Algemeen letterkundig lexicon

ritornel

Etym: Ital. ritorno = terugkeer, herhaling; ritornello = herhalingsthema.

Oorspronkelijk de benaming voor een muzikaal intermezzo dat bijvoorbeeld in de 17^de-eeuwse opera als herhalingselement voorkomt. In de literatuur duidt men er een twee- of drieregelig refrein-1 of een strofevorm mee aan waarvan de eerste en derde regel op elkaar rijmen. Voorbeelden ervan komen voor in het werk van de 19^de-eeuwse auteurs Van Droogenbroeck en De Mont, maar de ritornel is al ouder, zoals blijkt uit een anoniem lied uit de 15^de eeuw waarin de volgende drieregelige strofe als refrein functioneert:

Adieu, mijn troost, mijn liefste reine,
van u te sceiden es mi leit;
mijn herte blijft met u ghemeine.
(V.E. van Vriesland. Spiegel van de Nederlandse poëzie door alle eeuwen, 1100-1900, 1955, p. 35)

Lit: H. Goldschmidt, Das Wort in instrumentaler Musik: die Ritornelle in Schuberts Winterreise (1996).

ritmische typografie

robinsonade