Algemeen letterkundig lexicon

Alexanderroman

Verzamelnaam voor middeleeuwse romans die als hoofdpersoon Alexander de Grote (356-323 v. Chr.) hebben. Al tijdens zijn korte leven was Alexander het onderwerp van legendevorming door de activiteiten van kroniekschrijvers en lofdichters. Kort na zijn dood verschenen er verschillende biografieën die meer fictie dan feiten bevatten.

De biografie die ten grondslag ligt aan de middeleeuwse Alexanderromans, wordt toegeschreven aan Callisthenes van Alexandrië. Deze zogenaamde Pseudo Callisthenes (± 300 v. Chr.) is ca. 310 n. Chr. uit het Grieks in het Latijn vertaald door Julius Valerius. Rond 1130 vervaardigde Alberic van Pisançon op basis van een verkorte bewerking van Valerius' vertaling een leven van Alexander, geschreven in de vorm van een chanson de geste. Deze tekst werd in de tweede helft van de 12^de eeuw gebruikt bij de totstandkoming van de Roman d'Alexandre. Dit werk is geschreven in twaalflettergrepige versregels, die daaraan de naam alexandrijn hebben ontleend.

Rond 1260 schreef Jacob van Maerlant voor Machtelt van Brabant Alexanders geesten (ed. Franck, 1882), waarbij hij zich niet op de Oudfranse literaire traditie baseerde, maar op de universitaire, in het Latijn geschreven Alexandreis (1180) van Gautier de Châtillon.

Alexander de Grote genoot een grote bekendheid gedurende de middeleeuwen. Zijn dapperheid, zijn ondernemingszin en zijn vrijgevigheid waren spreekwoordelijk. Tezamen met Hector van Troje en Julius Caesar vormde hij de heidense trits van de Negen Besten. In de historiebijbels kreeg Alexander de Grote een plaats tussen de (apocriefe) bijbelboeken Esther en 1 Makkabeeën. In 1477 drukte Gheraert Leeu de Historie van Alexander, één van de eerste Nederlandstalige gedrukte boeken.

Lit: S.J. Hoogstra, Proza-bewerkingen van het leven van Alexander den Groote in het Middelnederlandsch (1898) • G. Cary, The medieval Alexander (1956; reprint 1987) • C. Kneepkens & F.P. van Oostrom, ‘Maerlants Alexanders geesten en de Alexandreis: een terreinverkenning’ in Nieuwe Taalgids 69 (1976), p. 483-500 • W.P. Gerritsen, ‘Gheraert Leeu's Historie van Alexander en handschrift Utrecht UB 1006’ in Uit bibliotheektuin en informatieveld (1978), p. 139-163 • W.J. Aerts, Jos M.M. Hermans & E. Visser (red.), Alexander the Great in the Middle Ages: ten studies on the last days of Alexander in literary and historical writing. Symposium Interfacultaire Werkgroep Mediaevistiek, Groningen 12-15 October 1977 (1978) • K. de Graaf, Alexander de Grote in de Spiegel Historiael. Een onderzoek naar de vertaaltechniek van Jacob van Maerlant (1983) • D.J.A. Ross, Alexander historiatus: a guide to medieval illustrated Alexander literature (1988²) • L.J. Engels, ‘Alexander de Grote’ in W.P. Gerritsen & A.G. van Melle (red.), Van Aiol tot Zwaanridder, Personages uit de middeleeuwse verhaalkunst en hun voortleven in literatuur, theater en beeldende kunst (1993), p. 19-30 • E.R. Huber, The Medieval Alexander Project: Alexander the Great in Medieval Literature and Culture.

aldicht

alexandrijn