Simpelveld en Bocholtz door de ogen van Arnold Dydden, pastoor 1571-1616

[p. 124]

FF. 31r-35r.

^+Etiam vide aliam sententiam Folio 75.	[Bovenschrift] Zie ook een ander vonnis op Folio 75.
Copie uut een definityff vunnenis gegeven tot Brusselt in die Cancelerij anno 1502, den 8en dach aprilis, tegen die gemeynten van Sympelvelt aengaende die groete tienden waervan dat origenall is in dat convent van Valbenoiten.	Kopie van een definitief vonnis, geveld te Brussel in de kanselarij in het jaar 1502, op 8 april, tegen de gemeenschap van Simpelveld over de grote tienden; het origineel is in het klooster van Val Benoit.
Philips bij der gratien Goids erts hartoge van Oestrix, hartoge van Bougondien, van Lothrinck, van Brabant, van Stier, van Karente, van Crain, van Lymborch, van Lutzemborch ende van Gelre. Greve van Vlaenderen, van Habsborgh, van Tyrol, van Phirette, van Kyenburgh, van Artois, van Bourgondien. Palatijn van Henegouwe, van Hollandt, van Zeelandt, van Naemen ende van Zutphen. Merckgreve des heylichs Roomschen Rijx ende van Bourgauwe, landtgreve in Elsaten, heere van Vrieslandt, van opden Windiscuck, van Portenantos, van Salins ende van Mechelen. Allen den genen die desen onse brieve sullen sien saluyt. Alsoe onlanx te wetene in den maent van junio lestleden offt daeromtrent questie ende proces geport ende hangende waer geweest in onsen Raede geordineert in onsen Landen van Brabant, Lymborch ende anderen van Overmaeze tuschen die Aptdisse ende Convent des godtshuus van Valbenoiten der ordenen van Cisteaulx, impetranten ende aenleggers ter eenre, ende die scepenen van Sympelveldt in onsen landen van Shartigenraede gedaighde, ende onsen procureur generael in Brabant inden naeme ende alst die saecke dair affvoer hen aengenomen	Philips, bij de gratie Gods aartshertog van Oostenrijk, hertog van Bourgogne, enz., enz., aan al degenen die deze onze brief zullen zien, gegroet. Zoals bekend is er onlangs in de maand juni j]. of daaromtrent, een proces aangespannen in onze Raad, ingesteld in onze landen van Brabant, Limburg en andere landen van Overmaas, tussen de abdis en het convent van het klooster van Val Benoit van de Cistercienzer orde als eisers aan de ene kant, en de schepenen van Simpelveld in ons land van 's-Hertogenrade als gedaagden samen met onze procureur- generaal in Brabant aan de andere kant, met name toen hij de zaak daarna ter verdediging had aangenomen.
^+hebbende verwerderen ter anderen sijden, den voerseide impetranten ende aenleggers seggende onder danderen in substanten, dat sij in den voerseide dorpe van Sympelveldt hadden sekere thienden, die wellicke nae alle rechten soe godlicken, soe nateurlicken, soe positive vrij ende exemp waere van allen gabellen, lesten, settingen unde impositien, ordinarien unde extra ordenarien, dat oeck die selleven impetranten voertijden der voerseide thienden in sulcker vrijheit ende exemptien als voer hadden gebruyck ende beseten. Ende want die voerseiden, nu gedachden, off haeren voersaeten naemals ende in tijden voerleden hen hadden gevoerdert die voerseide tienden te belasten myt precarien off beden van ons. Soe wenter saecken van die questie unde proces geresen tussche die partijen voerseide voer die luden vanden rade van wijlen hartogen Kaerle, onsen ouder vaeder dien godt benaede, doe ter tijt geordinert ende residerende in onser stat van Tricht ende uuterlick nae volcoemende kenisse	De genoemde eisers stellen onder andere, kort gezegd, dat ze in het genoemde dorp van Simpelveld bepaalde tienden hadden, die naar goddelijk, natuurlijk en positief recht vrij en exempt waren van alle tollen, lasten, belastingen, beden, en schattingen, gewone en buitengewone. Dat de eisers ook vroeger de genoemde tienden in vrijheid en exemptie hadden gebruikt. En de genoemde gedaagden of hun voorouders hebben ooit, in vroegere tijden, geëist de genoemde tienden te belasten met lasten of beden van onze kant. Dus toen ter zake van de kwestie er een proces tussen de genoemde partijen werd gehouden voor de leden van de Raad van wijlen hertog Karel, onze oude vader, die God genadig zij, indertijd verblijvend in onze stad Maastricht, werd er uiteindelijk, na volledig geïnformeerd te zijn, door de leden van de Raad bijeen in de genoemde stad

+ 31r.

