Religieuze poëzie van Cornelis Crul

[p. 43]

[Den geestelijcken a b c]

Hs. Brit. Mus. Sloane, nr. 1174:

⁺Anhoort doch, Heere, dijnen diener belast,¹

Die totter hellen gheheel es ghesoncken.

Mijn wederpartie heur haestelick rast;³
Om mij te verdruckene staen zij en loncken;⁴
Zij hebben mij bitteren dranck gheschoncken.
Ontfermt mijns doch, Heere, midts dijnder deucht,⁶
Gheeft mij dat u appostelen droncken,⁷
Van den nieuwen most, die den gheest verheucht.⁸
Leert mij bidden, twelck ghij vermeucht;
Doet open mijn lippen, mijn stemme sal rijsen;
Trect mij naer u en verwint mijn jeucht;¹¹
Dijnen lof sal ic vulcomelick bewijsen;
Die heydenen u met veel woorden prijsen.

+ Fol. 1

1 belast: bedrukt, bezwaard.

3 wederpartie: tegenpartij; heur rast: zich rept.

4 staen zij en loncken: staan zij te loeren.

6 midts dijnder deucht: door Uw goedheid, uit goedheid.

7 dat: wat; de beeldspraak in vss. 7-8 is waarschijnlijk ontleend aan het verhaal van het Laatste Avondmaal (Matth. 26:26, Marc. 14:22, Luc. 22:19).

8 most: wijn, meestal jonge wijn.

11 verwint mijn jeucht: overwin de boze neigingen die eigen zijn aan mijn jeugdige leeftijd.

[p. 44]

 

⁺Besiet mijn allende, aenhoort mijn kermen;

[15]

Mijn ghebet laet in u ooren clincken:

 

Ic roupe tot u, wilt mijns ontfermen;

 

O Heere, wilt mijns doch vroech ghedincken.¹⁷

 

Overvloedich mij die tranen ontsincken;

 

Ontfanct mijn crijschen, mijn suchten, mijn beven;

[20]

Ic en can gherusten, eten noch drincken;

 

Die wateren des drucx zijn hooch verheven;

 

Mijn ghebeenten verdort, mijn crachten begheven;²²

 

U pijlen hebben mij alte zeere ghewondt.²³

 

Haest u gheringhe, vernieut mijn leven;²⁴

[25]

Mijn wederpartye zouckt zoe menighen vondt;²⁵

 

Maer, Heere, al ghij wilt, zoe ben ic ghesont.²⁶

+ Fol. 2

17 vroech: spoedig.

22 verdort: ghebeenten wordt als een verzamelwoord opgevat, vandaar de enkelvoudsvorm van het werkwoord.

23 alte: al te.

24 gheringhe: spoedig.

25 wederpartie: tegenpartij; vondt: list.

26 al: als.

[p. 45]

 

⁺Cranck van machte ende heel verduystert,²⁷

 

Van boven tot beneden ist al gheschent.²⁸

 

Mijn viant leet zoe nau en luystert;²⁹

[30]

In mij en es gheen cracht meer bekent.³⁰

 

Waer ic ghekeert ben oft ghewent,

 

An alle canten es druckich lijden;

 

Die hooghe berghen zijn nu present³³

 

Op mij ghevallen, an allen zijden.

[35]

Maer ghij, Heere, alleen, meucht mij verblijden;³⁵

 

Ontfanct mij allendich, die ben versteken;³⁶

 

Ghij weet die jaren, hueren en tijden.³⁷

 

Al ben ick nu van den wech gheweken,

 

Die den Heere betrout en sal niet ghebreken.³⁹

+ Fol.3

27 Cranck van machte: Zwak; verduystert: van geestelijk licht verstoken.

28 gheschent: in rampzalige toestand.

29 leet zoe nau en luystert: ligt zo nauwkeurig (of: listig) te luisteren.

30 en es bekent: is.

