Bloemlezing uit het werk van Cornelius van Engelen

Uit: De Philosooph. nr. 107, 18 januari 1768.

Myn Heer!

Men verwyt onze Natie met rede gebrek aan eigen vinding op het Toneel, wy hebben een overvloed van Vertaalingen, maar het schynt schrikkelyk moeijelyk om zelf een Ontwerp te maaken; Zoudt gy onze Digters niet eenige Onderwerpen aan de hand kunnen geeven? Ik beloof u daar in myn hulp te zullen leenen. Ik heb een vindingryken Geest, maar ik kan niet rymen. By voorbeeld:

De Vergeten Dichter.
Treurspel,
Met Zang, Dans, Kunst, en Vliegwerken.

Ik voeg 'er dit laatste by, omdat het de Ziel is van een goed Treurspel, (dat is te zeggen, een koele Zamenspraak op Rym,) schoon het 'er anders juist niet toe behoort.

Julius, een regtschapen Digter, die geen Vaarzen voor goed houdt, of zy moeten een zin hebben, en die de werking der verschillende hartstogten voor een noodzaakelyk vereischte in een Toneelstuk acht, maakt, met die grillige vooröordeelen, een Tragedie, welke hy daarenboven aan niemand toewydt; Zyn Stuk wordt derhalven verworpen, en hy van elk voor een Pedant en verwaanden Zot gehouden: Hy alleen kan den Wangunst der Rymelaaren en de domheid van een blind Gemeen niet overwinnen, hy

[p. 56]

is derhalven genoodzaakt zig stil te houden, en wordt een vergeten Dichter.

Het Toneel kan geplaatst worden te .... maar laat de Dichter het zelf plaatzen. Ik durf niet. De Dans kan door eenige Satyrs worden uitgevoerd; Midas kan 'er in Zingen; En de Negen Zang-Godinnen kunnen den vergeten Digter, die, in het laatste Bedryf, door de Nyd wordt dood gebeten, opneemen, om hem op den Zangberg te gaan begraven: Dat zyn de Vliegwerken.⁽⁸⁷⁾

(87) Met veel technische handigheid, door middel van ingewikkelde stellages, in elkaar gezette scènes, waardoor figuren ‘naar de hemel’ konden opstijgen of ‘naar de hel’ konden afdalen.

De Ongelukkige Koopman.

Dit Stuk zal, vreeze ik, het gebrek van eene alleruiterste onwaarschynlykheid hebben, en daarom wilde ik het Toneel liefst ver van de hand plaatzen.

Gerard, een wakker Koopman, en tevens een Liefhebber der fraeije Konsten, wordt buiten zyn schuld ongelukkig. Hy ontbiedt zyne Crediteurs, legt zyne zaaken open, en bewyst zyn onvermydelyk ongeluk. ‘Ik moet myn geld hebben;’ zegt de eerste Crediteur. ‘Waarom heeft hy zig zo veel met de Geleerdheid opgehouden,’ roept een ander; ‘Wat hadt hy met de Muzyk te doen?’ vraagt een derde; ‘Geen uitstel of afslag⁽⁸⁸⁾, schreeuwt een vierde, nu wy alles in handen hebben!’ Zie daar eene vreesselyke onwaarschynlykheid, dat Menschen, en Christenen, zo onbarmhartig, en Kooplieden zo fel tegen de fraeije Wetenschappen en Konsten zouden zyn; Het verder beloop is zeer gewoon; Terwyl Gerard bezig is zig naakt uit te kleeden, om zyne onbarmhartige Schuldeisers den laatsten Penning te betaalen, wordt hy door een Bloedverwant gered, die hem eene aanzienlyke Som zonder Borgtocht opschiet⁽⁸⁹⁾. Het groot gebrek in dit Onderwerp is, dat Edelmoedigheid en Vriendschap zo gemeen zyn in de Wereld, dat zy niet genoeg treffen zullen op het toneel.

(88) vermindering van schuld

(89) voorschieten van de schuld

De Regtschapen Leeraar.

Ernestus, een Leeraar die zeer bekwaam en zeer nederig is; veel Yver en veel Menschlievendheid heeft; op een onpartydig onderzoek der Waarheid

[p. 57]

aandringt, en de Deugd voor de grooter zaak van den Godsdienst houdt; die zig meer bemoeit om de Grondwaarheden, dan om de betwiste Leerstukken te verhandelen; staat op een arm Boeren Dorpje met eene kleine Jaarwedde, hy heeft eene Vrouw uit Liefde getrouwd, - ô Hemel! Kan 'er dat wel in blyven? - en 'er Zes Kinderen by verwerkt; Zyne Inkomsten zyn nauwelyks toereikende om ze aan de kost te helpen, zyne Vrienden poogen hem een beter beroep te bezorgen, hy raakt op het Zes- hy raakt op het Drietal⁽⁹⁰⁾; De heele Plaats koomt op de Been; Geen wonder, zulk een Man op het Drietal! De Bazuin wordt geblazen; Men waakt, en kiest wysselyk een ander voor het Beroep. Ernestus sterft, de Boekzaal⁽⁹¹⁾ heeft niets van zyn leven te vertellen, en de Classis⁽⁹²⁾ knort geweldig, dat zy 't Weduwjaar⁽⁹³⁾ in zulk een afgelegen Plaatsje moet waarneemen, daar een Fatzoenlyk Predikant zig nauwelyks een Dag behelpen kan. Men zal hier weder het gebrek van waarschynlykheid tegen inbrengen, maar dan moeten wy van Ernestus een Dervi⁽⁹⁴⁾ maaken, en het Toneel te Marocco plaatzen.

Verder heb ik ook schoone onderwerpen voor Blyspelen, en kan ik ook cierlyke brillante Balletten uitbroeijen, als:

De Harddravery aan de Duivendrechtste Brug, benevens de daar op volgende Bataille,⁽⁹⁵⁾ en een Dans van Jonge gekwetste Ligtmissen, in de gedaante van Galante Heertjes. Dit Ballet is vol gewoel.

Het Toilet du bon ton: Zeer leerzaam voor Jonge Lieden die te veel schaamte hebben, en voor Vrouwen om haare Mannen te leeren Leeven.

De Uitvaart van den Baron Schuër, en .....
Maar het is voor eerst genoeg om mede te beginnen.

Ik ben

Uw goede Viend en Lezer,

Inventor.

(90) Op het zestal predikanten dat na de eerste selektie voor een beroep beschik baar is.

(91) Boekzaal, volledig: Boekzaal der Geleerde Wereld, in 1692 door Petrus Rabus opgezet. Verscheen eens in de twee maanden, met kritische vertogen, maar vooral ook met veel personalia en nieuwtjes betreffende de wereld van de kerk en de hogeschool.

(92) Provinciaal kerkbestuur in de hervormde kerk.

(93) Gedurende een jaar na de dood van een predikant moest de Classis voorzien in de predikdiensten in de gemeente; de weduwe kreeg dan de gelegenheid haar zaken te regelen en naar een andere behuizing om te zien.

(94) ook derwisj: mohammedaans bedelaar, door religieuze geloften gebonden

(95) Hier wordt zeker gezinspeeld op een recent voorval.