De regenboogkleuren van Nederlands taal

[p. 219]

Tiende hoofdstuk.
Het Amerikaansch.

[p. 237]

Twaalfde hoofdstuk.
Het West-Indisch.

1. Oost en West.

In vele opzichten vertoont het West-Indisch Nederlandsch overeenkomst met het Nederlandsch uit onze Oost. Ook hier is het Nederlandsch niettegenstaande eeuwenlange overheersching er niet in geslaagd de vreemde talen te verdringen. Geen algemeen gesproken mengtaal heeft zich kunnen ontwikkelen en buiten de regeerings- en ambtenaarskringen is het Nederlandsch vrij wel onbekend. De taal der ambtenaren onderscheidt zich daarenboven soms door dezelfde boekentaal-deftigheid als in Oost-Indië, al is dit sterk verminderd (zie blz. 226), en wordt dikwijls nog in den omgang verwisseld voor allerlei mengtaaltjes - op Curaçao het Neger-Spaansch of Papiamentoe - of groote cultuurtalen, zooals het Engelsch en Spaansch. Zoo weinig bekend is onze moedertaal, dat bij de troonsbestijging van onze Koningin in 1898 op St. Eustatius het ‘Wien Neerlandsch Bloed’ en het ‘Wilhelmus’ in het Engelsch vertaald moesten worden om door de kinderen te kunnen worden gezongen.

2. Surinaamsch. aant.

In de omgangstaal ontwikkelden zich in het Nederlandsch eindelijk allerlei eigenaardige uitdrukkingen enz., die teruggaan op den invloed van de omgeving. Vooral in Suriname is dit waar te nemen. Men laat woordjes als het en er of de voorzetsels weg, soms verdubbelt men deze laatste, verwart rededeelen met elkaar, kortom de gewone creoliseeringsverschijnselen vertoonen zich. Het vooral in de taal der Sinjo's waargenomen verschijnsel, dat de figuurlijke en eigenlijke beteekenissen door elkaar geward worden en geijkte uitdrukkingen niet meer verstaan worden, vindt men onder dezelfde omstandigheden ook in Suriname. Zoo hoort men:

Geef die jongen een stem = Waarschuw dien jongen. - Mijn lichaam groeit koud = Ik ril. - Er is van middag geen plein = Er is geen muziek-uitvoering op het plein. - Hij heeft die ziekte op de plantage geôrven = Hij is op de plantage geïnfecteerd. - De kinderen regeren = De kinderen stoeien. - Gooi een oogje voor me = Houd een oogje in het zeil.

3. West-Indische mengtaaltjes.

Vertoonde het Nederlandsch als zelfstandige taal weinig expansie-vermogen, van meer gewicht is de rol, die het speelde als samenstellend element van verschillende in West-Indië heerschende mengtaaltjes. Merkwaardig is het mengelmoes van sommige dezer mengtaaltjes. Er zijn er, die niet uit twee maar uit vier of vijf verschillende talen zijn ontstaan. Zoo wordt 1^o in een deel van Nederlandsch-Guyana een mengtaaltje het Djoe-Tongo gesproken, dat ontstaan is uit het Portugeesch-Hollandsch van naar West-Indië getrokken Portugeesch-Amsterdamsche joden. Wij vinden er 2^o het Neger-Engelsch (Ningre-Tongo) van slaven en plantage-bezitters. Nederlandsch,

[p. 238]

Portugeesch, Joodsch, Engelsch en Afrikaansche negerdialecten vormen samen de bestanddeelen van dezen talenpoespas. Op Curaçao, Aroeba, enz. wordt 3^o het Neger-Spaansch of Papiamentoe gesproken, dat behalve op de reeds genoemde talen, vooral nog op het Spaansch en een Caraïbische inboorlingentaal berust.

4. Waar het hart van vol is...

Ook in deze mengtaaltjes herhaalt zich het boven (blz. 225) besproken verschijnsel, dat de meeste uit het Nederlandsch overgenomen woorden lage cultuurwoorden zijn, terwijl de woorden voor geestelijke begrippen bijna geheel ontbreken. In het Papiamentoe zijn b.v. de woorden voor godsdienstige begrippen, zelfs in de Protestantsche psalm- en kerkboeken, zoo goed als allen van Spaansche afkomst. Eveneens zijn de namen van deugden, gebreken, enz. niet aan het Nederlandsch ontleend, maar wel de namen voor weersgesteldheid, huishoudelijke dingen en begrippen.

Oefening.

