Handboek der Nederlandsche taal. Deel I. De sociologische structuur der Nederlandsche taal I

[p. 62]

Derde hoofdstuk. Het West-Nedersaksisch.

Dit dialect wordt het zuiverst uitgesproken in De Graafschap Zutphen, Salland en Twente in Overijsel, en het aangrenzend Duitsche gebied. Wij noemen deze streekspraak, inzoover ze klinkt op Nederlandschen bodem 1^o. het Geldersch-Overijselsch. H. Kern: Proeve eener taalkundige behandeling van het Oost-Geldersch taaleigen. De (oude) Taalgids, VII, 231. 294 vlgd, VIII, 125 vlgd. J. Gallée: Woordenboek van het Geldersch-Overijselsch dialekt, Den Haag 1895. W. Draayer: Woordenboekje van het Deventersch dialekt, Den Haag 1896. In het Overijselsch dialekt schreven Heering en Postel hun bekende novellen. Dan volgt in zuiverheid 2^o. Het Drenthsch in het Oosten van Drenthe. J. Bergsma: Woordenboek bevattende Drenthsche woorden en spreekwijzen, Groningen, 1906 en vlgd. De Dedemsvaart vormde en vormt deels nòg een verkeersgrens, die het heele gebied in twee sterk gelijkende dialecten verdeelt. 3^o. De indringende Saksen mengden zich verder met de overgebleven Friezen in Fivelingoo en Hunzingoo, Westerwold (?), Oldambt en Goorecht, waar zich het Groningsch dialect ontwikkelde. W. de Vries: Het vocalisme van den Tongval van Noord-Horn, Groningen 1895. H. Molema: Woordenboek der Groningsche volkstaal, Winsum 1887. A. Ganderheyden: Groningana. Supplement op Molema, Winsum 1897. Veel beloven op dit gebied de totnutoe niet immer afdoende onderzoekingen van G. Kloeke: Driemaandelijksche Bladen Dl. 17, blz. 69 vlgd. Dl. 19, blz. 1 vlgd. Tijdschrift v. Ned. Taal- en Letterkunde, Dl. 39, blz. 261 vlgd. 4^o. Een zelfde mengproces zien wij in het langwerpig gebied tusschen de Lauwerzee en de Noordwest-Veluwe: Nieuwkruisland, Humsterland, Zeven-wolde met zijn dialecteilandjes, Stellingwerf en Kamperland, waar zich eveneens een Saksisch Friesch-getint dialect ontwikkelde, dat men het Stellingwerfsch is gaan noemen, en waarbij zich ook de oude Friezenkolonie - a^o 1420: ‘vrije Vresen’ - te Friezenveen aansluit. J. Gunnink: Het dialect van Kampen en Omstreken, Kampen 1908. Zie ook Regenboogkleuren blz. 134 vlgd. 5^o. Vermengde het Saksisch zich met het Frankisch tot het Zuidoost-Veluwsch, dat o.a. Arnhem, Doetinchem en de stad Zutphen omvat. Deze tongvallen heetenalleen West-Nedersaksisch om ze te onderscheiden van andere Duitsche dialecten. Wij kunnen dus hier in het vervolg deze omslachtige bepaling vereenvoudigen. Deze Saksen nu, rechtstreeksche afstammelingen van Wittekind en de zijnen, hebben ongeveer hetzelfde karakter als de Westfalen. Terwijl zij zich in den familiekring vertrouwelijk geven, zijn zij schuchter, hoekig, ja zelfs ietwat stuursch en koud voor menschen van buiten. Zij zijn zeer vasthoudend aan het oude en hebben dan ook nog allerlei oud Germaansche sagen, volksgewoonten en feesten bewaard. In tegenstelling der Friezen schijnt zelfbedwang hun aangeboren. Het

[p. 63]

is het klassieke land der groote boerenhofsteden. Hierdoor heeft zich hun groot synthetisch organiseeringstalent ontwikkeld: THORBECKE. Even gesloten als die hofsteden zijn voor de buitenwereld, is ook de Tuckerziel van boven tot onder toegeknoopt. Hiermee hangt ook karigheid in woorden samen. Als één silbe genoeg is, gebruiken zij er geen twee, POTGIETER. Zelfde onbewo-genheid van gelaat en accent als de Friezen. Ook soms een neiging tot het geheimzinnige en mystieke, want in hun eenzame hart woont diep, heel diep toch warmte en wondere gloed, SCHAEPMAN. In Twenthe is de grond niet rijk, en over vele kleine landbezitters verdeeld. Dit bevorderde in de laatste eeuw het opkomen van verschillende groote industrieën, en zoo ontstond de zeer groote groep textielarbeiders, de groep der ijzerfabrieken, enz.

De Graafschapper echter is iets goedhartiger, guller, beleefder, vriendelijker dan de Tucker, ja heeft soms zelfs iets gemoedelijks, maar ook hij toch is zelfgenoegzaam en ontoegankelijk. Vandaar ook neiging tot achterdocht, argwaan en wantrouwen. Verder een gelukkige aanleg voor humor, STARING! satire en ironie, dikwijls, nog sterker dan bij de Friezen, in cynische bizarre onbewogenheid voor de verschrikkelijkste conflicten ontaardend.

In Drenthe kweekte het nog schraler landschap bovendien matigheid, spaarzaamheid, soms tot schriel-gierig wordens toe, maar overigens is het karakter weer echt-Saksisch: stoer en diep. De meeste Drenthen zijn turfgravers. Men moet hier echter onderscheid maken tusschen de stambevolking en de nieuwe immigranten in de veenkoloniën, die het Saksische element verdringen.

In de Groningers vinden wij hier veel van terug, al speelt in hun bedrijvige ondernemingslust, b.v. bij de veenkolonie, meer het Friesche initiatief door. De Friesche onstuimigheid en de Saksische gevoelsdiepte paren hier tot een gemoedelijk, graag pratend, niet achterdochtig en aanhankelijk geslacht. Hun activiteit heeft een groote bloeiende landbouwersgroep ontwikkeld, die alles beheerscht, maar daarnaast en daaruit is ook een flinke aardappelindustrie voortgekomen, die natuurlijk haar eigen arbeidersgroep heeft, en verder de stroocartonfabrieken. In het midden der 19^de eeuw was er nog tamelijk veel leder- en biernijverheid in Brabantschen geest. Ook deze groeptalen kunnen dus op de oudere ontwikkeling van het dialect hebben ingewerkt.

De Steenwijkers en Kampenaars steken scherp bij Drenthen en Tuckers af. Er zit heel veel Friesch bloed in. Zij zijn vlijtig en koppig, hebben veel koud intellectueel-, maar een volstrekt gemis aan artistiek talent. De grond dien zij bewonen vraagt heel wat meer zorg en inspanning dan de oude Friezen - aan minder moeite gewend - er voor over hadden. Maar ook hier vormt de Friesche veeteelt toch de voornaamste sociologische groep.

De Geldersman deelt vele der genoemde eigenschappen. In 't bijzonder is hij nog ‘eigengereid’ d.w.z. eigenmachtig, eigendunkelijk, eigenzinnig en eigen-

[p. 64]

wijs. Ietwat traag ook en stug, en zich moeilijk gevend. Maar van binnen weer vol grooten hartstocht en als die uitbreekt, ontembaar tot in excessen.

Met dit Saksische karakter hangt nu ongetwijfeld de typische klankontwikkeling dezer dialecten ten nauwste samen. Stugge, gesloten naturen toch, openen den mond slechts heel weinig. De kaakopening is hier dan ook overal zeer gering, en dat juist geeft aan alle klinkers, die scherpe, gesloten kleur.

Algemeen Nederlandsch.	Geldersch, Overijselsch en Drentsch.	Groningsch.	Stelling- werfsch.	Friezenveensch van thans (1918).
schaap	schòap (skòap)	schóap	schòap, skòap	sg^aoppə
staan	stòan	stóan	stòan	sjt^aon
jaar	jòar	jóar	joor	jaor, jēr
mijn	mien	nmie	mien	mie^en
rijk	riek	riek	riek	rie^ek
wijf	wief	wief	wief	wie^ef
vrijer	vrìjjer, vrieer	vrìjjer	vrìjjer	frījər
wij	wì-j	wie, vie	wì-j	wīj, wīē
voet	vóót, Dr. voeot	vout	voet, voeot	fou^et
boek	bóók, Dr. boeok	bouk	boek, boeok	bou^ek (buijkər)
groen	greune, Dr. gruune	gruin	gruun, grenne	greujn
huis	hoes, huus	hoes (huus)	huus, uus	huus
zuigen	zoegen, zugen	zoegen	zoegen	z gən
zuur	zoer	zoer	zoeër
huren	huren	huren	huren, uën
bruid			bruud	broed
deel	deel, Dr. deeël, diel	deil, dail	deel	djeil, djellə
bleek	bleeke	bleik, blaik	bliek	bleìjkə
steen	steen, Dr. steeën, stien	stein, stain	stien	sjtein
vleesch	vleis, vlees	vleis, vlais, vlees	vlejs
geit	geit	gait	gejte
dood	dóód, daod	dood	dood	dood
oog	oog	oog	ooge	oog
hooren	heuren	heuren	heuren, euën
gelooven	(g)eleuven	leuven	geloove (geloof)	əleuvən
lief	lieëf, Dr. leeëf, lief	leif, laïf	lief	lij^ef
bier	bieër	beir, bair	bier, bieër	bee^er
kuiken	kuken	kuken	kuken
duur	duur	duur	duuër	deu^er
sturen	sturen	sturen	stuuën	sjteurən
dagen	dage, Dr. dòeage	dóage	dòage, daege	dágə, graewən
haan	hane, Dr. hòane	hóane	hòane, haene	haan
hand	hand, haand	hand, haand	haand, aand	haand
dans	dans, daans		daansen	d^eaansən
oud	òald, old	òald, old	òlt	^aod, ^ao(l)d

[p. 65]

Algemeen Nederlandsch.	Geldersch, Overijselsch en Drentsch.	Groningsch.	Stelling- werfsch.	Friezenveensch van thans (1918).
ik zal		ik zel	ik zal
geven	geven, gaeven	geben	geven
hart, armen	harte	ha^rt	herte, a^ate	hă^(r)t, ajmə
paard	peerd, paerd	peerd	pe^rad	peerd
hemel	hemel, haemel	hemel	(h)emel	hjejmel
kind	keind, kiend, kind	kind, kiend	kiend	kind
ding, dik	dink	ding	ding, dink	djik
vogel	vogel	vogel	vogel	foe^egəl
volk	vòlk	vòlk	vòlk	fŏ^(l)k
goud	gòald, gòld	gòald, gold	gòld	gōe(l)d
veulen	veulen, vul	vool	voelen	fullə
rug	rugge	rugge, rogge	rugge, rogge	rugg
hond	hound, hond	hond	(h)ond	hond
slecht en recht	rech, slech?	slecht en recht	slecht en recht
gracht		graft	grafte	gra^eft
lucht, klucht, kocht	lóch, kloft	kòft	luchte, kuft	lo^echt
tusschen, misschien		tusken	miskien	tusgə
wasschen	wassen	was, Gen. wasken	wassen	wasgə
visch, visschen	vis	vis, mv. vizzen, maar visken (ww.)	vis
os	os	os	osse	ossə
bed	bedde, berre	ber(re)	bedde	berrə
hadden	hadden, harren	harren	adden, aren
korst, worst, dorst	koste	worst	kuste	djurst
kort (ens.)	ko^at, kottens	kurt	kurt, kut	kwottəns
je (vertrouwelijk)	doe, dou, -tə	doe, dou		ie
jelui, u	ì-j, ie, -j	ie, jie, joe	jimme, iej(e), 'j	du
wie?	wê, wel?	wel?	wie, welkende?
zich	zik, Dr. zuk	zuk, hom	əm
meerv. persoonsuitg.
tegenw. tijd	-t, -t, -t	-n, -t, -n	{-n, -t, -n
verleden tijd	-en, -en, -en		{Drenthe en Staphorst, -t, -t, -t
enkelv. persoonsuitg. tegenw. tijd.	-ə, -s, -t	-, -(s), -(t)	{Kampen -n, -n, -n	əkwem(gekomen)
verleden deelw.	estòan	stòan	stòan	wjest (geweest)
verkleiningsuitgangen	-ken, -jen Sall. en Oost-Velu- we -ien.	-ke, -je, -ien	-ke, -je Goorechten Kampen -ien, -chien, -əchien	-chien, -gien
niet	niet, nich, Dr. neet	niet, nait Westw.nich	niet	neìjt

Een eigenaardigheid van alle Saksische dialecten is nog, dat zij in de uitgangen van de onbepaalde wijs, het verleden deelw. en de meervoudige persoonsvormen, de -ən in een klinkerloozen sonant n: veranderen. Dit leert bijna geen enkele Saks af; zoodat wij hem daaraan aanstonds kunnen herkennen.

