Oude zinnen. Grammaticale analyse van het Nederlands tussen 1200-1700

[p. 241]

Hoofdstuk 5

1a. soo heeft hy eindelijck besloten dat hy dit Worstel-boek uitgeeft:

b.

2a, b.	BEGRENZING		INF./PART.	CONJ./ABS.
	(2)	zynde ... Zwend	part.	conj.
		maakende den laatsten	part.	conj.
	(3)	sulcx ... nieu-getrouwde	inf.	abs.
	(4)	om ... loozen	inf.	conj.
	(5)	Al ... zynde	part.	abs.
	(6)	alle ... Majesteit	inf.	abs.

c.		CONTROLEUR		SYNT.FUNCTIE	SUBJECT
	(2)	den vierden hoop		LV
		de ... benden		LV
	(3)				sulcx
	(4)	men	O
	(5)				de paarden
	(6)				alle ... zelve

3a,b.	(7)	BEGRENZING	KERN
		gezwollen ... Maane (2)	gezwollen
		geleeden ... waater (8)	geleeden
		houdende ... lang (9-10)	houdende [...] aan
		in ... verrast (10)	verrast
		zich ... onthoudende (17)	onthoudende

[p. 242]

met ... gehaait (25)	gehaait
met yzer geankert (25)	geankert
met zwaare ... belast (25-26)	belast
alzoo... leydt (27-28)	geheeten
op strandt gezet (32)	gezet
vellende ... aarde (33)	vellende
(niet ... zeeburghen (36)	teeghenstaande)
verbaast ... waar (41)	verbaast
omgekoomen ... hoek (42-43)	omgekoomen

Opmerking: In het gedeelte Meenighte ... aangezet (10-13) is de persoonsvorm zyn vier maal samengetrokken. Het gaat daarbij dus niet om participiumconstructies.

c,d.		CONTROLEUR	SUBJECT	SYNT.F.
	(2)	dat ... Oceaans		BVB/BvG
	(8)	alle rampen		BVB
	(9-10)		't onweeder	BWB
	(10)	menschen		BVB
	(17)	etlyke luiden		BVB/BvG
	(25)	eyke paalen		BVB
	(25)	eyke paalen		BVB
	(25-26)	eyke paalen		BVB
	(27-28)	een dyk		BVB
	(32)	De ... boots		BVB
	(33)	De ... boots		BvG
	(36)		de ... zeeburghen	BWB
	(41)	de steeden		BVB/BvG
	(42-43)	allerley ouderdoom		BVB
e.	(2)	‘dat gezwollen was door de springvloed van de nieuwe maan’
	(8)	‘die sinds mensenheugenis geleden zijn door het woeden van water’
	(9-10)	‘omdat het onweer twee etmalen lang aanhield’
	(10)	‘die in hun bed verrast werden’
	(17)	‘die/terwijl ze zich in kelders ophielden’
	(25)	‘die met metalen blokken geheid waren’
	(25)	‘die met ijzer verankerd waren’
	(25-26)	‘die met zware keistenen verzwaard waren’
	(27-28)	‘die zo genoemd wordt omdat hij vrij van de dagelijkse golfslag slechts als reserve dient’
	(32)	‘die op het strand waren gezet’
	(33)	‘terwijl/waarbij ze met de ene stoot na de andere muren en daken neersmeten’
	(36)	‘terwijl de sterkte van hun burchten aan zee zich niet verzette’
	(41)	‘die/terwijl ze verbaasd waren alsof de wereld hun ontzonken zou zijn’

[p. 243]

(42-43)

‘die omgekomen zijn in deze streek’