1. In welk opzicht stemmen de taaltoestanden van Oost- en West-Indië met elkaar overeen? - 2. Wat weet je van de gewone omgangstaal der Nederlanders in West-Indië? - 3. Waardoor kenmerkt zich het in West-Indië gesproken Nederlandsch? Welke opmerkingen kun je maken bij uitdrukkingen van blz. 237? - 4. Wat is de beteekenis van het Nederlandsch geweest voor de talen van West-Indië? Beschrijf den aard van den Nederlandschen invloed nader. - 5. Noem de voornaamste mengtalen van West-Indië en vertel, waar zij vooral gesproken worden.

5. Het Neger-Engelsch. aant.

Deze mengtaal, die door den naam Neger-Engelsch zeer onvoldoende wordt gekarakterizeerd, bestond oorspronkelijk uit een gecreoliseerde mengtaal van Engelsch, Portugeesch en negerdialecten van de Goud-kust, waar immers de meeste slaven vandaan kwamen. In het begin der 19^de eeuw (in 1816 stond Engeland Suriname weer aan ons land af) begon het Nederlandsch op deze taal hoe langer hoe meer invloed uit te oefenen. Deze invloed breidde zich van de steden, de centra der bestuurslichamen, uit naar het binnenland, op dezelfde wijze als dat met het Engelsch gebeurde in Zuid-Afrika. Hierdoor wordt het begrijpelijk, dat het Neger-Engelsch der plantages op het oogenblik heel wat minder Nederlandsche bestanddeelen bevat, dan dat der steden.

6. Invloed der zending.

Van niet geringe beteekenis voor den toenemenden invloed van onze taal, was het werk der missionarissen en zendelingen. Deze brachten bovendien niet alleen woorden in de West-Indische mengtaal voor stoffelijke begrippen, maar ook voor geestelijke: de heidensche negers dienen natuurlijk, willen zij iets van het Christendom begrijpen, de voornaamste Christelijke denkbeelden eenigszins in zich op te nemen en dus ook de woorden hiervoor te kennen.

[p. 239]

7. Afrikaansche overblijfselen

In deze mengtaal vertoonen zich echt Afrikaansche taalverschijnselen. Ook de woordenschat heeft veel Afrikaansche negerwoorden opgenomen. De oorzaak ligt voor de hand, als wij aan den oorsprong van deze taal denken (n^o 5). De bedoelde taalverschijnselen en woorden vindt men terug in de negerdialecten van de Goudkust. Aan de Goudkust hebben de negers o.a. de gewoonte hun kinderen te noemen naar de dagen der week. Niet alleen bestaat deze gewoonte in Suriname, maar ook de woorden voor die dagen zijn in het Neger-Hollandsch ongeveer gelijk aan die van de dialecten aan de Goudkust. Kwasi (= Zondag) is een mannennaam aan de Goudkust en in Suriname.

8. Sociale groepen.

Uit hetgeen wij reeds in n^o 5 zeiden omtrent de uitbreiding van het Nederlandsch kunnen wij nog de gevolgtrekking maken, dat ook in het Neger-Engelsch verschillende groeptalen zijn te onderscheiden. Zoo kan men aanzienlijke verschillen waarnemen tussschen de groeptaal der plantage-negers, der stadsnegers, der heidensche en der Christelijke negers. De taal der stadsnegers en der Christen-negers is het meest vernederlandscht. Ziehier eenige proeven van Neger-Engelsch uit verschillende tijdperken. De Portugeesche en Engelsche elementen zijn goed terug te kennen:

9. Neger-Engelsch uit Suriname A^o 1700.

Mie wil gaen na Watre-zij = Ik wil na de Water-kant. - Oe tem wie wil aeu na Riba? = Wanneer wille wy de rivier opvaren? - à Wilkom loeke jou na agter dina tem = Ze wil je t'agtermidddag komen bezoeken. - Zon komotte = De Zon komt op. - Zon gaeu on = De Zon gaat onder. - Ope windels = Doet de Vensters Open.

10. Neger-Engelsch uit 1880.

Naast het Neger-Engelsch van de spreekwoorden en de eerste dierenfabel zetten wij de vertaling in het Nederlandsch van den schrijver, een geboren Saramakkaneger en onderwijzer bij de Hernhutters in het binnenland. Zijn Nederlandsch draagt het archaïstisch en vreemdsoortig karakter van het oudere koloniale Nederlandsch. Die tweede dierenfabel is van lateren tijd.

11. Spreekwoorden.

Djoe-Tongo.	Nederlandsch
Fisi pasa masoewa, a go a hedi kieki.	Als de visch voorbij de net is, dan gaat zij naar de oorsprong der kreek (het is: Als het geluk u voorbij is, gij krijgt het niet meer).
Tidei wiwie kai a wata, a no tidei a ta poi.	Heden vallen de bladeren in het water, en bederven terstond heden niet (het kwaad wordt vroeg of laat beloond).
Agama goede goede, Agama dodo boiwe.	Langzaam, maar vooruit.