[p. 66]

Ook deze Saksische dialecten moeten nu aldoor meer voor het Nederlandsch wijken. In 1865 gaf Kern voor Groenlo en omstreken nog de oude sk- als den gewonen beginklank op, maar in 1895 kon Gallée dien klank alleen meer voor eenige oude boeren in het Westen van de Graafschap noteeren; en terwijl in de streek om Vorden de overlevenden van het vorig geslacht nog van hoes spraken, praat de jongere boer thans over zijn huus. Draaijer verhaalt hetzelfde van den ouden tweeklank e i te Deventer: ‘Het getal vleesèters is er op onrustbarende wijze gestegen en dat der vleisèters in dezelfde mate gedaald.’ In Zwolle is âu (onderscheiden van ou) pas in de 20^ste eeuw uitgestorven. In Groningen had zich reeds in het derde kwart der 19^de eeuw een deftiger stadstaal ontwikkeld, een soort overgang, die nu van lieverlede ook in lagere burgerkringen is doorgedrongen, terwijl de nette stand thans bijna zuiver Hollandsch spreekt. Dàt stad-Groningsch onderscheidt zich van het plat door de ao als lange ô (klank van tot) uit te spreken, terwijl de Ommelander lange ô (klank van pop) gebruikt. De stadstaal zegt verder uu voor Nederl. u i, terwijl het plat-Groningsch nog de o e bewaart. Te Winkel haalt dan ook reeds uit 1886 een huiselijk tafereeltje aan van een dienstmeid, die aan de dochter des huizes vraagt: ‘of Mevrouw thuis is’ en op het ontkennend antwoord aan de keukenmeid toeroept: ‘Mevrouw is niet in huus’, terwijl de laatste deze boodschap nu voor den groentenboer aan de deur vertaalt met: ‘Mevrouw is neit in hoes’. Langzamerhand leert nu de boer weer z'n ‘hoes’ af en het ‘huus’ der meiden aan, terwijl deze voor hun eigen ‘huus’ ondertusschen het ‘huis’ van Mevrouw overnemen, en zoo werkt de assimilatie aldoor verder, maar steeds langs lijnen van geleidelijkheid. Ik geef nu eerst een klein stukje uit de Graafschap.

Een boodschap.
Uit de Nederlandsche letteroefeningen van het jaar 1826

‘Hendrik-eum laot den Domeneer g' nach zeggen,’ (al is het ook op den vollen dag) ‘en dat Gerritje-meuje 'n goensdag in 't bedde is gekommen van 'n jonge zeune; 't kind heef de klem in de bek en is mortslok; de wiezemoer zeg, dat 't wel kapot zal gaon. Maor de kraomvrouwe is helschwierig (bijzonder wel) zonder kop- of lieszeerte. Ze zit al op 't gat overend; eur lust ook al wat te etten, zelfs aerplen met eulli in de panne gebraon. Maor euver 't slimme kind is ze vinnig meujeliek en deut bie steurmkes niks as grienen. - De beppe heef eers de ieversen (roodvonk) en doe de koolde gehad; en de boer had ook de rooze zoo in de hoed en de jich in de bassen, dat hie de hozen en bokse (kousen en broek) niet aan of uut kon kriegen. Doch beiden zund mangs (genoegzaam) weêr better, en loopen zoo zwak (rasch) als 'n kiefte door 't huus; ook is hie al op 't pingeneeren (wegemaken) gewest. De Domeneer most dan nour ens kommen 'n steurmken kuijeren (een poosje praten) as 't weer niet te bluisterig is, of anders toeke wekke (aanstaande week) as de maone schient en de smerige weg wat relliker is. Maor ik mot zoo waor nao huus; want de loch betuut (de lucht betrekt) al; ook ben ik niet meer zoo zwak (vlug) ter been as smos (eertijds), en kon pardoes in de drek vallen; en dan kreeg ik nog kievens toe van mien deerne, even as of ik de pense vol voezel (den buik vol jenever) had. 't Is wel'n miserabel (uitstekend) goeije deerne; maor ze kan ook wel ens zo heilig werden en uut de bende springen (driftig worden), dat eur de schuim voor de bek staot.’

[p. 67]

Het verhaal van Schèle Guurte.
Tongval der Graafschap Zutphen, Uit Leopold: Van de Schelde tot de Weichsel.^*)

A'j den grooten weg gaot, die van den Wildenbarch nao Vo^rden löp, dan krîg ie an ouw rechterhand en belt¹⁾. Dissen belt nûmt ze wel ens Schelleguurtjens belt; en a'j niet weet waorumme, dan za'k 't ouw ens vertellen. Wi'j 't niet geleuven, dan bu'j der ok al niet te better umme. - Mien olde meuje hef mi'j es verteld, hoe ze der an ekommen bunt, den belt dissen naam te geven. Doe ze hier in den Mosselschen enk²⁾ nog zoovölle last hadden van de vuleken³⁾ die 's nachens al 't melkgerei 't onderste bòven keerden en onzuun⁴⁾ maakten, doe stind der dicht bij de Wildenbarchsche mölle⁵⁾ en hoes, waor dat völksken nooit kweem. - Now, elk wist wel dat Winkels Hente en bîster kwaod wief was, en dat Winkel, sint datte zîn eerste vrouw nae Ma^rten Eskes⁶⁾ ebracht hadde en met Hente Wonnink etrouwd was, de hel in huus hadde. - Om eur zou'j zeggen bleef dat goedjen vo^rt, maor men zoog toch meestendeels, dat ze sjuust op zo'n vrommes 't onbesoesd veurzien hadden; en bang wazzen de vuleken niks. - Nee, maor der was en deerntjen an huus, krek zoo old as 't dagen eleën was dat Winkel weeuwner was van zîn eerste vrouw. En en ao^rdig puddeken⁷⁾ was 't, dat kleine Aoltjen, zoo fîn van gezichte en altied zoo knap en helder: ie keeken er⁸⁾ langer an as rechtuut was, a'j der te mûte kwammen⁹⁾. Ze drôeg gen kornet as de andere meiskes van zeuvenof achtien jaor uut de buurte, môeder of liever heur stiefmôeder zei'j, 't was better dat de deerns blootshoofds liepen in den zommer; 's winters kon ze den scho^rteldoek wel oàver het heufd slaon; en haozen¹⁰⁾ in den zommer, dat was ook te verdoezaom¹¹⁾, eigenlik was de vrouw er te giddig¹²⁾ veur. Dat was ok de rèjen, dat Aoltjen nooit met mog nao de Vo^rdensche of nao de Lindsche karmse¹³⁾. Altîd mos ze maor op de delle bi'j de kôe, of in den melkkelder bi'j de vaten wèzen en had ze daor edaon, dan mos ze stroo gaon streujen in de schaopschuppe, dattet daor ok klaor was as de scheper thuus kwiem; dan mos ze de keune¹⁴⁾ voeren en gres mae'jen veur de geiten. Wat of et was, nooit deen eur de vuleken wat, en zelfs doe zi'j de iewertsen¹⁵⁾ had, kîk, doe was alles in den stal en ôveral an kant emaakt zonder dat iemand ezien hadde waor 't bi'j toe ekommen was. Nou, Winkel had en goed gedoe en en goeje wonte¹⁶⁾, en elk inde buurte wos wel, dat Winkels tweede vrouw rîke was, want eur vader haden eigen plaatse in de Leuke, terwîl Winkels arf an den heer van 't Medler toekweem; maor Aoltjen, nee, die had niks dervan te wachten. De vrouw zee ok: ‘Aoltjen mot maor as meid hier an huus blieven; en karmesvriër¹⁷⁾ zol ze nog wel kunnen krîgen, maor dat hûeft niet, want daor giét ze niet hen, en er echten vriër? Wel¹⁸⁾ meen ie, dat van de rieke boerenzuns eur wilt hebben? Ummers geen een, en en armen vrog eur niet, want dan is 't armoe troef.’

Maor vrouw Winkel had et glad mis; want daor was mangs¹⁹⁾ al mennig jongen, die ens nao Aoltjen omekekken hadde, en Ga^rtjan²⁰⁾, den bouwknecht van de sasse, nee kîk, die kweem Zundagaovends wel ens stille achter an de meente²¹⁾ en daor zat ze dan met eur beyen in 't akkermaol²²⁾, zoodat de vrouw en de kinder, want die wazzen ok al fel²³⁾ op eur, der niks nimmendal van zien konnen. Ga^rtjen zei'j dan, hi wol heerenknecht wo^rden, dan kon e meer verdiénen, en dan weer zei'j e, hie wol onder diénst en zich als ramplesant verkoo-

*) î en û zijn lange ie en oe.

1) Belt, heuvel.

2) Enk, een bepaalde streek van bouw- of weidegronden.

3) Vuleken, elven.

4) Onzuun, vuil.

5) Mölle, molen.

6) Merten Eskes, een reeds lang gestorven doodgraver.

7) Puddeken, deerntje.

8) Er, haar.

9) A'j der te mûte kwammen, als ge haar tegenkwaamt.

10) Hoazen, kousen.

11) Verdoezaom, verkwistend, weelderig.

12) Giddig, gierig.

13) Karmse, kermis.

14) Keune, varkens.

15) Iewertsen, mazelen.

16) Wonte, woning.

17) Karmesvriër, kermisvrijer.

18) Wel, wie.

19) Mangs, tusschenbeide, nu en dan.

20) Gartjan, Geert Jan.

21) Meente, wei met bosch (vroeger algemeene weide).

22) Akkermaol, hakbosch.

23) Fel, gebeten.

[p. 68]

pen. Maor Aoltjen hadder niks mee op: Ziélverkoopers bunt ziélverleiers, en as Ga^rtjan now ens koetsier op den Braomel wier, dat was völle better, en ze rekkenden uut en telden 't op de vingers hoevölle 't wel gaf, maor 't was niét genocht om zoovölle aover te leggen, da'j der en karremansplaetsken¹⁾ van pachten kont. - 't Bleef zoo bi'j't olde tot den aovend veur ka^rsmisse. Now was de vrouw den hilken²⁾ dag onbesoesd hellig ewest, want Aoltjen had en³⁾ van heur kinder, dat den melkemmer uut baaren móedwil omesmetten hadde en doe ezegd had dat Aoltjen et edaon hadde, en drè'j um den kop egèven. Ze had evluukt en ezegd: ‘Van mîn kinder blief ii af of i'j gaot de deure uut.’ Doe was Aoltjen stil in de meente gaon zitten grînen. - Reeren bi'j 't minste, zoo as de kinder van vrouw Winkel, dat had ze nooit edaon, maor now, 't most eruut. Warken wol ze, maor slaog kriegen en uutevluukt wo^rden, nee, dan liever dood; en 't gink al zoo lange zoo. Ga^rtjan had ezegd hi wol nog kommen, zoo tegen tweeduuster. Um wol ze 't klagen, al mosse ook wachten tot 't nacht wier. Endelik daor was e, en doe zie eur heufdjen tegen zin borste lei en doe dat bonzen en kloppen van de slaopen en van 't hertjen weer wat better was, doe was alles weer vergetten en kon ze weer getroost met dreuge oogen nao hoes gaon. Margen in de karke zol ze Ga^rtjan nog es ankîken en bewîzen, dat ze niet vergetten was datte teugen eur ezegd hadde, dat domeneer verlèjen Zondagmiddages eprèkt hadde: ‘Zègent ze die ouw vluukt, doe wel denginnen, die ouw haot.’ - Gartjan nam het vaste besluit ens te perbieren of e onder diénst niet zoovölle kon verdiénen, datte en plaetsken pachten kos - den Olden Brunswieker⁴⁾ gaf ummers gôed loon - en Aoltjen mos dan maor om den tekst denken en 't nog vîf jaor uutholden. - Doe Aoltjen thuus kwam, was 't al donker, maor niemand vroeg: ‘Waor kom ie van daon?’ ze deën alsof ze der niét was, en eur vader - de boeren in de buurte zeien datte en lamzak was, die zich deur en strabant wief liét regeeren. De vrouw keek as altied strak en zat bie de raakkule 't beslag veur de koeken klaor te maken. - Hendrik Jan, den oldsten, zei: ‘Aoltjen wi'j efkes nao de eerpelkoelen gaon, daor he'k en mothol⁵⁾ emaakt en daor zit appels in; haol ie der mii ens en paar uut, 't grouwelt⁶⁾ er mii te völle.’ - Aoltjen haolde der twee, maor den stiepert⁷⁾ zei nog genens⁸⁾ dank oe. En goed störmken⁹⁾ later doe zei de vrouw: ‘Aoltjen, ie mosten es effen nao darp gaon, 'k heb den ôllie veur de koeken stomp vergetten; maor loop wat an, dan ku'j best veur elven der weer wèzen.’ - 't Was in dén tîd nog en stoere wandeling van den Wildenbarch nao Vo^rden - de grintweg waster nog niet, de groote weg was umme en het vóetpad gink dwa^rs deur de bussche. En nou begost 't ok nog te sni'jen¹⁰⁾, zoodat Aoltjen 't pad bijkans niet kos holden en arg vrusterig¹¹⁾ wier. Ze kweemp in darp en gink met den ôllie terugge. Deur de snee wier ze bi'j Grönwels Jan Berend, waor ze van den enk den weg deur de bussche in mos slaon, 't spoor bîster, maor ze hiel toch deur de hei hen, zoo zi'j meende op Kamphuuzen an. Op ens daor was 't heur of 't hel dag wier, zoodat ze zien kos, dat zie bi'j de belters¹²⁾ was en Kamphuuzen veurbie. Dag worden - dat kos toch niét, wen 'n störmken eleën had ze de darpsklokke half twaalf heuren slaon. Now begos de klok op den Wildenbarch te slaon, dat was twaalf, Godde God¹³⁾, had ze zich zoo verloppen, en now krek met twaalf uur hier bij Schélleguurtjesbelt! Berend met de honde en Derk met den beer, die zollen now ok wel kommen: 't was ka^rsoavend en dan gink met twaalf uur de wilde jacht deur de bussche. 't Grouwelde eur al meer en meer, maor ze wol zich niet laoten lompen¹⁴⁾ deur al die präötjes, der was toch niks van anne. - Met dat ze den hóek um-

1) Karremansplaetsken, erf van een boer met één paard.

2) Hilken, geheelen.

3) En, een.

4) Olden Brunswieker, de oude hertog van Brunswijk.

5) Mothol, bewaarplaats.

6) Grouwelt, ik ben er bang.

7) Stiepert, vlegel.

8) Genens, niet eens.

9) Störmken, poosje.

10) Sni'jen, sneeuwen.

11) Vrusterig, huiverig.

12) Belters, heuvels.

13) Godde God, goede God.

14) Lompen, op den kop zitten.

