Simpelveld en Bocholtz door de ogen van Arnold Dydden, pastoor 1571-1616

[p. 55]

Hoofdstuk 2
Toponiemen

[p. 56]

2.1 Inleiding Toponiemen

In de beide Memorieboeken komen veel toponiemen voor. Het was dan ook onvermijdelijk dat iemand vanuit het plaatselijk perspectief zou trachten de oude namen van kastelen, hoeven, wegen e.d. te duiden. Zo schreef drs. Huub Franssen in 1964 zijn doctoraalscriptie getiteld: ‘Toponymie van Simpelveld en Bocholtz.’ Het werk is niet uitgegeven en er zijn slechts enkele exemplaren van.

Na enkele pagina's over de geologische structuur van het landschap volgt een overzicht van de geschiedenis van beide dorpen. Voor een uitgebreidere versie van de geschiedenis van Simpelveld verwijs ik naar het boek van dezelfde auteur onder de naam: ‘Van Semplevei tot Simpelveld’, een uitgave van de Gemeente in 1970. Een nieuw boek over de geschiedenis van Simpelveld en Bocholtz samen had hij zich voorgenomen, maar heeft hij niet kunnen voltooien. Wel was van zijn hand een artikel in de Maasgouw van 1966, jrg 85, afl. 6 verschenen met uitgebreide bronvermelding, onder de naam ‘Schets van de geschiedenis van Simpelveld en Bocholtz.’

Laat ik me beperken tot de bij Dydden voorkomende namen. De naam Simpelveld ontwikkelt zich van Semplovoir tot Simpelvelt. Bocholtz van Bugholtz via Bochudts tot Bocholtz. Deze namen komen zo vaak voor in het I^e Memorieboek, dat ze niet verder worden verklaard.

De toponiemen werden in het verleden op zeer verschillende wijzen gespeld. Wij zijn gewend aan een vaste spelling, maar in de tijd van Dydden nam men het daarmee niet zo nauw.

Een kleine lijst met woordafleidingen zal het eenvoudiger maken de benamingen te duiden:

Stamp = sterk hellende weg; dell = dal; loch=gat/kuil; graef = helling van holle weg; stok = stronk/stam; koul = kuil / uitholling; beemd/bend = moerassig weiland; winckel = hoek; belt = hoogte/heuvel/helling; biest = waterpoel/weide; gewande = akkers bij grote hoeve; kamp = omheind weiland/akker; dries/dreesen = ongecultiveerd land; geer = driehoekig perceel; buysch = bos; keel = holle weg; knip = hellende weg; leim = leem/klei; molt = komvormig dal.

Vaak zijn de toponiemen alleen tot persoons- of familienamen te herleiden. Voorbeelden hiervan: Capparts, Glois, Schanternel, Zeliens, Schiffeler, enz. In andere gevallen is er een functie in het spel: Scholtissenhoff= de hoeve van de schout, domus pastoratus = huis van de pastoor.

In deze uitgave zal ik me beperken tot het naar vermogen aangeven waar de meest voorkomende toponiemen gezocht zouden kunnen worden. Meerdere mensen hebben getracht de toponiemen een plaats op de moderne kaart van de Gemeente Simpelveld te geven. Zie de volgende paragraaf. •

[p. 57]

2.2 Toponiemen op de kaart van Simpelveld

In de Dyddenboeken worden heel veel locaties genoemd. Vaak gaat het over huizen, landerijen, straten en veldnamen. Soms ook over grensmarkeringen zoals de mijlboom, dorre boom of grenssteen.

Doordat de hedendaagse benamingen vaak niet overeenkomen met de destijds gebruikte benamingen is het vaak moeilijk locaties terug te vinden. Niettemin hebben wij een poging gedaan. Om een en ander duidelijk te maken bevinden zich hieronder een tabel en kaarten. In de tabel is informatie vinden over de toponiemen: een volgnummer, de naam van het toponiem zoals dit door Dydden gebruikt is, de folio's waarop het toponiem genoemd wordt, de locatie op de (gemeente)kaart [indien het op de Bonnekaart is weergegeven, wordt de kaartcoördinaat voorafgegaan door de tekst ‘Bonne’]. In de laatste kolom is een vertaling van de naam weergegeven en de huidige benaming van deze locatie. De tabel is alfabetisch gesorteerd op de naam van de toponiemen.