[p. 240]

12. Dierenfabels. aant.

Oe ko sai de. Boeboe go si wan wata pheen, we di gwamba ko kisi ën, voe di de baka a go kai koesai, a taki, ko mo [mee?] oe go twe wata kisi fisi en de go begien twe wata. En boeboe teki koeja en a taki, fisi de koe fisi a de a boenoe! fisi de koe fisi a de a boenoe. We te di wata ko kaba, en di a si fisi a de, a naki koesai, ba bigidi kie en a njam toe fia.

Toe wij daar waren, het geschiedt, dat de Tijger een zwamp (moeras) zag, hij dorst naar roof, en ging de hert roepen, en zegt: komt laat ons de zwamp uitdroogen om visch te vangen en zij gingen het water uitgieten. En de tijger nam een karabas en zegt: visschen zijn er of niet, het is goed! visschen zijn er of niet, het is goed. Toen het water uitgedroogd was, en zag dat er geene visschen in zijn, slaat de tijger den hert met een vischslag (klauwslag) dood en eet hem op.

Tori na ini da libi vo Anansi	Verhaal uit het leven van vriend spin.
Bifosi mi bigin mi sa gi oen wan sjatoe tori voe oen kan lai:	Alvorens het verhaal te beginnen zal ik U een raadsel opgeven:
Kantoro doro sroto, kantoro moni lasi efi a no da bediende, dan misi de wan foevoeroe-man.	De deur van het kantoor was gesloten, er werd uit het kantoor geld vermist; zooniet de bediende, dan is mevrouw een schurk.
Brada kon wi libi da tori disi na wan see.	Broeders, laat ons het hierbij laten.
‘Ma man! bigin dan, na neti de gowe foe soso’.	‘Maar man, begin dan toch, de avond gaat geheel verloren’.
Iertintin, sigri tientien!	Eertijds, d.i. sedert onheugelijke tijden, toen de dieren nog spraken....
Now mi de go gi joe wan tori foe ba Anansi nanga ba Asaw.	Nu ga ik U een verhaal doen van vriend Spin en vriend Olifant.
Wi ala sabi taki ba Asaw a no wan spotoe soema, en dati a dé wan krakti meti.	Wij weten allen, dat vriend Olifant niet iemand is om mee te spotten, en dat hij een krachtig en sterk dier is.
Wan mamantem ba anansi teki da vrijpostige brutaliteiti, foe go aksi foe hori wan stré nanga ba asaw, foe stré soema de morō tranga leki trawan.	Op zekeren morgen kwam vriend Spin, verregaand onbeschaamdweg, vriend Olifant voorstellen om met hem een weddenschap aan te gaan, wie van hen beiden de sterkste zou blijken te zijn.
Ba Asaw no praktiseri moro fara, a djompo hopo hem bigi noso na tapoe en a lafoe nanga dem pikien tifi di masra gi hem foe krin hem ai nanga jesi.	Olifant dacht er niet verder overna, of hem misschien ook een strik gespannen werd. Hij sprong op, stak zijn langen snuit in de lucht en lachte zóó hartelijk, dat de kleine tandjes die God de Heer hem gaf, om zijn oogen en ooren schoon

[p. 241]

