Logo DBNL
Natuurlyke historie van Holland. Deel 4 (1769-1805)

Natuurlyke historie van Holland. Deel 4

(1769-1805)–J. le Francq van Berkhey–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

+Derde hoofdstuk.
Over de Volkseigen benaamingen der uitwendige deelen van een Paard, met de daar toe gebruikelyke Konstwoorden; en verder over de vereischten van een goed Hollandsch Paard, benevens de kentekenen van den ouderdom der Paarden.

+Om de aangeduide benaamingen en konstwoorden behoorelyk te verklaaren, hebben wy 't dienstig geagt eene Kunstplaat te vervaardigen, in welke een recht en volmaakt Hollandsch Paard afgebeeld is, met aanwyzing van alle deszelfs uitwendige deelen. In verscheiden Boeken vind men iets dergelyks: doch 't is ons voorgekoomen, dat de Schryvers, hoe kundig ze anders ook mogen zyn, ons egter elendige figuuren van een Paard gegeeven hebben: zelfs is de aftekening van den beroemden de buffon en d'aubenton vry gemeentjes. Maar hier over heeft men zich niet zeer te verwonderen, als men slegts nagaat, dat het wel tekenen van een Paard, in zyne vereischte evenredigheid, ruim zo moeielyk valt, als dat van een welgeschaapen Mensch. Dit erkennen alle Konstschilders en Tekenaars, en zy, die konsttafereeien verzamelen, weeten zeer wel, wat moeite het in heeft, goe-

de +Paardenschilderyen te erlangen; daar 'er, onder een ontelbaar getal van Paardenschilders, slegts één bamboots, één wouwerman, en boven allen één paulus potter geweest is, die volmaakt goede Paarden schilderden; welke laatste inzonderheid uitmuntte in het tekenen van onze Hollandsche Paarden; gelyk 's Mans tafereelen, en eigen geëtste printen, overvloedig getuigen. Zulks heeft ons, ons eigen vermogen wantrouwende, en wel weetende, dat men niet gewisser nog beter eene karakterizeerende afbeelding van een Hollandsch Paard kon vinden, bewoogen, om één van de beste voorbeelden diens beroemden Schilders op te spooren; en het zelve, door het keurige graveerstift van den braaven Amsterdamschen Meester reinier vinkeles, te laaten navolgen. De orgineele Schildery, hier toe gebezigd, waar mede ik de gemaakte aftekening vergeleeken en overeenkomstig bevonden heb, berust thans by den edelmoedigen Moecenas van konsten en weetenschappen, den W. Ed. Heer joh. goll, van frankenstein, den welken wy hier mede, voor den toegang tot deszelfs welgestoffeerde en luisterryke konstkamer nogmaals openlyk dankzeggen.

Wat nu deeze onze Plaat zelve betreft; zy vertoont een vier- a vyfjaarig welgemaakt Hollandsch Paard, staande in eene brieschende en leevendige gestalte. Het is 'er een van die soort, die zwartagtig naar het marmeragtige castanje bruin hellen; en tekent zeer naauwkeurig een fyn, welgemaakt,

+Hollandsch Chaise-paard, vetjes rond en glad, in alles wel geproportioneerd. Onder de Paarden, in het Paardenboekje van tempeest, vind men ook wel byzonder een Duitsch en een Vriesch Paard: doch de tekening is meer naar de fantaisie, dan naar de natuur; des men die afbeelding, welke vry lomp is, niet voor goed hebbe te houden. Ondertusschen komt het ons, uit vergelyking van veele goede oude Hollandsche tekeningen, voor, dat de paarden van dit land oudtyds nog vry wat grover waren, dan de Hedendaagsche; althans alle die van de Zestiende Eeuw komen, zwaar en vol van maanen getekend, voor, enz. Onze thans afgegeeven Plaat, waar van wy de verklaaring zo terstond zullen laaten volgen, zal den Liefhebberen, zo wy vertrouwen, beter voldoen.

Naar de aangenomen verdeeling der Paardenkenners, verdeelt men de gebruikelyke kunstnaamen, wegens een Paard, gewoonlyk in deezervoegen.

De eersten raaken het Voorstel, waar onder +men brengt, het Hoofd, den Hals, de Schouders, de Borst en de voorste Pooten. De tweeden zyn de betrekkelyk tot het Middelstel, het Lyf, of den Koffer; behelzende, de Ruggestreng, de Ruggezyden, den Rug zelven, de lange en korte Ribben, den Buik, de Flanken, en in de Ruinen of Hengsten de Koker, gelyk in de Merrien de Prammen. En de derde of laatste afdeeling behoort het Agterstel, waar toe men betrekt, het Kruis, de Heupen, den Staart, de Billen, de Smeerschyf, de Dyen, de

+Waaien en verdere deelen der Agterpooten. Wy hebben alle deeze partyen in onze Plaat, volgens een Alphabetische orde, met vier onderscheiden Lettertekeningen aangeweezen. In de eerste afdeeling, die wy als tweeledig gesplitst hebben, gebruiken wy eerst de Romeinsche Kapitaale Letters A, B, C; en vervolgens de Cursyve Drukletters a, b, c. Ter aanwyzinge van 't geen onder de tweede afdeeling behoort, bedienen wy ons van de Italiaansche Schryf- of Trek-letters A, B, C; en met opzicht tot de derde afdeeling hebben wy de Duitsche Drukletters a, b, c, gebezigd. Door deeze onderscheiding valt het gemaklyk ieder afdeeling byzonder na te gaan; en om dit gemak te meer te bevorderen, dagten wy het dienstig, de eerste afdeeling tweeledig te splitsen. Bespeurende dat derzelver deelen buiten het Alphabet zouden loopen, vonden wy het duidelykheidshalve geraaden, in stede van eene dubbele Lettertekening, of doorloopende Cyffers te gebruiken, een tweeërlei Alphabet te neemen. Ingevalle hier van zyn de deelen van het Hoofd met Romeinsch Kapitaal, en overige partyen van het Voorstel met Curcyfse Letters getekend: ten eindde dus alles, zo naauwkeurig als de Plaat het toelaat, onderscheiden aan te wyzen.

Het hoofd, of het eerste gedeelte van het voorstel.

