mit elck een waslicht in onsse hant. Ende daernae reden wy uut den stadt van Aken mit onse troestluyden die wy aldaer gehuyrt hadden met ons te reysen om ons te geleyden tot binnen Colen. Ende alsoe geringen al wy Ga naar voetnoot26 buyten Aken waren gereden omtrent eenen vierendeels mils weechs, soe sagen wy die snaphanen voor ons ryden. Dese snaphaenen waeren seer wel bekent want dat heel lant omtrent Colen, Aken ende Antwerpen, ymmers | |
[Folio 7v]
| |
ock Maestricht Ga naar voetnoot27 of gequelt ende bysonder die coepluyden. Daer werter ons drie of genoemt binnen boven alle boven Ga naar voetnoot28 Kersbyn van Ga naar voetnoot29 [C]o[l]en, Peterken van Gelre ende Heynken van Aken. Ende reden aldus voert nae Colen ende die snaphaenen reden altyt omtrent ons, somtyts voor, somtyts achter ende somtyts verscheyden van malcanderen. Ten laesten quammer een van hem allen van achteren ryden, eerst of hy van Aken gecoemen hadde, ende was al bedect voor syn ansichte als sy ghemeenelyck altyt ryden. Ende reed voorby ons stap voor stap ende doersach onse oordinantie wel ende reet by onsen troestman die voor ons reet te paert ende was ock bestopt als hy was. Die snaphaen vraechden onse trosman wat wy voor luyden waren ende waer wy hene wilden ende liet syn oghen vast ommegaen, maer onsen trosman gaf hem geen antwoort. Ende dit siende dat hy geen antwoort van hem creech, styt hy syn paert met spoeren ende reet met groeter vliticheyt voorhenen. Ga naar voetnoot30 Maer wy hilden onsse pat altoes. Ende dit boerden ons dicke Ga naar voetnoot31 maer wy hielden altyt goede ordinantie want wy wisten dat wy verspiet waren al van Antwerpen of. Ende reden aldus voort totdat wy quamen op een half ure ryden an Ga naar voetnoot32 Colen daer Ga naar voetnoot33 staet een herberch met twe of drie huysen ende aldaer geefmen gemeenlyck die trosluyden | |
[Folio 8r]
| |
haer gelt ende ryden voert nae Colen, maer wy baden haer dat sy met ons wilde binnen Colen gaen ende daer haer gelt ontfangen, wy soudent haer eerlyc loenen, alsoe sy deden. Ende wy lieten een van ons troesluyden te paert voor hen reyden om die poorten open te houden wantet laet was, maer hy hadde al te laet gecoemen, hadde gedaen een van onse broederen, Ga naar voetnoot34 Rauwert Ellertz van Amsterdam, die die poorte nae ons ophielt want hy wiste dat wy dien avont coemen souden. Ende als wy genaecten die poorten van Colen soe openbaerden hem die snaphaenen weder die dus lange wech geweest hadden, ende meenden ons noch te verraschen, hadden wy onsen trosluyden int dorpe laeten gaen. Ende quaemen desen avont binnen Colen onbescadicht ‘Inden Wildeman’ ende gaven aldaer onsse troesluyden haer gelt van Aken ist x milen tot Colen. [013] | |
Keulen; bezienswaardigheden aldaarDes anderdachs den derde in mey ende was Heylich Cruysdach stonden wy op ende dancten God dat hy ons beschermt hadde voer dengeenen die ons lagen geleyt hadden om ons te bederven van Antwerpen of tot Colen toe, want wy hadden groet gelt by ons ende daer warender veel in die geen gelt op die banck geset hadde maer haddent al by ons. Maer als wy nu misse gehoert hadden, soe gingen wy inden dom aldaer wy seer naerstelycken | |
[Folio 8v]
| |