De meeste toponiemen denken we te kunnen plaatsen op de kaart. Sommige hebben we echter niet kunnen achterhalen. Indien de exacte locatie bekend is, staat het volgnummer van het toponiem op de kaart ingetekend. Indien de locatie van een toponiem slechts globaal bekend is, staan alleen in de tabel de coördinaten van de kaart aangegeven. Soms kunnen locaties op meerdere plaatsen dezelfde naam hebben gehad. Zo is het goed denkbaar dat er zowel in Simpelveld als ook in Bocholtz een Molenweg was.

Om de toponiemen weer te geven zijn gedeelten van de ‘Bonnekaarten’ gebruikt (p.64). Dit zijn topografische kaarten, opgesteld rond 1925 door dhr. Bonne. Deze kaarten geven een goed beeld van het landschap in de tijd vóór de grote stadsuitbreidingen, ontginningen, ruilverkavelingen en aanleg van autowegen. Verder is de kaart nog grensoverschrijdend, wat deze kaart ook zeer geschikt maakt voor onze toepassing. De meeste toponiemen bevinden zich binnen de huidige gemeente Simpelveld. Als deze worden weergegeven op de Bonnekaart, komen ze wel zeer dicht tegen elkaar aan te staan, wat de leesbaarheid niet ten goede komt. Daarom is van dit gebied een separate kaart vervaardigd. Als basis is een kaart uit de gemeentegids van de gemeente Simpelveld uit 1985 genomen. Alle moderne (spoor)wegen en wijken zijn uit de kaart verwijderd. Oude verbindingen zijn schetsmatig aangevuld bij de nog bestaande situatie. Als basis hiervoor is de Tranchotkaart van dit gebied genomen. Alhoewel deze kaart pas in 1803 opgenomen is (circa 200 jaar na Dydden), is het de oudste kaart van dit gebied die het meest overeenkomt met hedendaagse kaarten. De zo geconstrueerde kaart claimt niet de situatie rond 1600 weer te geven, maar kan wel gebruikt worden om aan te geven waar de diverse toponiemen zich bevonden en enig gevoel te krijgen voor waarschijnlijke verbindingen tussen de diverse plekken. •

[p. 58-59]

Kaart van de gemeente Simpelveld

[p. 60]

