Algemeen letterkundig lexicon

Negen Besten

De ‘Neuf Preux’ zijn volgens middeleeuwse maatstaven de grootste helden die de geschiedenis ooit heeft voortgebracht. Zij belichamen van de 14^de tot in de 16^de eeuw het aristocratische ridderideaal en vertegenwoordigen rechtvaardigheid en ridderschap (provesse). Verder verbeelden ze de vanitas, de vergankelijkheid van al het aardse. De Negen Besten zijn onder te verdelen in drie groepen: 1) de drie antieke helden Hector, Alexander de Grote en Julius Caesar; 2) de drie Bijbelse helden Jozua, Judas Maccabeus en koning David; 3) de drie christelijke helden koning Arthur, Karel de Grote en Godfried van Bouillon.

Het thema van de Negen Besten wordt voor het eerst gebruikt in Les Voeux du Paon (ca. 1312) van Jacques de Longuyon. In de literatuur wordt het al gauw populair, waarbij de Negen gezelschap krijgen van de ‘Neuf Preuses’. Uit ca. 1325 dateert het Middelnederlandse Van den Neghen Besten.

De populariteit van de Negen heeft bijgedragen tot het voortleven van koning Arthur in allerlei teksten die zich kritisch opstellen ten opzichte van de verhalen in de Arthurromans (Arthurepiek), zoals Jan van Boendales Der Leken Spieghel (ca. 1330) en Van den .ix. besten van heraut Beyeren in zijn kroniek (ca. 1404-1410). Verder komt het thema voor in Een exempel van Heren van Willem van Hildegaersberch, waar de Negen Besten nadrukkelijk gecombineerd worden met de vanitas-gedachte:

Mercket, waer sijn sy bevaren,
Die hier voer u heren waren,
Als Hector ende Alexander,
Julius ende menich ander;
Josue, David ende Judas
Machabeus, die coene was,
Artur, Kaerl ende Godevaert?
Dese heren mosten onghespaert
Sterven, ende ghi sult oeck den ganc
Volghen mede, ist cort, ist lanc.
(Gedichten van Willem van Hildegaersberch, ed. Bisschop & Verwijs, 1981², nr. LXXV, p. 149, vs. 9-18)

Lit:  H. Schroeder, Der Topos der Nine Worthies in Literatur und bildender Kunst (1971) • H. Schroeder, ‘The Nine Worthies. A supplement’ in Archiv für das Studium der Neueren Sprachen und Literaturen 218 (1981), p. 330-340 • W. van Anrooij, Helden van weleer. De Negen Besten in de Nederlanden (1300-1700) (1997) • W.P. Gerritsen & A.G. van Melle (red.), Van Aiol tot de Zwaanridder. Personages uit de middeleeuwse verhaalkunst en hun voortleven in literatuur, theater en beeldende kunst (1998²).

negative capability

negentiende-eeuws realisme zie realisme-1