visiteerden die heylighe waerdige Drie Coningen. Ende des noens waeren wy genoet in bursa huys vanden regent Rauwert Ellertz, onse medebroeders oem, ende maecten aldaer goet cier. Als nu die maeltyt gedaen was soe ginck die regent met ons ad virgines aldaer hy ons dede vertoenen veel heylichdoems &c. Ten eersten soe wert ons vertoent een vanden vermisten ses cruycken daer Jesus gebenedyt van water wyn maeckten ende was schoen wit albasteren. Voorts soe quaemen wy in die helich doemze capelle die uutermaeten seer schoen ende suyverlicken is verciert met veel costelycke cyraetgie Ga naar voetnoot35 van menygereley properheyt. Inden eersten dat hoeft vanden heiligen maget Ursula. Ende het gebeent van haer rechterarme ende den selfden rinck die Conanus syn bruyt Ursula om haren vinger gesteken heeft ende zy droechse menigen tyt. Ick hadde den selfden rinck mede an myn vinger. Noch veel hoefden van Sint Ursula geselscap op welcke hoefden wy merckelyc sagen liggen geronnen bloet. Ende eenige hoefden hadden noch schoen haer ende deser gelycken veel. [014] Noch soe sagen wy mede dat hoeft van een heilich bischop van Bazel. [015] Ende mits desen soe werdt avent ende sliepen tnachts ‘Inden Eekelboem’. Den iiij dach in mey hoerden wy misse inden | |
[Folio 9r]
| |
doem aldaer ons vertoent werdt die heylige Drie Coningen hoer gebeenten ofte lichaem. | |
Van Keulen de Rijn af naar Oppenheim; krijgsgeruchtDesen vierden dach in mey tsavonts als die clock seven geslagen was soe syn wy met ons ix tsceep gegaen [016] den Ryn op van Colen iiij milen tot Bon, van Bon vj milen tot Andernaken, Ga naar voetnoot36 aldaer wy snachts sliepen. [017] Ende vueren voort den vn dach in mey nae die noen omtrent drie uren van Andernaken iij milen tot Covelens, Ga naar voetnoot37 aldaer wy desen nacht sliepen. Eer ghy in die stadt van Covelens compt soe gaet ghy over een lange brugge, gemaect van steen, lanck iiijc treden, mit xiiij bogen, elcke boech alsoe wyt datter een groet scip daer passeren mach. Den vj dach in may des morgens op negen uren voert gevaren den Ryn op van Covelens ij milen tot Boppaert, Ga naar voetnoot38 van Boppaert ij milen tot Sinte Geveer, Ga naar voetnoot39 van Sinte Geveer iiij milen tot Binge, Ga naar voetnoot40 aldaer wy desen nacht sliepen. Desen dach waeren wy in een stedeken gheheeten Rensch. Ga naar voetnoot41 Aldaer droncken wy gesoden Rynsche wyn alsoe gheluu als was ende alzoe dick als bastart Ga naar voetnoot42 ende coesten den quaert voor iij stuvers. Een ygelyck volden syn vleche Ga naar voetnoot43 want wy noyt alsoedanige wyn en gesmaecte. [018] Opten Ryn leggen veel propere | |
[Folio 9v]
| |
stedekens wel bemuert ende alle die huysen syn met schaelgen gedect, maer van binnen synt al lelicke nestkens &c. Den vij dach in may ende was sonnendach stonden wy op ende hoorde misse. Ende saghen opten Ryn een vremt gevaert van een stoel ende staet seer genoechelyck int anscouwen onder den wyngaert ende notenboemen in een platte valey, daer den keyser den possessie vanden Ryn ontfangt. Desen stoel staet op xiiij palvernen Ga naar voetnoot44 ende men climpter op met trappen. [019] Desen dach vueren wy voert nae Mens Ga naar voetnoot45 en is van Binge iiij milen tot Mens. Desen dach hoerden wy een seer ovel geruft Ga naar voetnoot46 van tromelen, bussen ende schieten, alzoe dat wy ons selven wilden bergen int coeren ende onder den wyngaert, maer nochtans met cruupender harten gingen wy vast voert totdat wy quamen des avonts te viij uren in een dorp daer wy gaeren gebleven hadden, maer overmits datter wel drieduysent bueren Lutheranen lagen soe en kunden wy daer geen logys crygen. Alsoe dat wy uut desen van dit dorp gingen een mile tot een ander dorp aldaer wy oeck geen logys en konden crygen. Alsoe waren dese bueren verspreyt. Aldus soe gingen wy noch voort met vreesen tot een stedekin genaempt Ellfel Ga naar voetnoot47 aldaer wy | |
[Folio 10r]
| |