Nr.	Naam	Folio (Boek 1)	Positie op kaart	Hedendaagse benaming
	Hoeven e.d.
1	Beissel, Beysel, Beisel	57v, 99, 104v, 162v, 163, 163v, 187, 187v, 188	Bonne F3	Beitel (gemeente Heerlen)
2	Belt (die)	21v.	E2-F2 op Molsberg	Bult / helling
3	Bensteradt	127v.	Bonne D2	Benzenrade (gemeente Heerlen)
3	Bensteradt	127v.	Bonne D2	Benzenrade (gemeente Heerlen)
4	Bergervelt, Bergerveldt	24, 56v, 68, 127.	E2-F2 op Molsberg	Bergerveld Iets dieper gelegen
5	Bijshoff	63v.	K4, Op de Bies	Biesweg
6	Billenhoff, Billenheuf, Billenheuff, Billenhueff, die Billen	43, 63, 101, 102, 108v, 149v.	K4	Billenhof
7	Bongaerder Lindt, Bongardter Lyndt, Bongardts Lyndt, Bongarder Lyndt, Bongaerder Lyndt	63v, 105v, 109v, 147v, 148v.	J3	Bongarderlinde Groeneweg bij Bongarderbrug
8	Bongardt, Bongart, Bongartz, Pomerio, Bongard	57v, 58v, 60v, 64, 101, 162, 162v, 163, 163v, 164, 164v, 165, 165v, 166, 166v, 171, 171v, 172, 187, 187v, 188v.	J3	Kasteel Bongard
9	Bornhoff, Boernhoff, Born	13v, 61v, 64, 106v, 143v, 147v, 165v, 166, 187, 188v.	K3	Bornhof Wilhelminaplein -Bibliotheek
10	Broeck, Brouck, Broech	12, 12v, 40v, 59, 61, 62v, 87v, 93, 104v, 116v, 122, 131v, 148?, 151, 154?, 166v.	Simpelveld G2-G3 Bocholtz I3-J3	Rodeput Zusterklooster Broek Bocholtz
11	Bulkum, Bulkoem, Bulckom	22, 23, 36v, 51, 60, 67v, 118v, 123, 123v, 143, 152, 152v, 154v, 162, 165v, 166v.	E6	Hoeve Bulkem Bulkemstraat
12	Buschoffhoff	128v, 68v	E2, F2	Bisschopshoeve, op de Molsberg
13	Busscherhousen, Busserhousen, Bussershousen, Buschenhousen, Buschenhuijsen, Busschenhuijsen, Busscherhuijsen, Buyserhuijsen, Buysschhoisen. Busserhuijsen	12v, 22, 22v, 24v, 49, 57, 57v, 66v, 99v, 116v, 119v, 143, 153v, 170	C6 Bonne B5	Bosschenhuizen
14	Busveldt, Busken, Busveld	50, 67, 153v, 154, 190v.	I4, B5	Tussen Groeneweg en Autoweg/Bosveld achter Bosschenhuizen
15	Camp (den)	170.	F3
16	Cappertbuysch, Kappenbusch, huis Kappert, huis Kappartz, Cappenbuysch	19v, 45, 48v, 66v, 118, 152v.	E6	Bos / huis van Kappart, Bulkemsbroek achter beek
17	Cruijtsbroederhoff, Crutsbroeder van Aeckenhoff, Kruysbroedershoff, Krutzhoff, Kruysbroedershoff, Kruysbruderhoff	63v, 64, 101v, 106v, 146v?, 147v.	K3	Kruisbroedershof
18	Doem (dye)	12v.
19	Doern (die), dat Durnveldt, dat Duernvelt, Dornvelt	46, 57v, 88v, 93, 190v, 191.	H2	Dorreveldvoetpad
20	Dorren Boom, dorre Boem	57, 57v, 143.	Bonne H6	Laurensbergerweg te Horbach
21	Drijver, Dryver	28v, 43, 43v, 62v, 64v, 73v, 102v, 107v, 111, 148v, 149.	K3	Drijvert
22	Elsenhuys	143.	C6	Elzenhuis Bosschenhuizen aan grens met Eys
23	Emstenraedt, Emstenraeth, Emstenraet, Eymzenraede, Emstenradt, Empstenraedt	12, 20, 57v, 65, 89, 90v, 91, 99, 106, 109, 125v, 142.2, 143v, 151, 174v.	Bonne D3	Imstenrade
24	Gaest, die Gast	50v, 60, 101, 162, 162v, 163, 166, 190v.	F4	Gaasstraat
25	Gloysdell, Gloisdelle	20v, 46, 150v.		Gaasstraat
25	Gloysdell, Gloisdelle	20v, 46, 150v.		Del begroeid met lang stroo
26	Graeff (op den)	190.	L4	Voetpad naar Vlengendaal
27	Groeten hoff (tzo Vetzen)	43, 63, 63V, 73, 73v, 97v, 106, 147.	Bonne H7	Grote Hof Gut grosser Hof te Vetschau
28	Haempoel	27v.
29	Heerenpael	143.	J1 Bonne G5	Herenpaal Grenspaal 213

[p. 61]

