Algemeen letterkundig lexicon

typografisch schrijfboek

Etym: Gr. tupos =  letterafdruk; grafein = schrijven.

Een typografisch schrijfboek is een instructieboek voor het leren schrijven, gezet uit de civilité-letter en uitgevoerd in het formaat kwarto-oblong. De typografische schrijfboeken kwamen in zwang na de ‘uitvinding’ van deze op een gotische schrijfletter gelijkende letter door Robert Granjon. De kalligrafische schrijfboeken waren in hout gesneden of gegraveerd en daardoor duur; nu werd het mogelijk ze veel goedkoper te produceren zodat ze ook bereikbaar werden voor diegenen die op school wel hadden leren lezen, maar niet hadden leren schrijven (het onderricht in beide vaardigheden liep niet parallel!). Ook de schoolmeesters zelf hadden behoefte aan schrijfvoorbeelden. Omdat de voorbeelden vaak als alfabet werden aangeboden, fungeren typografische schrijfboeken tevens als abc-boek, tot diep in de 18^de eeuw.

Het oudste voorbeeld van een typografisch schrijfboek is gedrukt door Ameet Tavernier, Den gheestelijcken A.B.C. (ca. 1561), een tekst van Cornelis Crul. Willem Silvius drukte Eenen nieuwen ABC of materi-boeck van Coornhert (1564) en Plantijn volgde in 1567 met zijn ABC, oft exemplen om de kinderen bequamelick te leren schryven.

Titelpagina van een typografisch schrijfboek van Cornelis Crul (1561). [bron: H. Bekkering (red), De hele Bibelebontse berg (1990), p. 77].

Lit: H. de la Fontaine Verwey, ‘Typografische schrijfboeken. Een hoofdstuk uit de geschiedenis van de civilité-letter’ in Id., Uit de wereld van het boek, dl. 1 (1976²), p. 133-160 • P. Dijstelberge, De beer is los!: Ursicula: een database van typografisch materiaal uit het eerste kwart van de zeventiende eeuw als instrument voor het identificeren van drukken (diss., 2007).

typografie zie drukkunst

typogram