A. Het Voorhoofd, 't welk de Vriezen, ten platten Lande, noemen de Voorholle; waar

  +door men verstaat dat vlakke gedeelte van het Hoofd, 't welk zig, van tusschen de Ooren, van de Toupet af, tot aan de Oogen, vertoont. De Hollanders noemen dit gedeelte, de Kol; die, zoo ze, gelyk dit in veele Paarden plaats heeft, voor een cieraad gehouden zal worden, aldaar, met eene witte plek, als eene streep, tot aan den Neus nederloope. In dit geval heet zulk een Paard een Bles; zoo het eene enkele vlek is, die rondagtig op de Kol staat, dan is het een Starre-Kol, eene Star voor den kop. Deeze Kol is wyders de plaats, daar de Vilders de Paarden kollen of doodslaan.
B. De Toupet, in 't Vrieschboersch de Moantop, is een bosch hair, dat van tusschen de Ooren over de Kol, of het Voorhoofd, tot over de Gogen nederhangt.
C. De Ooren, in 't Vriesch de AEeren, ter wederzyden van de Kol, rechtstandig aan 't begin van den Nek geplaatst.
D. De Slaap, in 't Vriesch de Sliep, van 't Hoofd, onder de Ooren, aan de vereeniging der kaaken.
E. De Oogkuilen, in 't Vriesch de Koulen boppe de AEegen, even agterwaards, aan en omtrent de Oogen; dezelven zyn in magere Paarden altoos zeer zigtbaar.
F. De Oogen, in 't Vriesch de AEegen. Dee-

  +zen zyn in alle Paarden zwaar en hairig van oogleden, van waar ze zig in het ongeworpen Veulen reeds sterk vertoonen. Ten aanzien van de oogen neemt men in agt, of zy schellig, of het maanoogen, of hoornoogen zyn. Een goed Paarden-oog moet altyd helder glanzig weezen, en den Iris, of den Regenboog doen zien, zoo dat het spiegele.
G. De Sinus Frontalis, of de Snotklieren, de kaakklieren, ook de vyverklieren die meer na de kaak zitten aan de insertie der masseter, of groote kaakspier, en die met zyne vaten op de Snotvaten werkt.
H. De Boven-kaak, in 't Vriesch de Boppe-kaak, die aan het Voorhoofd vast is, en in de beweegelyke Boven-lip eindigt.
I. De Boven-lip, in 't Vriesch de Boppe-lip, die onder aan somwylen borstelige hairtjes heeft.
K. Het Neusgat, in 't Vriesch het Noosgat, dat, wanneer het eenigzins inwendig roodagtig is, byzonder in bruine Paarden en Hengsten, voor een teken van een moedig en schoon beest gehouden word.
L. De Bovenlip, of de Grasschraaper.
M. De Onder-kaak, die beweegbaar is; en daar aan
N. De Kin, die men rekent van de opening des monds af tot aan het einde der Onderlip, of eigentlyk de Gebitplaats.

+O. De Onderkin, veelal hangende, dog zig vrywillig beweegende.
P. De Baard, in 't Vriesch de Burd, die aan de Onderlip vast groeit met borstelige hairen, en, zoo ze dik is, voor een goed teken van een taai Paard tot de harddraavery gehouden word.
Q. Het Gebit, in 't Vriesch het Gebyt, de Tosken, dat uit verscheiden Tanden en Kiezen bestaat.

Het tweede gedeelte van het voorstel.

aa. De Hals, flaauw halvemaanswyze, loopt, of word gerekend, van de Schoft af tot aan de Ooren. Men benoemt met den naam van
bb. Nek, dat gedeelte van den Hals, 't welk van tusschen agter de Ooren loopt tot boven de Zadelschoft. Zoo deeze Nek dik is, en aan de eene zyde overhangt, noemt men dien een Spekhals. Aan den Nek hangen
cc. De Maanen, in 't Vriesch de Moanen. Deezen zyn lange hairen, die, van den Nek af tot aan de Schoft, langs den Hals golvend nederhangen. Men onderscheid de Paarden veelal naar de kleur deezer Maanen.
d. Het voorste gedeelte van den Hals, dat men van onder de onderste kaak tot aan de Borst rekent, en daar toe behoort ook

+e. De Strot, in 't Vriesch de Stroat, die byzonder van tusschen de Onderkaak oorspronglyk is.
f. De Schoft, eigentlyk dat gedeelte, dat aan het einde der Maanen, en het begin der Ruggestreng, geplaatst is.
g. De Schouders beginnen beneden de Schoft, daar de Scapulae of Schouderbladen hunne beweeging toonen, en eindigen ter plaatse, daar het lid der Voorpooten, met het hoofd van de Bovenschenkel van den Voorpoot, in het Schouderblad in gewrigt is.
h. De Borst, het gedeelte dat, tusschen de beide Voorpooten, door dikke Spieren vereenigd is; het welk in de gestalte van een Paard, zig recht van vooren toonende, van onder den Hals tot aan den Buik loopt; en zig op zyde, dikgevleeschd, tot aan het eerste Bovenbeen, of de pyp van den Voorpoot, by uitstek kennelyk vertoont.
i. De Arm, of het Dikbeen van den Voorpoot, in 't Vriesch de aeerm, of het tjoek fen 't bien, beginnende aan het Schouderblad, en eindigende in de groeven van de knieschyf. Hier in ligt zeer zigtbaar de Vena Subclavia, of groote Arm-ader, waar uit men met nut het Paard aderlaat.
k. De Elleboog van den Voorpoot, in 't Vriesch de Elboag, bestaande uit een been, dat de beweeging van den Bovenarm des Poots bevordert: dezelve loopt

  +van de Knie, tot Onder en aan het Armbeen.
l. De Zwielwrat, in 't Vriesch 't hoorntje binnen van 't bien, of de Castanje, eene soort van verhard eelt, dat alle Paarden, binnenwaards, aan de Bovenschenkelen der Voor- en Agterpooten hebben.
m. De Knie, welke, gelyk in alle andere dieren, uit de binnengewrigtbeenderen bestaat, en met eensterke pees aan de Knieschyf op- en nederwaards verknogt is.
n. De Pyp, het been, dat uit de Knieschyf, nederwaards, eindigt by het gewrigt, dat men noemt
o. Den Kogel, in 't Vriesch de Kaeet, dat is het gewrigt, het welk de rust van het Pypbeen ontfangt, en daar mede op de koot rust. Agter deezen Kogel is, aan de binnenzyde, een taai peezig gestel, dat men den Vetrok heet, en 't welk eindigt in een Wrat, die 'er door bedekt word: deezen noemt men
p. De Vetlok, in 't Vriesch de Vyterlokken, die dHat gedeelte draagt, waar uit een bosch hair agter aan de hiel der Paarden groeit; dat in veele Hollandsche en Vriesche Paarden zwaarder is, dan in eenigen uit andere Gewesten.
q. De Koot, het zelfde als de Kogel, of eigenlyk dat gedeelte, dat tusschen het onderste van den Kogel en het bovenste van den Hoef, dat men de Kroon noemt, is.

