Algemeen letterkundig lexicon

verwachting

Term uit de esthetica voor een basiselement bij kunstervaring en kunstbeleving, bestaande uit het gevoel bij de recipiënt dat met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een bepaald verschijnsel of een combinatie van verschijnselen in het kunstwerk zal voorkomen. Menig stijlmiddel is hierop gericht en dit hangt weer samen met het feit dat een groot deel van de verwachtingen gebaseerd is op conventies die als bekend worden verondersteld.

Zo kunnen in poëzie versmaat en rijm een verwachting wekken bij de lezer waarmee gespeeld wordt (bijv. uitstel, inlossing). Soms heeft de verwachting de vorm van spanning, zoals bij veel verhalen of toneelstukken (prospectief aspect).

Naast deze door de individuele tekst veroorzaakte en daaraan gebonden verwachting hanteert men ook wel een ruimer begrip verwachting (verwachtingshorizon). Onderzoek hiernaar wordt verricht door de empirische receptie-esthetica.

Lit: H.R. Jauss, Literaturgeschichte als Provokation (1970) • R. Warning, Rezeptionsästhetik: Theorie und Praxis (1975), p. 23-25 • J.J. Kloek, 'Receptie' in W. van Peer & K. Dijkstra (red.), Sleutelwoorden (1991), p. 144-150.

vervreemdingseffect

verwachtingshorizon