[p. 69]

mesliét om oaver Schelleguurtjesbelt op de mölle an te gaon, ziét ze den heelen barg lös en schitterend van de luchters¹⁾. En en zilver en gold en mooie steene derin, 't was van belank. Doe ze goed zag, kweemp er en old wîf met schèlle oogen uut; die riep: ‘Aoltjen, kom maor hier! 'k heite Guurte en 'k bin ou goed, nem maor net zoovölle a'j wilt!’ - Völle, nee, dat wol Aoltjen niét, maor en betjen? Ja, dan huefde Ga^rtjan niét onder de soldaoten, en ze nam wat veur de hand stind; dat was en zilveren luchte. En doe vo^rt; met slóeg de leste klokslag en ze was weer in duuster. - Now was ze deruut; met Sinte Peter gink ze trouwen met Ga^rtjan, want de goldsmid in Zutphent had zoovölle geld veur deluchte egèven, dat ze der een plaatse veur kost koopen onder Hacfo^rt, dicht bij 't Smallegoor. - I'j kunt denken, of 't wîf van Winkel ook sjaloersch was; ze werd mieterig in de hoed van kwaodheid en 't andere jaor met ka^rsmisse wol ze 't ok perbeeren, maor ze wol te völle hebben. Doe ze der in den belter was an 't gold rapen, viel de leste klokslag, en toe gink den barg en zi'j zat er inne. Zeuven uur, meende zi'j, zocht ze eer ze deruut kweem. Maor 't wazzen zeuven jaor ewest, en in dén tiéd was Winkel weer etrouwd met en better wief. Doe ze dat zoog, veranderde zie van kwaodheid in en katte, en a'j b'j Schelleguurtjensbelt komt op ka^rsaovend, ku'j Guurte nog zién zitten, maor i'j mot oppassen veur de duuvelsche zwa^rte katte, die nog altîd daor spookt en ouw de oogen wil uutkrabben.

J.H. Gallée.

a^o 1870.

Om verder een vergelijking te kunnen maken tusschen de zuivere Saksische dialecten onderling geef ik hier weer drie Verloren Zoon-teksten. 1^o. Van Winterswijk voor de Graafschap, 2^o. Van Oldenzaal voor Twenthe, beide weer ontleend aan Winkler's Idioticon en dus uit ca 1870, 3^o. Van Dalfsen voor Salland, uit Onze Volkstaal II, a^o 1883.

Tongval van Winterswijk.	Tongval van Oldenzaal.	Tongval van Dalfsen.
oe = oe, ii = lange ie, ö is kort.	è is Fra. è. oe = oe, ö is kort.	ié, eú en óe zijn twee klanken waarin de geaccentueerde klinker domineert i in hi, mi, enz. is de i van dit.
11. Doar was ens 'ne man, die twie zöns hadde.	11. Eene hadde twee zöns.	11. Een zeker man hadde twee zöns.
12. Den jönksten van die twie, zae, taegen ziin vader: vader! ik wol wal miin kinsdeel hebben. Den olden man stond die vroage gans niet bestan; moar wat zol 'e doen? Hij most wal en gink doarumme tot de dielinge aover.	12. En den jonksten zèè tègen ziin vader: vader! gèvet mi-j miin deel van 't good dat mi-j tokump. En he deelde èèr 't good.	12. En den jongsten daorvan zè tut de vaeder: Vaeder, geeft mi-j 't diél van 't goet dat mi-j tóekump. En hi diélde haer 't góet.
13. Korten tiid doarnoa pakte den jönksten zönne ziin ganse spil bij mekare en vertrök toe noa 'n vrömd land, wiid, wiid doar van danne. Doar lapte hij ziin goed in korten tiid 'r deur met zoepen en zwieren.	13. En ko^rt 'r noa hef de jonkste zönne alles bi-j eene gad-dert en is wiid weg ereizet noa en vrömd land en hef doar ziin good dör ebrocht met aoverdoadig te lèven.	13. En niét völle daegen daor-nao, de jongste zönne, tóen hi alles bi-j-ién-ezaemeld hadde, is wegereisd nao ién vér laand, en hef daor zien góet deurebracht, lèvendeaoverdaodig.

1) Luchter, lantaarn, lamp, kandelaar.

[p. 70]

14. Doe 'e nou alles 'r deur ebracht hadde, kwam 'r in dat vrömde land 'ne zwoaren honger en hij begon an alles gebrek te liën.	14. En do 'e alles vertèèrt hadde, kwam d'r grooten hongersnood in dat land en he begon gebrek te liiden.	14. En als hi alles vertèrd hadde, kwaamp er un argen hongersnood in dat laand en hi begon gebrek te liën;
15. Dee gonk 'e van doar eweg en kreeg 'e denst bij iem'nd, die 'm noa ziin land stuurde um de varkens te huën.	15. En he gonk noa eene van de börgers van dat land en dee stuurde 'm noa ziin land um de zwiine te heuden.	15. en hi gunk hen en voegen hum bi-j iéne van de börgers van dat laand um de varkens te heún;
16. Nou zol 'e wal geerne zinen boek vol egaeten hebben met varkensvoer, as he dat moar hadde können krigen, moar nummes wol 'm dat gaeven.	16. En he wol ziin liif wal vol éten met 'n draf, dee de zwiine vratten, maer nummes gaf 'n 'm.	16. en hi begèrden zien lief te vullen met 't voer dat de varkens vratten, en gién iéne gaf 'm dat.
17. Doe kwam 'e tot noadenken en inkeer en zae bij ziin eigen, het denstvolk van miin vader hef brood in aovervloed en ik mot ummekommen van honger.	17. En he dachte in zik zölfs: wo völle huurleude van miin vader hebt aovervlood van brood en ik vergoa van honger.	17. En tóen he tut hum zelven kwaamp, zè hi: Hóevölle daghuurders van mien vaeder hebt aovervlóed van brood, en ik vergao van honger!
18. Ik wil noa miin vader goan en 'k zal taegen 'm zeggen: vader! ik hebbe mij bezundigd taegen Onzen Lieven Heer en taegen ou.	18. Ik wil opstoan en noa miin vader goan en ik zal 'm zeggen: vader! ik hebbe zund' edoan tègen den hèmel en tègen ou.	18. Ik zal opstaon en tut mien vaeder gaon, en ik zal tut hum zeggen: Vaeder, ik hebbe zundigd teegen den heemel en veur oeuw.
19. Ik bun niet meer weerd dat ij mij ouwen zönne nuemt; ik bid ou, nemt mij moar an as ouwen knecht!	19. En ik bin nich mèèr waert ouwen zönne eneumd te wo^rden; maket mi-j as eene van ouwe huurleude.	19. en ik bin niét mèr wèrdig oeuw zönne enuumt te worden: maekt mi-j als iéne van oeuwe daghuurders!
20. Hij stond voort op um noa ziin land te goan. Doe 'e nog 'n end van hoes was, zag ziin vader, die boeten was, 'm al in de veerte ankommen. Den olden man werde doe meuielik, en krach groot maedeliden met ziin zönne: hij liep hard noa 'm toe, greep 'm um den hals en kuste 'm.	20. En he stont op en gink noa ziin vader en do 'e nog wiid van 'm of was, zag ziin vader 'm en 't jammerde 'm; he leep to, vul 'm um den hals en kuste 'm.	20. En hi stund op en gunk tut zien vaeder. En as se nog vèr van um was, zag hum zien vaeder en hi worden inwendig met medelieden an-edaon, en op hum anloopende veul hum om 'n hals en kusten hum.
21. Vader! vader! zae toe de zönne, ik hebbe mij zwoar bezundigd taegen Onzen Lieven Heer en taegen ou; ik bun niet meer weerd ouwen zönne enuemd te worden.	21. En de zönne zèè tègen 'm: vader! ik hebbe mi-j bezundiget tegen den hèmel en tègen ou en ik bin nich mèèr waerd ouwen zönne eneumd te wo^rden.	21. En de zönne zè tut hum: Vaeder, ik hebbe zundigd teegen den heemel en veur oeuw, en ik bin niét mèr wèrdig oeuw zönne enuumt te worden.
22. Moar de vader liet 'm niet oetspraeken en zae tot ziin denstvolk; hij mot voort dat olde verslaetene tuug oettrekken! hoalt 'n nij pak kleere en trekket 'm dat an; doet 'm 'ne golden rink an den vinger en schoene an de vuete.	22. Maer ziin vader zèè tègen ziine knechte: brenget voort 't kistentuug (de beste kleederen) en trekt 't 'm an en doot 'm 'nen rink an de hand en schoo an de veute.	22. Maer de vaeder zè tut zien knechte: Brengt daodelik het beste kleet en doè 't em an en geeft 'n rink an zien haant en schóene an de vóete.

[p. 71]

23. Hoalt ook 't meste kalf oet den stal en slachtet 't! Loawe aeten en vreulik waezen.	23. En brenget 't gemeste kalf en slacht 't; loa'we èten en bliide wèzen.	23. en brengt 't gemeste kalf en slacht het, en laot ons etten en vreulik wèzen;
24. umdat ik minen zönne wer ekraegen hebbe. Gien half uur doarnoa was het aeten en drinken, zingen en springen, en dat laeven en gedruus werde wiid in 't rond eheurd.	24. Want dussen miinen zönne was dood en he is weer lévendig eworden en he was verlaoren en he is weer evonden. En ze begonnen vroolik te wo^rden.	24. want deze mien zönne was dood en is weer lèvendig eworden, en hi was verleuren en is weer evunden.
25. Den oldsten zönne kwam taegen den oavond van 't land en heurde, doe 'e nog wiid van hoes was, al dat gezank en gespuel.	25. En ziinen olsten zönne was in 't veld en do 'e bi-j t' hoes kwam hord' 'e 't zingen en dansen.	25. En zien olste zönne was op 't veld, en tóen he bi-j huus kwaamp, heurde hi 't gezing en gedaans;
26. Doe riep 'e 'n knecht en vroeg 'm wat doch al dat spiktakel doar in hoes te beduën hadde.	26. En he reep eene van de knechte en vroog wat dat beduden moes.	26. en hi reúp iéne van de knechte en vreug wat daor te dóen was.
27. Moar toe de knecht 'm zae dat ziin breur wer ekommen was en dat ziin vader 't meste kalf hadde loaten slachten.	27. En dee zèè 'm: ouw breur is ekommen en ouw vader hef 't gemeste kalf eslacht, umdat 'e 'm gezond weer in hoes ekrègen hef.	27. En dié zè tut um: Oeuw breur is ekommen, en oeuw vaeder hef 't gemeste kalf eslacht, umdat hi hum gezond weer ekregen hef.
28. worden i zoo nidig dat 'e niet in hoes wol kommen. Den olden man gink toe noa boeten, moar er was niks an te doen.	28. Maer he wurd hellig en wol d'r nich ingoan. Do gink ziin vader d'r oet en bad 'm.	28. Maor hi werd kwaod en wol niét binnenkommen. Zoo gunk dan zien vaeder uut en bidden hum. Maer hi gaf hum tut bescheid:
29. Ik diene ou al zoo völle joar, zae 'e taegen ziin vader, en 'k hebbe ouw gebod nog nooit oavertraeën en mij hei nog nooit en buksken egaeven um miin vrende te trakteeren.	29. Maer he zèè tègen ziin vader: zu(zie)ik deene ou nou zoo mennig joar en 'k hebbe nooit tègen ouw gebod edoan en i-j hebt mi-j nog nooit 'n buksken egèven um met miine vrunde wille te hebben.	29. Zié, ik diéne oeuw now zoovöllejaoren en hebbenooit oeuw gebod niét aovertrèn, en ie-j hebt mi-j nooit un klein bukkien egeven om met mien vrenden is 'n prettig uurtien te können hebben;
30. Moar noe ouwen zönne, die ouw goed met hoerren en snoerren hef deur ebracht en gien tuug meer an 't liif het, wer ekommen is, noe loat ij 't vette kalf slachten.	30. Maer nou dussen ouwen zönne kommen is, dee ouw good met horen dör ebrocht hef, heie 'm 't gemeste kalf eslacht.	30. maar as dit oeuw lieve zönniggien ekommen is, dié oeuw góed met hoeren hef deurebracht, zoo hei um 't gemeste kalf e-slacht.

[p. 72]

31. Hij zae taegen 'm: och, miin kind! doe buste toch altiid bij mij! Al 't mine is 't dine!	31. En he zèè tègen 'm: kind! dou bis altoos bi-j mi-j en al 't miine is 't diine.	31. En hi zè tut um: Kind, ie-j zint altied bi-j mi-j, en al het miende is 't oeuwe:
32. Wij mosten 'r doarumme vreulik en blij aover waezen dat diin breur er wer is en wij hoppen möggen dat 'e ien wizeren baeter mense eworden is.	32. Wèze dan bliide! Want diin breur was dood en he is weer lèvendig ewo^rden en he was verlaoren en he is weer evonden.	32. ie-j mossen dan bli-j en op schik wèzen, want dezen oeuw breur was dood en is weerlèvendigeworden, hi was verleuren en is weer evunden.

Twee proeven van Twentsch taaleigen in den Tongval van Rijsen.
Uit: Onze Volkstaal I.

1^o. Brief aan de redactie.

