Algemeen letterkundig lexicon

rijmprent

Prent met een bijbehorende berijmde tekst, doorgaans geproduceerd als planodruk. De traditie van de rijmprent kwam in heel West-Europa tot ontwikkeling na de uitvinding van de boekdrukkunst. Men mag het genre niet verwarren met het emblema. De rijmprent is doorgaans minder moralistisch en verschilt vooral in de productiewijze: een houtsnede of gravure (later ook andere technieken) wordt afgedrukt in combinatie met een berijmde tekst op een planovel. Vaak fungeerden rijmprenten als strijdschrift of vlugschrift (pamflet), bijv. bij kerkelijke of politieke twistpunten, maar ook populaire onderwerpen gaven aanleiding tot de productie van rijmprenten; 16^de-eeuwse voorbeelden hiervan zijn Sinte Aelwaer, De weduwe en de jonge minnaar, De hennetaster e.v.a. Tot in de 18^de eeuw werden deze populaire rijmprenten herdrukt, soms zelfs met de oude 16^de-eeuwse houtsnedeblokken. Een voorbeeld van een politieke rijmprent is de 17^de-eeuwse Op de Jonghste Hollantsche transformatie, met een hekeldicht op het ingrijpen van Prins Maurits (1618) dat aan Vondel wordt toegeschreven. Bijzondere vormen van de rijmprent zijn de centsprent, de kinderprent en de volksprent, die vooral in de 17^de en 18^de eeuw populair waren: Jan de Wasser, Genoveva van Brabant e.a.

Moderne, vooral op de esthetische vormgeving gerichte rijmprenten werden o.a. geproduceerd door A.A.M. Stols in de reeks ‘Rijmprenten en planodrukken’, waaraan bekende kunstenaars als John Buckland Wright, A.C. Willink, C.A.B. Bantzinger en schrijvers als E. du Perron en V.E. van Vriesland meegewerkt hebben. Maar ook de politieke of de gelegenheidsrijmprent bleef in de 20^ste eeuw bestaan: P.C. Boutens' Een nieuwe lente op Hollands erf (1937) ontstond bijv. ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard. Het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding van mei 1945 hebben eveneens bekende rijmprenten opgeleverd: De achttien dooden (1941) van Jan Campert door de Bezige Bij illegaal ten bate van het verzet gedrukt en verschillende teksten uit Valerius' Nederlandtsche Gedenck-Clanck die op 5 mei 1945 in omloop werden gebracht.

Rijmprent van Jan Campert. [bron: P. van Capelleveen & C. de Wolf, Het ideale boek (2010), p. 127].

Lit: G.V.A. Röling & J. van Krimpen (red.), Twaalf rijmprenten van Nederlandsche kunstenaars (1942) • K. de Clerck, ’Vijfentwintig jaar na de rijmprent’ in De gids 125 (1962), p. 257-270 • M. de Meyer, De volks- en kinderprent in de Nederlanden van de 15e tot de 20e eeuw (1962) • P.J. de Jong, ‘Laatmiddeleeuwse rijmprenten’ in Spektator 4 (1974/75), p. 269-274 • C.F. van Veen, Centsprenten. Nederlandse volks- en kinderprenten (1976) • P.J. de Jong, ’Sorgheloos, een zestiende eeuwse rijmprentenreeks’ in Spektator 7 (1977-1978), p. 104-120 • W. Harms (red.), Deutsche illustrierte Flugblätter des 16. und 17. Jahrhunderts (1980) • N. Boerma e.a., Kinderprenten, volksprenten, centsprenten, schoolprenten. Populaire grafiek in de Nederlanden, 1650-1950 (2014).

rijmpaar

rijmproza