Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Ivo Hélory

werd in 1253 geboren op het landgoed Kermartin bij Minihy-Tréguier (Côtes-d'Armor, Bretagne) geboren. Hij studeerde theologie te Parijs en rechten te Orléans en werd daarna officiaal (kerkelijk rechter van het bisdom), eerst te Rennes en later te Tréguier. Na zijn priesterwijding in ca. 1284 was hij eerst pastoor te Trédrez en ca. 1292 te Louannec, om in 1297/98 afstand te doen van dit ambt en zich terug te trekken op Kermartin, waar hij na een leven in dienst van de armen volgens het ideaal van »Franciscus in 1303 stierf. Vanaf zijn benoeming tot officiaal was hij de advocaat van de hulpelozen en onderdrukten, die hij ‘pro deo’ voor wereldlijke en kerkelijke rechtbanken verdedigde. Ivo, in 1347 gecanoniseerd, werd dan ook niet alleen de tweede patroon van Bretagne, maar ook patroon van de juristen, magistraten, advocaten en procureurs, van juridische faculteiten en haar professoren, en daarnaast ook van de weeskinderen. Ivo-broederschappen wijdden zich in Frankrijk, Italië en in Brazilië aan de rechtsbescherming der armen. Vanuit Bretagne verbreidde Ivo's verering zich vanaf de 15e eeuw over heel Frankrijk, over Italië en de Lage Landen. Hij wordt afgebeeld in toga en baret met rol papier, boek(en), leren (geld)tasje, ganzeveer en inktpot als attributen. Zijn feestdag is 19 mei.

Het vroegst bekende, 14e-eeuwse beeld van Ivo in de Saint-Yves te Parijs ging verloren. Uit de 14e eeuw zijn er afbeeldingen op een miniatuur in de Heures de Marguérite de Clisson (Bibliothèque Nationale te Parijs; in het gewaad van een »clericus met grote geschoren kruin, en boek en beurs als attributen in de handen); op een polyptiek uit het eerste kwart van de 14e eeuw van de Maestro del Bambino Vispo; op een anoniem paneel ca. 1410 in de Catharinakapel te Salamanca; voorts een 16e-eeuws beeld met boek en rol papier in het Musée te Quimper (Finistère) en

[p. 201]

een glasraam ca. 1524 in de Münsterkerk te Freiburg. Soms werd hij als rechter voorgesteld: met een allegorie van Iustitia aan zijn voeten (beeld ca. 1515 in de kerk te Villy-le-Maréchal [Aube]), soms als priester (houten beeld ca. 1765 in de bedevaartkerk Maria-Bühel [Salzburg] en aan de 18e-eeuwse koorbanken in de Katharinakirche te Lübeck).

Vanaf het einde van de 15e eeuw domineren vooral scènes waarin Ivo tijdens een proces optreedt als advocaat van de armen: een miniatuur 1490 in een handschrift in de universiteitsbibliotheek te Basel; een beeldengroep ca. 1510 in de Bretonse kerk te Le Folgoët (Finistère) en schilderijen van Rubens 1633 uit het jezuïetencollege te Leuven (nu in het museum aldaar; Ivo pleitend voor een weduwe en een wees) en van Jordaens ca. 1660 in de Kon. Musea voor Schone Kunsten te Brussel. Een beeld 1714 aan de Karelsbrug te Praag van Braun stelt de jurist voor als priester (met toga en kanunnikenmanteltje) en advocaat (met baret), die zijn linkerhand beschermend naar een vrouw met kind uitstrekt, terwijl achter hem de geblinddoekte ‘onrechtvaardigheid’ omkijkt en wegkruipt.

Ivo's optreden als scherpzinnig en volstrekt eerlijk rechter à la Salomo, waarbij hij op de rechterstoel zit, omringd door kinderen en armen met verzoekschriften, vindt men onder meer op een paneel ca. 1735 van Di Michelino in het museum van de dom te Florence; aan beeldengroepen uit de 17e eeuw in de kerken te Tréguennec en Pleybon (beide Finistère, Bretagne) en vooral op de zijvleugels van een triptiek ca. 1600 van De Clerck in de Kon. Musea voor Schone Kunsten te Brussel (links Ivo pleitend voor een rechter; rechts Salomo verstandig oordelend). Glasramen 1537 in de kerk te Moncontour-de-Bretagne dragen een vrij uitvoerige cyclus. De heilige tijdens het celebreren van de mis, omgeven door monniken en gelovigen, werd door een anonymus geschilderd op een paneel ca. 1495 in de Spaanse kerk te Castelnovo (Carellón).

Huypens 1899.