J'j wollen wal; da'k ouw ne voes in de hoed zal zetten, nouw i-j 'n waark beginnet, daar i-j geën slitaozie an 't benul bi-j meutet hebben mèr wal drommels op ouw tellen meuget passen, nou, ik gunne ow de grappe en kaank, dan wik helpen, want vuur zukke gooë karewaten as i-j der eene zi-int, hek aaitied en 'oaksel pampier aover en ooek ne wanneke völ ënkelt want; Juunken ik schrieve nog as wanneër met ne wanneke. Dat staolen gedooë daor druk ik met duur 't pampier. De knuuste zi-int ter mi-j te zwaor tooe. Das gooëd vuur jonge gebbelinge die nog bi-j meister klippenklap nae de scoole gaot. Mer um te beginnen. Daor doo-i ne vraoge um voort op ouw waark inteteekenen vuur vief Guëlden - dat doo'k nin. Ik weet neet ees of mien geschrief in ouw booek wat opbreënk en dan scrieven en geelt gaeven dad kan der bi-j nen gegaseerden neet of. Daorumme hak leever e-zeën dai e-meelt hadden: ‘dat kui der an verdeenen.’ Was 't vuur ou alleene dak waarkede, dan wal gaerne met haande en teëne nen gosgaanscheliken dag en nag - mer wad schid mi-j vrumde leu, dee neet ees waetet won karkas ik zin en der ook nooiet nao zeult vraogen. Mienen gooën wille zak ouw teunen, daorumme steur ik ouw bi-j gaonde Tweëntsche brulften leed, dak kottes nog emaket hebbe. Kant ou deenen, gebroeket het dan. Zoo neet, dan - nou dan as dan! - J'j zeult ten in zeën dat ze der hier weinig um gaevet um in den 1^e nv. te zetten wat in den veerden mos-, en ummekrenseld - mèr dat alles waetet i-j wal, want i-j, het daarme in n'en kop man! - dat week nog van ools. - Wi-j nou de komplesaansie wal hebben en groeten Mevrouw van mi-j en ooëk, dat kleine maeken van ow. Jonge - wow oold ok ooëk sin - ik hebbe nog naargens mèr smak in as dak mien wiefken ees karreseren mag en mien kleindeugterken kneutteren dat 't kreiët as nen hanen:

Nou dag zaam leu.

W.J.C. van Wijngaarden.

P.-S. Schrievet mi-j gauw of 't riem ansteët. - Nou meuk ouw nog wad zeggen: snorre-pieperi-jen kui genög van mi-j kriegen, ai mi-j deé lieste mèr steurt, woer ik alles in meut opteekenen en nö - nogmaals hadie...!

2^o Bruiloftslied.

Al maket den haarfs de beume schrao,
Al zee-i-j mèr hier en daor ne sprao,
Mèr in geen tal mèr zwaeven.
Toch hevve as-was 't nog vrooë in 't Jaor,
Op 't Brulftenfee èn riempken klaor:
(Dad wik ou nou wal gaeven.)

I-j tweë - deé kottes in 't publiek
Zooë plegtig zi-int e-trouwet,
I-j reuilet met geen keunnikriek,

Want 'k weët dat 't ou nooiët rouwet.
Dat kaank ouw be-eide gooëd anzeën,
In leëf en leëd blief-j aaitied één. -

Het wief ken hef het kaelken leëf',
En 't kaelken wier zien vreuwken!
Zéé trekket spoödig astouwbleef
Te samen in één keuwken.
En hoolt er hoes in zonnen traant
As de gelukkigsten in 't laand.

[p. 73]

 

Den man is ievrig in zien vak

 

En vrouwleëf kokket 't peutjen,

 

Al gif dit aaitied geen gemak,

 

Zeé blif en aardig dëutjen:

 

Al dooët ze waark in aovervloöd

 

Zee hoolt konstaant zich, ferm en gooëd.

 

 

 

En zorgt zeé vuur en lëkkermaol,

 

Heé waket vuur den wi-inkel.

 

Heé weët: ‘nen lui-jen hef het schraôl,

 

Nen ievriegen word Si-inkel.

 

En kaseweel of bi-j geval

 

Word heé dan nog nen Rotschi-ild wal.

 

 

 

Zeé wad ik öw nöw wuunschen wöl

 

Is gaauw duur mi-j te scrieven

 

Dai aaitied aeven leëf en döl

 

Meugt op mekaandren blieven

 

Dat moöder 't peutjen nooiët anbraandt

 

En heërschop boök hoolt met verstaänd. -

 

 

 

En dan? - Jao daor mankeert nog wat;

 

Al zi-j ook leëf al èt i-j zat

 

Um met zich twëe te blieven

 

Dat geët neët an - dat gif verdreet -

 

Heurt daorum wad hier ooek nog steët

 

En wak nog mèr wil scrieven.

 

 

 

Daor is en laand - woer of het lig,

 

Dat wetet ongetrouwden nig -

 

Getrouwden keunt het vi-inden.

 

Deé gaot ter hèn - daor steet nen boom

 

Zoo dikke as an den aovertoom

 

Bi-j eene-twintig li-inden.

 

 

 

Dat laand - dat het de ‘Volewiek’

 

Den boom - den zit van ki-indre kiek

 

Zoo völ - dat heé meut basten.

 

Deé hebben wil - deé grip mêr toô

 

Dèr hen-i-j bei-den 'k wuunsche ôw 't goô -

 

I-j het mèr tootetasten!

 

 

 

Nou geët goleufmi-j jaôr op jaôr!

 

Wad kan 't heur bei-ide maken?

 

Vuur zukke leu zi-int 't alzooklaor

 

Wal zaegenrieke zaken.

 

Nöw ees en knegjen nèt as heé

 

Dan wier en snuutje nèt as zée.

 

 

 

Nöw meut bi-j alles ooêk en slot.

 

Alloo', heurt dan mien leste.

 

Gaot in geen honderd jaor kapot;

 

En daornaô ö het beste.

 

Dat is den Hemmel in 't verscheét -

 

Daor gëul i-j of daor kaarm i-j neét.

 

 

 

W. van Wijngaarden.

 

a^o 1882.

't Kwam oet.
Geschreven in den tongval van Ootmarsum, a^o 1913.

Dieks was daod!.... D'n aovergânk¹⁾ harre 't em edaone. Dieks, dee nog van 't jaor dartig en van Braobânt met kon praoten, to hee ok nen puuster²⁾ op de schoeren³⁾ harre had. Dieks zal hennebracht worr^en; de groovenbidders⁴⁾ waren al rônd ewest. - Jens, een van de naobers, mos hem veuren. Meer sîn peerd was drechtig en sîne vrouw waarschouwde hem um 't peerd nig veur d'n lîkwagen te doone; - hee wus toch wal - 'n drechtig peerd veur nen lîkwagen, dat gaf nen missen! - Meer Jens gelöfde nig an dat getöt⁵⁾, dat was jao bo wisse niks as kwakeri'je!⁶⁾ Hee was 'n nögsten naober en ok harre 't belaofd; now wolle de melk nig weer optrekken.⁷⁾ 't Wîf bösselde⁸⁾ nog wal töggen, meer gebeuren zol't; met nen helligen⁹⁾ kep leupe naor d'n peerdestal.... - Twee maond later door hè je 't smîten in de glase! 't Vul¹⁰⁾ lig ter verkeerd bi'j; 't vul daod; 't peerd daod.... Dat hà'k wel edacht, zè sîn Janmeuje, dee nog twee jaor ölder was as Jans sîn moore: ‘Mîn besvare hèv ôns aait 'eleerd: ‘Doot nooit 'n drechtig peerd veur nen lîkwagen!’

G.H. Weustink.

Voor 't Drenthsch geef ik een paar ietwat te mooie versjes van A. Steenbergen, ontleend aan Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel.

1) Besmettelijke ziekte.

2) Geweer.

3) Schouders.

4) Die voor de begrafenis uitnoodigen.

5) Oudewijvenpraat.

6) Kletspraat.

7) Zijn woord terugnemen.

8) Tegenpraten.

9) Boos, nijdig.

10) Vul = veulen.

[p. 74]

Droëvig harte.
Tongval van Hoogeveen, a^o 1880.

Noa 't Oostlaënd wil ik goan varen,
Noa 't Oostlaënd wil ik goan meê;
Wiid oaver de greune weiden,
Wiid oaver de broene heiden,

De broesende zee!

Miin mainje¹⁾ heb ik verlören,
Miin mainje woont hier neet meer;
't Is, zae ze, miin tiid nou van scheiden,
Ik zal oe doar boaven verbeiden.

Och! 't scheiden döt zeer!

Veurbij, och, veurbij is ons zwerven,
Bij zomertijd langes de vleet;
Gien vögelzang streekt meer miin ooren,

En plök ie weer blômen in 't koren,

Veur mij zint ze neet!

Ik plökke gien blom meer in 't koren,
'k Zal langes de vleet neet meer goan.
Gien nachtegoal zal ik meer heuren;
Siert Meimoand et veld weer met kleuren,

'k Bin lang hier van doan!

Noa 't Oostlaënd wil ik goan varen,
Noa 't Oostlaënd wiid oaver zee!
Wiid oaver de greune weiden,
Wiid oaver de broene heiden,

Begraven miin wee!

A. Steenbergen.

1) Mainje, meid. De e aan 't slot hoort men zelden meer uitspreken; meestal is het mainj' of main. Meervoudig hoorde ik het nimmer gebruiken. Wij wijzen er op dat elders mainje als liefkoozingswoord wordt gebruikt voor jongens en meisjes. In Groningen klinkt het maanje, waarschijnlijk = manneke. (Leopold) Ik herinne^r ten slotte aan maeken = kindje in den brief van blz. 72. Cf. Molema in voce.

Carolus Magnus en Wittekind.
Sage (uut 'n olde scholtenkiste). a^o 1880.

DE KAISER STOLT EN STREVEL VAN 'T MACHTIG FRANKENLAND,
DÊ TRÖK MIT MACHT VAN KNECHTE TO BISBECK UUT SALAND;
TO BISBECK, WAOR Ê SAKSE MIT SIINRE HELDEN STUN,
WOAR HI UUT MEUR EN HEIDEN ZIIN LUDEN REUP RONDUM:
KOOMPT, SAKSEN! EN JOE FRESEN! KOOMPT, KERELS VAN THRIANTH!
SLAOT DERREMEN! BLOAST PIIPEN! GRIIPT BOOGE EN AKS TER HAËND!
BEUT VUREN OP Ê BELTEN, TOT ZWARTE NACHT SCHIINT ROOD;
DE FRANK WIL IRMIN STÖRTEN, DE FRANK WIL IRMINS DOOD!
BI BANLOE ANDER KULE²⁾ STUN 'T VOLLEK VAN TRIANTH,
MER GROOT WAS KARLES KRIIGSHEIR; ZI SLEUGEN HEUR IN 'T ZAND;
ZI LAGEN OP DER HEIDE, UN DOAR TUUGT BELT AN BELT,
WOE LIGT IN 'T ZAND BEGRAVEN ZOO MENNIG STRIIDBER HELD.
EN WIIDER TRÖK DE KAISER, TO BISBECK AN DER AU,
WOAR WITTEKIND DE SAKSE STUN MIT SIIN LUDEN TROUW.
DOAR WÖRDE EN SLAG ESLAGEN - TWEE DAGEN UN Ê NACHT;
DOAR WÖRDE 'T HEIR VAN FRANKEN TO VLUCHT UN ÖVEL³⁾ BRACHT.
BEGRAVEN IN Ê HEIDE RUST DOAR ZOO MENNIG HELD,
DAT TUGEN BELT EN STEENE TO BISBECK OP DAT VELD.

A. Steenbergen.

2) Banloe an der Kule, d^e plek, waar sinds onheuglijke tijden de Landdagen en Lottingen der Drenthen (Thrianthen) gehouden werden. Men vindt er een menigte tumuli.

3) Övel, ongeluk, kwaad.

[p. 75]

Van 't Groningsch geven wij eerst een paar stukjes uit het begin der 19^de eeuw, ontleend aan J.S. Swaagmans bekroonde prijsvraag: Commentarius de dialecto Groningana, Groningae, 1827.

1^o. Stad-Groningsch. ‘Jantien, wat is dat 'en klain dinkien; roup onze Trientien hier rais heer, en zeg heur, dat ze vort bij Mouder komt! breng Anna dan met - heurste? Ze wollen strakkies na 't mark, en dan zeulen ze bij Grootmouder poffertjes of bolbaisies eten. - Nou kom an, dan is Ootien ja deksels mal met heur, want guster het ze heur ook braaf marimis koft; Mijke en onze Hailtien en kakstaultien, en en deussien en potties, ja alderlai tuug.’

2^o. Ommelandsch. ‘Heur Jaap! doe hest mi vergangen week ja verdolt betrokken: Doe zeeste dou (toen), dat Vader en Mouder na stad wassen. Onze Trienje en Klaaske meinden 't zulfst ook, maar heur lutje kiend zee heur, dat 't nijt waar was. Onze Knellies zit nou stevig ien Mestershoes te kallen en te snorken. Dij zol ook lijver op zün wark passen. Kom, potje! Tutte wil di oetboeijen. Ga vort, wicht, zek di! lopste mit dikke bek ien de wind (elders: in de wind). Doe zelte na 't nust; damit komen onze volk ook weer. Geef Anje en doetje, en doek heur an, den biste mems potje ook, heur! Mörgen vro geiste mit na Mester Jan bi de Mölen.’

Raare raize van 't Hoogeland naa stad,
gedaan door een' Hoogelandster boer met zijne vrouw, in de herfstkermis 1828. In de Groningerlandsche taal geschreven.

Ien de Harstmark bin ik lest
Mit mien wief naa stad touw west,
En ik wol van mien bedrieven
Nouw rais gauw en boukje schrieven.
'k Had het vette vrij verkocht,
't Mijst gewas ien bulten brogt;
En nouw mos we ja rais kieken,
Houw het wel ien stad zol lieken;
Onze vrauw had ien de stad
Nooit nijt nog heur vouten had.
's Mörgens tiedig oet de veeren,
Spande ik onze broene meeren
Veur de neije Fajeton,
't Wief der op, de rais begon.
Ik mien rok met glenne knoopen,
Om mit deur de stad te loopen;
't Wief heur tirentainen schoet,
En heur bais mit 't blauwe roet;
Ik mien ronde hout zol 'k mijnen,
Wiede boksen om e bijnen;
't Wief en kanten muts op kop

En de hout mit ploemen op.
't Weer was iesselk moo; - gijn regen;
As en deele alle wegen;
En de meeren, rond ien hoet,
Naiden as de wind er oet.
Daar gong 't hen, en dat an 't jaagen,
Of en Heer zat ien de wagen.
Douw ik kwam op Windeweer,
Zaiden ze van: ‘dag meneer!’
'k Had al vroug west op e straaten,
Had ik neit wat zitten praaten
Bie en seupke ien de kroug;
Maar ik kwam er dog nog vroug,
Jong! Wat keek onz' vrouw oet d'oogen,
Douw wie Stijntilpoort ien vlogen;
Douw ik mit mien Fajeton
Veur het Lopster Veerhoes ston.
Mooi! ruip ze al bie 't binnen komen,
Douw ze al de hoezen, boomen,
Schepen, snikken, mensen zag;
Hier blief ik de hijle dag. enz.