	te maken, te zien kwamen.
Ba Anansi figi hem baroeba en leki hem tongo en a soekoe hem pasi foe go praktiserie ho fasi a sa seti hem koni streki foe wini Asaw. Tientron a naki hem hede en stampoe nanga hem bigi soesoe na gron, teé a feni wan fasi foe kisi da bigi soema foe boesi. Na joeroe di doengroe dé fadon ba Anansi go na watrasee en froiti kari na moro bigi fisi foe spaansche groenoe sè, da nem foe dati fisi na ‘Walvisi’.	Vriend Spin draaide zijn knevels op, streek zijn baard, likte zich de lippen en ging heen om de list, die hij zou aanwenden, Olifant het af te winnen te overpeinzen. Tienmaal sloeg hij zich, voor het hoofd en stampte hij met zijn grooten zwaren schoen, tegen den grond, om een middel te bedenken, om dezen grooten woudbewoner beet te nemen. Toen het schemerde, ging vriend Spin aan het strand en floot hij, om den grootsten visch van de Spaansche groene zee tot zich te roepen; deze heet Walvisch.
Wan pikien kwartier na baka, sè bigien foe seki, en spoiti leki wan bergi de poeroe faja.	Een kwartiertje daarna begon de zee onstuimig te worden en schoten de golven als bergen omhoog, terwijl deze opspoten als een vulkaan, die uit zijn kraters lava en asch werpt.
Walvisi kon na sjoro.	Walvisch kwam aan wal.
Ba Anansi skreki en a de befi foe hem foetoe tée na hem hede, hen skin gro; nanga watra na ha ia dé begi Walvisi: ‘Mi wan pôti pikien sani foe ala soema fa mi fadon na ini wan bigi tesi. Ké mi mama foe sé, joe wawan sa kan helpi mi no wan soema moro na disi grontapoe’.	Vriend Spin schrikte vreeselijk en beefde van zijn hoofd tot zijn teenen; een rilling ging door zijn leden, en met tranen in de oogen verzocht hij Walvisch, hem aldus aansprekende: ‘Ik ben een arm klein ding te midden van alle andere schepselen en ben toch in een bittere verzoeking gevallen. Ach, moeder der zee, gij alleen kunt mij helpen en niemand anders ter wereld’.
‘Anansi joe boi, joe dè sanik, sensi joe poeroe mi na ondro watra, joe de nanga begi en tée noja joe no taki noti jete’.	‘Spin, jou kwajongen, je zanikt; sedert je me aan wal geroepen hebt, doe je niets dan smeeken en tot nu toe heb je niets gezegd’.
‘Mi bigi soema, praktiserie mi mofina, nanga Gado wani mi san bigien:	‘Eerwaardige, ontferm u over mij, rampzalige! Ach, daar God het wil, zal ik beginnen:
Ba Asaw miti mi na wan draihoekoe leti da na srefi presi pe Ba Napoleon ben feti da bigi feti, da bigi feti wi krijoro kari hem ‘atra brasa’.	Vriend Olifant ontmoette mij op een hoek van Quatre Bras, juist op de plek, waar de slag het hevigst was, die daar door vriend Napoleon werd geleverd.

[p. 242]

Wi dé taki wan tori en a praktiserie da tem foe na feti, bikasi ba Asaw na Ingrisiman hem broedoe bigin faja. A wani foe naki mi, ma ké pôti gelokoe mi pikien, mi djompo en kibri mi srefi. Nanga da ati-bron mi kosi alla bigi meti na dré gron en na watra’.	Wij spraken over dien slag en hij verdiepte zich in herinneringen, toen, omdat vriend Olifant Engelschman is, hij plotseling woest en driftig werd. Hij wilde mij slaan, maar gelukkig voor mij, dat ik klein ben, want ik maakte mij uit de voeten en verborg me. In mijne verontwaardiging heb ik gescholden op alle grooten der aarde en der zee.’
‘Joe boi foe mi srefi joe no habi respeki, mi sa sori joe’.	‘Jou kwajongen, voor mij hebt gij geen eerbied; ik zal je dat betaald zetten’,
Wi ala sabi Anansi nanga hem koni-fasi. A teki na stré toe nanga Walvisi, a taki nanga Walvisi, wel bigi mama, mi sa seti da stré so fasi: ‘Mi go leni wan bigi tité en joe sa tai na wan pisi na joe bere en na tra pisi mi sa teki na sjoro en tai na mi berè, dan noja mi sa si soema fosi sa tjari trawan kom na sjoro foe na liba.	Wij allen weten hoe slim Spin is. Hij ging toen ook met Walvisch een weddenschap aan, zeggende: ‘Wel groote bewoner der zee; ik ga een lang en sterk kabeltouw leenen; daarvan zult gij het eene eind om uw middel slaan en het andere zal ik, aan wal blijvende, om mijn middel binden; dan zullen wij op een gegeven teeken aan het trekken gaan; brengt gij mij in zee, dan.... doch breng ik je aan land dan.... is hij, die het wint de sterkste van ons beiden.
Ma mama Walvisi, bifosi mi bigin mi wani foe go taki mi wefi en pikien adjosi’.	Maar voor alles sta mij toe van mijn vrouw en kinderen afscheid te gaan nemen’.
Mama Walvisi no denki noti moro en a taki: ‘Ja’ en moro fara a taki, ‘a boen’. Toe dei na baka tidé wi sa bigien 3 joeroe wan kwarta nanga 3 minuut nanga wan pikien sani moro’.	Moeder Walvisch dacht er ook niet verder over na en zei: ‘Ja, het is goed’. Twee dagen na heden zullen wij den strijd aanbinden te omstreeks drie uur, drie minuten en eenige seconden.’
Anansi feni tem foe go na Asaw en nanga asrantie a bigien foe daag na bigi Ba.	Hierdoor vond Spin tijd en gelegenheid, om naar Olifant toe te gaan en dezen onbeschaamdweg uit te dagen.
Asaw a no pikien nengré a djompo en taki: ‘Aboen joe vagebontoe boi, mi sa sori joe soema moro tranga’.	Olifant, ofschoon geen onbeduidende, sprong op en zei: ‘Het is goed, jou vagebond van een kleinen kwâjongen, ik zal je doen zien wie sterker is.’
Asaw taki: ‘Fa joe wani wi stré’?	Olifant vroeg: ‘Op welke wijze zullen