30	Heide, Heid, Heidt, Heydt	54, 63v, 67, 69v, 70, 97v, 99v, 102, 110v, 118v, 131, 134.	H6-16	Heide Baneheide
31	Heidengront, Heilgunt.	54, 69, 130v.	I6	Heidegrond Baneheide
32	Heiligenhuijsken, Heilgen huijsken, Heyligen huijsken, Heiligenhuijsque.	46, 88v, 93, 148, 170, 191.	H3	Heiligenhuisje/Kapel Simpelvelderweg- Jozefbrug
33	Heiliggeistland, Heiligengeistlandt.	148, 150.	Bonne E9	Land bij Heiliggeist hof te Orsbach
34	Heinsberch, Hensberch, Heynsberg, Hensberg.	51v, 68, 101v, 124v, 154v.	L3	Hinsbrig
35	Hennebergh, Henneberch, Hennenberg, Henneberch.	21v, 47v, 52v, 65v, 100, 128, 155v.	E4	Henneberg hoeve
36	Honsrug.	99v.	D1 Bonne D3	Hondsrug
37	Hornne, Horn, Waelhorn	20, 55v, 70v, 132v, 157.	K3	Hornhof Café Oud Bocholtz tegenover kerk
38	Housmanshoeff, Huysmanshoff, Housmanhoff.	37, 59, 60v, 113v.	F4	Huismanshof
39	Houyssen (den).	20.
40	Huels, Heuls, Huls.	12v, 21, 24, 47v, 48v, 52v, 57, 57v, 60v, 65v, 93, 99v, 115v, 120, 127, 128, 155v, 164, 164v, 165, 165v, 166, 166v, 190v.	D3	Huls
41	Jacop Zeliensweidt.	190v.		Jacob Zelis weide aan oude Simpelvelderweg
42	Kaelmanshoff.	44v.		Hoeve Kaelmans
43	(K)alder Herbrecht, (K)alderherbrecht.	109v, 110, 111.	K3	Hoek Wilhelminastraat dr.Nolensstraat
44	Keersboom, Kersboum.	12v, 93	H4-H5-H6	Kerstboompjesweg
45	Kerkenvelt.	79v.	J4-K4	Kerkenveld
46	Kevenbach.	99	B2	Keversberg
47	Kommer	63v, 105v.	K3	Kommerstraat
48	Korft (in den).	190v.		In de korf
49	Kortenbach, Cortenbach.	60v, 162, 163, 163v.	H2	hoeve in de Waalbroek
50	Kostersheidt (tzo Bochudts).	148, 156v.		Kosterheide te Bocholtz
51	Kriekellenberg, Kryckelberch, Kryckelberg.	23v, 51v, 101v124, 154v.	K2	Krekelberg Krichelenberg, begin van Stevensweg
52	Kromgraet.	190v.	C3	Kromstraat Huls
53	Krutshoff.	100v.	Bonne A3	Kruishof Tussen Colmond en Ransdaal
54	Krutswech	37v.		Kruisweg
55	Kuelenstock, Kuylenstock.	24, 68v, 125v, 127v.
56	Kuelmont.	19v.		Colmond of Colmonderbos Mamelis
57	Kustersdell.	190v.		Kosters dal
58	Kuyckert.	60, 72.	F3	Naast pastorie/ kerkhof Simpelveld
59	Kyffeert.	60v	I3	Kievit
60	Landtgraeff, Lantgraeff, Lantsweeringhe, Lantwering, Landtweringe, Landtweeringe, Landtgraeve, Landtwerung.	19v, 20, 57, 64, 74, 109, 143, 145, 150.	M1-6 grenspaal 205 t/m 212	Akense Landgraaf
61	Leentesheide, Leentensheidt, Leenthensheidt Leenthensheydt.	57v, 89-90v, 91, 142.2, 149v.	Zie Dyddenkaart	Leentjensheide Peuskensheide?
62	Louvenberg, Lovenberg, Loevenberch, Loevenberg.	99v, 143v, 148, 158.	C3	Lovemich, kruispunt Huls Wijnweg
63	Lyndenstock (aen Sinter Klaes).	52v, 53, 66v, 70v, 117v, 129v, 152v.	F5	Boerderij aan Sinter Klaes

[p. 62]