Het vervolg kan men vinden in Germaniens Völkerstimmen Bnd III, blz. 764. Hiermee kunnen we nu de drie volgende Groningsche teksten uit Leopold: Van de Schelde tot de Weichsel, uit ca. 1880 vergelijken.

[p. 76]

'n Gesprek tusken twei maisies.
Tongval van de Stad Groningen.

Aoldien. Mörgn is 't poaschke, nè? - Beddien. Jao. Nou, 'k bin der ook nijt bliede om, è! - A. Krigst ook paoschkepronk aen? - B. Jao, 'n neie jurk; weist wêl, dat roedien,¹⁾ dak dij lèst zein laoten heb. - A. Nou, wat zast dan mooi wezen! - B. Jao; o, kanst neit begriepen, hou nuver of he worden is. - A. Hest er ook 'n schoodien aen kregen? - B. Jao, wicht, maor heil aander as dienent.²⁾ Mien moe dij zee, magst er wel 'n schoodien aen hebben, maor neit zoonent as van Aoldien. Mien moe dij zee: zoo'n klain ding is niks weerd, zee mien moe. 't Möt 'n fatsoundelyk schoodien wezen, zee mien moe. Weist jè wêl, dienent is zoo'n ronde, maor mien moe dij zee, 'n veirkande was veul nuwerder. Das ook mode, zee mien moe. De mevraau, doar mien moe bij aerbaidt, har ook zoonent kregen, 'n beedien aenders maor. Nou, mien moe dij zee, dat zak wêl gauw eempies³⁾ naomaoken; weist wêl, mien moe is zoo knap met de naele. - A. Jeikers, wat bin 'k neisgierig om dij der met te zein. Komst gauw ies bij ons om dij zein te laoten? - B. Jao, heur, dat zak doún. - A. Nou, dag, tot mörgen! 'k Möt deze straode in. - B. (haar naroepende). Dou krigst zeker dien neie schounen aen, nè? - A. (blijft even staan), 'k Leuf 't wêl. Zast wel zein! O, zit zoo'n bulde⁴⁾ kraok in!

K.L.

1) Roedien, ruitjesgoed.

2) Dienent, het uwe.

3) Eempies, eventjes.

4) 'n Bulde, een boel, veel.

Harm Snieders wonderlieke bekeering.
Tongval van Fivelingoo.

Wie hebben hom altemoal goud kend, en wijten dus ook wel, wat veur 'n goie, eerelke, gedijnstege kerel 't was, dei arbaider dei wie guster begroaven hebben. Was er ijn van ôns, riek of arm, anzynelk of gering, dei zien dijnsten gebruuken kon, hij ston klaor. 't Was 'n moudege kerel, dei zulven wel doezendmoal verteld hebben zel, dat e veur de duvel nijt bang was, en dat 't hom niks schelen kon op wat uur in de nacht hij lijp. Gijn kerel zoo stark, doar Harm Snieder bang veur was. Dat huf ook nijt, want hij har wel wat in de arms, en kon de mijnste luu wel moaken en breken, zoo as 't spreekwoord zegt.

Der zellen zeker wel nijt veul van joe wezen, dei de volgende geschijdenis oet Harm zien leven wijten. Dat hij ijs bie 'n zekere gelegenhaid bekeerd en Koksioans worden is, wijt ie allemoal wel; maar op wat menijr dat ijgentliek in zien wark tougoan is, hebben de mijnsten van joe zeker nooit heurd. 'k Zel joe dat ijs vertellen: heurt!

't Was in 't natte joar dartig in de harst. Ik har 'n bosschop in stad, en, doar ik 't zulven nijt best wachten kon om er hen te goan, verzögt ik Harm om dat veur mie te doun. 'k Zol hom er naturelk veur betoalen. Nou, hij har der wel zin ân. 't Was dei dag allerberoerdst weer; 't regende en 't waaide van belang. Dou Harm nou, zoo as e mie loater zee, zien bosschop doan har, doch e, dat 't maar beter was, om weerom in snik te stappen, omdat e anders deurnat worren zol. Hij gong den mit de dreiuur snik oet stad; maar de snik was zoo vol goud, en de snikkevoaders harren zoo waineg hoast, dat Harm besloot om bie Garmwoller klap der maar oet te gaon en te loopen. Doarom gaf e, dou ze doarantou wassen, de snikkevoader zien geld, en stapte op. 't Was ondertied al mooi duuster worren, en in 't leste wor 't zoo pikduuster dat e hoast nijt meer zijn kon, woar e lijp. Maar wat gaf Harm derom? Hij liep maar verzichteg veuroet, en vuilde tusschenbaiden ijs mit zien stok, of e ook al te dicht bie de sloot kwam. Op 't leste, hij was nog zoo wat 'n goud ketijr van hoes, mos e deur 't land. Hij was 't pad voak genog lans komen, en hat der dus ook niks gijn euvelmoud in. Zoo kwam e an 't erste vonder. Deur vuilen en weer vuilen kreeg e de leuning te pakken, en dou zette hij zien vout op de plank, om er zaggies an over te loopen. Hij huil de stok veuroet. Hij har nog maar 'n poar stappen op de plank

[p. 77]

doan, dou vuilde wel, dat e mit zien stok tegen wat an stötte, datter op lag. Wa's dat, docht Harm, wat ken doar in de laote oavend en in zoo'n duisternis liggen? Hij har nijt lank tied te denken, want dou e nog ijs goud toukieken wol, om zuk te overtugen dat e hom nijt bedroog, zag e 'n poar groote, vurige oogen, liek op hom an. Nou wijk' er niks meer van, zee e in hom zulven. Zol 't ook 'n hond wezen? Maor wat zol dei hier doun? 't Is gijn kat of 'n ander bijst. Maar wat is 't den? Da's 'n roare boudel. In alle geval, ik mout er lans, en as dat bijst er nijt goudschiks of wil, den maar kwoadschiks. 'k Zel hom de stok maor ijs vuilen loaten. Harm sluig, maar zoo gek har e 't nog nooit zijn: hij ruik¹⁾ niks, en 't bijst gaf ook gijn geluud. En weg was 't ook nijt, want nog altied zag e dei groote, vurige oogen. Kom, docht Harm, 'k wil er niks mit te doun hebben; 'k bin nat en dicht bie hoes, 't is gijn dijpe sloot, en as 'k thoes kom, goa 'k op ber²⁾; ik loat dat bijst bijst, en loop deur de sloot. Doarom lijp e van 't vonder of, en 'n klain endje de slootswal lans.

Dou e nou zoo deur de sloot loopen zol, keek e touvallig nog ijs veuroet, en, wat zagge doar, deur de dikke duusterhaid hen? alweer dei glende oogen. Dat helpt dus nijt, zee e, en as ik 't den dog mit dat bijst an de bijnen hebben mout, nog lijver op plank, as in 't woater. Hij lijp weer noa de plank, en dou e der bie was, was 't dijr der ook weer. ‘Wel bist toe, mensk of dijr,’ zee Harm, ‘en wat hesse neudig, mie te ploagen? Wat heb 'k die doan?’ Tot nog tou, zoo vertelde Harm mie, gong alles goud. Maar dou ik dei woorden zegd har, begon dat ding zoo ofgrieselk te schotteren van laggen, dat 't mie roar in 't lief wor. 'k Wis nou genog. 't Was, mijnde ik, nijmand anders as de duvel. Ik docht: nou, mit die ze'k nijt veul proatjes moaken. Doarom zee 'k allin maar: ‘As dit van de duvel is, zel 't vergoan; maar as 't van God is, zel 't bestoan.’ Dat zee 'k dreimoal achter 'nkander, en dou 'k nou weer noa de plank keek, was er niks meer te zijn. 'k Vuilde mit mien stok, 't was weg. 'k Gong verzichteg over de plank, en 'k was al blied, dat 'k zoo makkelk van dei verziete³⁾ ofkomen was, dou 'k op ins ijn noast mie loopen zag. Dat 't gijn mensk was, kon 'k dudelk zijn, want deur de duusterhaid hen zag ik weer dei beroerde oogen; doarbie har 't ding hoorns op kop. Ik docht zoo: nou landsman, as toe dien bek holst, ik zel nijt mit die begunnen; 'k bin hoastig thoes en doe magst zulven wijten, wat kant doe oet mosse. Maar zoo makkelk zol 't nijt goan. Op ins zee dat schepsel: ‘Harm Snieder, doe mosse mit mie.’ 't Leek mie roar tou, dat e wis, hou ik hijtte. ‘Wel⁴⁾ bin ie den,’ zee 'k, ‘en woar goaie hen?’ - ‘Ik heb 'n dijp rampzoalig schepsel west, net as toe nou bisse. Dou ik nog op de wereld woonde, dee 'k 'n hijle bult kwoad, net as toe. 'k Bin nou 'n gijst, en 'k rais bie oavend en ontied rond, om bedurven zundoars an te moanen, om zuk te bekeeren. Doe most die ook bekeeren; doe most dien olle geloof ofzweren, dat nijt goud meer is, en 't neie van doomnie Kok annemen, dat beter is. 'k Wijt veul van die, veul meer as toe wel mijnze; 'k wijt ook wel, dat toe noa stad west hesse, en veur wel en woarom.’ En hij vertelde mie dat alles hoarklain. Nou wor mie 't al roar te moude. 'k Begreep best, hou zundig of 'k was, en hou veul der an mie mekijrde. 'k Wor mit de boudel verlegen. Ik vol op mien kneien veur de gijst, en zee: ‘Och, lijve gijst, ik beloof joe, ik zel mie bekeeren en Koksioans worren.’ ‘Zie zoo,’ zee de gijst, ‘da 's 'n goud veurnemen. Meer huif ie mie nijt te zeggen. Ik goa nou weer vort, om andern op te zuiken. IJn ding mou 'k joe nog zeggen: as ie nijt bie joen veurnemen blieven, maar 't weer vergeten den komt de duvel en pakt joe mit. Den ken ik er ook niks meer an doun.’ Ik keek nog ijs goud om mie tou, maar der was niks meer te zijn. Woar de gijst bleven was, 'k begriep 't nijt. Dit is 't woare verhoal van Harm Snieders bekeering. Hij zulven het mie 't loater net zoo verteld. 'k Heb er 'n bult proaten tegen doan, om hom an 't verstand te brengen, dat e

1) Ruik, roek, raakte.

2) Ber, bed.

3) Verziete, visite.

4) Wel, wie.

[p. 78]

zuk zeker vergist har, en dat 't allemoal niks as verbeelens was. 't Hulp niks. Altied zee Harm weer: ‘Meester, 'k heb 't zulven heurd en zijn; ie mouten mie der nijt weer ofproaten, want, zoo as ie wijten, den bin 'k veur de duvel. En dat wol ie tog ook zeker nijt geern.’ Oet vrees veur de duvel bleef e Koksioans veur 't uterlek; maar 't was 'n goie, fikse kerel, waor de duvel zeker nijt veul part an hebben zel. Dat mouwe maar hopen.

Freerk Ruter^*) veur de hemelpoorte.
Tongval van het Oldambt.

Wat ik vertell'n wil, is gijn gewoon vertelsel,
Van dingen, dei men hier zoo wel es heurt;
't Is ook hier onder nijt, maor boven maon en steerns,
In ijn woord bie ons Lijvenheer gebeurd.

't Was op 'n Zaoterdag, en drei daog leed'n,
Dat Freerk Ruter was begraoven.
De zunne gong net onder, en 't was zoo stille,
Dat men duudl'k 't luden heurde
In vief, zes lougen¹⁾ te geliek.

Of 't deur dat luden was, of wel dat 't kwam,
Dat hij 't nijt langer harren²⁾ kon
In 't duuster graf, - maor Freerk ston op,
Nom ofschaid van zien aordse taobernaokel
En gong tou glieks³⁾ de högte in, naor boven.

Bie mensen zooas hij, duurt zô'k 'n raiz' nijt lang.
'n Dichter gait zoo vaok in d'högte
Mit zien gedachten, dat hij de weg al wijt,
Die tusschen maon en steerns laidt nao d'ijwighaid.

Ons Freerkoom ston den ook al gauw
Veur d'hemelpoorte. Maor - wèl⁴⁾ e zag,
Hij zag er Petrus nijt. 'n Jonge ston d'r op post,
Maor zunig mans genog, om 't sweerd,
Dat naost 'm ston, te draogen.
'n Slicht soldaat was 't nijt; 't was vast zoo wat
Van 'n engel-aspirant-korpraol.

‘Gôj'n aovent, buie!⁵⁾ Waor is d'olle heer?’ vruig Freerk
En wees daobie op d'armstoul, dei,
Nao m'n hom verteld har, van nijmand anders
As van Petrus wezen kon.
‘Oet kaaiern 's mits?⁶⁾ Dou doe mie maor open.
Ons Lijv'nheer mot mie spreken. Hij luit mie 't wijten
Mit d'tillegraof.’

*) Fritz Reuter.

1) Lougen, dorpen; eigenlijk het meer bebouwde gedeelte eener plattelandsgemeente. Het luiden der klokken dient om de verafwonenden te doen weten, dat er den volgenden dag godsdienstoefening wordt gehouden.

2) Harren, uithouden.

3) Glieks, dadelijk (Hoogd. gleich).

4) Wèl, wien.

5) Buie, jongen (Eng.: boy).