+ 31v.

[p. 125]

van saeken bij die voerseide luden van den Rade geordineert in de voerseide stat van Triecht op den -xxiisten- van Octobri int jaer -lxxiii- werde gewesen ende myt vonnisse uuytgesproeken ende vercliert dat die voerseide thienden zoude sijn ende blijven vrij ende exempt van den voerseide precarien	Maastricht, op 22 oktober in het jaar 1473 vonnis gewezen en verklaard dat de genoemde tienden vrij en exempt zouden zijn en blijven van de genoemde lasten
^+offt beden, ende dat tot dien, die voerseiden van Sympelveldt den voerseide impetranten souden restitueren tgene des zij ter contrarien hen affgenoemen hadden, dat desen niet tegenstaende die voerseiden, nu gedaigden, hen hadden sindert gevoerdert die voerseide impetranten te oppresseren ende te bedwingen heuren pachteneeren ter saecken van voerseide thienden te betaelen ende te contribueren in alle precarien ende scattinge soe dat daerom die selven impetranten waeren claechtich gecoemen aen ons ende hadden tgene des voerseid is in effecte bij supplicatien te kennen gegeven, myt oeck daerop onsen oepenen brieven geworven uuyt crachte vanden weleken bij seeckeren onsen officier executeur der selver, hadde tot hueren versuecke beveel gedaen geweest van onsen wegen den voerseide scepenen van Sympelvelt, dat sij hun verdraegen souden die voerseide tienden den voerseide impetranten aldaer toebehoerenden inden voerseide beeden offt anderen lasten te stellen offt heve daerinne te doen contribueeren ende dat soe verre sij ter saecke van dien yet affgenoemen offt ontfangen hadden, dat te restitueren unde wyderen te keren, ende mits dien dat die selleven schepenen hen daertegen opponerden sekeren dach we toecomende ende naemaels verleden hen bescheyden hadden geweest te zijnen ende te compareren in onsen	of beden en dat daarom de Simpelveldenaren de eisers zouden terugbetalen hetgeen zij hun ten onrechte hadden afgenomen. Maar dat niettemin de genoemde gedaagden zich sindsdien hadden ingespannen de eisers onder druk te zetten en te voorkomen dat hun tiendpachters inzake van de tienden betaald werden. Zo zouden ze bijdragen in alle lasten en schattingen. Daarom waren de eisers met hun klacht bij ons gekomen en ze hadden, hetgeen al eerder gezegd is, geëist, vergezeld van onze open brief op grond waarvan onze deurwaarder op hun verzoek de genoemde schepenen van Simpelveld opgedragen had, te accepteren dat ze de tienden, die van de genoemde eisers waren, niet zouden betrekken bij de beden of andere lasten, of dat ze hun daarin zouden laten bijdragen en dat ze, voor zover ze iets geïnd hadden, dat zouden terug geven. En omdat dezelfde schepenen zich daartegen verzetten, hebben wij hun gevraagd op zekere dag voor of na, te verschijnen
^+voerseide Rade om die redenen van hueren voerseide oppositien aldaer op te doen ende te verkleen te antwoerden ende daerinne voerts te procederen soe behoeven souden. Op wellicken dach ende anderen daeraff behoerlick onderhouden den voerseide partijen off heuren procureurs in onsen voerseide rade comparerende van wegen der voerseide impetranten weren verhaelt geweest tgene des voerseid is. Ende oevermits dien ende anderen redenen ende middelen geconcludeert ten eynde dat die voirseide gedaighde souden myt vonnisse van ons ende van onse voerseide rade wordden geduempt ende bedwongen hen te verdraegen die voirseide tienden in onsen voerseide beden oft ander laesten te setten off hen daer te doen contribueren, mair tgene des sij hen der saeken van dyen affgenoemen hadden te restitueren. Maekende heysch van tosten gedaen ende te doene in deser instantie in generael van den processe. Ende onsen voerseide procureur generael in Brabant inden naem ende qualiteit als hij procideerde dairop antwordende ende onder dander seggende in substantie ter contrarien, dat der voirseide	voor onze genoemde Raad, om de redenen van hun verzet uiteen te zetten, zoals behoort bij een proces. Op deze en andere dagen verschenen de genoemde partijen of hun procureurs in onze Raad en hebben de genoemde eisers hun verhaal verteld als boven vermeld. En om deze en andere redenen werd geconcludeerd, dat de genoemde gedaagden door ons vonnis moesten worden gedwongen, de genoemde tienden niet te betrekken bij onze beden of andere belastingen, maar dat ze datgene dat afgenomen was, zouden terug geven. Ze eisten betaling van de gemaakte en te maken kosten in verband met het proces. En onze genoemde procureur- generaal in Brabant antwoordde daarop en verklaarde onder andere daartegen in dat de genoemde eisers in het dorp en parochie van Simpelveld de grote tienden hadden, en dat die grote tienden