+r. De Kroon, het oppergedeelte van den Hoorn, alwaar dezelve met een rand van hard kort stekelig hair bezet is, waarmede de huid van het Paard zig als in den Hoorn verliest.
s. De Voet, of eigentlyk de Hoorn, die dat gedeelte bevat, 't welk als de Schoe van 't Paard uitmaakt, en hierom ook, wanneer het by doode Paarden afgepeld is, de Schoe genaamd word. Men wil dat de Hollandsche Paarden deezen Hoorn breeder en platter hebben, dan die van andere Landen. De Kenners verdeelen deezen Hoef in den gemelden Hoorn, en in
tttt. De Kwartieren, verstaande door de laatsten die deelen, welken, ter wederzyden den onderkant van den Hoorn, en dus, in de binnen- en buitenzyde, den Hoef, waar tegen het Hoefyzer genageld word, uitmaaken.
u. De Verzenen, of Veerzenen, in 't Vriesch de Hiel, de twee agterste deelen van den Voet, boven de Kwartieren. Zie in onze Figuur den opgeligten Agtervoet.
v. In de binnenzyde van den Voet, of de voornoemde Kwartieren, komen ons voor, de Vork, de Zool, en de Klemvoet; doch deezen zyn in onze Figuur niet te zien; maar wel in Plaat II.
  De Vork is dat weeke gedeelte, 't welk zig onderin het holle van den Hoef of den Voet, ter wederzyde van

  +den Hoorn aan de Verzenen bevind, en 't welk, by 't beslaan der Paarden, door de Smits hol word by gestoken.
  De Zool is een eeltig hoornagtig uitstek in de holligheden der Vork gelegen; dat de Smits met het beslaan puntig bysteeken.
  En de Klemvoet is een cartilagineus of sponzig been, onder de Zool gelegen, en eigentlyk het binnenbeen van den Hoef, 't welk in een uitwendig niet zigtbaar hard vlies beslooten ligt. Men noemt dit ook het Leeven; 't welk de Smids zorgvuldig myden, om het door 't beslaan of vernagelen niet te kwetsen.

Alle deeze deelen nu saamgenoomen behooren tot het voorstel van een Paard; zoo egter dat het gezegde, wegens den Voet of Hoef, zoo wel tot de Agter-als Voorpooten betrekkelyk zy; waarom wy de tekenletters daar insgelyks geplaatst hebben.

Het lyf, de koffer, of het middelstel.

A. De Ruggestreng, in 't Vriesch de Rég, loopt, van het ondergedeelte der Maanen, van de Schoft af, tot aan het kruis of de kneep der Billen op den Rug; en hier op heeft men de afhellende
BB. Ruggezyden, of Lendenen, of die afhellingen, welken zig in alle Paarden zeer

  +kennelyk, van het puntige uitstek der Schoft, de eigentlyke Haam- of Zadelplaats, nedervlyen, en op de uitstekken der Wervelen rusten.
C. De plaats daar de Ribben zig bevinden, en rondagtig uitloopen. Men verdeeltze in lange en korte Ribben. De langen zyn voor, en spannen, met haare peezen en kraakbeenen het Lichaam tot aan het Borstbeen, onder den Buik, tusschen de Voorpooten. De korten loopen, van over het midden van 't lyf, allengs korter, tot omtrent agter aan de Dyen; doch ze laaten den Buik van onderen vry; 't welk men in magere Paarden ten duidelykste gewaar word.
D. De Buik, in 't Vriesch de Bouk, gewoonlyk gerekend van agter de Voorpooten, tot aan de Teeldeelen tusschen de Agterpooten; doch eigentlyk begint de Buik aan de lange Ribben. In deszelfs voorste gedeelte, dat uitwendig hard is, liggen de Edele Levenspartyen, het Hart en de Longen: en in 't agterste gedeelte, dat uitwendig week is, onthouden zig de Maag, de Milt, de Lever, de Ingewanden, enz. Dit laatste gedeelte noemt men
E. Den Onderbuik, en ook wel den Smeerbuik, om dat de Paarden hier aan de Lassen of Liezen een smeerig zweet afgeeven. Wyders word het geheele Buikgestel ook bepaaldlyk de Koffer ge-

  heeten, +naar de gelykheid van eene ronde Koffer of een Valies, ontleend van de benaaming der Franschen, Coffre. Onder aan den Buik, tusschen de Agterpooten hebben de Merrien hunne Prammen, twee in getal; de Hengsten aldaar hunne Teeldeelen, en de Ruinen derzelver overschot, 't welk men de Koker, de Schagt, de Roede, enz. noemt. Langs den Buik loopt, van de Voorpooten naar agteren,
F. De Spoor-ader, in 't Vriesch de Spoor-ier, die zig in alle Paarden kennelyk vertoont, en dus genoemd word, om dat ze op de hoogte van den spoorslag ligt.
GG. De Flanken, in 't Vriesch de Link, of de agterste zyden van den Buik, die zig van de laatste groote Ribben af, tot aan de Smeerschyf, of wel de Liezen, uitstrekken. De Flanken zyn eigentlyk de zyden van het Paard, agterwaards.

Het agterstel.

a. Het Kruis, het vlakke, dog in 't midden inwellende gedeelte, dat het bovenste agter gedeelte van een Paard vormt, waar over de staartriem der tuigen en zadels, vlak in 't midden, geleid word: het zelve begint daar de agterste Ribben eindigen, en eindigt aan den Stuit. Het is bepaaldlyk dat gedeelte, het welk het Bekken en de Heupbeenderen bevat; en uit zyne Wervelen in den Staart eindigt.

b. De Staart, in 't Vriesch de Sturt, neemt zyn begin tusschen de Billen, op het bovengedeelte van 't Kruis, boven den Aars. Hy is aldaar rond en glad van onderen, en loopt boven in lange hairen uit. Men noemt dit begin by a aangestipt, den Wortel van den Staart, en het overige gedeelte heet eigentlyk de Staart. Dezelve bestaat, gelyk men weet uit lange cierlyk nederhangende hairen; en word somtyds afgekapt, 't welk gelegenheid geeft om de Paarden ia. Kort- en Lang staarten te onderscheiden.
c. De Billen rekent men te loopen van boven uit de welling van 't Kruis, tot aan het eerste gewrikt van de Agterpooten; en zyn die ronde en vleeschige gedeelten, welke de fraaiheid van een goed agterstel uitmaaken.
d. De Heupen zyn, aan de beiden zyden van het Kruis, in vette Paarden onder de Billen, bedekt, doch in magerder, mitsgaders in de beweeging der Paarden, vertoonen ze zig duidelyk. Derzelver plaats is van de gewrigthegting van het Kruis, of het Bekken, voorwaards naar de Smeerschyf.
e. De Smeerschyf, in 't Vriesch de Smoarschyf, het gespierde gedeelte, dat het gewrigt beneden de Heup bedekt, en zeer kennelyk in den gang der Paarden, tegen de Flanken of zyden van den Buik, voorwaards beweegt.
f. De Dyen, in 't Vriesch het tjoek fen 't bien,

  +beginnen aan het gewrigt, daar de Billen eindigen, en loopen tot aan de gewrigtsbuiging der Agterpooten, aan dat gedeelte dat men de Waai noemt; alwaar de Spieren der Dyen peezig worden. Het Dyebeen is enkeld, en men noemt, het ook de Pyp.
g. De Waai, het gewrigt of de elleboog in den Agterpoot agterwaards, dat in de knie voorwaards is, en dus eigentlyk de Elleboogknok: men noemt het egter de Waai, doch waarom weet ik niet.
h. De Knok van de Waai, gemeenlyk de Hak genoemd.
i. De Spatader, in 't Vriesch de Spat-ier, die Ader, welke onder en langs voorby de Waai loopt, waarop de kenners naauwkeurig letten, om dat de Paarden 'er veele gebreken aan hebben.
h. De Zwielwrat aan de Agter- gelyk aan de Voorpooten, als reeds gezegd is.