6) Oet enz., Altemet uit wandelen (kuieren); voor u i heeft dit dialect soms aai, b.v. lui (traag) laai, pui: paai; buil, puil: paile.

[p. 79]

 

Wa's dat nou? docht de engel bie zuk zuls;

 

Zoo'n taol hè'k van mien levensdaogen

 

Nog nooit nijt heurd. Wat zol-e doun? -

 

In 't leste ruip-e ijn van zien kamraods.

 

 

 

‘Tou, Aorie,’ zee-e - in hemeltaol naotuurl'k -

 

‘Vlijg doe e's gaauw nao ons Lijv'nheer, en zeg 'm,

 

Dat veur de poorte 'n man stait,

 

Dei gijn zaolig Kristenmens verstaon ken.’

 

 

 

Nou, ons Lijv'nheer wijt aals,¹⁾ en wôs ja ook al lang,

 

Dat 't Freerk-oom was. ‘Da's ja²⁾ 'n schaande!

 

Is d'r hier gijn ijne, dei platduuts verstait? -

 

Dat ken de domste boer ja oet 't Oldamt!’

 

 

 

Hij keek e's rond; - en jao en lijf jongwicht

 

Dei har 't al maarkt³⁾ dat zij d'r weez'n mos.

 

't Was ijne oet Mekklénbörg, 'n nuver⁴⁾ kind,

 

Mit grelblaauw oogen en geel kroeshaor.

 

Heur naom was ‘Lutje Poedel’.⁵⁾

 

 

 

‘IJn van dien landslu stait daor veur de poorte,

 

Mien wicht, haol dei e's hier!’

 

En in 'n ommezijn vloog 't wicht d'r hen.⁶⁾

 

 

 

Maor wat ze opkeek, tou ze zag, wel 't was! -

 

‘Wel, Vaoder, lijve Vaoder! Wel, bin ie 't?⁷⁾

 

Gaauw mit! Ons Lijv'nheer wacht joe al.

 

Kom gaauw toch, kom gaauw mit!’

 

 

 

Hier is 't vertelsel oet; en nou wol j'ook wel wijten,

 

Wat of 't beduden mot. Ik zel joe 't zegg'n:

 

't Betijkent, dat, suns Ruter bouken schreef

 

In het platduuts, d'r bie ons Lijvenheer

 

Ook engels bin, dei het platduuts -

 

Ons moudertaol - verstaon.

 

 

 

P. Goudschaal, naar het Duitsch.

Wij komen nu aan het Stellingwerfsch en beginnen met een tekst uit Genemuiden, waar, gelijk wij vroeger zagen, misschien de Flevische tongval nog sporen heeft nagelaten. In ieder geval wijkt het Genemuidensch op allerlei punten van het Kampensch en West-Drenthsch af.

1) Aals, alles.

2) Ja, immers, toch; in Groningen zeer veel gebruikt.

3) Maarkt, gemerkt.

4) Nuver, aardig.

5) Poedel, ook poudel. ‘Lütt Pudel’ is de hoofdpersoon uit Fritz Reuter's Hanna Nüte.

6) Hen, heen. In de uitspraak zeer gerekt.

7) Bin ie 't? Deze vorm wordt steeds door kinderen tegenover hunne ouders gebruikt. Zie nu hierover Kloeke: Tijdschrift. Dl. 39 blz. 261 vlgd.

[p. 80]

Kraggenburg.
'n Vertellige van'n Gellemuniger¹⁾ Skipper, a^o 1880.
Uit Leopold: Van de Schelde tot de Weichsel.

Aa'j²⁾ in Gellemuun'n achter op de-nachteweg³⁾ staon en ie kieken dan in de richtige van de zee nao 't westen toe, dan ku'j as 't'elder weer is, 'n'îel ende veuruut zien; en tiene tegen îene daa'j dan vraogen zullen: ‘Wa's tat⁴⁾ veur 'n uus gunder in de veerte? Dat liekt wel midden in de zee te stoan.’ Misskien daa'j tut antwoord zullen krîegen - en dat is dan ook de waoreid, - dat er an 't ènde van de Kribben⁵⁾ wel 'n dikke aander' aalv' ure van Gellemuun'n of, 'n 'uus stet mit 'n stellaezie der bi-j,⁶⁾ daor 's aovens en 's nachs 'n lôcht op stet. - En 'n brîefien van mi'j⁷⁾ dat al mîenige skipper, mit 'n gevûûl van blie'skôp⁸⁾ in 't'ärte 't Upperwezen 'edaankt, 'ef⁹⁾ veur de weldaod van die lanteern op Kragenburg. - Wânt, w' 'oeven mekaere nou niks op de mouwe te spèllen, maer meense, aa'j daor 's nachs ummedobbern op de groote plasse, en ie wîeten niet woor o'j binnen,¹⁰⁾ en, ie turen en weer turen in de veerte nao 'n skientien van 'n boakenvuur, en de zee brôest en skoemt en slät¹¹⁾ mit sturtzeeën over boord, dan ... jao dan verskient zo'n lôcht, al flonkert 'et veere in 't verskîet en mit laange tussenpoozen, dan verskient zo'n lôcht as 'n steern, die daor veur oe reddige en veur oe be'ôld is neer'ezet, en gleuf mi'-j, vaeke was tat lôcht 'n bliede bosskôp veur zoo vûûle¹²⁾ stumpers van mensen die in de doo's-aangst van 't gemôed al mîenden dat ze 'r graf zollen vienen in de zwärte gôlven. Ie kun¹³⁾ oe zoo verbîel'n, wat 'n vervullige of 't muut wezen, aa'j, bi-j nacht en ontiede rondzwâlken op zee en e't zûûkend ooge ziet in 't ènde¹⁴⁾ 'et Kragenburgse¹⁵⁾ lôcht flikkeren en daansen op de donkere baeren. Wânt der bin baanken en ondîepten in de Zuder-zee, en ... z' is wel klein, maer as 't sturmt en onweert en de wiend zwîept gôezend¹⁶⁾ 'et waeter uut de Noordzee op tut an de Overieselse kuste, dan is de Zuderzee kwaodaordig, zoo klein as z' is, - en beklaegt dan maer vri-j de ongelôkkige skippers, die uut de koers 'edreven binnen en over'egeven¹⁷⁾ an de genaode van de sturmwiend. - As ze mit 'r skeepien an de grond raeken, en der kump¹⁸⁾ niet gaouw 'ulpe, en 'et skip is niet stärk genocht um laange de furie van de gôlfslag¹⁹⁾ te weerstaon, dan is 'r doodsstried²⁰⁾ kurt. 't Skeepien

1) Gellemuniger, Genemuider.

2) Aa'j, ku'j. enz. Aa'j is eene verkorting van as ie, als gij, ku'j van kun ie, kunt gij, daa'j of da'j van dat ie, dat gij.

3) De-nachteweg, oorspronkelijk ‘den achterweg’ toen er in dit dialekt nog verbuigingsuitgangen waren, die nu niet meer bestaan. De n blijft ook in den eersten naamval: evenzoo denärm voor de arm, de-nummer voor de emmer, enz.

4) Wa's tat, wat is dat. De d wordt na de scherpe s altijd t, bijv. ‘Wat is ter?’ voor wat is der (daar)?’

5) De Kribben, de leidammen langs het Zwolsche diep.

6) Bi-j, de ij wordt in bij, mij, hij, wij enz. volkomen als een tweeklank uitgesproken, bi-j klinkt als b met eene onvolkomen i gevolgd door j.

7) 'n Briefién van mi-j, geijkte term voor eene stellige verzekering.

8) Blieskôp, blijdschap. ô klinkt als de o in o m, en ö luidt evenals ö in 't Duitsche ‘Glöcklein’. De umlaut wordt in dit dialect altijd gebruikt bij verkleinwoorden, terwijl op een halfuur afstands (te Zwartsluis) de umlaut geheel ontbreekt. ao klinkt als de o in ‘Garonne’, ae eenigszins als de Fransche è, doch breed uitgesproken en sterk zweemende naar aa. De Genemuiders kunnen ae niet van aa onderscheiden; bv. waeter.

9) 'Ef, heeft. 't Werkw. hebben wordt in den onvolm. teg. tijd: ik em, emme of ebbe, ie emmen of em, 'i-j ef, wi-j emmen, ie emmen, zie emmen; onvolm. verl. tijd: ik aar of are, ie aren, i-j are of aar, wi-j aren, ie aren, zie aren. 't Werkwoord zijn wordt in den onvolm. teg. tijd: ik bin of binne, ie bin of binnen, i-j is, wi-j bin of binnen, ie bin of binnen, zie bin of binnen; onvolm. verl. tijd: ik ware, ie waren, i-j was, wi-j waren, ie waren, zie waren.

10) Woor o'j binnen, waar gij zijt: o'j is eene verkorting van of ie.

11) Slät, slaan. Dit werkw. is in den onv. teg. tijd: ik slao, ie slaon, i-j slät, enz. onv. verl. tijd: ik sleu, sleug of sleuge, ie sleun of sleugen, i-j sleu of sleug enz., de drie personen meervoud komen bij alle w.w. overeen. Een 2e pers. enkelv. ontbreekt.

12) Vûûle, vele.

13) Ie kun, je kant. Kunnen is in den onv. teg. tijd: ik kan, ie kun of kunnen, i-j kan, enz.; onv. verl. tijd: ik kon, ie konnen of kon, i-j kon of kôs enz.

14) Ende; de è klinkt als de Fransche è.

15) Kragenburgse; de a is gerekt. Kraggen zijn rietzoden.

16) Gôezend, huilend; zeer gerekte oe.

17) Over'egeven, de g van het verl. deelw. wordt altijd weggelaten.

18) Kump, komt. Komen onv. teg. tijd: ik kome, ie komen, i-j kump enz.; onv. verl. tijd: ik kwame, ie kwamen, i-j kwamp enz.

19) Gôlfslag. De gerekte onvolkomen o klinkt hier als ao; gaolfslag.

20) 'r Doodsstried, hun doodsstrijd, 'r is eene verkorting van heur, haar, welk woord in dit dialect figureert als algem. bez. voornaamw. van het subject meerv. voor de drie geslachten. Is 'r moet uitgesproken worden iszur.

[p. 81]

slät uut mekaere... en de stôkken dervan, die 'ier en daor anspûlen¹⁾, zullen 't gaouw genocht vertellen dat 'r 'n skip is vergaon! - Vergaon!... Nog gien twie-j-ure van 'n veilige 'aeven en 'n vrendeluk dörp, woor de meensen in 't ûkien²⁾ van d'eerd³⁾ bi-j menaere⁴⁾ kroepen⁵⁾, en bevend luusteren nao de rôkwienden en vlaegen, die deur de skörstîen gôezen en op deuren en loeken bonzen. Ah!... 't is aekelig aa'j der goed over prakkezieren! - Dat lôcht op Kragenburg 'ef mîenigîene⁶⁾ die de moed al ontzunken was um ooit weer zien vrenden en bekenden de 'an'en te drôkken, as 't waore in 't leven terôg érôepen, doe⁷⁾ 't um 't zûte gevûûl der 'ope in 't 'ärte gaf. - En wanneer dan 'n 'aalf uurtien dernao, as zien skip verbi-j de stîenen glooiige van Kragenburg leveerde, de förse stemme van Sânders 'um in de ooren klunk, die 'um, boven 't gejoêl van de wiend uut, ét ‘welkom’ toereup⁸⁾, dan kwam die Sânders 'um veur as 'n Engel, as 'n Engel uut d'Emel. Wânt Sânders dat is de man, die daor mit de zienen allîenig en veere van de wereld 'èn-leeft⁹⁾ op 'n eilaentien, rontumme¹⁰⁾ umgeven deur de gôlven van de Zuderzee. - 'I-j is 'n fiksche kerel mit vierkânte skôlders en 'n paer färme¹¹⁾ 'ân'en an 't lief, 'n kerel van staovast, 'n kerel, die werächtig veur gien kleen bietien verveerd is. - 't Mag sturmen¹²⁾ of regen'n¹³⁾ of 'aegel'n, loat 't net doen wat 't wil, - 'i-j is op zien post; 'i-j stek zien löchien op, en as 't op is, dan skîent 'et, en 'et spîegelt zich in de spîegels, die der um'enne zitten, veere weg over de zee, en 'et stät er as 'n baoken veur de skipperi-je an d'intreê van de Kribben. - Sânders is 'n kerel, die meer durft te waogen as 'n ânder; want jonge, ie muûn der niet gek over dênken... um daor zóó dag uut dag in mit vrouwe en kienders vurt te leven, mit gien verkeer, mit gien niks, mit gien praot in de lânge winteraovenden ânders dan mit oe vrouwe en kienders, mit gien stärveling in de naobi-j'eid veur 't gevâl dâ'j in nood mochen komen, en daorbi-j-altied, um zoo ies te spreken, in de kaeken van 't gevaor, an âlle kânten in'esleuten deur oe ärgste vi-jand... ik mîen 't oe¹⁴⁾, dat is gien gekskeren! Past op¹⁵⁾! enz.

H.W. van Dalfsen.

1) Anspûlen, aanspoelen. De u als in vuren.

2) Ûkien, hoekje; evenzoo bûkien, boekje.

3) Van d'eerd, van den haard.

4) Menaere, elkaar; ook mehaere.

5) Kroepen, kruipen.

6) 'An'en, handen. Klinkt eigenlijk als aan'n natuurlijk met het meer gemelde keelgeluid. De uitgangen ook in werkw., klinkt slechts als een gerekte n.

7) Doe, toen.

8) Toereup, toeriep. Roepen is in den onv. teg. tijd: ik röêpe, ie rôêpen, i-j rôp, enz.; in den onv. verl. tijd: ik reupe, ie reupen, i-j reup enz.

9) 'Enleeft. 'En is 't Nederlandsche heen en geeft eene voortduring van de werking te kennen, op eene alledaagsche, eenigszins vervelende wijze.

