Algemeen letterkundig lexicon

verzetsliteratuur

Term waarmee doorgaans de literatuur wordt aangeduid die verschenen is tijdens de Tweede Wereldoorlog (speciaal vanaf 1942, het jaar van de instelling van de Kultuurkamer) en die tegen de Duitse bezetter gericht was. Maar in ruimere zin valt onder verzetsliteratuur alle geëngageerde literatuur (engagement) die tegen een regime van onderdrukking is gericht en een geest van opstand en verzet tot uiting brengt. Een goed voorbeeld daarvan is het geuzenlied uit de 16^de en 17^de eeuw dat de expressie vormde van strijdvaardig verzet tegen de Spaanse overheersing: Een nieu geusen liet-boecxken (1581; zie ook DBNL, 2001).

Voor de verzetsliteratuur uit de Tweede Wereldoorlog werd de vergelijking met deze geuzenliederen dan ook onmiddellijk gemaakt, zoals blijkt uit de titel van de verzamelbundel Geuzenliedboek (1943), waarop een tweetal vervolgdelen verschenen. Later werden deze liedboeken verzameld door M.G. Schenk en H.M. Mos in Geuzenliedboek 1940-1945 (2005³). Bekende verzetsteksten zijn voorts Jan Camperts Het lied der achttien dooden en Yge Foppema’s De ballade van de ter dood veroordeelden. In Vlaanderen stelde T. Heidekens een bloemlezing samen onder de titel Te weer!: Vijf oorlogsjaren weerspiegeld in onze Vlaamse literatuur (1947).

Verzetsliteratuur is uiteraard tevens clandestiene literatuur, een ruimer begrip waaronder alle illegale literatuur valt die de censuur van een onderdrukker probeert te ontlopen.

Affiche voor de tentoonstelling Gebundeld verzet (1945). [bron: A.G.H. Bachrach e.a. (red.), Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, dl 10 (1984²), t.o.p. 116].

Lit: G.H. ’s-Gravesande, Onze letterkunde in bezettingstijd (1946) • D. de Jong, Het vrije boek in onvrije tijd (1958; reprint 1978) • L. Lewin, Het clandestiene boek 1940-1945 (1983) • H. van de Vijver, Het cultureel leven tijdens de bezetting (dl 8 van België in de Tweede Wereldoorlog, 1990) • H. Divendal (red.), Wie schrijft, die blijft. Schrijven onder censuur (1991) • L.P. Grijp, ‘Van geuzenlied tot Gedenck-clanck’ in De zeventiende eeuw 10 (1994) 1, p. 118-132, 266-276 • M. de Bruin, 'Bevroren boekjes: een geuzenliedboek van 1577-78 en andere vondsten' in Veelderhande liedekens: studies over het Nederlandse lied tot 1600 (1997) • J. Dewulf, Spirit of resistance: Dutch clandestine literature during the Nazi occupation (2010).

verzamelhandschrift

vetustas