desen nacht bleven. Wy saghen desen dach den bischop van Trier die ons moetende op den Rijn en vuer nae Colen. Den viij dach in mey vueren wy van Ellfel ende quamen omtrent tien uren voerden noen tot Mens aldaer wy tesamen middachmael teerden. Aldus soe waerender eenyge van ons bruederen die dese reys wilden staken want soe langer soe meerder quaede tydinge hoerden. Ga naar voetnoot48 Want die Paulinen [020] met groeter hoepen op die beenen waeren, waerom wy geen raet en wysten om voert te raecken. Ende soe wye wy vraechden raets, elck ryet ons weder thuys te keeren wanter eenen slach geslagen souden werden daer wy doer soude moeten passeren. Aldus twifelende mosten wy dat een ofte dat ander kiesen. Eenen kuert beraet, goet beraet: wy staken malcanderen dat hart onder den riem ende vueren met eenen moet nae de middach van Meens iij milen tot Openen. Ga naar voetnoot49 | |
Van Oppenheim over land naar Ulm; confrontaties in de boerenkrijgDen ix dach in may reden wy metten wagen van Openen iij milen tot Worms, van Worms vj milen tot Spiers, Ga naar voetnoot50 aldaer wy desen nacht bleven ‘Inden Kanne’. Den x mey gelyck gegaen te voet beginnende grote milen van Spiers iij milen tot Bruzel in Swaven. Ga naar voetnoot51 Aldaer en wilden sy ons in die stadt nyet hebben | |
[Folio 10v]
| |
om der bueren willen die alle dat lant doer lagen verspreyt wel tot iij duysent toe, [021] maer gingen seer vermoyt met vresen van Bruzel in Zwaven ij milen tot Bretten, Ga naar voetnoot52 aldaer coemende en wilden sy ons efter Ga naar voetnoot53 nyet in laeten. Ten laesten soe quam die schout metten burgemeysteren ter poorten rydende mit hoeren paerden ende examinerden ons ende hebben ons ten laesten in die stadt gelaeten ende logys gegunt in ‘Die Crone’. Den xj dach in maij reden wy met een wagen van Bretten ij milen tot Vayngen. Ga naar voetnoot54 Tot Vayngen en bleven wy nyet lange, meer reden met scromender haerten voort totdat wy genaecten dat cloester van Molborn [022] twelcke een schoene abdie is. Daer waren die Paulinen met groeter hopen in ende haddent aldaer al in stucken gesmeten, ende bewaerden Ga naar voetnoot55 dat closter seer scharpelycken want als wyt bossche genaecten, soe worden wy gescudt Ga naar voetnoot56 van drie gewapende mannen te paerden die ons examinerden waer wy wilden ende van waen dat wy quaemen mit veel woorden lieten sy ons voort passeren ten bosschevaert Ga naar voetnoot57 ende sy nae dat closter. Ga naar voetnoot58Als ons geseyt wort soe maeckten syt seer qualick in dat schoene covent, want alle die monniken hadden sy daer uut gejaecht ende hadden al in stucken gesmeten al datter int | |
[Folio 11r]
| |
covent was, als wy saegen int wederom coemen vanden Heyligen Lande. [023] Sy hadden alle die glassen ende doeren an stucken gesmeten ende alle die ysseren clincken ende noesen [024] hadden sy met gewelt uut die posten gebrocken ende alle des covents bryven ende bullen in duysent stycken gescuert. Wy waeren daer in een caemeer daer wy tot onse aenclauwen Ga naar voetnoot59 in die gescorden brieven gingen. Ende hadden alle die beelden an duysent stucken gehouden. Dit placht een seer schoen convent te wesen. Daer was naulicx een ambacht ter werlt oft twerdt daer geexperteert. Ende onsen genadigen keyser Maximilianus placht in dit convent syn logys te hebben als hy in Hoechduytschlant was. Desen drie reysenaers Ga naar voetnoot60 als ick u geseyt heb lyeten ons ten boschenwaert in ryden. Als wy nu een stuck weegs in bosche gereden waren soe merckten wy dat ons die drie reysenaers te paerde van verde achternae reden daer wy nyet wel int tevreden en waeren, alsoe dat wy al vast scromende Ga naar voetnoot61 voort reden totdat wy ten eynde des bosschaegie waeren. Soe genaecten wy een platte pleyne heyde daer ghy boemen noch huysen nochte hoeven en sacht, dan ghy Ga naar voetnoot62 mocht sien sommige cleyne stedekins van | |
