Algemeen letterkundig lexicon

monorijm

Etym: Gr. monos = alleen, enig.

Term uit de prosodie voor die vorm van slagrijm die gedurende een lange passage of zelfs een heel gedicht consequent wordt volgehouden. Een bekend voorbeeld is te vinden in Nijhoffs gedicht ‘Awater’, waar de regeleinden van elke strofe op een bepaalde klinker (assonantie in eindrijm) zijn gebouwd, namelijk achtereenvolgens ee, aa, oo, ij, oe, ie, ou, uu. Zo hoort men het monorijm van de eerste strofe in de herhaalde ‘ee’ van de slotwoorden:

Wees hier aanwezig, allereerste geest,
die over wateren van aanvang zweeft.
Uw goede oog moet zich dit werk toe keren,
het is gelijk de wereld woest en leeg.
Het wil niet, als geheel een vorige eeuw,
puinhopen zien en zingen van mooi weer,
want zingen is slechts hartstocht van een zweer
en nimmer is, wat ook, ooit puin geweest. [enz.]
(M. Nijhoff, Verzamelde gedichten, 1963², p. 215)

Bij uitbreiding is de term toepasbaar op iedere tekst waarin één klank herhaald wordt. Bekend is de A-saga van J. Bosscha, uitsluitend op de klinker a gebouwd. Soortgelijke teksten schreven ook J. van Lennep, A. des Amorie van der Hoeven Jr. en andere 19^de-eeuwers. Menige allusie op hun werk vindt men in het rijmproza van Gerrit Komrij zoals ‘A-drama, E-tweegevecht, I-crisis, O-droom, U-tumult’, dat aldus begint:

Ach, wat staat Sarah braaf naast haar man! Sarah draaft, bakt, braadt
(Dit helse moeras, 1983, p. 159-171).

monopodie zie monopedie

monosemie