Algemeen letterkundig lexicon

clandestiene literatuur

Etym: Lat. clandestinus  < clam = heimelijk.

Literatuur geschreven en uitgegeven door auteurs en uitgevers die zich niet wilden onderwerpen aan censuur of andere verbodsbepalingen. Clandestiene literatuur duikt overal op waar zich onderdrukking van de vrije pers door kerk of staat voordoet. Verlichtingsauteurs als Voltaire en Diderot kregen ermee te maken, evenals veel auteurs onder het Sovjetregime die zich gedwongen zagen om hun geschriften in het vrije Westen uit te geven. Ook veel erotische literatuur verscheen oorspronkelijk illegaal.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd veel clandestiene literatuur uitgegeven van auteurs die zich niet wilden aansluiten bij de Kultuurkamer, door uitgevers die de papierdistributie ontdoken (bijv. bij de Drie Ponden Pers) of registratie van hun uitgaven ontliepen. Binnen de clandestiene of illegale literatuur onderscheidt men verzetsliteratuur die rechtstreeks tegen de bezetter gericht is, bijv. veel van de poëzie die is opgenomen in het Geuzenliedboek 1940-1945 [z.j.], en literatuur die alleen de verbodsbepalingen trachtte te ontduiken, bijv. S. Vestdijks gedichtenbundel De uiterste seconde (1944) en de tijdschriften Ad Interim, Parade der Profeten en Podium. D. de Jong vervaardigde een bibliografie van deze clandestiene literatuur uit de Tweede Wereldoorlog onder de titel Het vrije boek in onvrije tijd (1958). Sj. van Faassen en K. Thomassen gaven onder de titel Bibliofiele series en clandestiene uitgaven (2010) een inventarisatie van bijzondere uitgaven van de ondergrondse pers.

Lit: L.E. Winkel, De ondergrondse pers 1940-1945 (1954; herzien door H. de Vries, 1989²) • A.E.C. Simoni, Publish and be free (1975) • L. Lewin, Het clandestiene boek 1940-1945 (1983²) • H. Divendal (red.), Wie schrijft, die blijft. Schrijven onder censuur (1991) • F. Moureau & D.J. Adams, Répertoire des nouvelles à la main: dictionnaire de la presse manuscrite clandestine XVIe – XVIIIe siècle (1999) • H. Love, English clandestine satire, 1660-1702 (2004) • H. Renders, Gevaarlijk drukwerk: een vrije uitgeverij in oorlogstijd (2004) • J. Dewulf, Spirit of resistance: Dutch clandestine literature during the Nazi occupation (2010).

civilité

CLARIN