33 nu present: nu.

35 meucht: kunt.

36 versteken: verstoten.

37 hueren: uren.

39 Wie op de Heer betrouwt zal niet ten onder gaan, of: hem zal niets ontbreken.

[p. 46]

[40]

⁺Ducht, ancxt en zorghe sijn mij vercnapende;⁴⁰

 

Onmachteloos vinde ic mij selven ghestrect.⁴¹

 

Mijn wederpartie ziet mij nu slapende;⁴²

 

Dies es hij subtylijcken tot mij verwect.⁴³

 

Omdat ic deur sonde ben onperfect,

[45]

Doer mijn gecorrumpeerde broosche natuere,⁴⁵

 

Zoe siet hij mij naectelick, onghedeckt,

 

En wil mij verschueren, an elcke ure.⁴⁷

 

Maer, Heere, aenziet ghij u creatuere,

 

Verdruct ter aerden ligghende, beproeft,

[50]

En hoe die viant, die wreede figuere,⁵⁰

 

Mijnen gheest inwendich deur tvlees bedroeft;⁵¹

 

Die den strijt sal winnen Gods hulpe behoeft.

+ Fol. 4

40 Ducht: Vrees; sijn mij vercnapende: onderwerpen mij aan zich, maken mij tot hun knecht.

41 Onmachteloos: Onmachtig; contaminatie van onmachtich en machteloos.

42 wederpartie: tegenpartij.

43 Daarom werd hij, in zijn sluwheid, opgewekt, opgehitst en nu belaagt hij mij.

45 gecorrumpeerde: verdorven.

47 an elcke ure: elk ogenblik.

50 figuere: wezen.

51 bedroeft: in de war brengt.

[p. 47]

 

⁺En es dit niet wel een zelsaem wondre

 

Dat ze heur tanden dus hebben ghewet?⁵⁴

[55]

Zij spannen heur boghen, secreet bijsondre,⁵⁵

 

Heur schutten nijdich op mijn ziele gheset;⁵⁶

 

Zij spreyen behendich een bedrieghelic net;

 

Om mij te vanghen zij neerstich waken.

 

Maer, Heere, aenhoort doch mijn ghebet,

[60]

Helpt mij vernielen dees aertsche draken;

 

Op u wil ic mijn hope staecken,⁶¹

 

Anders moest ic heur hope subject zijn;⁶²

 

Gheeft mij den wille en tvolbrengen der zaken,

 

Zoe sullen ze van u deur mij beghect zijn.⁶⁴

[65]

Uut hem selven en can gheen vlees perfect zijn.

+ Fol. 5

54 ze: zij, ‘de aertsche draken’ (vs. 60). Hier ziet de dichter de ‘wederpartie’ als een groep belagers, een aantal aardse bekoringen. Men vgl. vss. 70-73.

55 secreet bijsondre: zeer heimelijk.

56 schutten: pijlen; op mijn siele: in letterlijke betekenis ofwel in de zin die de uitdrukking anima mea in de psalmen heeft: mij zelf; gheset: gericht.

61 staecken: vestigen.

62 Anders zou ik aan hun hoop, hun verwachtingen onderworpen (= subject) moeten zijn; anders zou ik geen kans hebben te ontkomen aan wat zij ten aanzien van mij hopen te bereiken.

64 beghect zijn: een voorwerp van spot worden.

[p. 48]

 

⁺Faelgeert mij niet, Heere, in deser noot,⁶⁶

 

Leert mijn voeten op trechte treden;⁶⁷

 

Zijt mij een casteel van machte groot;

 

Dijnen rechten erm brengt mij in vreden.