+ 32r.

+ 32v.

[p. 126]

impetranten hadden in den voirseide doerpe ende parochien van Sympelveldt die groete tienden aldaer, dat die voirseide groete thienden wer een van
^+den alderprouffijtelicsten ende oirboirlicsten leden van der voerseide geheelder parochien, dat die selleven impetranten ter zaecken van der voirseide tienden gehouden waeren in diversen servituten ende onder dander dat soe wanneer die ingesetene vanden voirseide parochien schattinge offt bede geven moesten, dat dan die voirseide impetranten betaelen moesten den thienden penninck uuyt sulcker schattinge off bede. Dat wij ende onsen voirsaeten van over -x-,-xx-, -xl-jaeren ende soe veele meer, dat nyemant die contrarien en gedenckte hadden geweest in possessien vanden voirseide impetranten te ontfangen en den thienden penninck vanden schettingen ende beden die ons gebuert hadden te heffen inder voirseide parochien van Sympelveldt. Dat die voirseide schepenen van Sympelveldt tgene des voirseid is van alden luyden gehoirt ende gehouden hadden hueden ende hielen voir recht ende tselven te diversen stonden alsoe geaccordeert hadden. Dat die scepenen ende bedsetteren van Sympelveldt voirseid continuerende die voirseide possessien die voirseide impetranten oft hueren voirseide goeden gestetelt hadden op den thienden penninck vanden beden die wellicke die van der voirseide parochien ons gaven voer onsen	het meest opbrachten in de gehele parochie. Dat de eisers inzake de tienden gehouden waren tot verscheidene verplichtingen en onder andere dat, wanneer de ingezetenen van de parochie schattingen of beden moesten betalen, dat dan de eisers de 10e penning moesten betalen bij een dergelijke schatting of bede; dat wij en onze voorouders dit gedurende 10, 20, 40 jaren en veel langer [hadden gedaan], dat niemand daarentegen de gedachte had gehad, inkomsten uit de bezittingen van de eisers te verkrijgen, maar alleen de 10e penning te heffen van de schattingen en beden, die wij geïnd hadden in de parochie van Simpelveld. Dat de schepenen van Simpelveld het boven vermelde verhaal hadden gehoord van oude mensen en het als recht beschouwden en hetzelfde op verschillende tijden goedgekeurd hadden. Dat de schepenen en gegoeden van Simpelveld, in voortzetting van de genoemde rechten, de eisers aangesproken hadden op de 10e penning van de beden die de genoemde parochies ons gaven
^+incompst ende huwelick. Ende al waest soe dat dat gemerct tgene des voerseid is, die voerseide impetranten reden noch sake gehadt en hadden daer tegen te seggene ende soe vele te min van ons provisie te werven. Soe hadden sij nochtans onder haeren stucken te kennen tgene geworven die oepen brieven daer voir van huennen wegen of merite gemaekt is ende onder tdecsel van dien te doen daegen die voerseiden nu gedaecher. Segede voirts voer antwerde en selvere gevende unse voirseide procureur dat men op alsulcke pretense previlegien als die voerseide impetranten desen aengaende mochten hebben, nyet sculdich en wert te letten ende daerbij dien dat dieselve hen niet enexten- deerden tot desen tegenwoerdigen stucken, noch oick gegeven en waeren bij de gheene die macht hadden ons unse recht af te nemen ende ewech te gevenen. Ten anderen mare alwaert soe dat die voirseide pretense previlegien extensibel waeren tot desen stucke des neen, soe waere nochtans claer dat men allen previlegien bij contraren usancien verliesen mochte ende alsoe dan gelijck voer verclaert is die selve impetranten niet tegenstaen den voerseide previlegien altijt den thienden penninck vanden voerseide beeden betaelt hadden. Soe blijck wel dat als voere men op haere voerseide pretense previlegien nyet schuldich hen was te letten. Ende als van sekeren vonnisse bijden voirseide	voor onze inkomsten en huwelijk. En zo zou het zijn dat, gelet op hetgeen te voren gezegd is, de eisers geen reden gehad zouden hebben tot tegenspraak en veel minder nog om van ons een voorziening te vragen; ze hadden juist uit hun stukken de open brief genomen, die daarover voor hen gemaakt is en met dat argument de gedaagden van nu kunnen dagen. Onze procureur antwoordde verder, dat men op dergelijke geclaimde privileges als de eisers konden hebben, niet hoefde te letten en bovendien dat die privileges zich niet uitstrekten tot de onderhavige stukken en evenmin verleend waren door degenen, die de macht hadden ons ons recht af te nemen en weg te geven. Verder, al zou het zo zijn, dat de geclaimde privileges wel zouden leiden tot deze ontkenning, dan was het toch duidelijk, dat men alle privileges kon verliezen bij tegengesteld gewoonterecht en dat, zoals boven verklaard werd, de eisers, ondanks de privileges, altijd de 10e penning van de genoemde beden betaald hadden. Zo blijkt wel, zie boven, dat men op hun geclaimde privileges niet hoefde te letten. En wat betreft een bepaald vonnis waarop de eisers zich beriepen, zei onze procureur,