4a.		A.C.I./N.C.I.-TEST	A.C.I.	N.C.I.
	(8)	Ik had nooit geloofd dat die	+
		gemeenheid zich in u bevond
	(9)	Men heeft kunnen zien dat
		het begin van dat plan van mij	+
		in werking trad in ...
	(10)	Ik heb begrepen dat dit de soldaten	+
		op lijfstraf verboden is
	(11)	Ik verzoek u dat u hun beiden wilt zeggen	-
		dat Ferrin zegt dat hij geen bezwaar heeft	-
		om ...
		Ik geloof dat dat niet waar is	+
	(12)	... aangezien door het boek van de
		schepenen bemerkt wordt dat verschillende		+
		vonnissen geschrapt en met grote
		zorgvuldigheid verduisterd zijn, toen zij
		het voortduren van hun regering begonnen
		te wantrouwen
	(13)	Ik merkte dat dit werk van mij over	+
		wellevens- of zoals u het noemt
		zedenkunst of zedenvorm hiertoe voor
		velen nuttig zou kunnen zijn en voor
		niemand schadelijk
	(14)	Ik ben vastberaden dat ik dit lijdzaam	-
		verdraag
	(15)	... om te ontkomen aan het knopen van
		het koord waarvan gezegd wordt dat
		deze jonge mensen daardoor bedreigd		+
		worden
	(16)	Maar degene die de wereld goed bekijkt,
		zal bemerken dat zij niets anders is dan	+
		een kust of een oever

b.		BEGRENZING	ACC.SUBJ.
	(8)	Die valsheydt + in u te zyn	Die valsheydt
	(9)	welck ... beghinne + komen ... Cicero	welck ... beghinne
	(10)	Dit + de soldaten ... zijn	Dit
	(11)	hetwelcke + niet ... zijn	hetwelcke
	(13)	Hier toe + dit ... wezen	dit ... Zedevorm
	(16)	haar + anders ... Oever	haar
c.		BEGRENZING	NOM.SUBJ.
	(12)	verscheide ... weezen	verscheide vonnissen
	(15)	daer ... lieden + gedreyght te zijn	dese jonge lieden

[p. 244]

d.	(8)	[s'' TOP [s' C [s ick noyt hadt ghelooft [s die valsheydt ... te zyn]]]]
	(9)	[s'' TOP [s' C [s men heeft moghen zien [s welck myn voornemens beghinne komen int werck in ... Cicero]]]]
	(10)	[s'' TOP [s' C [s ick hebbe verstaen [s dit de soldaten ... te zijn]]]]
	(11)	[s'' TOP [s' C [s ic gheloove [s hetwelcke niet waer te zijn]]]]
	(13)	[s'' TOP [s' C [s ick merckte [s dit myn werck van ... Zedevorm Hier toe te moghen ... wezen]]]]
	(15)	[s'' TOP [s' C [s [s dese jonge lieden daer mede gedreyght te zijn] werden gheseyt]]]
	(16)	[s'' TOP [s' C [s die de Vverelt wel besiet Sal bevinden [s haar anders niet Te vvesen ... Oever]]]]

5a. -se + draghen den man; acc.subj.: den man

b. De a.c.i. is LV in de zin Riect- een hont + a.c.i.

c.

Syntactische afleiding:

1. V-plaatsing van riect

2. Clitisatie van se

3. Extrapositie van den man.

d. Als een hond ruikt dat de mens ze draagt.

6a,b.	(18)	BEGRENZING	KERN
		die + by ... daaghs (21-23)	zyn
		zich ... treeden (25-26)	versnoodighen
		om ... treeden (25-26)	treeden

[p. 245]

die + met ... weezen (29-30)	weezen
hun + te weederstaan (36)	weederstaan
in ... bekeeren (40-41)
OF de bagynen te bekeeren (41)	bekeeren
haar ... Godt + storten (41-43)	storten
'T welk + eenen ... wonders +
schouwen ... gedraaght (44-46)	schouwen

c,d.		CONTR.	SUBJECT	SYNT.F.
	(21-23)		die	LV
	(25-26)	eener ...godtzaaligheit		LV
	(25-26)	eener ...godtzaaligheit via
		PRO-subject van versnoodighen		BWB
	(29-30)		die	LV
	(36)	die		LV
	(40-41)	die via PRO-subject van
		aanvangende		LV
	(41-43)		haar	LV
	(44-46)		eenen yeder	LV
e.	(21-23)	‘Al dit geweld, roven en verwoesten werd gedaan door hooguit een honderdtal ongewapende schurken en een hoop hoeren en jongens van wie de Spaansgezinde partij riep dat ze door de protestanten op de been gebracht waren en door hen gehuurd waren voor acht of tien stuivers per dag.’
	(44-46)	‘Ik laat een ieder dit beoordelen of als niets vreemds of als iets wonderlijks, afhankelijk van hoe zijn oordeel uitvalt.’