Oude zinnen. Grammaticale analyse van het Nederlands tussen 1200-1700

[p. 166]

I. Oefeningen

1. In de onderstaande tekstgedeelten hebben we een aantal vormen gecursiveerd.

a. Vermeld daarbij of er sprake is van versmelting.

b. Zo ja, vermeld dan uit welke delen deze vormen zijn opgebouwd.

c. Geef van elk geval bij b de fonologische afleiding, met inbegrip van de toegepaste regels.

(1)		Ic hebbe goets so vele gestolen,
		Waer ic metter helft ghevaen (...) (K&E 570-571)
(2)		Wat sechdi, moochdi shonichs yet? (REIN 1116)
(3)		In constu niet ghemaken vroet (=duidelijk),
		Al waert mi lief, van elken worde
		Dat deen daer van den andren hoerde. (TPRI 663-665)
(4)		‘Reinaert, ghine mochtes niet ombaren
		Ghine hebt scoen: ghi moetet varen
		Uten lande in Gods ghewout
		Over berghe ende int wout,
	5	Ende terden struke ende steene.’ (REIN 2866-2870)
(5)		U dochter leghet al hier versleghen.
		God moet haerre zielen pleghen.
		Wine moghense niet langher houden
		-God moeter al ghewouden-
	5	Ende sullen onse vygelyen zinghen (REIN 427-431)

2. a. Vermeld van de gecursiveerde vormen in (6)-(7) of ze een clitic bevatten.

b. Als dat (niet) het geval is, motiveer dan waarom dat (niet) zo is.

(6)		experimentator die seghet
		die delfine tetene pleghet
		comti int water eist wijf est man
		si scorne ende etene dan
	5	ende eist dat hire noit of en adt
		si rieken bj naturen dat
		ende vp hare draghen (lees: draghen vp hare) snauele dan
		te lande (...) eist wijf of man
		ende latene ghenen visch eten
	10	hoe sijd gherieken men caent gheweten
		hen sij of si den seden
		ebben van der naturen heimelichede (GYS 2, II, 226, 10-21)
(7)		Reynaert sprac: ‘Bruun mochtijs yet?
		Of ghi honich moghet eten,
		Bi uwer trauwen laet mi weten.
		Mochtijs yet ic souts u saden.
	5	Ic saels u so vele beraden,
		Ghine atet niet met u tienen,
		Waendic u hulde daer met verdienen.’ (REIN 588-594)

[p. 167]

3. a. Spoor de versmeltingsverschijnselen op in de volgende fragmenten.

b. Vermeld daarbij uit welke delen de verbindingen waarin zulke vormen voorkomen, zijn opgebouwd.

c. Geef aan welke gevallen tot de clitics gerekend worden.

d. Noem van de clitics naamval, geslacht en getal.

(8)		Dus hevet die valsche peelgrijn
		Beworven dat dher Ysingrijn
		Al toten knien hevet verloren
		Van beeden sinen voeten voren
	5	Dat vel al gader toten claeuwen (REIN 2880-2884)
(9)		Ende daer na sullen wi alle loepen
		Na Reynaerde ende sulne vanghen,
		Ende sullen sine kele hanghen
		Sonder vonnesse, hets recht (REIN 3421-3424
(10)		Al dijn abijt vinstu weder
		Ligghen opten outaer neder (BEA 681-682)
(11)		Smargens alse die wachter blies,
		Ende Floris sach dattie dageraet op ginc,
		Doe wecte hi selve sinen camerlinc (FLOR 192-193)
(12)		Doe dedine sitten gaen
		Vaste tusschen sine beene (REIN 144-145)
(13)		Reynaerde waes lettel te bet
		Dat hi den goeden bake ghewan
		In sulker sorghen, dattene een man
		Vinc ende warpene in sinen zac (REIN 226-229)
(14)		Si worden up (=stonden op) ende ontstaken lecht.
		Doe sine daer saghen echt (=vervolgens)
		Wart hi ghewont toter doot.
		Ic hebben bracht in menegher noot,
	5	Meer dan ic ghesegghen mochte (REIN 1643-1647)
(15)		Ghi hebt ghevaen twee mordenaren.
		Ghevalt dat si u ontvaren,
		Ghi hebt u te wachtene meer
		Dan ghi noint hadt eer (REIN 3036-3039
(16)		Selve die pape van der kerke
		Brochte eenen cruusstaf,
		Die hem de coster noede gaf.
		Die coster drough eene vane
	5	Mede te stekene ende te slane (REIN 726-730)

4. a. Wijs de clitics aan in het volgende fragment.

b. Geef aan welke syntactische functie ze vervullen.

c. Vermeld van elk clitic naamval, geslacht en getal.

(17)
Daer in .i. hout (=bos) sliep .i. liebaert.
.I. muus liep over sinen baert;
Die liebart vinc die muus ter vaert
Ende woudse doden onghespaert.

[p. 168]

5

Ghenade, seit soe, soete here,

 

Vergheuet mi, in doet nemmere.

 

Die liebart dochte, het ware onnere

 

Dat musekijn te quetsen sere.

 

Oec docht hem scande, dat hijt hilde.

10

Doe liet hijt lopen daer het wilde.

 

Daer na gheuiel, dat die liebart

 

In een strec gheuanghen wart.

 

Di riep lude, hi was veruaert.

 

Doe quam daer die muus ter vart.

15

Her, seit si, al doet ment selden,

 

Ic sal v goet met goede gelden.