[70]

Al comt mijn wederpartie ghestreden⁷⁰

 

Met ghesperde caken en meynen ontzinnen,⁷¹

 

Lecht ze onder mijn voeten beneden,

 

Opdat ze u moghende hant bekinnen.⁷³

 

Met u wil ic den strijt beghinnen,⁷⁴

[75]

Zoe wordt heur voernemen heel vertraecht;⁷⁵

 

Al zijn sij stout om mij te verwinnen,⁷⁶

 

Doer u es zoe menighen strijt ghewaecht.⁷⁷

 

Tes goet te vervolghen dat den Heere verjaecht.

+ Fol. 6

66 Faelgeert mij niet: Laat mij niet in de steek.

67 op trechte treden: de rechte weg gaan, het goede pad volgen.

70 Al komt mijn tegenpartij strijdend aan.

71 en meynen ontzinnen: en zijn zij voornemens mij van het verstand te beroven; hier wordt het onderwerp plots als een meervoud gedacht, wat ook in de volgende verzen gebeurt.

73 moghende: machtige; bekinnen: kennen, erkennen.

74 Met u: Samen met U, met Uw hulp.

75 vertraecht: verlamd.

76 Al zijn zij zo stoutmoedig dat zij trachten mij te overwinnen.

77 Met Uw bijstand werd reeds zo menige strijd gewaagd.

[p. 49]

 

⁺Ghenadighe Heere, wilt mijns ontsetten,⁷⁹

[80]

Ghij zijt die toevlucht, die ic belie;⁸⁰

 

Mijns viants voernemen wilt doch beletten,

 

Mijnen schilt, mijn beschermsel zijde ghie.

 

Die menschelijcke hulpe zet ic op dzie,⁸³

 

Mijn borcht, mijn steenrootze, mijn stercheit al,⁸⁴

[85]

Daer ic op betrouwe tot elcken tie,⁸⁵

 

Mijn troost, mijn toeverlaet, mijn meeste ghetal,⁸⁶

 

Ghij die mij bevrijt voer tviants val,⁸⁷

 

Een victorieux prinche, zoet in daenschouwen,⁸⁸

 

Anders gheen hulpere in daertsche dal.⁸⁹

[90]

Wie can hem voer zijn macht onthouwen?⁹⁰

 

Vermaledijt die hem op menschen betrouwen.⁹¹

+ Fol. 7

79 mijns ontsetten: mij ter hulp komen, bevrijden.

80 die ic belie: die ik belijd, waarin ik geloof.

83 op dzie: op zij.

84 borcht: burcht; steenrootze: steenrots.

85 tot elcken tie: te allen tijde, steeds.

86 mijn meeste ghetal: wat ik het meest tel, het hoogst acht.

87 Gij die mij beschermt tegen de valstrik van de vijand.

88 prinche: vorst; zoet in daenschouwen: aangenaam om aan te zien.

89 hulpere: helper.

90 Wie kan zich tegenover zijn macht staande houden?

91 die hem: zij, die zich.

[p. 50]

 

⁺Hoort doch, Heere, heur stoutelic dreyghen,

 

Heur blasphemich verwoedende quaet;⁹³

 

Zij doen mij heel te gronde neyghen;

[95]

Ic sta, ic en weet nau hoet met mij gaet.⁹⁵

 

Hoe zijn zij verheven in den hoochsten graet⁹⁶

 

Ende en dencken om gheen dessenderen!⁹⁷

 

Maer hoe tgras lustigher en rijper staet,⁹⁸

 

Hoe den maytijt naerder om myneren;⁹⁹

[100]

Al ziet men ze nu hoghelijck triumpheren,

 

Ghelijck den roock ziet men ze verdwijnen.

 

Ten baet subtylheyt, noch argueren,¹⁰²

 

Den Heere vernielt se met heelen dossijnen.

 

Der werelt voerspoet vergaet met pijnen.¹⁰⁴

+ Fol. 8

93 verwoedende quaet: razende kwaadaardigheid.

95 nau: nauwelijks.

96 verheven: trots, overmoedig.

97 dessenderen: afdalen, nederig worden.

98 lustigher: weelderiger.