+Met deeze benaamingen worden, zoo wel by de Vriezen als Hollanders, de uitwendige deelen der Paarden onderscheiden. Wy hebben ons in derzelver opgave tot de algemeen gebruikelyken bepaald, en zullen de verdere naamverleidingen, welken hier of daar mogten voorkomen, by gelegenheid, als zulk pas geeft, vervolgens nog wel aantekenen; en ons nu voorts verledigen, om het oog te vestigen op het gebruik, waar toe deeze benaamingen wel inzonderheid geschikt zyn. Zy dienen naamlyk grootlyks,

+ter aanduidinge van de volmaaktheid of de onvolmaaktheid van een Paard, en zyn als zoo veele kunstwoorden der Paardenkenners, wanneer zy van de evenredigheid der gestalte van een Paard spreeken.

Het lust ons tegenwoordig op dit stuk wat bepaalder staan te blyven; te meer daar 'er zeer weinige Schryvers gevonden worden, die 't 'er op toegelegd hebben, om dit in een goede orde te verhandelen; en wy, gelyk in alle onderwerpen, die tot onze Natuurlyke Historie behooren, welken van een weezenlyk nut voor de Natie kunnen zyn, nimmer zuinig willen weezen, om 'er het algemeen mede te dienen. Dan vooraf moeten wy hier melden, dat wy daar omtrent niemand meerder te danken hebben, dan den kundigen Vrieschen Heer reinier fontein; van wegens zyne bondige en proefondervindelyke vertaaling van de Werken van bourgelat en vitet in onze Moederspraak. 's Mans arbeid, hier aan besteed, is my zoo gewigtig voorgekomen, dat ik opentlyk belyde, my in dit geval meerendeels daar van te zullen bedienen; met vergelyking van de Hollandsche Paardenkunde, en inmenging van myne eigen ondervinding; zonder my, aan de eene of andere zyde, schuldig te maaken, aan eene slaafsche naschryving of eene roeklooze eigendunkelyke waanwysheid. By deeze myne ontvouwing van dit onderwerp, zal zig ook, naar 't my voorkomt, zeer wel vlyen eene Konstplaat, nopens de proportie van een Paard, die myne Boekhandelaaas juist rechttydig



illustratieuitvergroten

+bezitten. 't Zou wel kunnen zyn, dat eenige dezelve, mogelyk uit vooroordeel, wat al te sterk meetkundig mogten vinden; doch zy zal, zoo men 't in den opgemelden zin begrypt, denk ik, als eene toegifte in deeze Natuurlyke Historie der Paarden niet kwaalyk passen.

+Om hier in ordentelyk vooraf voort te gaan, zullen wy, de bovengemelde afdeeling volgende, een aanvang maaken met de vereischten van het Hoofd van een Paard. In Vrankryk, houd men, volgens bourgelat, veelal een klein Hoofd voor het fraaiste; dog in Holland is men van gedagte, dat een al te klein Hoofd zoo fraai niet is, als een fyn spitsagtig Hoofd, 't welk schier rechtstandig tegen den Hals instaat. De smaak onzer Natie is, het Paard, zoo als zy 't noemen, op het Gebit te ryden, dat is, dat ze het Hoofd, in 't mennen, als tegen den Hals intrekken, en de Paarden aan die houding gewoon maaken. Een al te vleeschig Hoofd ziet men voor lomp aan, en onze Boeren noemen zulke Hoofden Ossenkoppen; als het Neusbeen krom loopt, noemen zy ze Ramskoppen; en zoo het al te scherp en spits is, bestempelen zy de Paarden met den naam van Haazewinden: en dus worden alle deeze drie byzonderheden door de Hollanders gewraakt. Men houd het Hoofd voor welgevormd, als de Star of het Voorhoofd niet te breed noch te smal is, maar, in evenredigheid tot de overige deelen van het Paard, rondagtig plat. Het Hoofd moet geene diepe Oogkuilen, noch knokagtige uitstekken

+hebben. De Oogen ziet men gaarne groot en bol, helder, niet hoornagtig, en met schoone wenkbraauwen, egter niet met zwaare Oogleden, maar met zulken die glad gespannen staan en zig leevendig beweegen; ook wil men dat men de Traangeuten of Klieren weinig kunne zien. De Neusgaten moeten gespannen staan; en het Neusbeen, tusschen derzelver ruimte rechtstandig tot tusschen de Oogen doorloopen: ook is het een goed teken als men het roode binnendeel van den Neus by het ademhaalen zien kan. Men eischt dat de Lip proper en rond nederglooije, niet lelagtig hange nog te breed zy; ook wraakt men het hangen van de Onderlip, als iets dat aan oude Paarden eigen is. De Mondspieren behooren sterk en vast te zyn, en den Mond, niet te diep ingesneeden, wel te sluiten. Voorts moeten de laagen in den Mond niet te week noch te hoog, maar vleeschig en hard op de kaaken zyn: en de kaaken niet plat, doch ook niet te rond, weezen; zoo dat ze glad en proper, naar het einde van den Snuit of den Mond, toeloopen: vooral mogen ze niet naar den Hals uitsteeken; maar moeten aldaar byzonder welgeplaatst zyn, zoo dat ze als tegen den krop van den Hals aandringen, en zig nogthans niet knokkig maar vleeschig vertoonen. Wat wyders de Ooren betreft, de Liefhebbers vorderen, dat dezelven niet te lang noch te kort zyn, maar aan de proportie van het Hoofd en den Hals beantwoorden; recht op staan, en spitsrond toeloopen. De Lepels mogen niet gaapen, noch slap han-