+ 33r.

+ 33v.

[p. 127]

impetranten geallegeert seighde unse voirseide procureur dat van dien pretense vonnisse nyet	dat van dat geclaimde vonnis
^+bleeckt auctentyckelyck maer alleen uut seekeren pretensen brieven daeraen eenen segel genayt was dwelck niet en were sonder groete suspicie. Ende protestierden daer van unse voirseide procureur dien aengaende unverlet te wetenen om te procedeeren tegen die hen mitten voerseide brieven behelpen wouden. Ende alwaert soe dat dit cesserede ende dat vanden voirseide vonnisse auctentycke bleecke des neen, soe soude dat nochtans zijn een dinck tusschen anderen partien gebuert daer wij offt onse voirseide procureur niet en souden noch geroepen noch gehoert geweest hebben en mits dien en souden uns tselve egheen prejudicie moeghen doen. Ende des temeer want tvoirseide pretense vonnenisse naederhandt weeroepen ende te nyeeten gedaen geweest hadde. Ende overmits desen ende ander reedenen ende middelen concerneerende onse voirseide procureur ten eynde dat soude geseigt ende vercleert woorden dat die voirseide impetranten um te intendeeren tot saecken ende als sij gedaen hadden niet en waeren ontfanckbaer, sonder die scattinge op haeren goederen gedaen. Stat grijpen die executie daeraf gecontinueert ende die voerseide schepenen van Simpelvelt gedaichde daervoer unse voirseide procureur geinterveniert hadde van haeren voerderen heysche ende concludeer ende geabsolveert wordden den voirseide impetranten daerop replicerende. Ende den voirseide gedaichden dupliceerende ter contrarien persisteerende	geen origineel meer bestond, maar dat het alleen bleek uit een bepaalde geclaimde brief, waaraan een zegel was gehangen dat erg dubieus was. En onze procureur protesteerde daartegen en wilde zonder uitstel zekerheid om te kunnen procederen tegen degenen die gebruik maken van de genoemde akte. En al was het zo dat dit tot oponthoud zou leiden en dat het genoemde vonnis authentiek ‘nee’ bleek te zijn, dan zou dat toch maar een zaak zijn geweest tussen andere partijen, waarmee wij noch onze procureur iets te maken hebben gehad en dus zou dat ons geen schade mogen doen. En des te meer omdat het geclaimde vonnis naderhand herroepen werd en te niet gedaan. En vanwege deze en andere redenen vroeg onze procureur, dat gezegd zou worden, dat de eisers niet ontvankelijk werden verklaard wat betreft hun eisen, maar dat de aanslag op hun goederen en de uitvoering daarvan voortgezet kon worden en dat de gedaagde schepenen van Simpelveld, waarvoor de procureur bemiddeld had, in hun eerdere vorderingen werden geabsolveerd. De eisers repliceerden daarop. En de gedaagden dupliceerden en hielden vast aan het tegendeel
^+ter eenre zijden ende ter anderen overmits den redenen ende middelen van haeren wegen geallegeert als voer ende meer andere inde eynden. Ende concluderende bij hen genoemen als boven welcke partien soe gehoert in onsen voirseide raede hadde geordineert geweest dat sij souden scriven ten eynde bij hen bedinght bij maneeren van memorien. Ende die voirseide haere memorien instuficeeren met allen sulcken brieven, titulen ende andere munimenten als hun goet duncken soude, etc. Ende daermede zij hen in desen souden willen behelpen van welcken haeren memorie brieven, titulen ende munimenten zij malcanderen visie doen souden om die te moegen accordeeren ende debatteeren allet bij eenen volumen. Ende daeraf dienen tot eenen seekeren anderen daegen daertoe bescheyden om dat gedaen ende allet oeversien die selleve partien voerts te appoincteeren het were met rechte oft men konste oft anders soe behoeren soude. Welcken appoinctement naevolgende hadden die voirseide partijen naemals van haeren voirseide memorien brieven titulen ende munimeten gedient die gewisselt ende namails geaccordeert ende gedebatteert als voere naeder te hove gebracht. Ende dat gedaen comparerende ende hen te meer stonden	aan de ene kant en aan de andere kant, vanwege de redenen die hiervoor zijn aangevoerd en nog meer andere tot besluit. En die partijen werd opgedragen in onze Raad dat zij een schriftelijke verklaring zouden geven en dat ze die verklaring zouden aanvullen met akten en andere bewijzen, naar gelang ze dat nodig vonden. En om elkaar de gelegenheid te geven over elkaars argumenten en bewijzen te debatteren, is alles bij elkaar gezet. Ook moesten de stukken op bepaalde dagen beschikbaar zijn. Deze aanwijzing hebben de partijen opgevolgd en zo hun stukken uitgewisseld. En daarna zijn ze meerdere uren in onze Raad aanwezig geweest en hebben ze verzocht recht te doen in dit proces. Wij laten weten dat wij alles overzien en onderzocht hebben en