[Folio 11v]
| |
verts leggende. Dit was dat groete platte velt daer dat roscheer Ga naar voetnoot63 op souden vergaderen van Martinus Luchter tegens die biscopen van Colen, Mens ende Trier om aldaer malcanderen te slaen ende te bevechten, daer bysonder die Paulinen, dat syn die bueren, groete gereetschap op maecten want als ick voorseyt hebbe waeren sy int getal wel sterck over die iij duysent man. [025] Aldus wasset voor ons seer periculoes om den wech te gebruycken als ghy hoeren sult. Want als wy een stuck weechs gereden waren op dese hey soe quaemen daer wel veertich bueren Paulinen gelyck nae ons toe stoeten ende hilden onsse wagen stille staende. Ende vraechden ons met felle woorden van waen wy quaemen ende waer wy heene wilden, daer wy hoer vriendelyck besceyt op deeden alsdat wy quaemen uut Hollant ende wilden ten heylige grave. Op deese reden ende meer ander hetsden sy driemael gemeyn Ga naar voetnoot64 waerin wy seer beangst en bevreest waeren ende dochten nyet veel om gelt ofte goet, hoewel wy nochtans veel gelts by ons hadden, maer meenden daer dat lyf te laeten. Wy sueten Ga naar voetnoot65 ende sagen als een deel scapen onder die wolven want een ygelyck was rede om ons ten eersten te pluysteren Ga naar voetnoot66 | |
[Folio 12r]
| |
maer Godt waecten voor ons. Daer was een out man met een grysen top Ga naar voetnoot67 aldaer sy algader veel van hilden die ten best altyt sprack ende het woort voerden. Ende vraechden ofter geen verraet onder ons en schoel, of wy nyet gecoemen waeren om haer te verspyen of dat wy geen loese brieven by ons hadden. Daer wy op antwoorden: ‘Neen. Ist dat ghy ons nyet en geloeft wy willen ons gaeren gevangen geven. Brengt ons daert u belieft ende wy sullent u al vertoenen dat wy by ons hebben. Maer wy seggen u die rechtvaerdicheyt. Wy en weten van geenen bedroch noch vanden oorloge die ghy onder malcanderen hebt.’ Den oudtman sprack wederom ende vraechden of wy nyet te Roemen en wilden den paeus te versoecken ende boven alle ondervraechden sy naerstelycken oft wy geen papen op die wagen en hadden. Daer wy op antwoorden ‘neen’, ende wy en wylden oeck te Roemen nyet, meer eenstrecks nae Veneetgen toe ‘ende anders en sult ghy an ons nyet vinden’. Het was heet weer ende wy hadden onse vlesschen gevolt met goede wyn. Die droncken zy uuyt ende wy lieten haer al nemen daer sy gadinge in hadden. Sy naemen ons bussen ende een swaert [026] ende daertoe mosten wy haer eenen drinckpenning geven. | |
[Folio 12v]
| |
Ende bevolen ons voert te ryden sonder ommezien ofte anders wilden sy ons qualick tracteren indien sy ons nae dese ure bevinden conden &c. [027] Want in desen plaets daer sy ons stille hilden staen daer souden sy in korte daghen den camp vechten. [028] Aldus zo syn wy doer desen hoep gereeden totdat wy quamen tot Constadt Ga naar voetnoot68 twelck versceyden leyt van Molborn iiiij milen. Mits groter vresen ende anxte gecomen Ga naar voetnoot69 binnen Constat aldaer wy desen nacht rusten; van Constat i mile tot Esselinghen Ga naar voetnoot70 aldaer wy tesamen wat teerden. Ende overmits vrese dat wy die wech nyet mochten gebruycken om dat gebueft soe huerden wy troesluyden die ons geleyden. Nyet verde van Eslinge by een boschange Ga naar voetnoot71 hoerden wy groet geruft van wapenenvolck. Ende van stonden an soe quamen der drie Paulinen wel opgeseten te paert uut dat bossch nae ons stoeten. Maer onse troesluyden spraecken haer alzoe dat sy wederom keerden sonder ons yet te misdoen, anders hadden wy van die buyt gehadt. Aldus soe reden wy met groeten anxte van Eslingen iij milen tot Gippingen. Ga naar voetnoot72 Aldaer en maechten wy | |