[p. 243]

	wij de weddenschap aangaan?’
‘Asaw mi dè tai wan tité na joe berè en joe sa tan namindri en mi sa go na watrasée tée wi toe hari tranga soema miti nanga trawan hen lasi en da strafoe foe dati ibri wan man sa taki san a wani’.	‘Olifant, ik zal een kabeltouw om uw middel binden en gij zult midden in het bosch blijven, terwijl ik aan het strand zal gaan staan, met het andere eind van het touw om mijn middel gebonden, en dan zullen wij op een te geven teeken naar elkander toe gaan trekken en hij, die den ander naar zich toetrekt, zal overwinnaar zijn en het recht hebben te eischen, wat hem gelieft.’
Noja mi brada en sisa san joe denki dati Anansi doe? A wakti na tem kisi foe en na stré nanga Walvisi a go en tai Walvisi nanga wan bigi sipi-titè boen tranga en so a go wan 50 ketting mora fara, en tai Asaw meti nanga hem. Anansi poti hem brada foe gi komando te na joeroe kisi foe bari foe anansi nanga Asaw kan hari.	Welnu, Broeders en zusters, wat denkt ge wel dat Spin gedaan heeft? Hij wacht af tot op het oogenblik, dat met Walvisch was overeengekomen. Toen gaat hij met een tros kabeltouw van 100 meter lengte naar Walvisch toe bindt deze om diens middel, keert terug en bindt het andere eind om Olifant's middel, plaatst zijn broeder overeenkomstig een met hem gemaakte afspraak in het midden, om het sein tot den strijd te geven en verwijdert zich in de richting van het strand zijn broeder toeroepende dat hij alleen te roepen had: ‘Het is tijd’.
Na joeroe foe da stré bigien, Anansi brada bari: ‘Na tem’.	Toen het uur van den strijd gekomen was, riep de broeder van Spin: ‘Het is tijd’.
Asaw nanga Walvisi bigine foe hari Walvisi na ondro watra en asaw na sjoro, so dati nowan foe dem toe de si makandra. Wan heri tem na hari go doro zondro dati dem toe bigi meti ben kan wini dem srefi.	Olifant en Walvisch begonnen nu in tegenovergestelde richting zich bewegende, te trekken; Walvisch in zee en Olifant op land, zoodat geen van beiden den anderen kon zien. Dit heen en weêr trekken duurde geruimen tijd, zonder dat deze twee gevaarten elkander konden zien of op elkander iets winnen.
Asaw verwondroe en a no kan bribi hem srefi. Voe na gelokoe voe Asaw, hem pikien sisa de pasa en a si taki na tité de hari komopo na ondro watra	Olifant was hierover verbaasd en kon er zich geen denkbeeld van vormen. Tot zijn geluk kwam zijn jongere zuster daar langs, die zag, dat het kabeltouw

[p. 244]

en a si fa sè de seki.	van het water uit getrokken werd en dat de zee zeer onstuimig was.
Anansi di no law toe, si fa Asaw sisa de loekoe en a begrépi taki da sisa sa go taki nanga hem brada en so Anansi lon go na mindri boesi na ini na ingewande voe wan ouroe dède Asaw go kibri, bikasi a sabi san de go pasa.	Spin, die ook geen gek was, bemerkte hoe het zusje van Olifant dit alles gadesloeg, en, uit vrees dat zij dit haar broeder zou gaan mededeelen, maakte hij zich onmiddellijk uit de voeten. Hij vluchtte het bosch in en ging zich verbergen in het skelet van een olifant; want hij voorzag, wat hem te wachten stond.
Asaw pikien sisa go taki nanga hem brada: ‘Joe lawman, a no Anansi de hari da tité ma na Walvisi na ondro sè en so fasi joe no kan wini’. Wantron Asaw seni wan boskopoe go na Walvisi fae verteri hem ala sani en na srefi joeroe dem kon loesoe da tité. Den seni wan krage go na kroetoe-bakra foe boesi en na joeroe tem Anansi ben moe verschijne a gowe en te foe dem go feni Anansi a trow nanga wan Prinses foe wan bigi kondré so fasi hede dem no kan tjari hem go moro na fesi kroetoe.	Het zusje van Olifant ging naar haar broeder toe en zeide tot dezen: ‘Jou gek, het is niet Spin, maar Walvisch in de zee, die aan het touw trekt en daardoor is voor jou de kans op winnen verkeken.’ Onmiddellijk daarop zond Olifant aan Walvisch een boodschap, hem daarbij alles mededeelende. Onmiddellijk ontdeden zij zich beiden van het kabeltouw. Zij dienden een klacht in tegen Spin bij het Boschgerecht, maar Spin, slimmer dan beiden te zamen, had zich den tijd benuttigd, om een huwelijk aan te gaan met de Prinses van het land, zoodat hij niet meer voor het Boschgerecht kon worden betrokken.
We brada en sisa teki wan exemper na tapoe disi. ‘Bigi soema no moe teki pikien nèngre foe mati’.	Welnu, broeders en zusters, leert hieruit, dat het niet aangaat, dat grooten der aarde zich met hun minderen inlaten.
Baja na joe joeroe now! Gowan!	Vriend, nu de beurt aan jou!