64	Meulenbeempden, Muelenlant	60, 190v	E4	Molenweide Oude Molen
65	Meulendyck, Meulendijck, Moelendych, Mulendijck, Muelendijck.	22, 116, 119, 152, 153, 190v.	F4	Molenpoel of Molenbeek vanaf dr. Poelsplein
66	Moel	12v, 93.	E4	Molt
67	Molsbergh, Moilsbergh, Moilsberch, Molsberg, Molsberch, Molsberge.	24v, 46v, 48, 53, 57v, 60, 65v, 66, 68v, 99v, 113, 117, 127v, 128v, 150v, 152, 155v, 156.	F2-E2	Molsberg
68	Muelenbaech.	68.	E4	Molenbeek Bij Oude Molen en Henneberg
69	Myngersborn.	58, 94, 111v.	C5 Bonne A4	Mingersberg
70	Nivelsteyn, Nivelsteyn, Neevelsteyn.	162v, 163, 163v, 164.		Nievelsteen
71	Oeverhousen, Overhuijsen, Oeverhuijsen, Oeverhouse, Overhoussen, Overhouse.	13v, 18v, 20, 43v, 58v, 61, 61v, 64, 101v, 143, 143v, 144, 145, 154v, 162, 162v, 163, 163v, 164, 164v, 165, 165v, 187, 187v, 188v.	L2	Overhuizen
72	Oppen, Oppenloich, Oppenloech, Oppenloijch, Eppenloch.	12v, 19, 22, 23v, 49, 62v, 66, 118v, 153.	I6 of J7	Op het gat
73	Orsbach, Oorsbeeck, Orsbeeck, Oersbeeck, Oersbeck, Oersbech.	62v, 63v, 106, 148, 148v, 150.	M7 Bonne E9	Orsbach
74	Ouvenberch	155	L4	Douvenberg
75	Pannensleger, Pannesleger, Pannesleeger Panneslegers	19, 37, 44v, 47, 59, 60, 114, 151.	F3	Panneslagerstraat
76	Playt, Plait, Plaet, Plaiten.	22, 49, 66, 102, 117v, 118v, 143, 153.	J6 en J7	Op de plaat, kruising Plateweg Molenweg Oude Nijswillerweg
77	Poel (op den)	102.	L3	Herver/ op der Pool
78	Popelweidt.	120.
79	Prickartz, Prickartzbergh, Pryccart, Prickartsberg.	23v, 52, 55, 60, 68, 131v.	J2	Prickart
80	Puntel, den Punttel.	60, 62v, 72v, 92v, 104v, 148, 170.	G3	Puntelstraat
81	Reynart, Reynardt.	62v, 107, 109v, 149, 174.	K4	Reinert
82	Ridderskoul, Rytterskoul, Rydderskoul.	56, 71, 93, 132v, 151v, 167.	H4	Ridderkuil Rischerkuijlerweg, Reesterkuilerweg
83	Rutsenveld	72
84	Sandtberg, Santbergh	20v, 46, 51v, 67v, 101, 163v, 164, 164v, 165.	J2	Zandberg
85	Scewier, Schewiers, Scuiwer, Swijer, Swijers.	19v, 44v, 61, 162v, 163, 163v, 164, 164v, 165, 165v, 166, 166v, 187, 188.	F2-G2	Sweijer
86	Schijffelantshoff, Scheyffelertshoff, Scheyffelertzhoff, Scheffelertsweidt, Scheiffelert.	19v, 45, 60v, 72v, 101.	G3	Schiffelderhof
87	Schijn (upten)	21, 21v, 24v, 47, 48, 66, 114v, 117.	E2	Op de Schijn Molsberg
88	Scholteshoff, Schoutertenhoff, Scholtisserhoff, Scholtertzhoff.	61, 102, 187v, 188v.	K3	Scholtissenhof
89	Sint Gelishoff	166v, 187, 187v.	J2	Sint Gillishof
90	Soruch, Sorot, Sorut, Souret, Sourut, Sourit, Sourot, Sourt	9, 50, 57v, 61v, 92v, 99, 162v, 163, 164, 164v, 165, 165v, 166, 166v, 187, 187v, 188.	F1 Bonne E4	Soureth
91	Stam, den Stamme	13v, 20	E4	Stampstraat
92	Steyn (dye).	148, 152v.	Bocholtz K2/Simpelveld F3	Steenberg Steenstraat
93	Synterclaes, Sinter Klaes	60,122, 100v.	F5	Hoeve Sinterklaas
94	Teggerhoff, op gen Tegger.	13v, 20, 63, 108, 143v.	K3	Teggerhof Past. Neujeanstraat
95	Treeterhoff, Triechterhoff.	37, 38, 60, 174v.	F4	Trichterhof

[p. 63]

