Algemeen letterkundig lexicon

sensitivity reader

Etym: Eng. sensitivity = gevoeligheid, fijngevoeligheid; reader = lezer.

De Engelse term ‘sensitivity reader’ heeft sinds 2020 als leenwoord ook ingang gevonden in het Nederlands. Hij wijst op iemand die als proeflezer gevraagd of ingehuurd wordt om na te gaan of een tekst – hetzij een bestaand werk waarvan heruitgave wordt overwogen, hetzij een nieuw manuscript – aanstootgevend zou kunnen zijn voor bepaalde potentiële (groepen) lezers. Dergelijke gevoeligheden kunnen onder andere etniciteit, huidskleur, religie, cultuur, sociale klasse, geaardheid, gender, gezondheid en lichaamsbeeld betreffen. Sensitivity readers hebben expertise in het herkennen van inhoud die fout, kwetsend of beledigend kan zijn voor bepaalde doelgroepen; niet zelden behoren ze zelf tot de betreffende groep en kunnen ze in hun lezersreactie putten uit eigen lees- en levenservaring.

Het is niet ongebruikelijk dat auteurs de hulp van externe experten inroepen (bijv. historici bij het schrijven van een historische roman). Op gelijkaardige wijze stellen velen prijs op de feedback van sensitivity readers, zeker als ze onderwerpen behandelen waar ze weinig persoonlijke ervaring mee hebben. Ze blijven daarbij vrij om te bepalen op welke manier ze gebruikmaken van de opmerkingen of aanbevelingen van de sensitivity reader. Sensitivity readers helpen aldus auteurs, en bij uitbreiding ook illustratoren en uitgevers, in hun inspanningen om ongewilde schadelijke stereotypes, foutieve voorstellingen en vooroordelen te vermijden, zodat hun werk maximaal respectvol en inhoudelijk correct is en een divers publiek kan aanspreken. Vooral bij jeugdliteratuur geldt deze inclusiviteit als een belangrijke moreel-literaire norm, voornamelijk ingegeven door de vaak sterk didactische literatuuropvatting van auteurs en uitgevers. Dit idee wordt sterk verdedigd door een vereniging als Inclusive Minds.

De praktijk om bij het schrijven of reviseren (editing) een beroep te doen op sensitivity readers is evenwel controversieel. Tegenstanders veroordelen deze instantie als een symptoom van een overgevoelige en intolerante cancelcultuur en als een vorm van censuur (bestaande werken) of zelfcensuur (nieuwe werken). Bovendien gaat de sensitivity reader volgens tegenstanders in tegen literaire principes en verbeeldingsvrijheid zoals de mogelijkheid om een seksistische verteller of racistische personages op te voeren. Een voorbeeld van de controverse is het felle debat dat ontstond in 2023 naar aanleiding van de beslissing van Puffin Books (een imprint van Penguin Books) om bepaalde potentieel kwetsende formuleringen i.v.m. lichaamsgewicht, geestelijke gezondheid, gender en ras in de kinderboeken van Roald Dahl te wijzigen op advies van sensitivity readers. Deze polarisering weerspiegelt bredere ideologische tegenstellingen i.v.m. politieke correctheid en wokisme.

Lit: R. Otmar, Editing for sensitivity, diversity and inclusion. A guide for professional editors (2023).

sensitivisme

sensus allegoricus