13. Het Neger-Spaansch. aant.

Het Neger-Spaansch of Papiamentoe (afgeleid van papia = spreken, beteekent: taal) is een vermenging van Spaansch, negerdialecten, Portugeesch en Nederlandsch. Het Spaansch, sterk gecreoliseerd, vormt het voornaamste bestanddeel van deze mengtaal, ongeveer 90%. De overige 10% zijn overwegend Nederlandsche elementen. Het Nederlandsche deel van het Papiamentoe bevat honderden woorden en uitdrukkingen, maar ook hier herhaalt zich het boven besproken verschijnsel; het zijn meestal lage cultuurwoorden en als zoodanig behoorende tot de meest alledaagsche en gebruikelijke.

[p. 245]

Zoo komen er de volgende woorden voor: toch, net, hopi, (hoopje = veel), oen tiki ('n tikje), danki Dios (God dank), ba(a)s, winkel, skol, stem, keire (kuieren), flésji, oen koker di pèn (een pennekoker), oen rampi di skeif (een schuifraam). In een zin als ‘Laga mi foela bo pols?’ (laat mij uw pols voelen) herkent ieder onmiddellijk den Hollandschen oorsprong.

Het Papiamentoe maakt dezelfde ontwikkeling door als het Neger-Engelsch. Ook hier verdringen de Nederlandsche woorden langzamerhand de Spaansche negerwoorden. Ook hier geschiedt dit van de steden uit. Merkwaardig is echter, dat de Spaansche elementen meer weerstand bieden aan de vernederlandsching dan de Engelsche in het Neger-Engelsch. De toestand is nog altijd van dien aard, dat een huisvrouw op Curaçao op straffe van niet door haar ondergeschikten verstaan te worden, dit mengtaaltje moet gebruiken.

14. Omgangstaal.

Laga nos bam keire = Laat ons gaan (kuieren) wandelen. - Ta moetjoe kalòr = Het is te heet. - No, ta parsé mi koe no = Nee, 't lijkt me niet zoo. - Mi ta sinti kalòr = Ik voel mij warm. - Mi ta sinti frìoe = Ik voel mij koud. - Ki wér nos tin? = Wat voor weer hebben wij (is er)? - Ta mal wér. Ta jobé = Het is slecht weer. Het regent. - Ta soepla = Het waait. - A waséroe ta pasa. No ta jobé mas = De bui is over. Het regent niet meer. - Soloe ta baï drénta = De zon gaat onder. - Loena ta sali = De maan komt op. - Mi ta baï. Pasa bon = Ik ga heen. 't Ga je goed. - Mi to désèa bo bon anòtji = Ik wensch je een goeden nacht.

Oefening.

1. Noem de bestanddeelen van het Neger-Engelsch en maak duidelijk, waarom er verschil bestaat tusschen het Neger-Engelsch der kust en van de plantages. - 2. Wat heeft de uitbreiding van het Nederlandsch sterk bevorderd? Leg dat uit. - 3. Noem een Afrikaansche negertaal-eigenaardigheid uit het Neger-Engelsch. - 4. Noem de Engelsche en Nederlandsche woorden op die je terugkent in n^o 11 en 12. - 5. Vertel iets omtrent de samenstellende deelen van het Papiamentoe, in het bijzonder omtrent het Nederlandsche bestanddeel. - 6. Vergelijk de wijziging, die de Nederlandsche woorden ondergaan hebben, met de wijze, waarop in het Maleisch Nederlandsche woorden zijn overgenomen.

Alles te zamen genomen brengen de mengtaaltjes van Onze West zeker geen hulde aan de beschavende zorgen van het moederland. Al te lang hebben wij ons niets van onze West-Indische koloniën aangetrokken. En het gevolg is dan ook geweest, dat alles daar meer en meer van ons vervreemdde. Of dat zoo blijven moet? Daarop is het antwoord aan het jonger geslacht.

