Algemeen letterkundig lexicon

significa

Etym: Lat. significare = een teken geven, aanduiden < signum facere = een teken maken.

Aanduiding voor de (deels verouderde) wetenschap der menselijke verstandhouding zoals die zich heeft ontwikkeld sinds de Engelse Victoria Welby in de late 19^de eeuw het initiatief nam voor een onderzoek dat moest leiden tot helderheid en ondubbelzinnigheid in communicatiemiddelen, teneinde misverstand en wantrouwen tussen mensen en groepen uit te bannen. In Nederland werd haar werk voortgezet door de in 1917 door G. Mannoury opgerichte Signifische Kring, waartoe o.a. de letterkundige F. van Eeden en de taalkundige J. van Ginneken behoorden.

Belangrijk voor de letterkunde is de opvatting in genoemde kring dat de taaldaad meer kan omvatten dan alleen de aanwijzing van een verifieerbare werkelijkheid. Dit ‘meer’ hangt o.a. samen met de houding van de spreker-schrijver (auteursintentie), de meerduidigheid van de tekst (ambiguïteit) en de gesteldheid van de recipiënt (receptie-esthetica). De taaldaad heeft naast een indicatieve ook een emotionele en ‘volitionele’ (wils-)kant, zoals met name in literaire, expressieve (expressie) of persuasieve teksten het geval kan zijn.

Onder invloed van het streven van de Signifische Kring naar duidelijkheid in de onderlinge verstandhouding heeft men (S. Vestdijk, H.J.M.F. Lodewick) wel gesproken van significatieve kunst ter aanduiding van teksten met een scherp omlijnde betekenis (tegenover musische kunst).

Er zijn zekere overeenkomsten tussen de significa (Eng. significs) en de semiotiek van Ch.S. Peirce, met wie Victoria Welby overigens een correspondentie onderhield.

Lit: C.S. Hardwick (red.), Semiotics and significs: the correspondence between Charles S. Peirce and Victoria Lady Welby (1977) • J. Fontijn, Trots verbrijzeld. Het leven van Frederik van Eeden vanaf 1901 (1996), p. 399-414.

signatuur

significatio