Van Abraham tot Zacharia. Thema's uit het Oude Testament in religie, beeldende kunst, literatuur, muziek en theater

Micha,

tijdgenoot van en profeet zoals »Jesaja, was evenals zijn voorganger »Amos afkomstig van het platteland ten zuidwesten van Jeruzalem, geboren in het gehucht Moreset bij Gat. Zijn optreden, in Jeruzalem, moet hebben plaatsgevonden kort voor de val van Samaria in 722 en het opzienbarend afgebroken beleg van Jeruzalem door Sanherib in 701. Het boek Micha bestaat uit twee grote reeksen onheilsprofetieën, elk gevolgd door messiaanse heilsbeloften. Uit de tekst blijkt een weloverwogen redactie, wellicht met het oog op liturgische voorlezingen. De belangrijkste verwijten van de profeet aan het adres van de inwoners van beide steden wijzen op sociaal onrecht en religieus verval. Mi. 4,3-4 bevat de beroemde tekst van het omsmeden van zwaarden tot ploegscharen (ook Jes. 2,4) en het ongestoord zitten onder wingerd en vijgeboom. Met dit beeld wordt door Micha de messiaanse vrede omschreven. Soms veronderstellen zijn beelden kennis van lokale situaties. Als Jeruzalem eerst ‘toren van de kudde’ wordt genoemd en daarna ‘Ofel’, dan moet de lezer weten dat vanuit opgetrokken torentjes het vee bewaakt werd en dat op de heuvel Ofel het koninklijk paleis was gebouwd (4,8). Enkele onderdelen in de profetieën zijn in de tijd van de ballingschap in Babylon aan de tekst toegevoegd, om de boodschap van Micha voor die tijd concreter te maken: de komende we-

[p. 172]

deropbouw van de verwoeste muren van Jeruzalem (7,11) en de aanzegging van de geboorte en de komst van de messias in en uit Betlehem (5,1).

De naam Micha, die ‘wie is als Jahwe’ betekent, komt op nog negen plaatsen in de bijbel voor. Het is de naam van de man uit de stam Efraïm die het heiligdom bouwde dat door de stam Dan werd geroofd en naar hun gebied overgebracht (Re. 17-18), en de naam van de zoon van Jimla die aan koning Achab zijn ondergang voorspelde (1 Kon. 22,7-28). De identificatie van deze Micha met de profeet van het bijbelboek is het gevolg van een latere, onjuiste toevoeging aan de tekst in 1 Kon. 22,28. De andere vijf Micha's zijn van minder groot belang. Een van de rollen, die in 1947 in een grot bij de Dode Zee zijn gevonden, bevat een fragment van een Michacommentaar uit het Chassidische klooster te Qumran. De tekst over Betlehem als geboorteplaats van de messias werd vooral bekend door het beroep dat de joodse schriftgeleerden er volgens Mat. 2,5-6 op deden, toen zij bij de komst van de Wijzen uit het Oosten op verzoek van koning Herodes de geboorteplaats van Jezus van Nazaret aanwezen.

In de Bijbel van Roda ca. 1000 werden vier teksten van Micha geïllustreerd, waarvan men bij een daarvan - de uitbeelding van Jeruzalem als bewakingstoren - aan de latere torens van de kathedraal van Laon met zijn runderkoppen uit de galmgaten moet denken en waarbij dus het beeld van de beschermende ‘toren van de kudde’ (4,8) verkeerd werd begrepen. Op reliëfs aan de plinten van de west- en zuidfaçade te Amiens werd in 1220-36 de beroemde tekst over het omsmeden van zwaarden tot ploegscharen (4,3) evenals de minder bekende die erop volgt over de genoeglijke zit onder wingerd en vijgeboom in beeld gebracht. Op een derde reliëf spreekt Jahwe de profeet toe vanaf de boven de wolken uitstekende toren, in dit geval met een kudde onder het bouwwerk. Een portret-ikoon van de profeet uit Novgorod (einde 15e eeuw) toont Micha met een, later gewijzigde tekst op de banderol die hij draagt. De Betlehem-tekst (5,1-2), al in de 4e eeuw een enkele maal uitgebeeld op een fresco in de catacombe van Domitilla en meerdere malen in 12e-eeuwse bijbels (Admonten Manerius-bijbel), vergezelt afbeeldingen rond de geboorte van Jezus, onder meer op de banderol van de profeet boven Maria op de voorstelling van de annunciatie op de buitenzijde van de zijluiken van het triptiek Aanbidding van het Lam Gods van Hubert en Jan van Eyck ca. 1430.

Katzenellenbogen 1952 en 1961.