1. Het oudere Amerikaansch Nederlandsch.

In het begin derzelfde eeuw, waarin de Kaapkolonie gesticht werd, kwam Noord-Amerika, in het bijzonder Nieuw-Amsterdam met het daarachter liggende land, in Hollandsch koloniaal bezit. In den aanvang (1623) woonden in de nieuwe vestiging slechts zeer weinig kolonisten, ongeveer 30 gezinnen. Het getal steeg tot 10.000 op het einde de 17^de eeuw. In 1665 maakte Engeland zich van N. Amerika meester en werden wij voorgoed verdrongen. Het Nederlandsch had dus bijna een halve eeuw den tijd gehad zich zelfstandig te ontwikkelen en vasten voet te krijgen. Concurrentie van een algemeen verspreide taal had het in die streken niet en in dit opzicht stond het er gunstiger voor dan in Indië. Maar het verbreken van den staatkundigen band met het moederland had in Amerika de allerongunstigste gevolgen.

2. De concurrentie van het Engelsch.

Het Engelsch trad onmiddellijk als tegenstander op. Slechts een eeuw kon het Nederlandsch den ongelijken strijd tegen zijn gevaarlijken vijand volhouden. Op het einde der 18^de eeuw verdween het Nederlandsch in de groote steden. Wel werd er nog in 1800 in New-York hier en daar in de oude taal gepreekt, maar ook dit hield weldra op. In het binnenland daarentegen, waar het Nederlandsch minder sterk den invloed van de Engelsche taal-centra onderging, leefde het nog geruimen tijd voort en rekte hier en daar zijn bestaan tot in de 19^de eeuw.

Oefening.

1. Vertel iets omtrent de Nederlandsche kolonie in N.-Amerika tot 1800. - 2. Welke gunstige omstandigheid (in tegenstelling met Oost-Indië) bevorderde de uitbreiding van het Nederlandsch?

3. Dialectinvloed en Creoliseering.

Deze taalgroep onderscheidt zich, daar de eerste kolonisten voornamelijk Zeeuwen, Brabanders en Vlamingen waren, door echt Zeeuwsche en Brabantsch-Vlaamsche eigenaardigheden.

Daarenboven is er een sterke creoliseering waar te nemen: buigings- en vervoegingsuitgangen zijn bijna geheel verdwenen. Het creoliseerende Engelsch droeg hier natuurlijk zeer veel toe bij evenals in het Afrikaansch (blz. 196). Een goede voorstelling kan men zich van deze taalgroep niet meer vormen, want weinig van dit oudere Nederlandsch is op schrift gebracht en bewaard gebleven. Wel leeft onder verschillende Amerikaansche families van Hollandsche afkomst nog wat oud-Nederlandsch voort, dat van geslacht tot geslacht als familie-curiositeit in eere wordt gehouden.

Bekend is, dat president Roosevelt bij zijn bezoek in ons land het oude Nederlandsche liedje kon opzeggen, dat nog in ons land en ook in

[p. 220]

Zuid-Afrika gezongen wordt:

Trippe trappe tronsjes
De varkens en de boontjes
De koetjes en de klaver
De paardjes en de haver
De eendjes in de waterplas
Zóó groot mijn klein Jantje was.

4. Nederlandsche invloed op het Amerikaansch-Engelsch.

Groot is de invloed, welken het Nederlandsch van de eerste kolonisten op het Amerikaansch-Engelsch heeft uitgeoefend. Vooral in den woordenschat is dit waar te nemen. Veel familie- en eigennamen zijn van Hollandschen oorsprong: Brooklyn (Breukelen), Harlemriver, Vanderbilt, Roosevelt, Stuyvesant, Pennypacker (Pannebakker).

In de jongenstaal vindt men nog echt Nederlandsche woorden. Een Amerikaansche jongen b.v. speelt met een hoople (hoepel), gebruikt bij zijn tol een snore (snoer), speelt met zijn knickers en let, als hij gaat visschen op zijn dobber. Eindelijk vindt men in het Engelsch-Amerikaansch een aantal woorden, die in het Engelsch weinig of niet voorkomen, of een andere beteekenis hebben en dus aan het Nederlandsch zijn ontleend.

binderij - boekbinderij

boss - baas (Eng. master)

clip - klip (Eng. stone)

cookie - koekje (Eng. sweetcake)

cockey - koekje (Eng. sweetcake)

cooky - koekje (Eng. sweetcake)

herkeys - hurken (Eng. haunches)

kill - kil (Eng. creek, stream)

landlooper - landlooper

olycook - oliekoek (Eng. doughnut of omschreven)

olykoek - oliekoek (Eng. doughnut of omschreven)

almigthy full - allemachtig vol

Paas - Paschen (Eng. Eastere)

unnozel - onnoozel (Eng. silly, simple)

waffle - wafel (in het Eng. onbekend)

stadhouse - stadhuis (Eng. town-hall)

De Engelschen hebben aan deze woorden, welke zij als vreemde woorden in hun taalschat voelen, den naam van Amerikanismen gegeven. Hollandismen ware een betere naam.