gen; +dit noemen onze Landslieden Oor-aaren, Hang-ooren, of Varkens-ooren. Indien de Ooren een klein weinigje naar vooren buitenwaards overhangen, is het des te fraaier; al te recht op, zyn Steilooren. De opening der Lepels moet meer voorwaards dan agterwaars staan, en de koker der Ooren mag niet dik zyn. De Hairen behooren glad, en niet geeltoppig, te weezen. Liefst heeft men dat de afstand der Ooren niet breed, maar als door de Toupet verbonden is; van waar men wel eens de konst te baat neemt, om dezelven, door inkorting van de huid, sterker te doen staan: 't welk men ontdekt aan den Naad, waar van het Lidteken altoos overblyft. Men noemt de Ooren stoute Ooren, als zy, rechtovereinde staande, elkander raaken kunnen. Bourgelat heet dit schoon; doch veele Hollandsche Liefhebbers verkiezen de Ooren zoo digt niet aan elkander; dit maakt de kruin te smal, en geeft weinig staatsie aan het Hoofdstel: egter beminnen zy rechtopstaande en stout voorwaards beweegende Ooren. In sommige Gewesten kort men de Ooren der Paarden; dan by ons houd men dit voor mismaakt. Verder dient de beweeging der Ooren leevendig te zyn, en niet zoo onregelmaatig, dat het eene Oor zig meer beweege dan het andere. Eene al te sterke en dikwils agterwaards draaijing der Oorlepels, is by veelen een teken van slaan en schoppen; en dit gebrek noemt men Kitteloorigheid. Daar benevens wil men de Toupet vooral niet ruig noch wildhairig hebben; dezelve

+moet glad voorwaards nederhangen, en niet met de Maanen verward zyn. Eindelyk word 'er, tot de gesteldheid van een goed Paardenhoofd, wel byzonder vereischt een goed gebit; bestaande in goede gezonde Tanden en Kiezen, die door geen Haaktanden of uitwassen en uitstekken als anderzints onregelmaatig zyn: bovenal begeert men, dat de Tanden vlak op een sluiten, en dat ze geenzins overbyten, 't welk plaats heeft, als de een over den anderen uitsteekt; waar door het gebit misvormd word; en even zoo is men 'er zeer tegen, dat de Kiezen ongelyke Kroonen hebben, enz.

+Met deeze optelling van de voornaamste byzonderheden, die tot een goed en welgeschaapen Paardshoofd, na den Hollandschen smaak, behooren, zouden wy, in dit opzicht, kunnen volstaan; maar, nadien 'er by uitstek op het laatste gedeelte, te weeten de Tanden, gelet word, om de deugd en den ouderdom van een Paard te kennen, en deeze tekenen onder onze Paardenkenners bovenal in aanmerking komen, zoo heb ik beslooten dit afzonderlyk wat duidelyker te verhandelen. Ik heb zulks te meer dienstig geagt, om dat 'er zeer veele Liefhebbers en Heeren zyn, die, schoon zy zeer goede en zelfs de fraaiste Paarden hebben, zig bykans geen of zeer weinig begrip schynen te kunnen vormen van de gesteldheid en de wisseling der Tanden in een Paard. Voeg hier by, dat 'er, zoo in de Natuur- als eigentlyke Paardenkundige Verhandelingen, zeer slegte Figuuren van gevonden worden. Al-

thans +die in het Werkje van den Heer oebschelwitz, getrokken uit le parfait Marechal, zyn allerelendigst, en gelyken veel eer, naar het Gebit van een Monster, dan naar dat van een zoo schoon Dier, als het Paard. Zulks heeft my bewoogen om dit stuk, dat in de Natuurlyke Historie van het Paard, en vooral onder onze Landzaaten, van zeer veel belang is, zo naauwkeurig voor te draagen, en met zulke juiste Figuuren verstaanbaar te maaken, als my doenlyk is.

+Men begint op de Tanden der Paarden al te letten, niet alleen als het Dier nog slegts een Veulen is, maar zelfs kort na de geboorte. In volwassen Paarden stelt men natuurlyk twee of ook wel drie onderscheidingen; naamlyk in de Hengsten, Merrien en de Ruinen. De Hengsten hebben meer Tanden dan de Merrien, en de Ruinen insgelyks; doch dezelven vertoonen ze minder zigtbaar. Een volwassen Hengst heeft 'er veertig; te weeten vier- en twintig Kiezen-of Maaltanden; vier Haak-of Wolfstanden, by de natuurkundigen Hondstanden; en twaalf Voortanden; 't welk te saamen uitmaakt veertig Tanden. In de Merrien ontbreeken veelal de Haak- of Wolfstanden, en by gevolg telt men 'er in deezen maar zes- en dertig. Ondertusschen worden 'er wel eens Merrien gevonden, die dezelve bezitten; doch zulks valt zeldzaam voor, en men houd het voor eene speeling der Natuure. Men vind zoo ook somtyds Vrouwen, welken natuurlyk iets meer dan het Vrouwlyke hebben, die men Viragines of Mansfelders noemt, en

+even zoo houd men dit in de Merrien voor iets van de Mannelyke Sexe. Men agt deeze Paarden niet zeer goed ter aanfokkinge; dan dit is iets dat nog nader te onderzoeken staat. Men brengt de Tanden der Paarden, als reeds gezegd is, onder drie algemeene benaamingen, te weeten die van Voortanden, Haaktanden en Kiezen of Maaltanden: en deezen worden vervolgens nog nader aldus onderscheiden benoemd. De Voortanden zyn Grasbyters, Middeltanden en Hoektanden. De Haaktanden worden verdeeld in bovensten en ondersten; en zoo ook de Kiezen of Maalders in voorsten en agtersten. Hier benevens draagen de Tanden, met betrekking tot hunnen staat van wisseling, eerst den naam van Melktanden, daar na die van Veulentanden, en eindlyk dien van Paardentanden: en van de rechte kennis deezer onderscheidinge hangt het hoofdzaaklyke van de ouderdomkennis der Paarden af. Wyders heeft men hier, omtrent de Tanden der Paarden in 't algemeen, nog op te merken, dat ze, gelyk die van alle andere viervoetige Dieren, sluiten, in de Beenkassen der bovenste en onderste kaaken, welken eenpaarig, tot aan de Kroon der Tanden, met eene byzondere soort van vleesch, spieren en zenuwen bedekt worden. Deeze bedekking of inkassing noemt men de Laagen van het Gebit, of de Tandlaagen. Na deeze algemeene voordragt, zullen wy nu verder ieder soort van Tanden, en derzelver wisseling, wat nader in agt neemen; met aan-

wyzing +van de daar uit ontstaande kentekenen van den ouderdom der Paarden.