99 Des te nader is de oogsttijd, waardoor ze vernield worden.

102 subtylheyt noch argueren: spitsvondigheid noch geredetwist.

104 vergaet met pijnen: gaat ten onder in pijn.

[p. 51]

[105]

⁺Ic hebbe ghelooft uut den gront van mijnder herten,

 

Daeromme spreect mijnen mondt voerwaer;¹⁰⁶

 

Den Heere aanziet ons bitter smerten

 

En gheneest ons deerlick lijden zwaer.

 

Al was ick in ancxste en in grooten vaer¹⁰⁹

[110]

Dat hij mij midts zonde hadde vergheten,¹¹⁰

 

Ic zie zijn goetheit zoe openbaer.

 

Hij zal mijn ziele vreucht laten weten,

 

Mijn ooghen kennelick doen hooghe secreten;¹¹³

 

Dies wil ic mij voer zijn ooghen stellen;

[115]

Zijnde met Davidt in drucke gheseten,

 

Wil ic mijn ghebreken voer hem vertellen:¹¹⁶

 

God helpt zijn vrienden uut diepste der hellen.

+ Fol. 9

106 Daarom spreek ik waarlijk; dit doet mij spreken.

109 vaer: vrees.

110 midts zonde: wegens mijn zondigheid.

113 kennelick doen: laten kennen, openbaren.

116 ghebreken: znw. o. rampzaligheid, treurige toestand.

[p. 52]

 

⁺Keert tot mij, Heere, mijn boosheyt beken ic;

 

Die zonde es mij altijts teghen ghestaen.¹¹⁹

[120]

Voer u ooghen alleen een sondaer ben ic

 

En teghen u heb ic dit quaet ghedaen.

 

Ontfermt u mijns, Heere, naer u vermaen,¹²²

 

Zoe blijven u woorden rechtveerdich ghepresen¹²³

 

En ghij verwint alle oordeelen zaen.¹²⁴

[125]

Wij zijn doch alle in sonden gheresen.¹²⁵

 

Ghij moet ons verlosser, ons toevlucht wesen,

 

Den steen des aenstoots, ons vast confoort,¹²⁷

 

De zondaers mismaecte cranckheit ghenesen,¹²⁸

 

Diet al ghefundeert heeft op deenich woort.

[130]

Dees zotheyt heeft tzwerelts wijsheyt verstoort.¹³⁰

+ Fol. 10

119 De zonde heeft mij altijd afkeer ingeboezemd.

122 naer u vermaen: zoals Gij gezegd hebt.

123 rechtveerdich: te recht.

124 oordeelen: het oordeel der mensen; zaen: spoedig.

125 gheresen: voortgebracht, geboren.

127 steen des aenstoots: Vgl. I Petr. 2:7, waar Christus de steen des aanstoots, een oorzaak van ergernis genoemd wordt; confoort: sterkte, bijstand.

128 De: Des; mismaect: ellendig; ghenesen hangt ook af van moet in vs. 126.

130 verstoort: in de war gestuurd.

[p. 53]

 

⁺Laet u ghenueghen mijn theere complecxie:¹³¹

 

Mijn moeder heeft mij in sonden ghebaert,

 

En niet dan boosheit en es mijn affectie.¹³³

 

Ic ben metter brooscher natueren bezwaert;

[135]

Tgoet dat ic wille, hebbe ic ghespaert,¹³⁵

 

En tquaet dat ic hate, dicwils vulbrocht.

 

Dus hebbe ic deur mij selven de zonden vergaert

 

En deur u gracie de deucht ghezocht.

 

Mijn vleesch en hadde dat noyt ghedocht,¹³⁹

[140]

Want alle menschen zijn als hoy ghemeene;¹⁴⁰

 

Ghij hebt ghedaen dat ic niet en vermocht,

 

Onse rechtveerdicheit es besmet onreene.