[Folio 13r]
| |
in die stadt nyet maer gingen voerts tot een boermans huys aldaer wy nyet veel voor ons gelt en cregen. Den xiij dach in mey, alsoe drae als den dach op ginck, soe gingen wy voort van Gippingen ij milen tot Ghyselingen. Ga naar voetnoot73 Dits een sterck nest maer wy mochten daer nyet in, meer gingen buyten om van Ghyselingen iij milen tot Olms Ga naar voetnoot74 aldaer wy desen avont bleven ende werden bescreven ter herberch ‘In die Croen’, welck een schoen herberch is aldaer wy tsaterdachts sagen vleys eten, daer wy nyet in gesticht waeren, maer wy maecten goet chier met visch. Ga naar voetnoot75 | |
Van Ulm door het hooggebergte naar TrenteDen xiiij dach in mey stonden wy op ende hoerden tesaemen misse ende doersaeghen die stadt van Olms twelck een schoene ryckelycke coopstat is. [029] Daernae gingen wy van Olms v milen tot Memmingen aldaer wy quamen den xv dach in may des morgens omtrent vj uren aldaer wy ombeten ‘Int Vercken’, alsoe wy desen voorleden nacht een quaede leger gehadt hadden, maer wy hadden goede wyn voor quaelick teeten &c. Overmits die groeten heeten soe reden wy met een rolwagen tesamen voort van Memingen | |
[Folio 13v]
| |
iiij milen tot Kempten aldaer wy gelegen waeren ‘Inden Clocke’. Den xvj dach in mey gingen wy van Kempen ij milen tot Nestelbanck Ga naar voetnoot76 aldaer wy wat Ga naar voetnoot77 ende sagen vertrecken nae Molborn tot wel xxiiij duysent Paulinen ende wy gingen desen avont voort van Nestelbanck j mile tot Filft Ga naar voetnoot78 aldaer wy desen avont bleven om dat geboeft dat daer onderwech lach daer wy doer moesten. Den xviijn dach in mey gingen wy voert van Filft j mil tot Rithen. Ga naar voetnoot79 Eer ghy tot Rithen compt soe passeert ghy over een lange bruch ende is een tol. Ga naar voetnoot80 Soe wie daer overgaet die moet daer geven eenen vyrart. [030] Die wech was soe slibberich alsoe dat wyse nyet gebruycken en moechten maer wy gingen vast voert met groeten arbeyt totdat wy quamen tot die slotel vant gebercht twelck is een heerlyck ende een seer starck casteel gesloeten int gebercht twelck seer vremt is om sien. Ende dit casteel wert nacht ende dach seer scerpelic bewaert van des keysers soudaniten. Ga naar voetnoot81 In dit casteel rusten wy ons ende droncken aldaer. Eens van dit castel j mil van Etterbanck hier sach ick een vrou staen | |
[Folio 14r]
| |
smeden ende hielt haeren slach oppet ambelt gelycken die smits kenechts doen. Twelck leet was om sien. Van Etterbanck j mil tot Lermyssen. Ga naar voetnoot82 Tuschen dese weghe soe passerden wy tusschen dat geberecht doer een pleyn lustich velt ende sagen van verre op die bergen dat snee leggen seer vreemt. Ende wy en condes nyet geloeven dat het sne was, maer lyepen eenige van ons luyden derwaert ende haelden haer schoet vol snees ende gingen maelcander snee ballen twelck vreemt was voor ons inden sommer. [031] Ende gingen in deser manieren voort tot dat wy quaemen tot Lermissen aldaer wy desen nacht bleven. Den xviij dach in may des smorgens vroech opgestaen te drie uren ende gingen voerts van Lermissen j mil tot Nazareth over den Vernaert. Ga naar voetnoot83 Den Varnaert is een groeten berch seer muyelyck om op te climmen. Ende is ock een vint daer geen herbergen omtrent. Ga naar voetnoot84 Aldus isset van noede ende raede een ygelyck die desen berch bewandelen wil dat hy syn vlesche beth vollen dan wy gedaen hadden want wy groeten dorst leeden ende nyemant van ons allen en hadde wyn | |
[Folio 14v]
| |
