Algemeen letterkundig lexicon

antiheld

Personage in een roman of toneelstuk dat in tegenstelling tot de klassieke held, die mentaal sterk, eerbiedwaardig of machtig moest zijn en in elk geval onze bewondering moest verdienen, juist onbetekenend en veelal passief is en ons medelijden of hooguit begrip opwekt. De antiheld is een weerloos slachtoffer van een toevallige samenloop van omstandigheden, van een vergissing, van zijn medemensen of van zijn plaats aan de rand van de maatschappij. Hij wordt dan ook meestal getekend met een verontschuldigende wreedheid of een ironiserende vertedering.

De antiheld kan incidenteel al vroeg in de literatuur worden aangewezen (figuren als Don Quijote of de marginale ik-vertellers van vele schelmenromans komen ervoor in aanmerking), maar is vooral sedert het begin van de 19^de eeuw sterk in opkomst. In het 20^ste-eeuwse existentialisme, het absurd toneel en de nouveau roman (deze laatste ook kenschetsend antiroman genoemd), is het proces van de onttroning van de klassieke held in zijn uiterste consequenties doorgevoerd. Bekende voorbeelden zijn Meursault in l’Etranger (1942) van Albert Camus, Jim Dixon in Lucky Jim (1954) van Kingsley Amis, en Jimmy Porter in Look Back in Anger (1956) van John Osborne. Voorbeelden van antihelden in de Nederlandse literatuur zijn Ondine en Oscar uit L.P. Boons De Kapellekensbaan (1953), Osewoudt uit De donkere kamer van Damokles van W.F. Hermans (1958), Willem Bleeker uit Bleekers zomer (1972) van Mensje van Keulen en Danny Muggepuut uit Brusselmans’ trilogie Muggepuut, De perfecte koppijn en Toos (2005-2008). Ook vele protagonisten in Thomas Rosenbooms romans kunnen als antiheld worden bestempeld.

Lit: I. Hassan, ‘The anti-hero in modern British and American fiction’ in Proceedings ICLA (1959), p. 309-323 • M. Praz, The hero in eclipse (1969²) • A.L. Söteman, ‘Der negative Held in der modernen niederländischen Literatur’ in S. Sonderhegger & J. Stegeman (red.), Niederlandistik in Entwicklung (1985), p. 71-80 • J. Alvar, Héroes y antihéroes en la Antiguedad Clásica (1997) • Ch. Lerat & Y.Ch. Grandjeat, L' imposture dans la littérature nord-américaine (1998) • St. Kaiser, Helden und Antihelden (2008).

antifrase

antilogie zie oxymoron