Simpelveld en Bocholtz door de ogen van Arnold Dydden, pastoor 1571-1616
(2012)–Arnold Dydden–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 65]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 66]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3.1 Memorieboek 1, ofwel ‘Liber monasterii Belli Reditus’BeschrijvingIn het archief van de parochie Simpelveld is het zogenaamde ‘Liber monasterii Belli Reditus’ ofwel ‘Memorieboek 1’ te vinden onder inventarisnummer 14. Dit archief is onderdeel van het dekenaatsarchief Kerkrade en is onder gebracht in het stadsarchief te Kerkrade. Het beslaat in totaal 191 genummerde folio's. Voorafgaand aan de genummerde folio's bevinden zich nog drie folio's: het eerste is later beschreven, waarschijnlijk door de archivaris en onderzoeker Jos Habets; het tweede is een half beschreven titelpagina; het derde een mislukte pagina, F. 1r. De meeste zijn zowel recto als verso beschreven (voorkant/achterkant, afgekort als r. en v.). Niet alle folio's zijn beschreven door dezelfde hand. De folio's 30r en 30v zijn duidelijk door een andere hand en in 1668 beschreven. Het waren folio's die pastoor Dydden niet beschreven had. Ook folio 79v is van later datum en afkomstig van pastoor Materny (in 1657 en 1664). Folio 89/90v is door pastoor Jamar (de opvolger van pastoor Dydden) beschreven. De folio's 93v, 95r en 95v zijn helemaal of gedeeltelijk doorgehaald. Folio 185r door een onbekende hand. De folio's 189r en 192r geven een overzicht van de pastoors die in Simpelveld gestationeerd waren tot 1807. Ze zijn waarschijnlijk tot 1806 van de hand van pastoor Sougnez en daarna aangevuld door zijn opvolger Ludovicus Bluijssen. Tenslotte zijn er 4 folio's uit 1743 met namen van overledenen. Het boek is gebonden in bruin leer. De folio's 189r en 189v laten een zwart-wit-tekening zien van de hand van pastoor Dydden. Hij beschrijft de parochie Simpelveld, waarschijnlijk gezien vanaf de Huls.
Een transcriptie van het eerste Memorieboek werd me in handen gegeven. Mijn voornaamste taak na het digitaliseren van de getypte teksten was de controle op eventuele fouten. Voornamelijk in de niet-Nederlandse, dus Latijnse en oud-franse teksten kwamen fouten voor, die gecorrigeerd moesten worden. Bij het uitschrijven van de tekst ben ik van de volgende punten uitgegaan: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Transcriptie
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 67]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vertaling
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 68]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Op de volgende pagina's: afbeeldingen uit Memorieboek 1: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 69]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cover
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 70-71]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de titelpagina
de inleidende tekst ‘Quantis laboribus..’ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 72-73]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de inleidende tekst ‘Quantis laboribus..’
deel van de sauvegarde uit 1584 met zegel | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 74-75]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de kerbroden (precieze betekenis van de tekens onbekend)
de lammertienden | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 76-77]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
tekening van de parochie Simpelveld.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 78]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3.2 Memorieboek 2, ofwel ‘Liber Monasterii Belli Reditus ordinis praemonstratensis’ in een kopie door pastoor Augustin SougnezBeschrijvingHet boek staat in het archief van de parochie Simpelveld onder inventarisnummer 15. Het betreffende archief is te vinden in het stadsarchief van Kerkrade. Het boek heeft een rode papieren omslag. De kopie bestaat uit 35 folio's. Aan de achterzijde zijn 5 folio's extra, die voor de inhoud van het 2e Memorieboek niet meer van belang zijn. Folio 1 bevat een extra aantekening van pastoor Sougnez: ‘Anno 1597. N.B. le 29 decembre 1782 apres avoir fait copier l'original de ce registre, je l'aij remis a notre monastere de Beaurepart pour qu'il seroit conservé dans les archives de notre chapitre susdit, selon l'intention de feu monsieur Arnold Didden, tres digne curé de Simpelvelt et auteur de dit livre. In fidem Augustin Sougnez curé de Simpelvelt’. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