+ 34r.

+ 34v.

[p. 128]

presenteerende in onse voirseide raede zeer enrstelic versocht dat men hen voirts recht doen woude in ende op voirscreven proces. Doen te weten dat oeversien ende gevisiteert
^+int lange tselve proces ende al tgeene des dairop ende bij blijct ende geconsidereert tgene des men in desen behoirde te considereeren ende dat soude konnen oft moghen
gemoveeren. Wij met goeder ende rijper deliberacien hebben gecondemneert ende bij desen unsen uuyterlycke vonnisse ende voir recht condempneeren die voirseide gedaighden hen te verdraegen die thienden geleegen te Simpelvelt den voirseide impetranten toebehoerende ende daerom questie ende bovenaf mencie gemaict is, te selten ende te taxeeren in de contribucie van onsen beeden ende anderen weerlycke lasten der voirseide prochien van Simpelvelt oft die daerinne te doen contribueeren. Ende den selleven impetranten te restitueeren tgene des zij uuyt saken van dien hen afgenoemen ende afgepandt hebben. Condemneeren tot dien die voirseide gedaighde in de helft van den kosten van desen voirseide processe. Ende die andere helft compenserende ende dat om reedenen ende des ter orconden hebben wij unsen segel hieraen doen hanghen.	dat wij, na goed en rijp beraad, hebben geoordeeld in laatste instantie, dat de gedaagden worden veroordeeld te accepteren dat de tienden gelegen te Simpelveld toebehoren aan de eisers en dat zij [de gedaagden] in deze zaak geacht worden bij te dragen aan de betaling van onze bede en andere wereldlijke lasten van de parochie van Simpelveld, en de eisers terug moeten betalen hetgeen ze van hen hebben afgenomen. Wij veroordelen de gedaagden in de helft van de kosten van dit proces. En de andere helft vergoeden wij. Daarom en ter bevestiging hebben wij ons zegel hieraan gehangen.
Gegheven in onser stadt van Brussel acht daegen in apryl in tjaer ons heeren duysent vijffhondert ende twe voer Paschen. Sic signatum et subscripturn supra plicam. Bij mijnen heere den Ertshartogen ter relatien vanden Raede.	Gegeven in onze stad Brussel op 8 april in het jaar des Heren 1502 voor Pasen. Aldus getekend en ondertekend op de vouw door mijn heer de Aartshertog ten behoeve van de Raad.
Jan Rigorio.	Jan Rigorio.

+ 35r.