Algemeen letterkundig lexicon

robinsonade

Etym: Genrebenaming afgeleid van de romanheld Robinson Crusoe.

Vorm van avonturenroman, gekenmerkt door de wederwaardigheden die een personage (of een groep personen) ondervindt, bijv. na een schipbreuk, op zijn reis naar een vreemd oord, veelal een eiland, op grote afstand van de bewoonde, geciviliseerde wereld. Typisch is ook het motief van de afzondering (zgn. insula-motief): het besloten, primitieve karakter van de plaats van handeling, zowel positief (als toevluchtsoord) als negatief (als verbanningsoord) voorgesteld. De benaming is afgeleid van de titelheld van Defoes Robinson Crusoe (1719). Het genre bloeide vooral tijdens de 18^de eeuw, tegen de achtergrond van het kosmopolitisme van de beginnende Verlichting (reizen in den vreemde en contact met andere culturen). De idealisering van het verlaten oord - verwant aan die van de goede wilde (‘le bon sauvage’) - waarin de schipbreukeling economische, maatschappelijke en culturele vrijheid geniet, leidt ertoe dat de robinsonade vaak verwantschap vertoont met de didactische literatuur. Een bekend voorbeeld is J. Schnabel, Die Insel Felsenburg (1731). Daar het een modegenre gold, werden ook talrijke volkse imitaties van Robinson Crusoe geschreven. Zo zijn er voor het Nederlandse taalgebied o.m. een Walchersche en een Haagsche Robinson (resp. 1752 en 1758) te vermelden en L. Paters toneelstuk Het onbewoonde eiland (1774). Onder invloed van Rousseau’s Émile (1762), waarin Robinson Crusoe als geschikte lectuur voor jongeren wordt aangeprezen, kende de robinsonade een grote bijval in de jeugdliteratuur met o.m. werk van J.H. Campe (late 18^de eeuw) en J.R. Wyss (begin 19^de eeuw). Voorbeelden van 20^ste-eeuwse robinsonades zijn Goldings Lord of the Flies (1954) en Bernlefs Verloren zoon (1997).

De robinsonade heeft enige verwantschap met het imaginaire reisverhaal.

Lit: W.H. Staverman, Robinson Crusoe in Nederland (1907) • E. Reckwitz, Die Robinsonade. Themen und Formen einer literarischen Gattung (1976) • P. Zupancic, Die Robinsonade in der Jugendliteratur (1976) • J. Fohrmann, Abenteuer und Bürgertum. Zur Geschichte der deutschen Robinsonade im 18. Jahrhundert (1981) • T. Broos e.a. (red.), Robinson Crusoe in the Old and New Worlds (1992) • D. Fausett, The strange surprising sources of Robinson Crusoe (1994) • Robinson, la robinsonnade et le monde des choses, themanummer van Études françaises (1997) • C. Torke, Die Robinsonin. Repräsentationen von Weiblichkeit in deutsch- und englischsprachiger Robinsonaden des 20. Jahrhunderts (2011).

ritornel

rococo