+In dit geval vorderen de Voortanden natuurlyk den voorrang, als die zich eerst openbaaren, en ook de eersten zyn, naar welken men de tekenen van den ouderdom afneemt. Kort na dat een Veulen geworpen is, beginnen zich de weeke grondbeginselen der Tanden, even als in andere viervoetige Dieren, allengskens uit eene byzonder eigen beenagtige stoffe, alrede in de Baarmoeder geformeerd, te verharden, en eindelyk uit te puilen. Zulks vertoont zich allereerst, in de voorste uitstekken der kaaken of van het gebit; in de voorste Tanden van het Veulen, die, na dat het vyf, zes, zeven, of agt dagen, of meerder oud is, ten getale van vier voor den dag komen; naamlyk twee aan de boven en twee aan de Onderkaak. En deezen noemen onze Landlieden de vroege Melktanden; te zien in onze Plaat II, Fig. A. Deeze Tanden worden daar na verwisseld tot Grasbyters. Na dat het veulen dus in den eersten staat der Tandkryging is, volgt wel dra de tweede; als de Tanden ter wederzyde van de eerstgemelden uitkomen; te weeten één aan elke zyde, zoo boven als onder. Deeze Tanden verkrygen den naam van tweede Melktanden, en worden vervolgens de Middeltanden geheeten. Ze zyn in Figuur B, nevens de voorgemelden, nu vier en vier, boven en beneden, te onderkennen. Deeze Tanden blyven eenzaam, meest al tot aan de vier maanden, dikwils egter maar over de drie;

+dog zelden vroeger of laater, ten zy in een agterlyk Veulen, wanneer het wel wat laater word. Omtrent den gemelden tyd volgen 'er weder nog vier Tanden, die insgelyks, onder en boven, één aan elke zyde van de eerstgenoemden uitkomen. Deezen worden daar na de Hoektanden, en maaken nu, met de eersten en tweeden, een getal van twaalf Tanden uit; naamlyk zes onder en zes boven, als in Figuur C te zien is. Hier mede is het Veulen 5 a 6 maanden oud. Alle deeze Tanden hebben dit byzondere, dat zy zoo scherp niet zyn, als de laatere gewisselde Tanden, mitsgaders dat ze, hoewel min of meer van eene geringe holligheid voorzien, evenwel geene zoo kennelyke holligheid vertoonen als die der volwassen Paarden. Zie Fig. K en L; daar K een Veulens Melktand en L een Veulens Wisseltand aanwyst. Men noemt deeze Tanden wel inzonderheid Melktanden, om dat het Veulen dezelven geduurende den zoogtyd behoud. En men bespeurt hier in eene wonderbaare wyze schikking; om een Dier, dat anders zoo scherp en afsnydend van gebit is, daar toe geene vermogens te geeven, zoo lang het zuigt; dewyl het anders de Tepels en de Borsten van het Moederpaard bitter wonden zou. Overeenkomstig hier mede krygt het ook de vroege Tanden eerst, na dat het natuurlyk het zuigen al geleerd heeft; dit kennende, komen de vier eerste Tanden uit; en het Dier leert zuigen op de plaats, daar de anderen volgen moeten; waarom het dan ook zuigt, niet met

+den mond recht voor, maar meer met den mond op zyde. Op deeze wyze blyft het zuigen, tot dat het, de Tanden beginnende te harden, die werktuigen bekomt, welken het gras kunnen afsnyden, tegen dat de Zoogmerrie het Veulen staat te verlaaten: dat doorgaans na de zeven maanden begint; ten zy, als boven gezegd is, dat de Merrie niet weder besprongen ware.

+Wanneer het Veulen deeze Tanden bezit, groejen voorts, van tyd tot tyd, ook de Kiezen aan, welken eerst weekagtig zyn, en eindelyk harder worden: dog deezen behooren hier als nog niet tot ons onderzoek, in zoo verre men geen agt op dezelven geeft, om den ouderdom van het Veulen te kennen. De eerst gemelde twaalf Tanden, om daar van bepaalder te spreeken, dus geformeerd zynde, blyven in den mond van het Veulen, tot dat het anderhalf of twee jaaren bereikt heeft, waar na ze zoo regelmaatig wisselen en uitvallen, als ze uitgebot waren. Dus vallen dan eerst uit, de twee of vier voorste Melktanden; zoo dat de Middelmelktanden met de Melkhoektanden nog blyven staan; gelyk Figuur D aanduid; dus 'er agt overblyven, die het Veulen, by het wisselen der vier voorsten, behoud. In deezen staat krygt het dan de eigentlyke Tanden, die men Grasbyters noemt; om dat het gras, na dat het door de Bovenlip, en het opscheppen der Onderlip in zekere geschiktheid tusschen de Tanden gebragt is, door dezelven afgesneeden of afgebeeten word. Men kan gevolglyk deeze

+Grasbyters, naar de gelykenis der benaaminge van de Menschentanden, ook wel Byttanden en Snydtanden noemen. Derzelver volkomen uitbotting stelt men te geschieden binnen vyftien dagen. Als nu deeze Grasbyters uitgebot zyn, volgt ook de wisseling der vier Middeltanden; dog hier in heeft dit onderscheid plaats, dat zy, daar ze by het uitbotten der Veulentanden, zeer kort op elkander te voorschyn kwamen, nu laater voor den dag komen; dat wel een jaar verschilt. Zy komen, naar de meeste ondervinding, eerst te voorschyn, als het Veulen reeds een Paard begint te worden, of alrede bereeden word; te weeten, als het drie en een half of vier jaaren oud is. Bygevolg is het wisselen der vier voorste Tanden, en het uitbotten der Grasbyters, een teken van een omtrent of geheel drie jaarig tot vier jaarig Veulen; en het wisselen der volgende Veulentanden voor vier Middeltanden of Mede-Grasbyters, een teken van een omtrent of geheel vier jaarig Veulen. Deeze Tanden noemt men dan Middeltanden, om dat zy tusschen de Hoektanden en Grasbyters staan. Met den voorts toeneemenden ouderdom van het Paard, (nu niet meer een Veulen geheeten,) verloopt 'er weder omtrent een jaar, eer de nog volgende Hoektanden verwisselen. Zulks geschied doorgaans als het Paard vier en een half tot vyf jaaren oud is; als Fig. F aanduid; na welke wisseling het Dier voor een volkomen Paard gehouden word. Bygevolg is dan het teken van een vyf jaarig Paard, dat het alle

+de Tanden gewisseld heeft. En derhalven is ook, uit den tusschen tyd, geduurende welken de eene en andere wisseling geschied, den ouderdom van tusschen de anderhalf en twee, de derdehalf en drie, de vierdehalf en vyf jaaren na genoeg te beraamen.