10) Rontumme, rondom; komt ook voor in de beteekenis van geheel en al, rontumme gôêd.

11) Färme, ferme. De korte e vóór r klinkt even als de korte a voor eene r, namelijk ongeveer als de Engelsche a in kas en kat; ferm rijmt in dit dialect op warm.

12) 't Mag sturmen enz. Mogen is in een onv. teg. tijd: ik mage, ie magen, i-j mag enz.; onv. verl. tijd: ik môche, ie môchen, i-j môch enz.

13) Regen'n. Het is niet mogelijk den klank van e en g in woorden als deze met onze letterteekens weer te geven. Regen en zegen klinken ongeveer als reeang en zeeang als men de a zoo kort mogelijk uitspreekt. Eene dergelijke klankwijziging ondergaat de open e vóór r, als in kerel: lees kort uitgesproken: keearl, waarbij de r nagenoeg niet gehoord wordt.

14) Ik mien 't o e, ik meen het u = voorzeker.

15) Past op! Sterk bevestigende uitdrukking, volstrekt niet.

Hael op as 't bit.
‘en Bydraege’ in den tongval van Steenwijk.
Uit Leopold: Van de Schelde tot de Weichsel.

En reiger leup op lange pooten
Te kuij'ren langs de waeterplas
Hij wol nog graeg zo'n lekker 'appien
Vêur dat de zunne onder was.

Heer laankbeen was wat al te keurig,
De grootste 'oop 'ef¹⁶⁾ dat gebrek,
Het end 'er van is biester treurig
En zoo gonkt onze reiger krek.

16) 'Ef, heeft.

[p. 82]

 

En doe hij daor zoo leup te kieken,

 

Zag ij en baors, moar 't leek 'om¹⁾ neet;

 

Welnou, docht ij, ik laot 'om strieken,

 

Ik stappe gins ies nao dat reet.²⁾

 

 

 

Hij bleef nog altîed loopen drentlen,

 

En keek zoo toesjoer³⁾ 't waeter in;

 

Hij zag en snoek, et was en kokkert,

 

Maor tog niet nao oom' Kool zien zin.

 

 

 

Hij docht waoromme gien baors 'eneumen,

 

Dee's⁴⁾ tog nog beter as en snoek;

 

De snoek gonk weg, maor 't worde minder,

 

Daor kwam en voren uut en 'oek.

 

 

 

Waoromme nou neet de snoek 'egrepen?

 

En voren is tog zo'n dreuge visch;

 

Dat schraole ding wi'k ook neet 'ebben,

 

Al wat nou komp, dat griep ik wis.

 

 

 

De zunne was al omtrent onder,

 

Nog 'a⁵⁾ de reiger niks 'esnapt;

 

En doe was 't al maor lammenteren:

 

‘Och, a'k maor eerder toe 'eäpt.’⁶⁾

 

 

 

Nog even kwam en gruntien kieken,

 

Maor deur het treuz'len van sienjeur

 

Gong ook dat maegere beesien schieten;

 

Dat komp er van van zo'n gezeur.

 

 

 

De zunne was al effen onder,

 

Daor springt en kikkert uut et reet;

 

Hij dee en greep en docht bij 't griepen,

 

Nee, vaertien, ie ontspringen 't neet.

 

 

 

O! laot tog nooit 'et baorsien glippen

 

En trek gien neuz' op veur en snoek;

 

Is dee weer weg, pak dan de voren,

 

Ligt komp en gruntien uut en 'oek.

 

 

 

In 't leste dien ie toch te nemen

 

'Etgene dat te kriegen is.

 

Dan moeij' soms wel de kikkert pakken,

 

Dee's schraoder as de schraoste⁷⁾ visch.

 

 

 

Nou, 'eurders, zuj' tog wel begriepen,

 

Wat o'k oe 'ier⁸⁾ mit zeggen wil;

 

En ieje⁹⁾ veural wel jonge maechies¹⁰⁾

 

Stao bij dit stokkien maor ies still'.

1) 'Om, hem.

2) Reet, riet.

3) Toesjoer, altijd.

4) Dee's, die is.

5) 'A, had.

6) Eeder 'eäpt, eerder gehapt.

7) Schraoder as de schraoste, schraler als de schraalste.

8) O'k oe 'ier, of ik u hier.

9) Ieje, jullie.

10) Maechies, meisjes.

De spokende haese.
En verhael van Boer Leffert. (Dwingeloo en omstreken).

Scholte Balder van 't Hooveene -
Old Gedeputeerde en Ette -
Was in 't Leeër veld an 't jaegen,
Mit ziin honde Snel en Blinder
(As verdolde harde loopers
Wel bekend deur 't heele Landschap).
't Leup al stapans hen ê middag,
Moar - 't was of de duvel 't spil dreef! -
Haesen waeren neet te viene!
Scholte wôrde biister nortig.
En dat mussen honde en veldvlesch
(Ai'j' kunt denken) raer ontgelden.
Scheper Wybrand stun te breiden
Op 'n bulte, mank ziin schoape,
En hij gnees, toe Scholte Balder
Vreug - of hy gien haes wus liggen?
‘Woarum gnies-ie op miin vroage,
Olde lange gniesebiiter?¹¹⁾....

'k vroag en antwoord’, zee de Scholte.
‘'k Weet en haese’, zee de scheper,
‘En ik kan stapans hum wiisen;
Moar wat zalt-oe baeten, Scholte?
Want ie kunt um toch neet vangen.’
‘En woarumme, olde schoapheer!
Zu'k um an ê boks neet kommen?’
‘Um dat nooit’ was schepers antwoord,
‘Um dat nooit zoo'n slimme loeder
Onder 't haesenvolk verkeert hef:
Wiis is hij, jae wiiser, wed ik,
Als partye van ziin jaegers!’
‘Duvelskiind!.... ‘Neet vleuken, Scholte!
'k Zee gien kwoad toch van oe wiisheid,
Moar de ziinde is meer as haesig;
't Geet mit Vos - zoo het ê haese -
Lang neet to mit rechte dingen;
Hij.. moar kiik! doar komp ê schobbert

11) Gniesebiiter, een, die, terwijl hij schamper lacht, gereed is een vinnigen en valschen zet te doen. Gniesen is grinniken, grijnslachen.

[p. 83]

 

Rustig, en as was hy nije¹⁾

 

Um mit honde ees te buizen²⁾,

 

Over 't blekker-bossien³⁾ gloepen!’

 

En zoo was 't. ‘Nooit’, reerde Scholte,

 

‘Nooit in al miin levensdaegen

 

Zag ik zoo'n bertaele, drieste

 

En anormeliiken⁴⁾ langoor!

 

Moar ik zal hem mores leeren.

 

Horre, honde! Snel en Blinder!

 

 

 

Horre, hor! en as twee duvels,

 

Achter dissen duvelkaeter!

 

Horre, hor!’ En as 'n weêrlocht

 

Vleugen - Scholte, honde en haese

 

Over akker, grup en heide.

 

Vliitig an ziin dreumen wanten⁵⁾

 

Breidende, zag scheper Wybrand

 

't Jaegen an, heel uut de veerte, enz.

 

 

 

A. Steenbergen.

 

Zie Leopold.

 

a^o 1880.

1) Nije, nieuwsgierig.

2) Buizen, omwoelen, stormen, vechten.

3) Blekberbossien, blauwbessen-struik.

4) Anormeliik, enorm.

5) Dreumen wanten, wanten gebreid van korte eindjes garen, die er na het weven van wollen stoffen overblijven.

Breef van nen ingezjàttenen van 't Vreizenvjenne
an zienen zjunne, dei saldot is vuur de Kwennik⁶⁾, eerst op de Cikkedelle bi'j Antwaaipen, en now te Nimwjágen.
Uit den Overysselschen almanak a^o. 1842.

Leive Vrjàrik! - Um dà 'k kwòttens⁷⁾ gein schrieven van ów ontvungen hebbe, wa'k wal en bjettien bange, dà 'i neit goud gezond zóllen wjàzen. Ik wappe⁸⁾ effenwal dà 'k te vergieves bange vuur ów mag ewjàst wjàzen; mi'j dunk', a'i neit gezond wazzen, dan ha'i doch ók neit ezwiiegen: dei zeik of zuchtig is, schrif toch nog wal es nô ziene òlders; en dòrumme: geine tiedinge, gouwe tiedinge, zeg et sprjàkwôrd. Wi'j zint ók allemôle nog zoo bi'j 't óle, wi'j lustet van en klàinsten tot en greútsten geerne wat jàtten. - Wat is 't van 't jôr vuurdeelig met 't verbauw: ragge, boukwàite, gaste, êerappele, - i kjunt niks bedenken, of et steit allemôle effengoud. Wat zint de luije vreulik bi'j as vlieren-jör⁹⁾! 't is êer an te zein in de oogen; dòr is òk vjeúlle meer ljàvendighàid onder 't volk as ter ewjàst is. Dòr is òk was wappen op sunt Jôpek¹⁰⁾ edôn, mêer nów is e doch kwòtbi'j¹¹⁾. Wi'j zint zoo dròk met 't waaik, dà'i t'ow neit begriepen kjunt; wi'j wjettet hôste neit, wa'we eerst of lest zjult doun. Het lóp ons nòw allemôle te glieke op en hoop, en nów we ów kwiet zint, möute wi'j der bi'j doun, dàt i ans deên. Nen knecht of ne màgt he we neit; dei denstbwaân¹²⁾ he'i ók lange neit vuur niks, en daghuren kriegen dör geit ók al ne zwôre wieze op; dei kieket ów 's ôvends ók al nô de vingers. Wi'j wòsselt¹³⁾ er, met ons eigen volk, leiver vró en làte op an, zoo goud a'we kjunt, en dà'we, dan neit doun kjunt, dàt lôt liggen; kju'we dan zoo vjeulle tjurf neit grjáven en zoo vjeúlle vjenne neit hauwen, dàt lôt hen; wi'j kjunt ók minder tou as dà'we dór zoo nen ballast van volk bi'j menkaâr jaagt, dàt wòl vjeúlle schjellen¹⁴⁾! Nen enkelden greúsmeeijer of nen plaggen-stjàkker, dàt zint alle daghuren dei wi'j nog ehàd hebbet. Ik zá mi'j wá waren¹⁵⁾, dà'k mi'j neit lôte opvrjàtten van 't vreúmde volk. Altevjíelle roet um de hakken dâ 's mi'j ók al gein dàut wêerd; dei der den pot vuur kwakken¹⁶⁾ zal, dei is dan wier zoo vjeúlle te dreúkker! ów moeder is dan zoo verljàgen as Job en dàt wi'k neit hebben. - Het vrauwluijewaaik dà kju'we wa'redden: weijen, vlasbràken, bwatterkanen¹⁷⁾ en zukke dinge, das mêer nen toutàst; bijzunder vuur onze Gaidine, dàt kan in en ummezéin zoo vjeúlle doun as mennigeine in nen heelen dag. Het lòp aait¹⁸⁾ nô't waaik¹⁹⁾ dat um de schjeútte zoo flóddert um de beine. Dàt màchien dôr he'k mennigmôl mien behàgen an; waveral²⁰⁾ ku'i tou broe-

6) Kwennik, koning.

7) Kwòttens (kortens)binnenkort.

8) Wappe, hope.

9) Vlierenjör, verleden jaar.

10) Sunt Jôpek, Sint Japik, de oogstdag.

11) Kwòtbi'j, kortbij.

12) Denstbwaân, dienstboden.

13) Wòsselt, (worstelt) arbeidt krachtig.

14) Schjellen, schelen.

15) Waren, hoeden.

16) Kwakken, koken.

17) Bwatterkanen, boter-karnen.

18) Aait, immer.

19) Waaik, werk.

20) Waveral, overal.

[p. 84]