twelck ons was groeten pyn &c. Als wy nu voerts syn gecoemen tot een groot schoen dorp Thorns genaempt aldaer wy onsen dorst lavede ende gingen voerts van Thorns j mil tot Yems, van Yems j mil tot Landick, Ga naar voetnoot85 aldaer wy bleven dezen nacht ‘Inden Gulden Leuwe’. Den xix dach in mey alzoe ick nyet wel te pas was reedt ick met een paert van Landuck ij milen tot Pruus, van Pruus een half mile tot Riel, van Riel ij mile tot Phons, aldaer wy desen nacht bleven ‘Inden Arent’. Ga naar voetnoot86 Den xx dach in mey reet ic voerts van Phons ij mile tot Sinte Niclaes berch. Eer wy Sinte Niclaes berch genaecten soe reden wy over een lange brugge doer een starck casteel ende alsdoen clommen wy den berch op totdat wy op dat hoechste waren, aldaer een cleyn cappelleken staet, ghewyt inden eer van Sinte Niclaes, aldaer wy allegader onse devotie deden ende songen dat carmen Gaude Pater Nicolai. [032] Ende reden mits desen voerts tot Sinte Nicolaes derp toe ende gingen van Sinte Niclaes derp iij milen tot Sevenkercken ende van Sevenkercken voerts gegaen tot Schuyderns Ga naar voetnoot87 aldaer wy bleven ‘In Keysers Wapenen’. | |
[Folio 15r]
| |
Den xxj dach in meij gingen wy tsaemen van Scluyderns ij milen tot Flandres. Ga naar voetnoot88 Ende hier worden den wyn ende dat broot wat betercoeps. Ende wy aeten desen dach rype carsen. In dit groete heerlycke dorp Flandres staet een schoene suverlicke kercke nae welcke kercke gevlochten staet Ga naar voetnoot89 een schoene pallaes ende hiet dat Keysers Hoef. Den xxij dach in mey stonden wy vroech smorgens op ende gingen voert van Flandres iiij milen tot Meranen Ga naar voetnoot90 aldaer wy quaemen smorgens op acht uren ende ombeten aldaer ‘In die Jaecht’ ende gingen voerts van Meranen iij milen tot Othenroy Ga naar voetnoot91 aldaer wy sliepen ‘Inden Vogel Gryp’. Desen dach waeren wy gepasseert voorby een desolate plaetze daer wylen een dorp heeft gestaen twelck doer Godts verhengenys bederf int jaer van xvj. Ende dat daerdoer want dat volck veel droncken was ende dansten opten heyligen kerschnacht. Wat ysser gebuert? Mer een steylen hoege berch is gescoert ende is nedergevallen op dit derp alsoe dat al huysen, uutgesondert een huys, onstucken gevallen zyn ende alle die menschen daeronder versmoert. | |
[Folio 15v]
| |
Den xxiijen dach in mey stonden wy des smorgens op te drie uren ende begonnen op te climmen eenen groeten berch van Ontheroy een half groet mile tot Ypen. Ga naar voetnoot92 Ypen leecht op een seer hoeghen berch. Ende desen half mile moecht ghy nau gaen in twee geslegen uren, al gaet ghy ock starck. Van Ypen j mile tot Calders, van Calders j mile tot Termyn, Ga naar voetnoot93 aldaer die peregrinen seggen datmen drinckt guede fyne wyn. [033] Het is ock een seer mynlicken wech om te climmen tot Termyn. Wy ombeten aldaer ende droncken vanden goeden wyn. Desen dach gingen wy voorby een camps lants, daer sagen wy op staen terruwe, rogge, appelen, peren ende druven twelck seer vreemt was om sien. Ende gingen voorts van Termyn tot Sinte Michiels derp Ga naar voetnoot94 aldaer wy snachts bleven. | |
Van Trente naar VenetiëDen xxiiij dach in mey gingen wy uut ‘die Roese’ voort van Sinte Michiels derp ij milen tot Trenten Ga naar voetnoot95 aldaer wy te samen ghyngen teeren ‘In die Jaecht’. Het was opten heilgen Assentionsavent Ga naar voetnoot96 ende alle die Cruysdaghen door aetmen daer vleysch, meer wy een wyldens nyet eeten. Ga naar voetnoot97 Naedemael wy goet chyer gemaect hadden Ga naar voetnoot98 soe ghyngen wy sien Symeon dat kint van Trenten, twelck wy saegen seer schoen | |
[Folio 16r]
| |