TranscriptieNadat pastoor Dydden het grote Ie boek had geschreven en aangevuld, is hij begonnen aan een tweede boek, gedateerd in 1597. In dit boek verzamelde hij belangrijke gegevens over de rechten van de pastoors op inkomsten uit jaardiensten, pachten, tienden. Deze teksten zijn veel meer geordend dan die in het 1e boek. Sommige teksten, bijvoorbeeld de ‘sauvegardes’, alsook de beschrijvingen van zijn avonturen zijn in dit tweede boek uitgebreider aan de orde gekomen. Veel feitelijke ‘kleinere’ gegevens, bijvoorbeeld over al of niet gedane betalingen zijn in dit laatste boek weggelaten. Waar het eerste boek vaak op een kasboek lijkt, houdt het tweede zich veel meer bezig met de grote lijnen. Ook heeft Dydden hier een scheiding aangebracht tussen inkomsten uit Simpelveld en Bocholtz. In 1782 heeft pastoor Sougnez de tekst van deel 2 overgeschreven. Zijn handschrift is goed leesbaar. Vandaar dat de transcriptie door Sougnez de basis heeft gevormd van mijn transcriptie van memorieboek 2. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 79]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Augustin Sougnez Paneel in de pastorie van Simpelveld
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Enkele opmerkingenPastoor Augustin Sougnez was niet zo bedreven in het Latijn als Dydden. Vandaar dat er ettelijke dubieuze fragmentjes aan het licht zijn gekomen. Door te vergelijken met Dydden 2 konden de fouten hersteld worden. Daarnaast wist pastoor Sougnez niet dat Dydden het gebruik van de Latijnse cijfers juist iets anders hanteerde, bijv. ii=2, maar ij=1½. met behulp van het oorspronkelijke 2e memorieboek kon er gecorrigeerd worden. Sougnez zelf heeft op de frontpagina van zijn transcriptie uitgelegd wat hij heeft gedaan en waarom. Hij vertelde ook dat hij het oorspronkelijke 2e boek terugbezorgd heeft in zijn abdij Beaurepart. Zoals Huub Franssen in het tijdschrift van de Heemkundevereniging ‘de Bongard’ vermeldde, heeft hij het oorspronkelijke 2e boek in Luik aangetroffen. • | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 80]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Op de volgende pagina's: afbeeldingen van Memorieboek 2: | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 81]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
cover
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 82]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
opdracht door A. Dydden en verklaring door Augustin Sougnez
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 83]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
eerste pagina van de inhoudsopgave
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 84]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kopie van het verdrag gesloten tussen de pastoor en de inwoners van Simpelveld in Limbourg in het jaar 1589.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 85]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
kopie van het verdrag gesloten tussen de pastoor en de inwoners van Simpelveld in Limbourg in het jaar 1589.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 86-87]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
het ‘Zielenboek’ dat elke zondag na de preek moet worden voorgelezen.
de avonturen van pastoor Arnold Dydden | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 88-89]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de avonturen van pastoor Arnold Dydden
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 90]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3.3 Inleiding en vergelijking Boek 1 en Boek 2/SougnezPastoor Dydden begon zijn eerste ‘Memorieboek’ in 1571, het jaar waarin hij aantrad als pastoor in Simpelveld. Inde inleiding ‘Quantis laboribus’ gaf hij aan wat de bedoeling was van zijn boek. Hij noemde het zelf ‘Register’. De inkomsten aan tienden, verpachtingen en jaardiensten stonden erin. Ook beschreef hij de processen bij de schepenbank van Simpelveld, het Hooggerecht in 's-Hertogenrade en vooral de vele processen bij de Raad van Brabant in Brussel. Daarnaast de ‘sauvegardes’, die gekocht werden van de respectieve legers, koninklijk/Spaans of staats. Tenslotte een paar van zijn avonturen. Enkele andere zaken kwamen eveneens aan de orde: recepten, duivel-uitdrijvingformules en een merkwaardige erfenis. Vooral de lijsten van inkomsten werden jaar na jaar bijgehouden tot 1612. Deze lijsten geven een sterk chronologisch beeld. Andere zaken tot 1616. Toen ging hij met emeritaat. In 1597 besloot pastoor Dydden een tweede boek te schrijven. Het werd veel schematischer van opzet. Natuurlijk bevatte het voor een belangrijk deel lijsten met inkomsten, maar nu werd het jaar 1597 als peiljaar genomen. Daarnaast de processen en ook die zijn meer geordend, evenals de aangegroeide reeks ‘sauvegardes’. Zijn avonturen werden veel uitvoeriger beschreven. Tenslotte enkele toevoegingen, zoals ‘Besluiten van de bijeenkomst [van het aartsdiakonaat] in Maastricht’ en een lijst met ‘Zeelnamen’, op te noemen in de mis na de preek. Een hele serie zaken uit het eerste boek verdween.