 

Si beet ontwee met haren becke

 

Al die bande van den strecke,

 

Waren si cleine ofte groet,

20

Ende halp den liebart vter noet. (ESO 403-422)

5. a. Geef aan waar er in de volgende fragmenten sprake is van versmolten vormen en clitics.

b. Laat zien uit welke bestanddelen deze vormen zijn opgebouwd.

c. Geef de fonologische afleiding waar van versmelting sprake is.

(18)		Dit was bedi (=daarom) ende anders niet,
		Dat hi hem allen die hi daer liet,
		Niet hadde beraden (=berokkend) al sulke pine
		Alse Brunen en Ysingrine
	5	Haddet moghen ghevallen (=lukken) (REIN 2990-2994)
(19)		‘(...) Ic bem Bruun des coninx bode.
		Die hevet ghezworen bi sinen gode,
		Ne comdi niet ten ghedinghe (...)
		Hi doet u breken ende raden (...)’ (REIN 525-531)
(20)		Ic soude te hove sijn ghegaen,
		Al haddet ghi mi niet gheraden (REIN 554-555)
(21)		Beede u kindre ende u wijf
		Sullen verliesen haer lijf
		Lachterlike al sonder waen.
		Ghine moghet selve niet ontgaen (REIN 1381-1384)
(22)		Al dincket u goet die honichraten,
		Etet te zeden ende te maten,
		Dat ghi u selven niet verdervet (REIN 665-667)4.

6. Walewein moet voor de eigenaar van het zwaard met de twee ringen een jonkvrouwe uit een kasteel in Indië gaan halen. Vroeg in de morgen vertrekt hij.

(23)
Doe nam hi in sijn gheleide (=tot zijn beschermers)
Gode ende sire moeder beide,
Ende hi reet wech metter tale
Uten castele ende uter sale
Ende voeret swaert metten tween ringhen.

[p. 169]

 

God late hem sijn ghelof vulbringhen!

 

Ter selver strate reet hi nedere

 

Daer hi up quam ende keerde wedere

 

Ter passage daer hi was comen.

10

Mettien hevet Walewein vernomen

 

Twater vor hem ghehebbet (=tot eb geworden) wel.

 

Sijn paert was dapper ende snel

 

Ende vlooch ghelijc enen voghele;

 

Der Walewein hilt bi den toghele,

15

Tes hi quam uptie marine (=de kust).

 

Sine herte was in groter pine,

 

Waerwaert hi hem mach bewinden (=wenden),

 

Dat hi die joncvrouwe mochte vinden;

 

Dat was meest dat hem verwach (=zorgen baarde).

20

Doe dochtem dat hi voer hem sach

 

Enen wech ter rechter hant;

 

Dien sal hi varen ende laten tsant

 

Achter hem bliven entie see.

 

Twalef milen ofte mee

25

Reet hi weghes bindien daghe... (WAL 3649-3674)

a. Los van de gecursiveerde elementen de eventuele versmolten en clitische verbindingen op.

b. Noem van de gecursiveerde vormen naamval, geslacht en getal.

c. Geef met betrekking tot de naamval aan door welk element de naamval wordt toegekend.

7. Geef aan of het R-clitic in de onderstaande fragmenten met een voorzetsel verbonden is tot een voornaamwoordelijk bijwoord, dan wel of het van andere aard is.

(24)		Doe quamen tes sconinx hove
		Alle die diere, groet ende cleene,
		Sonder vos Reynaert alleene.
		Hi hadde te hove so vele mesdaen
	5	Dat hire niet dorste gaen:
		Die hem besculdich kent, ontsiet! (REIN 48-53)
(25)		Ic hadse (se=de worst) bi miere list ghewonnen
		Daer ic bi nachte quam gheronnen
		Omme bejach in eene molen.
		Daer ic die worst in hadde ghestolen
	5	Eenen slapenden molenman.
		Hadder Cortoys yewet an,
		Dan was bi niemene dan bi mi (REIN 117-123)
(26)		Martinet riep: Ha ha! God danc!
		Ter goeder tijt heeft nu ghestaen
		Mijn strec: ic hebber met ghevaen
		Den hoenredief na minen wane (REIN 1128-1131)

[p. 170]

(27)	Al haddi thoeft ute brocht,
	Eer hi die voete conde ghewinnen,
	Blever alle die claeuwen binnen
	Ende sine twee hanscoen beede (REIN 748-751)
(28)	Sint (=Vervolgens) dedic hem meerren scamp
	Upt ijs, daer icken leerde visschen,
	Daer hi niet ne conste ontwisschen.
	Hi ontfincker meneghen slach (REIN 1504-1507)
(29)	Beweeg ick maer een' voet om maer een voet te nadren
	Gij gaet' er sess te rugg, en stolt in all mijn' adren
	Gelijck een quackelvorst mijn onlanx vlietend bloed,
	En doyt' er 'tleven in strax met een' nieuwen gloed [..].
	(GEDI II, 170, 29-32)

8. a. Teken op basis van de herschrijfregels uit hoofdstuk 3 de dieptestructuur van de bijzin in (30) en geef de syntactische en fonologische afleiding.

b. Doe hetzelfde met het gecursiveerde gedeelte in (31).

(30)	Ic soude u segghen twi ende hoe,
	Woudire mi geraden toe (TPRI 463-464)
(31)	Ghenade, seit soe, soete here,
	Vergheuet mi, in doet nemmere. (ESO 407-408)