Oude zinnen. Grammaticale analyse van het Nederlands tussen 1200-1700

Hoofdstuk 6

1a. De nevenschikking van zinnen is als volgt weer te geven:

[p. 246]

De constituerende zinnen a en b hebben de volgende structuren:

b. Syntactische afleiding van S_a'':

1. V-plaatsing van willen

1. Topicalisatie van Sy

Syntactische afleiding van S_b'':

1. V-plaatsing van willen

2. Topicalisatie van sy.

Markering samentrekking:

[Sy] [willen] vrede maecken ende [sy] [willen] tot de Egyptische vleeschpotten wederkeeren

2a.		VOORWAARTS	ACHTERWAARTS
	(2)	en eer hy zich	kan

[p. 247]

(3)	Ende Brune	in stac
	Ende Dat hi
(5)	en aldaer d' oude	ziende
	en hy ... trecken	voort afgeloopen was
	en hoe het met

Opmerkingen:

-In fragment (2) r.2 is sprake van TD: en hy dreef.

-Fragment (5) bevat eventueel nog de volgende samentrekking: en aldaer hoorende.

-Wanneer d' abdije en al de stadt nevengeschikt zijn, vervallen de daarbij genoemde samentrekkingen.

b. De gevallen van voorwaartse samentrekking zijn alle links perifeer en identiek, die van achterwaartse samentrekking rechts perifeer en identiek.

c.	(2)	Maar [eer] [hy] [zich] sterken [kan] en [eer] [hy] [zich] van behoefte verzien [kan] ...
	(3)	[Brune] peinsde om sijn ghewin
		Ende [Brune] liet hem so verdoren,
		[Dat hi] thoeft over die oren [in stac]
		Ende [Dat hi] die twee voordere voete [in stac]
	(4)	De Staaten, tijdt verworven [hebbende], en zich met Groesbeek beraaden [hebbende], ...
	(5)	[Hy aldaer de nieuwe zyde verloren [ziende], en d' oude mede in brant [ziende], en hoorende de ruitery de Doelebrugh over trecken,] weeck ... en [Hy aldaer de nieuwe zyde verloren, en d' oude mede in brant ziende, en hoorende de ruitery de Doelebrugh over trecken,] verhaelde ... vertelde [hoe] [het] [met d' abdije] en [hoe] [het] [met al de stadt] voort afgeloopen was

Opmerking: In fragment (5) doet zich nog een geval van voorwaartse samentrekking, maar dan van hoofdsamentrekking, voor: d' oude zyde. Ook met is overigens een geval van hoofdsamentrekking.

3.		REGULIERE SAMENTREKKING	HOOFDSAMENTREKKING
	(6)	altyd gebeurt	volk wierd
		en gelyk onvermydelyk	de brand Emmers wierden
		gestort waaren
		en voor datze
	(7)	en De Hartogh ... aanzien	gaf den Graave
		en om ... Luidewyk

De gevallen van reguliere samentrekking zijn links- of rechtsperifeer en identiek, terwijl die van hoofdsamentrekking niet perifeer zijn en niet identiek (in (6) is er verschil in vorm, in (7) is er verschil in functie en betekenis).

[p. 248]

Opmerking: De opgegeven samentrekkingen in fragment (6) gelden, tenzij altyd en onvermydelyk nevengeschikt zijn en tenzij half leedig gestort en uit gelekt nevengeschikt zijn.

4.		GEDELEERD PRONOMEN	CONTR.	FUNCTIE CONTR.
	(8)	ende hi es metten...	-ne	LV
	(9)	ende hi began wenen	siin	BVB
	(10)	Ende hi brochte ...	Cantecleer	accusatiefsubject
		ende si hiet Coppe	Eene ... hinne	LV
	(11)	ende ic heb altoes ...	mijn	BVB
	(12)	ende ghi selt ...	ure	BVB
5.	(13)	- Ende hi seide
		hi verwijst naar Dien coninc (5) (MV). Er is verschil in vorm en functie. Dus is er geen sprake van reguliere samentrekking, maar van TD.
	(14)	- Hoort is een gebiedende wijs. Daarbij ontbreekt het subject altijd. Er is dus geen sprake van TD.
		- Ende hi waende
		hi verwijst naar hi (9) (O). Er is verschil, want hi in r.9 bevindt zich in een bijzin, terwijl r.10 hoofdzin is. Er is dus sprake van TD.
	(15)	- Sy begaafde
		Sy verwijst naar die H. Wijsheid (1) (MV). Er is geen sprake van periferie en er is verschil in functie (die H. Wijsheyd: MV; Sy: O). Dus is het een geval van TD.
		- en sy gebruyckte
		Hiervoor geldt dezelfde redenering.
	(16)	- Hi quam
		Hi verwijst naar die pape, deel van het onderwerp Selve die pape (1). Er is daarom geen sprake van periferie. Dus gaat het om TD.
		- Ende hi ghegreep
		hi verwijst naar Die pape (5). Deze elementen zijn linksperifeer en identiek. Er is dus sprake van reguliere samentrekking en niet van TD.
		- Ende sy ontstacse
		sy verwijst naar vrauwe Julocke (7) (O). Hierbij wordt niet voldaan aan de eis van periferie. Dus is het een geval van TD.
6.	(17)	‘In een hoek (schuilplaats) gaat hij zitten.’
	(18)	‘Iets heel onbetamelijks deed hij / zou hij doen die in uw gezelschap zat/zou zitten te slapen.’
	(19)	‘Waar hij op een nacht tot God lag te bidden.’
	(20)	‘En Tibert stond zo luid te gillen dat Martinet wakker werd.’
	(21)	‘En toen hij haar stond te bekijken, [...].’
	In al deze zinnen is sprake van een hendiadys.