ende heel. [034] Onder al soe waeren by ons eenige pilgeroems die te Roemen wilden die ons seyden, datter binnen Trenten was een man die den duvel lyf ende siel opgegeven hadde, alsoe dat uut desen hem tot penitentie gegeven was dat hy souden geven allen den ghenen hem biddende eenen cruysaert. Opdat wy dese man ock souden sien soe syn wy gegaen tot desen mans huys aldaer wy hem saghen ende baden hem om een alemisse, alsoe dat hy ons elcx gaf enen cruysaert. Ende alsoe hy uut ons verstont dat wy ter heyligen grave wilden soe badt hy ons dat wy om Godts willen voor hem wilden bidden. Ende scheyden alsoe van hem ende gaven dese cruysaert weder om Godts willen. Trenten is een bischopstadt seer machtich ende sterck ende daer loept een ryvier doer. Ende alhier soe eynt dat gebercht ende groete milen ende compt voert in die Lumbaertsche milen &c. [035] Alsoe geryngen als Ga naar voetnoot99 wy uut die poorten van Trenten quamen om te gaen nae Veneetgien soe clommen wy op eenen hoegen seer zwaeren lastigen berch ende is enen gladden steenroetzen die myn seer swaerlycken vil op te gaan want Sinte Niclaes berch noch den Vernaert en hebben der nyet by. Ende gyngen voorts van Trenten v milen tot Parden Ga naar voetnoot100 ende gingen voort van | |
[Folio 16v]
| |
Parden tot een dorp geheeten Lego Ga naar voetnoot101 aldaer wy desen avent bleven. Den xxv dach in mey ende was opten heyligen ascensionsdach gingen wy van Lego x milen tot Elbuerch, aldaer wy missen hadden gehoept te hoeren, meer wy quaemen al te laet wantter daer omtrent een manier is datmen maer eenen misse des daechs en doet, hoe groet dat die feestdagen ock zyn. Voorts gegaen van Elburch v milen tot Agringo, van Agringo v milen tot Spitaleto, Ga naar voetnoot102 aldaer wy bleven desen avent, ende des keysers landt eyndt aldaer. Want ons die ganck te suyer Ga naar voetnoot103 viel soe huerden wy een paert tot Passant toe. Ga naar voetnoot104 Den xxvj dach in mey stonden wy op ende ick met sommige van onse broederen reden te paert sonder ofsitten van Spitaleto xx milen tot Passant. [036] Meer eer wy aldaer quamen reden wy doer een dorp Tsolangie genaempt, Ga naar voetnoot105 aldaer wy sagen een wonderlick slot van een steenroetze gemaect ende was seer hoech ende vremt om te zien, ende is een tol ende mosten elcx geven een cruysaert alsoe wy te paert waeren. Van hier soe reden wy een weynich voorts over eenen houten brugge aldaer wy van tollen mosten geven noch een cruysaert. Ende in desen manieren soe quaemen wy tot | |
[Folio 17r]
| |
Passant toe. Ende maecte aldaer goet chier. Ga naar voetnoot106 Ende ick met Willem Cornelisz. Bol in Harlem huerden een carret voor ons beyden want hy al sieckelyck was [037] ende reden tsaemen van Passant x milen tot Casteelfranco, aldaer wy desen nacht gelogeert waeren ‘Int Swaert’. Casteelfranco is een suverlyck stedeken gelyck een casteel ende heeft een voorburch seer lustich om sien. Den xxvij dach in mey reden wy onder ons beyden voerts van Castelfranco x milen tot Meysters, Ga naar voetnoot107 aldaer wy een weynich teerden. Daernae soe gingen wy doer Meysters een half uur gans omtrent der plaetzen daer die barcken lagen met groten hoepen daermen die coopluyden mede in die stade Ga naar voetnoot108 van Veneetgien voert ende weder uut. Ende vueren mit desen barcken van Meysters v milen tot die coopstadt van Venetgen. [038] Aldaer wy quaemen desen xxvij dach in mey des avonts. Ende gingen ter herberge ‘In die Leeuwe Blanck’ tot Michiel, een duytschen troschman der peregrinen. [039] Ons ander geselschap volchden achteran. Ende wy vonden aldaer veel eedel mannen ende daer quamender ock veel nae ende menich ander pillegrom die mede nae tHeylige Lant met ons wylden reysen uut diversche landen welcker naemen ende toenaemen ick int langhe bescryven sal &c. |
|