96	Tzwa Lynden, Tzwae Linden, Twee Linden, Twe Lynden, Twee Lynden.	18v, 20, 46, 65, 150v.		De twee lindebomen In het Dornfeld?
97	Verckensheufken, Verkensheuffken.	100v.	I3	Hof van familie Von Vercken Weiweg
98	Vleggendal, Vleggendaill, Vleggendall, Flegendael, Fleggendael, Vleggendaal, Flegendal, Vleggendael, Vlegendael.	13v, 20, 22v, 27v, 28, 30, 49v, 61, 61v, 67, 73v, 101v, 109, 130v, 143, 143v, 145, 145v, 147, 150, 153v, 162v, 163, 163v, 164, 164v, 165v, 166, 166v, 187, 187v, 188v.	L5	Vlengendaal
99	Vogelsanck, Voegelsanck, Vogelsanckputs.	57, 57v, 143.	E7	Hoeve Vogelsang Overeys
100	Vossenhuis, in den Vos.	126, 127, 155.	L3 of F2	In den vos BocholtzBloemenwijk of Simpelveld naast Rolduckerweg
101	Vrienhoff, Vrenhoff.	61v, 166	I2	Vrijenhof Prickartsberg aan de linker zijde
102	Vroenhoff, Vroynhoff, Vroenchoff, Froenhoff, Froinhouff, Wroinhoyff	20v, 23, 36v, 46v, 54v, 62, 65, 113v, 118v, 151, 162.	F3	Vroenhof Vroenhofstraat
103	Vuegel.	57v, 143v.	Bonne F3	Vogels Drievogels
104	Waelbroec, Waelbroeck, Waelbroek, Walbroeck, Waylbrouch, Wailbroich, Waelbrouck, Waelbroch, Waelbroech.	19, 22v, 24v, 36v, 44, 44v, 46, 49v, 53v, 60v, 61v64v, 67, 69, 72v, 93, 98, 100v, 105, 109v, 120, 129v, 130, 149, 153v, 163v, 164v, 165, 165v, 166, 166v, 170, 187, 187v, 188v, 191v.	H2	Waalbroek
105	Wijersgoet, Wijerslant, den Weier, den Wijer, le Wijersgoet, die Wijen.	12v, 43v, 44, 60, 62v, 72v, 97v, 104v, 111, 148, 163, 190v.	Bocholtz K3 of Simpelveld G3	Weyers goed / Weyer Bocholtz Op de Weijer; Simpelveld Puntelstraat /Patersklooster
106	Wijssen Stein, Wyssen Steyn, Wisen Steyn, Wyssen Stein, Wysen Stein.	22v, 23, 50, 67, 121, 121v, 153v, 154.	I4	Witte steen, grensmarkering bij Busveld,
107	Winckel(den).	20v, 150.	Bonne G5	Afwijkende hoek bij grensverloop
108	Wossemhoff	61v.
	Wegen
109	Akerwegh, Acherstraet, Aecherwech, Aeckerwech, Aicherwech, Aeckerweg, Acherstras, Acherweg, Akerweg, Aeckerstraet.	7v, 28, 62v, 73, 147v, 148v.	J3-K3-L3-M2	Akerweg. Bij Dydden van Bongaarderlynde tot Duitse grens
110	Collenerwech, Collenerwegh, Cullenerwech.	23v, 51v, 68, 124v, 154v.	L2	Keulenderweg
111	Jofferenweg, Jofferenwech, Juffersweg.	57v, 125v, 127v.	D1-E1	Jufferenweg Weg van Molsberg naar Imstenrade?
112	Kemerstraes	12v, 72v, 95, 104v	G2-G3	Kloosterstraat
113	Mertensgraeff, Meertensgraeff	21v, 48v, 57v, 66v, 117v, 152v.	F6-G6	Martensgraafweg
114	Mulenwech, Mulenwegh, Moelenwech, Mulenweg, Moelenwegh, Meulenwegh, Molenwegh, Moelenweg.	21v, 48, 65v, 116v, 152, 157, 170.	K4-K5-K6-J6 of E5-G5-G4-J4	Molenweg Van Heiweg tot Plateweg of van oude molen tot Bongard
115	Nermstraes, die Nermstraet, Neyrmstraet, Neyrmstraes, Neyrmstrayt, Nermstras.	20, 20v, 24, 37v, 47, 50v, 53, 65, 67v, 122v, 151.	F4	Irmstraat
116	Oerbergerwegh, Orsbergerwecht, Orsbachweg, Oirsbergerweg, Oirsbergerweg, Orsbergerweg.	27v, 63v, 79v, 106, 146v.	K4-K5-L5-L6	Orsbacherweg
117	Raederstraet, Raederstraes.	52, 68, 126, 127, 155	F3-F2-F1	's-Hertogenradestraat Rolduckerweg

[p. 64]

De Bonne-kaart