ken en 't is ók nooit meúije, al hef't ok den heelen dag hen en wier eloopen, en 't is toch nog mêer zeuventein jôr óóld! Alle luije zàgget ok: wat is dàt en vrauwmensch nô zienen eúlder! I zjult es zein, a'i wier kwòmt, woer¹⁾ 't eweússen is, 't króp tiiegen de beume um hooge²⁾; boh³⁾ 't is nów a'wal nen kòp greútter as zien moeder, en nów wást et nog vinniger⁴⁾ as 't zien ljàvend edôn hef. Zoo duur⁵⁾ gekhàid nöumde ze ów moeder dów ze nog jonk was, wal es: de kroephenne, um dà' ze de greútste neit is, mêer dôr hef hit gein nood van. - Wat ljàzen leuve ik neit dàt er zien mâister is; da heele kwôttegissemisse⁶⁾ en 't jàveng-jéúllie⁷⁾ kan 't ljàzen as en dattein⁸⁾, zonder stoethaspelen, en dôr hef 't toch ok plàizeer in. De vente sljept⁹⁾ er op de kaaimsen¹⁰⁾ ok al mangs¹¹⁾ met nô de haaibaaigen¹²⁾ en lesten hebt er menkaâr ók al es tweije umme esljagen, mêer dôr hef um ów moeder de planneete¹³⁾ ók es regt nô ràk¹⁴⁾ waver¹⁵⁾ vuureljàzen; ik leuve neit, dàt zoo'n dinge ligte wier gebuurt. Het zòl wol en foezelgebed¹⁶⁾ wjazen, mêer dàt lòt doun¹⁷⁾; ik wil doch neit hebben, dà'ze menkaâr blöudige¹⁸⁾ nuezen zjult slôn um onze Gaidine, ik ljà um nog leiver an de hondekjàt-tene¹⁹⁾. - Jonge, wat he 'k en verdreit van onze Gaait! Dôr wil e prafwós²⁰⁾ trauwen met dat Gjatien, en wa'k et um ók ôfrô²¹⁾ dàt helpt mi'j niks; ik kan ów zàggen, da'k er snachs mangs²²⁾ hôste neit umme slôpen kan. Ik zeije der niks anders van te möute as aaimoud²³⁾ en sjukkeleri'je; ik vreeze, da'ze nog endeliks met en biddebuul²⁴⁾ un de huze möutet gôn. Dei blöude²⁵⁾ kjunt jô te hoope²⁶⁾ gein huus hoolen, dà's net zoo onmuegelik as en stom cràituur sprjakken kan. Ik hebbe der disse dàge nog wied en breed met um waver esprwàkken, um dà'k zoo gêerne wòl, dàt e doch neit met zeinde oogen zoo van bwaven in en sloot zòl loopen; meêr wa'k um ók rô, hij wil nô mi'j neit luster'n. ‘Dôr kwòmt er zoo vjeúlle met ‘waaiken²⁷⁾ duur de wereld, dàt kan ik ók; a'k zjàgen²⁸⁾ hebbe as andere luije, dan kan ‘'k ók net zoo goud wat te jàtten hebben as en ander.’ Zukke dinge zàg e dan, en wa'k dôr tiiegen próte, dà's mêer bwatter²⁹⁾ an de galge esmjàrd; i kjunt net zoo goud tiiegen nen nwaven³⁰⁾ gapen as tiiegen um próten. Hij is dan stomp op en dwàlweg. Ik wòl, dàt um eis de oogen wàppen³¹⁾ gungen, êer 't telàte is! Ik weet warentig nog neit wat er der met doun wil; het sleufien³²⁾ kan jò geine kou malken, gein bwatter kanen³³⁾ geinen panne kouken bakken, of niks van allens wat en boerenwief toukump um te kjunnen. De djàlle³⁴⁾ ofkjàren³⁵⁾, en schwàtteltien³⁶⁾ koffi zetten, en kwàllechien³⁷⁾ in de stwave³⁸⁾ doun, dôr, wil alleene den schwastein³⁹⁾ neit van rooken. Ik kan mi'j ók ter wereld nog niet begriepen, woer dàt e der zin an ekriiegen hef; dôr is jô niks gein knappighàid an; het is zoo zwòm-mersproetig⁴⁰⁾ um de nueze, het lòp zoo scheif op de beine - dàt fóddeldinge⁴¹⁾ kan jô den einen vout hôste neit vuur den anderen kriegen. Nee, 't is niks! 't is nog minder as nummedalle! - Ik blwave⁴²⁾ um, as hij dôr met trauwt, dât um dan 't vet neit waver de

1) Woer, hoe.

2) 't Krop tiiegen enz., het neemt het in 't groeien tegen de boomen op.

3) Boh, uitroep van bevestiging.

4) Vinniger, sterker.

5) Duur, bij, in.

6) Kwôttegissemisse, katechismus.

7) Jàvengjeúllie, evangelie.

8) As en dattein, als een dertien, als de beste.

9) Sljept, sleept, loopt.

10) Kaaimsen, kermissen.

11) Mangs, nu en dan.

12) Haaibaaigen, herbergen.

13) Planneette, hier: de les, de waarheid (planeten zijn eigenlijk briefjes, waarop iemands toekomst wordt voorspeld uit den stand der planeten.

14) Nô ràk, naar raak, van raak, duchtig.

15) Waver, over.

16) Foezelgebed (foezel-aardappeljenever) dronkemanszaakje.

17) Mêer dàt enz. maar laat dat zijn, zooals 't is.

18) Blöudige, bloedige.

19) Hondekjàttene, hondeketting.

20) Prafwós (parforce) volstrekt.

21) Ofrô, afraad.

22) Mangs, soms.

23) Aaimoud, armoede.

24) Biddebuul, bedelzak.

25) Blöude, bloeden, stumperts.

26) Te hoope, te zamen, met elkander.

27) Waaiken, werken.

28) Zjàgen, zegen.

29) Bwatter, boter.

30) Nwaven, oven, (bakkersoven).

31) Wàppen, open.

32) Sleufien, sloofje, stumpertje.

33) Kanen, karnen.

34) Djàlle, deel, vloer.

35) Ofkjàren, (afkeren) vegen.

36) Schwatteltien, schoteltje.

37) Kwàllechien, kooltje.

38) Stwave, stoof.

39) Schwastein, schoorsteen.

40) Zwòmmersproetig, zomersproetig.

41) Fóddeldinge, jong, onervaren ding (foddeboks, jongen, die pas in de broek is, en nog wel een luur aan heeft).

42) Blwave, beloof, verzeker.

[p. 85]

stéulpe¹⁾ hen zal broezen. Hit blwaaft um gold'ne bàige²⁾ mêer as et vuegeltien in de kawwe³⁾ zit, dan möut 't zitten blieven, al spwattel' et ók nog zoo vinnig. Ik zàgge um wal, dà'ze um wat op de mauwe spàldt, mêer mi'j wòdt neit eleuft; de leifde is blind, ons mós e zeúlfs zein kjunnen, dàt 't nen missen is. Het màut⁴⁾ mi'j dan bedrouft, dàt e dôr zoo bedrwàgen⁵⁾ wòdden zal. Men zól zàggen: woer⁶⁾ kan eimand zoo onnuezel wjàzen en làggen⁷⁾ zien ài⁸⁾ dôr zoo in de njettelen?⁹⁾ Ziene¹⁰⁾ ólen wjettet wal, dàt mi'j dàt heele getrauw scheif in de musse zit; zij zint zoo hellig op mi'j as 'n spinnekop; zij wilt mi'j hôste neit tousprjàkken, mèer dàt kan mî'j niks verschjellen, ik wil mienen zjunne ten besten rôn, nô mien gouddunken, al wilt ze ók van hellighaid met en kop tiiegen de beume an loopen, en ów moeder zeg net zoo. Hé'we dôr gein gliek in, onze Vrjàrik! wat zàg j? As hij dôr met trauwt, dàt er misschien wal van kwòmmen zal, dan weet ik wa' wisse, dà'ze mi'j met geine zes pèerde nô de kaaike¹¹⁾ ment. Ik wil neit zein, dàt hij um¹²⁾ 't strop um en hals lat doun, et dàt um rauwen¹³⁾ wil zoo lange as e ljàft. Nô de Bjurgemaister möuk met hen, ans kan e dôr neit gewòdden, en met geweld tiiegenstôn wi'k um neit; mêer 's zundàgs nô de kaaike gô 'k neit, dôr wi'k um wal ne pee vuur zetten,¹⁴⁾ en op ziene brul'fte wi'k nog vjeúlle minder wjàzen, dan kon 'k mien verdreit jô neit verbaaigen.¹⁵⁾ Nów, hij möut et zeùlfs wjetten, mêer ik hadde nooit ewapt,¹⁶⁾ dá 'k zoo'n verdreit zól hebben möuten beljàven van den bjeússel¹⁷⁾ van nen jongen. - Dan met¹⁸⁾ zit et dôr op en klàin kwàtters-stjàchien¹⁹⁾ en hòld ein köuchien²⁰⁾, dan zal der wal berauw kwòmmen, mêer dan is 't telàte:

AÍ KWÒMT TE WJETTEN

DAN ZI'J VERSLJETTEN.

VRUU EDÔN, EN NÔ BEDACHT,
HEF MENNIG IN 'T VERDREIT EBRACHT.

Nów tureluurt e nog wal es mangs um de bussche,²¹⁾ mêer ik wil um wikken²²⁾ dàt um dan nog ne vreúmde wind wàver en kop wil weeijen; hij zal dan den aaim²³⁾ wal bjàtter uut de mauwe möuten stjàkken as e an 't jàtten wil blieven. - Onze óle gjàlle²⁴⁾ mjàr²⁵⁾ he'k lesten te Djemter op 't maaik verkoft an nen kêel²⁶⁾ dei zjà, dàt e bi'j Wakkesbaaigen²⁷⁾ van dan was. Het was nog en goud pêerd: ik wappe²⁸⁾ dàt 't er den man goud met gôn zal. Het hatte²⁹⁾ dee mi'j zêer in 't lief, dów e der met vot gunge; ik dachte bi'j mi'j zeúlven: dôr geit dàt aaime deer nów hen, het hef zoo lange mien vóór³⁰⁾ egjatten, miene ploug en miene jàgde³¹⁾ etreúkken, en nów möut 't op zienen ólen dag nog verhuzen, zonder te wjetten, woer dàt 't wier komp of woer dàt 't nôw kriegen zal - ik kan ów zàggen, jonge, ik was bi'j 't grienen of! - 't Is nów drei wjâkke elien,³²⁾ dów he'k en vaaiken³³⁾ van Bwarne³⁴⁾ van 't maaik ehaald, en dregtig möttien³⁵⁾; ik verzjekkere ow dàt dàt vaaikengoud³⁶⁾ regtevoort³⁷⁾ betöune³⁸⁾ is; zij wjàget tiiegen gòld op: dôr is dan hôste vuur en gemein³⁹⁾ mensche gein bi'jkwommen an. Zij kost mi'j tweiëndatig geulen en en dub-

1) Steúlpe, deksel?

2) Bàige, bergen.

3) Kawwe, kooi.

4) Màut, (moeit) verdriet, spijt.

5) Bedrwagen, bedrogen.

6) Woer, hoe.

7) Làggen, leggen.

8) Ai, ei.

9) Njettelen, netelen.

10) Ziene, hare.

11) Kaaike, kerk.

12) Um, (hem) zich.

13) Rauwen, berouwen.

14) Dôr wi'k enz., dat wil ik hem wel op een briefje geven.

15) Verbaaigen, verbergen.

16) Ewapt, gehoopt.

17) Bjeússel, bengel, dreumes.

18) Dan met (elders tammet) mettertijd.

19) Kwàtters-stjàchien, (keuterssteetje) keutersplaatsje, kleine boerderij.

20) Köuchien, koetje.

21) Now, tureluurt enz. Nu neemt hij alles nog wel zoo wat spelend op.

22) Wikken, voor vast beloven, verzekeren.

23) Aaim, arm.

24) Gjàlle, gele.

25) Mjàr. merrie.

26) Kêel, kerel.

27) Wakkesbaaigen, Haaksbergen.

28) Wappe, hoop.

29) Hatte, hart.

30) Vóór, voer.

31) Jàgde, egge.

32) Elien, geleden.

33) Vaaiken, varken.

34) Bwarne, Borne.

35) Möttien, motje, zeug.

36) Vaaikengoud, varkensgoed.

37) Regtevoort, tegenwoordig.

38) Betöune, zeldzaam.

39) Gemein, gewoon.

[p. 86]

beltien, en 't is nog mêer en klain dink; nów gôt es nô, of dàt ók pjàpper deur is. Mêer nów wil dat schremmechien¹⁾ goud vrjàtten, dà's wier en touval; a'we um wat vuurhoold dan vret 't en bwaam²⁾ van en zomp³⁾ hôste met op, vuurál áwe um der en hentienvol raggen-mjàlle waverhen⁴⁾ streeijet. En Gouënsdagennacht⁵⁾ um twàlf uur, he'we der niiegen kuechies⁶⁾ bi'j ekriiegen, da's liefhebberi'je! zij kjunt zoegen as tjekken⁷⁾. Ik wappe, dôr zal ók nog wier wat uut te maken wjàzen, as allens goud geit, mêer ik wil der ein van hoolen tot en vàzelvaaiken⁸⁾, um dàt 't zu'k goud soort is. - Nòw Vrjárik! hoold ów goud, jonge, en gôt op geine verkeerde wjàge: lôt ów neit verlàiden tot kwôd, en hoold ówwe wàve-righàid⁹⁾ vuur oogen, de tied za' wal hôste anscheiten, dà'i wier kwòmt.

H. Smelt.

Gelijk men ziet, wijkt het Friezenveensch onder alle Saksische dialecten het meest van de algemeene landstaal af. De reden hiervan ligt vooral in de verregaande ontwikkeling der stijgende tweeklanken. Moderne voorbeelden (uit 1918) daarvan zijn: kjettel: ketel, jettən: eten, kwammən: komen, d^eaansən: dansen, t^aoffəl: tafel, stjellən: stellen, kjakə: kerk, bwawə: boven, stwa^erk: stork (ooievaar), wamanə: overmorgen, kwallə: kool, stwave: stoof, kwakken: kooken. Wat bij de Friezen een paar tamelijk eng beperkte verschijnselen zijn, aan eenige vaste klankvoorwaarden gebonden, werd in den mond van Saksen met Friezen gemengd, tot een reeks algemeene ongecondition-neerde klankwetten. Dit is een feit, voor de taalwetenschap van principieele, ja primordiale beteekenis. Als toch zoogenaamde spontane klankwetten, die men voor de allereenvoudigste verschijnselen aanzag en waaraan dus de methode voor alle verder taalonderzoek moest worden ontleend, zich nu, naar het woord van Gilliéron als ‘mirages phonétiques’ ontpoppen, daar ze blijken ontwikkeld te zijn uit verschillende vaak heel heterogeen geconditionneerde verschijnselen, die bij een taalvermenging plotseling een geweldige analogische uitbreiding kregen in een bepaalde richting, dan is er wel eenige reden om een beetje wantrouwig te worden tegen de totnogtoe in de handboeken domineerende tallooze spontane klankwetten niet alleen, maar ook tegen de theorieën, die daaruit zijn afgeleid.

Wij konden nu hier ten slotte nog een of meer teksten geven van het Zuid-Oost-Veluwsch, maar omdat hierin de Frankische bijmenging het eenig interessante verschijnsel is, verwijzen wij den lezer voor het Doetinchemsch naar het Leeskabinet van 1862 II blz. 16, het Jaarboekje Erica 1879 blz. 86 en Cosmos IV 1901 blz. 181.

1) Schremmechien, varkentje.

2) En bwaam. den bodem.

3) Zomp, etensbak.

4) Waverhen, overheen.

5) Gouënsdagennacht, Woensdagnacht.

6) Kuechies, biggetjes.

7) Tjekken, teeken, een insekt.

8) Vàzelvaaiken, een varken om biggen te fokken.

9) Wàverighaid, (overigheid) superieuren.