Hieronder een summier overzicht van de verschillen tussen beide boeken:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 91]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 92]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zoals hierboven aangegeven hebben de twee boeken een verschillende opzet gekend. In 1571 begon pastoor Dydden met het terugveroveren van de inkomsten die naar zijn mening ten onrechte waren verloren gegaan. Consequent werd het ‘Register’ per jaar bijgewerkt. Het eerste ‘Registerboek’ lijkt in veel opzichten dan ook op een kasboek. Naast de inkomsten werden ook de processen genoteerd die hij nodig vond om de rechten van de abdij veilig te stellen. In 1597 kwam de pastoor kennelijk tot de conclusie dat het eerste boek te veel chaotische trekken vertoonde. Hij nam 1597 als peiljaar en stelde vast wie wat en volgens welke verplichtingen betaalde. De chaos van het eerste boek verdween.
Natuurlijk wordt de vergelijking tussen de beide boeken iets ingewikkelder doordat de transcriptie van het tweede boek door pastoor Sougnez gebruikt is, maar inhoudelijk zijn de afwijkingen tussen boek 2 en de transcriptie door Sougnez vrij gering. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 93]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Om te beginnen: er zijn verschillen tussen de inleidingen van boek 1 en boek 2. Vanzelfsprekend eveneens wat betreft de inhoudsopgaven. Cfr. F.2r-F.4v (boek 1) en F.2r-F.3v (boekt). De beide boeken hebben immers een andere opzet. De meeste teksten van Memorieboek 1 komen vooral in het begin overeen met de teksten uit Memorieboek 2/Sougnez (zie hierboven), zij het dat hier en daar kleine stukjes tekst of hele zinnen zijn toegevoegd, ofwel ter verduidelijking ofwel ter aanvulling. Een enkele keer wordt een stuk tekst toegevoegd om de redenering te versterken of de aanspraken te vergroten. Zie bijvoorbeeld F.141r-F.142r in Memorieboek 1 en F.19r-F.19v in Memorieboek 2/S. In dit geval gaat het om ‘Copie uijt den verbuntelijk accord tusschen de pastoor ende naeburen van Simpelvelt op Limborch in 't jaer 1589’. Dydden spreekt van een kopie, maar voegt zo hier en daar kleine stukken toe. Dit ‘akkoord’ werd korte tijd later aangevochten door de inwoners van de parochie. Het zou geen akkoord zijn geweest, maar een van boven opgelegde uitspraak. Het komt eveneens voor dat gebeurtenissen en/ofvonnissen, waardoor de pastoor in het gelijk wordt gesteld, in boek 2 worden toegevoegd en beschreven als aanvulling op één vonnis in boek 1. F.30r-F.35r in boek 1 en F.14v-F.16r in boek2/S. In dit geval betreft het vonnissen uit 1473, 1502 en 1536. Het zelfde geldt voor de ‘sauvegardes’. Boek 1 vermeldt twee ‘sauvegardes’ (F.82r-F.83r en F.135r-F.135v), terwijl in boek 2/S vier ‘sauvegardes’ beschreven worden. Vaak zijn het herhalingen van eerdere vrijgeleides, maar soms zijn ze nieuw, bijvoorbeeld verleend door de aartshertogen Albert en Isabella. Ook de beschrijving van de avonturen in Memorieboek 1 is erg beperkt (F.83v), maar in boek2/S zijn ze in volle glorie opgetekend, lopend vanaf het jaar 1576 tot 1598. Vervolgens moeten we vaststellen dat de lijsten met jaardiensten in Memorieboek 2 uitgebreider zijn dan in boek 1. Tenslotte zijn de opsommingen van inkomsten in boek 2/S systematischer dan in boek 1, maar dat was ook de opzet van boek 2. De lijsten in Memorieboek 2/S vanaf F.21r tot F.29r gaan over: de Kusterie van Bocholtz, het OLV-altaar in Simpelveld, het OLV-altaat in Bocholtz, de kerkfabriek Simpelveld, de opbrengst van de kapel in Bocholtz, de komsten van het ‘gasthuis’ in Bocholtz. Volkomen nieuw zijn de Declarationes Consilii Trajectensis (F. 29v-F.30v.) en het ‘Zeelboek’ (F.30v). |
|