+Als dan nu eindelyk het Paard alle zyne Voortanden gewisseld heeft, wisselt het niet meer; maar 't blyft ten deezen opzichte in dien staat, in welken het een Paard genoemd word; en de Tanden behouden dan bestendig hunne vaste benaaming. Daar men alle de voorigen met den naam van Melktanden bestempelde, die, naar geraade van de wisseling, onderscheiden wierden; daar heeft men nu geene verdere onderscheiding meer, tusschen Veulentanden en Paardentanden. In de Figuuren A, B en C zyn het allen Veulentanden tot twaalf in getal; dog in Figuur D heeft men slegts agt Veulentanden, en geene Paardentanden. In Figuur E heeft het Dier, door wisseling, vier Grasbyters bekomen, en het staat in de wisseling der Middeltanden; by gevolge heeft het Veulen dan vier Paardentanden en vier Veulentanden. In Figuur F heeft het de vier Grasbyters en de vier Middeltanden gewisseld, en staat in de wisseling der Hoektanden; by gevolge heeft het dan agt Paardentanden en geene Veulentanden. Dog ten laatste heeft het ook de vier Hoektanden gewisseld, en bezit dus alle zyne Paardentanden, gelyk in Figuur G getoond word: aa onder en boven zyn de Grasbyters; bb onder en boven de Middeltanden, en cc onder

+en boven de Hoektanden. Deeze Tanden nu, op het zesde jaar van een Paard volkomen uitgebot zynde, neemen met den ouderdom wel eenigzins toe; maar niet veel. Het voornaamste onderscheid is, dat ze de streepen, of die ievooragtige fyne gladde groefjes, welken uit den Wortel der Tanden naar boven zigtbaar zyn, wat sterker krygen: dog met de agt jaaren stelt men dat 'er geen vast teken van jaaren meer in die Tanden plaats grypt. Voorts neemt men omtrent alle de nu gewisselde Tanden nog in agt, dat ze inwendig, tegens de Tongzyde, een holligheid hebben, die men gewoonlyk of niet, of ten minsten zeer flaauw, by de Veulens vind. Deeze holligheid op Plaat II, Fig. K aangeduid, slaan de Paardenkoopers naauwkeurig gade, of ze pleegen 'er ook bedrog mede; verhaastende de uitbotting der Paardentanden, met het uittrekken der Veulentanden: waar door dan wel eens een tweejaarig voor een drie ja vierjaarig Veulen, en een driejaarig voor een vier, vyf a zesjaarig Veulen of Paard verkogt word. Intusschen letten evenwel kiesche Kenners zorgvuldig op het volgroeijen deezer holligheden. Zy stellen gemeenlyk vast, dat de Tanden van vyf tot vyf en een halfjaar van de zyde hol blyven: van vyf en een half tot zes jaaren is, zeggen zy, de holligheid midden in den Tand; op het zevende jaar noemen zy de holligheid vol; en op het agtste jaar is dezelve geheel weg, bygevolg tekent een Paard na dien tyd niet meer; dog de bedriegers weeten al wederom, door konst,

+de holligheden in de Tanden uit te groeven, en 'er dan eene zoogenaamde keen of hoon in te formeeren.

+Buiten deeze tot dus ver gemelde Voortanden, is 'er ook nog, met betrekking tot de Hengsten en Ruinen, eene soort van Tanden, die men Haaktanden noemt; zie Fig. H by aa: deezen koomen niet voor den dag, voor den ouderdom van drie en vier jaaren; des men, ten aanzien van de gemelde Sexe, na genoeg op deeze tekening af moge gaan. Maar ook hier heeft somtyds bedrog plaats; alzoo men Roskammers vind, die zich van het kunstje bedienen, om het Tandvleesch aan de Laagen, ter plaatse daar deeze Haaktanden moeten komen, door geduurig kloppen, der maate te doen vereelten, dat men, uit de bolligheid, ligtlyk besluiten zoude dat de Haaktand op 't uitkomen zy: dog een scherpziend oog, en een fyn gevoel, weet dit bedrog wel te ontdekken. De gemelde Haaktanden, Fig. H en I, staan een weinig agter de Hoektanden, en op een nog ruimer afstand van de Kiezen of Maaltanden, Fig. I. Ze zyn, in het uitbotten, op den ouderdom van drie en een half tot vier jaaren scherp; vertoonen dan binnenwaards twee groeven of inkervingen, Fig. M, aa, die egter veelal door den tyd vergroeien; en de ondersten komen eerder voor den dag dan de bovensten. Voorts zyn deeze Tanden niet altyd scherp, noch even groot: sommige Paarden hebben dezelven ongemeen groot, en anderen zeer stomp en klein. Naar deeze Tanden telt men ook al veel den

+ouderdom van een Paard; te weeten, door agt te geeven op derzelver scherpheid, stompheid, rondheid en ingezonkenheid in het Tandvleesch, als mede op de verdwyning van derzelver groeven. Dog keurige kenners houden dit voor geen zeer vaste, maar op zyn best voor twyffelagtige tekens, zoo men ook niet lette op de nog natespeurene kentekenen der overige Tanden, vooral die der Bovenkaak; welken men agt wat langer te tekenen, dan die van de Onderkaak: in zoo verre dat men daar uit, alhoewel flaauw, een Paard, zelfs tot over de agt jaaren, zoude kunnen nagaan. Met de agt jaaren tekenen doorgaans de bovenste Grasbyters nog; de Middeltanden als het Paard negen, en de Hoektanden als het tien ja elf, jaaren oud is.

Ondertusschen vind men zich hier, gelyk in alle Natuurkundige naspeuringen, aan die wisselvalligheden onderworpen, welken, zoo wel onder de Dieren, byzonder de viervoetige gehairden, als onder den Mensch plaats hebben. Gelyk 'er Menschen gevonden worden, die, hunnen geheelen ouderdom door, gezonde Tanden hebben, en zelfs in een hoogen ouderdom somtyds nieuwe Kiezen of Tanden erlangen; zoo vind men ook nu en dan Paarden, welken nieuwe Tanden krygen, of wier tekenende groeven en holligheden, of keenen in de Tanden niet vergroeijen; waar door ze dan altoos schynen te tekenen. Maar deeze gevallen zyn zeldzaam, en kunnen gevolglyk tot geenen regel strekken; waarom ook de kenners zoo- [vervolg p. 105]



illustratieuitvergroten

Verklaaring van Plaat II.

Fig. A Een Veulengebit van een Maand, met de vier eerste tanden, die men Melktanden noemt.
Fig. B Een Veulengebit van vier Maanden, met agt tanden; naamlyk de twee eerst Melktanden, en daar nevens de twee bygegroeide Middeltanden, onder en boven.
Fig. C Een Veulengebit van 2 tot 3 Jaar, in deszelfs wisselinge; dus vertoonen zig hier de vier Melktanden, welken uitgevallen zyn, niet, maar alleen de vier Middeltanden en de vier Hoektanden: hebbende het Veulen nu slegts agt tanden.
Fig. E Een Veulengebit van drie tot vier Jaar; het heeft nu de gewisselde Melktanden weder bekomen, maar de Middeltanden zyn uitgevallen. Het Veulen heeft des tegenwoordig vier Melktanden, die nu den naam van Grasbyters hebben, en vier Hoektanden.