Oefening.

1. Welke Nederlandsche dialecten vormden voornamelijk de bestanddeelen van het oudere Amerikaansch-Nederlandsch? - 2. Hoe uitte zich de invloed van het Engelsch op het Amerikaansch-Nederlandsch? - 3. Van welken aard was de invloed van het Nederlandsch op het Engelsch?

5. Het nieuwere Amerikaansch-Nederlandsch.

Naast dit Nederlandsch uit de oudere periode, bestaat er nog een ander Nederlandsch uit lateren tijd. Nieuw-Amerikaansch-Nederlandsch zou men het kunnen noemen. Het dateert uit de helft der 19^de eeuw. In ons land scheidden zich in dien tijd verschillende Protestanten van hun geloofsgenooten af en trokken in de meening, dat zij in Nederland niet meer vrij hun godsdienstplichten konden uitoefenen als Afgescheidenen naar Noord-Amerika.

6. Nederlandsche Gereformeerden.

Daar stichtten zij, evenals vroeger de uit Engeland verdreven Puriteinen, verschillende dorpen en steden met echt Nederlandsche namen zooals Holland, Michigan,

[p. 221]

Utrecht, Zeeland enz. Deze Nederlandsche kolonisten werden in den loop der 19^de eeuw versterkt door die emigranten, die niet om godsdienstige redenen, maar om een betere maatschappelijke positie te verwerven, naar Amerika overstaken. Het totaal der geëmigreerde Nederlanders schat men op een kwart millioen, waarvan de kern bestaat uit de bovengenoemde Afgescheidenen, maar waarbij zich andere, in het bijzonder Vlaamsche, elementen hebben aangesloten. De eerstgenoemde groep is veelal een samenhangend geheel blijven vormen, waardoor zij krachtiger weerstand kon bieden aan de vreemde omgeving. Alleen in de zoogenaamde Grand-Rapids wonen op dit oogenblik 30.000 Nederlanders bij elkaar.

7. Nederlandsche dagbladen.

Het Nederlandsche leven uit zich nog vrij sterk. Meer dan 20 maand- en weekbladen, waarvan 18 Protestantsche en 2 Katholieke verschijnen in het Nederlandsch. Een der oudste is Pella's weekblad, dat reeds meer dan 50 jaargangen beleefde. Er zijn kranten met 5000 abonné's. Het aantal Hollandsche couranten-lezers wordt geschat op ± 50.000. Dit nieuw-Amerikaansch-Nederlandsch heeft natuurlijk sterk den invloed van het omgevende Engelsch ondervonden. Langzaam maar zeker wordt het veramerikaniseerd. Spelling, geslacht en naamvallen worden verwaarloosd. Engelsche zinswendingen worden letterlijk vertaald, Engelsch-Amerikaansche woorden met de begrippen overgenomen. Men vindt er advertenties van den volgenden inhoud:

Heet Water Heaters. Gij zult het in September en October noodig hebben. Gij zult tijd sparen: stappen en overpeinzing. Het zal een echte bystander zijn in uw huishouden. Bestel een nu.

8. Verhouding der beide groepen.

Het spreekt van zelf, dat dit Nieuw-Amerikaansch-Nederlandsch te laat kwam, om het bijna reeds uitgestorven oudere Nederlandsch der vroegere kolonisten te redden. Het is denkbaar, dat zij hier en daar elkaar hebben gesteund, maar uit den aard der zaak zal deze wederzijdsche invloed niet groot zijn geweest. Dat zij, die het oudere Nederlandsch spraken, het nieuwe voelden als een vreemde taal, blijkt uit de uitlating van een hunner. Sprekende over de taal der geëmigreerde Nederlanders verklaarde hij: ‘Onze taal ez leech duits en hulliez ez Hollenz; kwait different. En pertie ken ek kwait choet verstane, mer en pertie ken ek niet’.

Oefening.

1. Wanneer en onder welke omstandigheden ontstond het nieuw-Nederlandsch? Smolt het oude met het nieuwe samen? - 2. Welke zijn de voornaamste bestanddeelen van het nieuw-Nederlandsch? - 3. Hoe uit zich dit Nederlandsche taalleven in Amerika? - 4. Noem de voornaamste kenmerken er van. - 5. Wat is de toekomst voor dit Nederlandsch?