Van Andreas tot Zacheüs. Thema's uit het Nieuwe Testament en de apocriefe literatuur in religie en kunsten

Mattias

is de apostel die na Jezus' hemelvaart door het lot in de plaats van »Judas Iskariot werd gekozen (Hand. 1,15-26). Verder weet men over hem niets met zekerheid. Eusebius van Caesarea zegt in zijn Kerkgeschiedenis ca. 400 dat hij een van de eerste 70/72 Jezusleerlingen was. Legendarische berichten noemen Betlehem als zijn geboorteplaats, spreken van uiteenlopende missiegebieden en van verschillende soorten martelingen, echter ook van een natuurlijke dood. Details van de martelingen zijn ontleend aan andere passies (van Jakobus, de broer van Jezus, van Paulus, Johannes de apostel en Petrus): na vergiftigingspoging en steniging, onthoofding met een bijl of kruisiging. De »Andreas-akten vertellen dat hun held Mattias uit de macht van de menseneters bevrijdde.

De martelverhalen appelleerden in de middeleeuwen aan de fantasie en leidden tot de meest uiteenlopende patronages van de heilige. Hij beschermt bouwvakkers en slagers vanwege zijn voornaamste attribuut, een bijl, soms ook hellebaard, voorts smeden, banketbakkers en kleine schoolkinderen. Hij helpt bij kinkhoest en onvruchtbaarheid en geeft op zijn feestdag (24 of 25 februari, vroeger gevierd als een voorjaarsfeest) uitkomst via orakels (naar aanleiding van het lot bij zijn keuze!) bij levens- en liefdesproblemen. Zijn gebeente zou door Helena, de moeder van

[p. 227]

Constantijn de Grote, naar Trier zijn overgebracht, waarop een grote verering in Duitsland volgde. Lambertus de Legia schreef in 1186 een Leven van Mattias met veel wonderverhalen.

Afbeeldingen tonen hem in verschillende leeftijden en met een uiteenlopend uiterlijk: aanvankelijk jong (miniatuur in een 13e-eeuws Kalendarium), later ouder (paneel aan het Keulse altaar van Heisterbach ca. 1415). Zijn voornaamste attribuut, de bijl, vindt men onder meer op zijn miniatuur in het Getijdenboek van Catharina van Kleef ca. 1440.

Zijn uitverkiezing door de apostelen (voor het eerst op een miniatuur in de Rabula-codex 586), zijn prediking (mozaïek 1288-96 in de Santa Maria Maggiore te Rome) en zijn marteldood, steniging en onthoofding met bijl of zwaard (Jan de Beer, paneel ca. 1500), werden afzonderlijk afgebeeld. Een kleine fresco-cyclus uit de 14e eeuw bevindt zich in de Göttweilerhofkapel te Stein aan de Donau. De meest uitvoerige cyclus is die op de panelen van het Tomas-en-Mattias-altaar 1515 van Barend van Orley.

Ewig 1959; Laufner 1961.