Van Aiol tot de Zwaanridder. Personages uit de middeleeuwse verhaalkunst en hun voortleven in literatuur, theater en beeldende kunst

[p. 177]

Hengest & Horsa

zijn twee broers die de Saksische invasie in Engeland omstreeks het midden van de 5e eeuw zouden hebben geleid. Hun geschiedenis wordt uitvoerig verhaald door Galfredus van Monmouth in zijn Historia regum Brittanniae (Geschiedenis van dekoningen van Brittannië, ca. 1136).

Volgens Galfredus waren Hengest en Horsa de aanvoerders van een groep mannen die in drie grote schepen in Kent zijn geland ten tijde van de regering van koning Vortigern. Zij verklaren dat zij door het lot zijn aangewezen om hun vaderland Saksen te verlaten wegens dreigende overbevolking en zij bieden de koning hun diensten aan. Bij de verdediging van het land tegen de Pieten maken zij zich verdienstelijk. Als beloning vraagt Hengest om een stuk land, zo groot als door een stierchuid kan worden begrensd. De koning staat dit toe, waarop Hengest uit een huid een zo dunne reep snijdt dat hij daarmee een aanzienlijk terrein weet af te bakenen. Hij bouwt daarop een kasteel, laat zijn familie overkomen en nodigt de koning uit voor een bezoek. Deze raakt onder de indruk van de schoonheid van Hengests dochter Ronwen en vraagt haar ten huwelijk. Hengest krijgt in ruil daarvoor het hertogdom Kent.

Wanneer echter steeds meer Saksen naar Engeland oversteken, ontstaan er spanningen en komt het tot vier veldslagen. Tijdens de tweede veldslag doden Horsa en Catigern, een zoon uit een eerder huwelijk van Vortigern, elkaar. Dan grijpt een andere zoon van Vortigern de macht, waarop de Saksen het land moeten verlaten. Ronwen vergiftigt deze opstandige zoon echter en Hengest kan terugkeren.

Galfredus van Monmouth is de bron voor latere dichters, zoals Wace, die dit verhaal opneemt in zijn in 1155 voltooide Roman de »Brut, evenals Layamon in zijn omstreeks 1200 geschreven Middelengelse rijmkroniek Brut. Tenslotte is het verhaal van Hengest en Horsa ook in de Spiegel historiael van Jacob van Maerlant terechtgekomen. Dezelfde geschiedenis is al enkele eeuwen voor Galfredus verteld door Beda Venerabilis (673-735) in zijn Historia ecclesiastica gentis Anglorum (Kerkelijke geschiedenis van het Engelse volk), al is zijn verslag veel korter en zijn oordeel over de heidense Saksen veel negatiever. Beda dateert de aankomst van Hengest en Horsa in het jaar 449.

In The Fight at Finnsburg, een Oudengels heldenlied waarvan slechts een fragment bewaard is gebleven, wordt een strijd beschreven waarbij ook Hengest betrokken is, hier als Deense krijger die vecht tegen de Friezen onder hun leider Finn. Uit deze scène wordt evenwel niet duidelijk waar het eigenlijk om gaat. Dat is wel het geval in een passage in het Oudengelse epos »Beowulf, waar verteld wordt dat tijdens een feestelijke bijeenkomst een zanger een lied voordraagt over de strijd tussen Denen en Friezen. Hieruit blijkt het volgende: de Friezen onder Finn en de Juten zijn bondgenoten, de Fries Finn is getrouwd met een Deense prinses, maar Juten en Denen zijn vijanden. In de burcht van Finn wordt nu zonder dat Finn erbij betrokken is de Deense aanvoerder Hnaef door de Juten vermoord. Hengest wordt zijn opvolger en wreekt zijn voorganger door Finn te doden, die weliswaar niets had gedaan, maar als gastheer verantwoordelijk was voor de veiligheid van zijn gasten.

Hoewel de namen Hengest en Horsa al sinds de 7e eeuw met de Saksische invasie van Engeland worden verbonden, is het niet zeker dat zij werkelijk leiders zijn geweest van de Germaanse stammen die omstreeks 450 naar Engeland zijn overgestoken. Die invasie schijnt namelijk al veel eerder op gang te zijn gekomen. Ook is het niet zeker dat het om Saksen gaat, tenzij deze benaming ook voor andere stammen werd gebruikt. In Kent hebben zich in die periode met zekerheid Juten gevestigd, die overigens in de beide epische bronnen als bondgenoten van de Friezen ge-

[p. 178]

noemd worden. Hengest geldt daar echter als een Deense aanvoerder. Tenslotte heeft men ook verondersteld dat het hier gaat om een mythisch broederpaar, tot welke interpretatie uiteraard de namen Hengest en Horsa, Hengst en Paard, aanleiding hebben gegeven.

In de historische roman Het zwaard, de zee en het valse hart, een sage (1966) van Theun de Vries, waarin Hengest en Horsa als Friese hertogen optreden, wordt de vestiging van Germaanse stammen in Engeland vanuit het perspectief van een van de mannen van Hengest beschreven.

n.th.j. voorwinden

editie: Thorpe 1966.