held(in)

Oorspronkelijk is een held of heldin een dapper persoon, iemand die niet bang is strijd aan te gaan, risico te nemen en gevaren te trotseren om een bepaald doel te bereiken. In deze zin worden Jeanne d’Arc (1412-1431), Jacob van Artevelde (ca. 1290-1345) en Kenau Simonsdr. Hasselaar (1526-1588) vaak historische helden of heldinnen genoemd.
Bij uitbreiding kan een held ook een literair personage zijn dat het middelpunt vormt van de handeling van een toneelstuk of een roman (zie hiervoor ook antagonist en protagonist). In de klassieke tragedie is de held vaak een tragische figuur (tragische held) die uiteindelijk dupe wordt van omstandigheden die zijn lot bepalen, zoals bij Antigone of Oedipus. Maar ook in renaissance en barok was dikwijls sprake van tragische helden, bijv. bij Shakespeare in Hamlet (1600-1601), Romeo and Juliet (1594), King Lear (1605) of bij Racine in Mithridade (1673). Nederlandse voorbeelden zijn Geraerdt van Velzen in Hoofts gelijknamige stuk uit 1613 of Vondels Gysbreght van Aemstel (1637). Bekende romanhelden zijn Max Havelaar van Multatuli, de drie helden van Alexander Dumas’ Les trois mousquetairs (1843) of Tyl Uylenspiegel uit Charles de Costers legende (1867).
Maar in feite wordt elke hoofdfiguur in een literair werk de ‘held’ van het verhaal genoemd, of die nu heldhaftig is of niet. Wanneer zo’n held evident niets van heldendom toont, maar eerder het tegendeel van een held of heldin is, spreekt men wel van een antiheld. Voorbeelden van dergelijke ‘antihelden’ zijn Ondine en Oscar in L.P. Boons De Kapellekensbaan (1953), Jimmy Porter in John Osborne’s Look back in anger (1956) of Willem Bleeker in Bleekers zomer (1972) van Mensje van Keulen.

Lit: G. Kazemier, ‘De tragische held bij Vondel’ in Nieuwe taalgids 37 (1943) 6, p. 225-230 • R. van Stipriaan, ‘Gysbreght van Aemstel als tragische held’ in Zeventiende eeuw 12 (1996) 2, p. 359-377 (DBNL, 2001) • K. Bostoen, ‘Held in een bloedstollend drama’ in Bontekoe: de schipper, het journaal, de scheepsjongens (1996), p. 41-52 (DBNL, 2001) • H. Brinkman, M. Mathijsen & J. Jansen (red.), Helden bestaan: Opstellen voor Herman Pleij bij zijn afscheid als hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam (2008) • L. Jensen, De verheerlijking van het verleden. Helden, literatuur en natievorming in de negentiende eeuw (2008) • F.E. Boucher, S. David & M. Prévost (red.), Mythologies du superhéros. Histoire, physiologie, géographie, intermédialités (2014).