Algemeen letterkundig lexicon

trauma

Etym: Gr. wonde, kwetsuur.

In het algemene taalgebruik is een trauma een ernstige lichamelijke verwonding of psychologische kwetsuur, vooral een die blijvende stoornissen veroorzaakt. Literatuurcritici hebben in recente jaren veel aandacht besteed aan de manier waarop literatuur kan dienen om traumatische ervaringen te verwoorden en te verwerken; deze kunnen dan van individuele aard zijn (bijv. een geïsoleerde geweldpleging) of ook een collectieve dimensie hebben (bijv. oorlog, een ramp). De studie van literaire voorstellingen en effecten van traumatische ervaringen kan binnen een pedagogisch geïnspireerd kader plaatsvinden, zoals bij de vele critici die het psychologisch helende en beschermende effect van jeugdliteratuur benadrukken (zie ook bibliotherapie). In de lijn van critici als Cathy Caruth, Shoshana Felman en Geoffrey Hartman kan ze ook een meer getheoretiseerde, ethische en taalfilosofische invulling krijgen. Deze kritische traditie wordt intellectueel gevoed o.m. door de freudiaanse benadering van trauma (Beyond the pleasure principle, 1920), de deconstructie en het onderzoek naar de werking van het individuele en collectieve geheugen. In de zgn. ‘trauma studies’ gaat vaak bijzondere aandacht naar de Holocaust als een van de ultieme trauma’s uit onze recente geschiedenis, maar ook wel naar de ervaringen van slachtoffers van o.m. koloniaal, seksegebonden en terroristisch geweld. Belangrijke vragen betreffen de ideologisch geladen definitie zelf van trauma (wie bepaalt wat als ‘trauma’ kan gelden?), de paradox dat slachtoffers zich psychologisch of moreel gedwongen voelen om telkens weer het onzegbare uit te drukken, en de tekstuele strategieën voor de weergave of evocatie van de traumatische ervaring (bijv. obsessieve herhalingen, fragmentatie, open einde, visualisering, metafoor, symbool). Traumaliteratuur wordt wel eens geïdentificeerd als een apart subgenre binnen de hedendaagse literatuur. In zijn typische vorm omvat het gettoliteratuur, holocaustliteratuur en oorlogsliteratuur (bijv. WO1, WO2, Vietnam, recenter ook Irak), enz. Overigens overstijgt de thematiek en de representatie van trauma het domein van de letterkunde (denk aan films, oorlogsmusea, gedenktekens, visuele kunst, e.d.), waardoor de studie ervan zich plaatst binnen het bredere kader van de cultural studies.

Lit: C. Caruth (red.), Trauma: explorations in memory (1995) • D. la Capra, Writing history, writing trauma (2001) • O. de Graef e.a. (red.), The instance of trauma, themanummer van EJES (2003) • A. Whitehead, Trauma fiction (2004) • R. Köhnen & S. Scholz (red.), Die Medialität des Traumas. Eine Archäologie der Gegenwartskultur (2006) • R. Luckhurst, The trauma question (2008) • S. Onega & J.M. Ganteau (red.), Ethics and trauma in contemporary British fiction (2011) • J.R. Kurtz (red.), Trauma and literature (2018).

transtalig zie exofonie

travestie