Fig. F Een Veulengebit van vier en een half tot vyf Jaar, in het wisselen van de Hoektanden, die nu uitgevallen zyn: hebbende het dier thans vier Grasbyters en vier Middeltanden.
Fig. G Het gebit van een volwassen Paard, dat alle zyne tanden gewisseld heeft, in den ouderdom van zes Jaar. Dit heeft by aa, onder en boven, naast elkander, twee Grasbyters; by bb, ter wederzyde van de Grasbyters, onder en boven, één Middeltand, en dus twee ter wederzyde; by cc, onder en boven, ter wederzyde van de Middeltanden, één der Hoektanden, en dus twee ter wederzyde. Met dit twaalstal van tanden is het Voorgebit volmaakt, en het Paard tekent zig volwassen.
Fig. H Een volwassen Paardengebit van een Ruin of Hengst op zyde; waar in de uitbotting der Haaktanden zig, onder en boven, by aa opdoet; en voorts de Kiezen by bb geschetst zyn.
Fig. I Het gebit van een volwassen Hengst of Ruin, met de volwassen Haaktanden en de Kiezen, benevens eene schets der Tandlaagen. Zie hier over Bladz. 96. a de Grasbyters, b de Middeltanden, c de Hoektanden, d de Haak of Hengstetanden, e de Kiezen, ff de Laagen der Tanden en Kiezen.
Fig. K Een Veulen-Grasbyter, met eene flauwe holligheid, zoo als ze zig in een Paard van vyf tot vyf en een half Jaar vertoont.

Fig. L Een oude Paardentant, of Grasbyter, met eene volle holligheid.
Fig. M Een Hengsten haaktand, met zyne holligheid en groeven of randen; a a. de randen. b. de Holte.
Fig. N Eene Kies of Maaltand, van een volwassen Paard, met zyne holle kroon; a a. de kroon, b. de holligheid, c c. de wortel der Kies in twee takken.
Fig. O Een Paardenhoef op zyde, a de Kogel, b de Koot, c de Kroon, d de Vetlok, e de Hoef, Schoen of Voet, f het Kwartier.
Fig. P De Zool van den Hoef van onder, of de Binnenvoet, a de Verzenen, bb de Vork, cc de Zool, d de Straal of het Zool-eelt, ee de Hoorn, f de Voorzool.
Fig. Q De Voet van agteren, aaa de Vetlok, bb de Koot, c de Hak, dd de Quartieren, e de Kwartierscheiding,
Fig. R De Voet vlak van vooren, a de Kogel, b de Koot, c de Kroon, dd de ronden der Kwartieren, e de Nagel of het Spitsplat van den Hoef.
Fig. S Een Koepoot of Plathoef, benevens een Scheurhoef.

+danige Paarden twyffelaars noemen. In zulke of soortgelyke omstandigheden neemt men dan zyne toevlugt, tot de Wervelbeenderen in den Staart, die men wil dat by den ouderdom vermeerderen, dog liever beenagtig worden: dewyl het Os Coccygis of Stuitbeen, in alle jonge Dieren onder de viervoetigen, aan de uiteinden kraakbeenig is; waar tegen het by de ouden hardbeenig word. Ter dier oorzaake, welke ook in andere opzichten plaats heeft, zou ik voor my het gantsch niet afkeuren, dat men, om een oud Paard van over de agt, negen tot twaalf en meer jaaren te onderkennen, niet alleen op het Staartbeen, maar ook op het Borstbeen, en de vereeniging der Ribben, behoorelyk agt gave; om, door betasting, de meer of minder hardheid of beweegbaarheid der gewrigten te onderzoeken. Dit teken kan nooit missen; dewyl oude Paarden hier altoos beenagtiger en minder beweegbaar zyn, dan de jonge Paarden, daar benevens houden bejaarde Paarden de ingevallen Onderkaak gemeenlyk vooruit, en de toppen hunner Maanen worden geel of grys; zoo als dit in alle oude Dieren zigtbaar is. Kortom, 'er behoeft slegts wat ondervinding en oordeel, om dit onderscheid te leeren opmerken; en een ieder weet, dat onze Hollanders wel dra, op het oog, den naam van knol, en ouden knol, aan een overjaarig of oud tekenend Paard, zeeker genoeg kunnen toekennen. Voorts blyft het een raadsel, om dit by de Paarden, even als onder de Menschen, op een jaar minder of meer, door gewisse ken-

tekenen +te bepaalen: byzonder daar 'er onder de Roskammers niet weinig praktyk heerscht, om, door middel van het uitgroeven, uithoolen, uitbranden, vylen, polysten en duizend greepen meer, de Tanden te verhelpen en te veranderen; waar door niet weinig koopers, by mangel van de vereischte omzigtigheid, bedroogen worden.

Benevens dit alles zyn 'er ten aanzien van de Tanden nog veele byzonderheden op te merken, inzonderheid zoodanigen die tot de ziekten gebreken en ongemakken der Paarden betrekkelyk zyn: als daar is de afgang, dien ze gewoonlyk by 't wisselen der Haaktanden krygen: het invreeten of uitwassen der Kiezen en Kaaken; het Krebbebyten enz. Dan met die allen aan te voeren, zouden wy te verre buiten ons oogmerk uitweiden; ook zal 'er, by eene volgende ontvouwing van de gebreken der Paarden, nog wel iets naders van voorkomen. Zoo iemand intusschen daaromtrent eene naauwkeurige onderrigting begeert, dien durven wy zeer wel aanraaden, het leezen van de Grondbeginselen der Paardenkennis, opgesteld door den Heer bourgelat, en vertaald door den Heer fontein, byzonder het zesde Hoofdstuk. Ik heb my, als boven reeds aangeduid is, in het hier voorgestelde ook grootlyks van dat leerzaame werk bediend; dog alles, gelyk ik beoogde, zoo door de Beschryving, als door de bygevoegde Plaattekening, beknoptlyk vatbaar, zelfs voor onkundigen in dit stuk, voorgedraagen: meer zal ik verpligt zyn, ter verklaaringe

+van de bovengemelde toegifte, over de Meetkundige Proportie van een Paard, de eigen Vertaaling van den kundigen fontein te volgen. Evenwel met dat onderscheid, dat ik het zaaklyke van het geen aldaar by manier van vraagen en antwoorden, verhandeld word, in onzen gewoonen styl zal mededeelen. Laatende, voor 't overige, de verklaaring der tweede Plaat, hier bygevoegd, ter verdere opheldering van de hier vorens gemelde kundigheden wegens de Tanden en de onderste deelen der Hoeven. Waar mede wy dit gedeelte laaten berusten, en overgaan tot de Meetkundige Bepaaling van een welgevormd Paard.


Vorige Volgende