 

Daer en es niemant die goet doet, oock niet eene.¹⁴³

+ Fol. 11

131 Laat mijn zwak karakter voldoende zijn (ter verklaring van mijn zondigheid en ter rechtvaardiging van uw hulp).

133 affectie: neiging.

135 ghespaert: verzuimd (te doen).

139 ghedocht: bedacht; versta: mijn natuur ware er nooit toe in staat geweest op eigen kracht tot de deugd te komen.

140 als hoy ghemeene: als gewoon hooi, niets meer dan hooi, ofwel slaat ghemeene terug op menschen en betekent het: alle mensen zonder onderscheid.

143 Vgl. Rom. 3:19-20.

[p. 54]

 

⁺Mij selven mach ic dan wel verfoyen,¹⁴⁴

[145]

Als ic mij spieghele in dijne wet.

 

Om heur te volbrenghen wil icx mij moien,¹⁴⁶

 

Maer tvlees es tghene dat mij belet;¹⁴⁷

 

Zij leert ons een leven reyn ombesmet,

 

Publicerende, Heere, wat ghij begheert,¹⁴⁹

[150]

Heyschende dwerck en den wille met;¹⁵⁰

 

Och, zij es zoo goet en zoe eel expeert,¹⁵¹

 

Maer, laessen, als een tweesnijdende zweert,¹⁵²

 

Slaet ze mij misdadich heel te gronde.

 

Als overtredere, zoe ben ic weert

[155]

Verdoemt te zijne tot elcken stonde.

 

Doer de wet en compt maer kennisse van zonde.¹⁵⁶

+ Fol. 12

144 verfoyen: verfoeien.

146 wil icx mij moien: wil ik mij inspannen.

147 dat: dat het.

149 Publicerende: verkondigend.

150 De daad en de wil samen eisend.

151 eel expeert: zeer beproefd, degelijk (cfr. Lat. expertus).

152 laessen: helaas; als een tweesnijdende zweert: Vgl. Rom. 7:7-13: De Wet is heilig, maar brengt tevens kennis van zonde.

156 Vgl. ook Rom. 3:20.

[p. 55]

 

⁺Niet en gaet, Heere, met dijnen knechte

 

Int oordeel, om zijn saken te vermonden yet,^157-158

 

Want in dijn teghenwoordicheit naer tgherechte¹⁵⁹

[160]

En werdt gheen levende rechtveerdich vonden niet.

 

Wij zijn dieghene, die Adam in sonden liet.

 

Ons uuterste wercken zijn heel vilein.¹⁶²

 

Maer, Heere, tot mij in allen stonden ziet:

 

Om dijn gheloofs wille zoe ben ic reyn. -¹⁶⁴

[165]

Dijne gherechticheit, die ist certeyn

 

Diet al can ghenesen, dadt tvleesch bevlect.¹⁶⁶

 

Al zijn ons deuchden noch, eylassen, cleyn¹⁶⁷

 

En tmenschen natuere tot zonden trect,¹⁶⁸

 

Dijn bermherticheit boven al dijn wercken strect.¹⁶⁹

+ Fol. 13

157-158 Ga niet, Heer, met Uw dienaar in het oordeel om zijn handelingen in enig opzicht aan het licht te brengen.

159 naer tgherechte: naar recht en billijkheid.

162 uuterste wercken: voornaamste, beste daden; vilein: lelijk, slecht.

164 Om dijn gheloofs wille: Om het geloof in U.

166 dadt: dat het.

167 eylassen: helaas.

168 En al trekt de menselijke natuur tot zonde.

169 boven al dijn wercken strect: overtreft al Uw andere daden.

[p. 56]

[170]

⁺Opent mijn ooghen, zoe crijgh ic tghesichte

 

Ende mijn salicheit sal ic terstont aenzien.

 

Hij quam in de werelt met zijnen lichte;¹⁷²

 

Die duysternisse moeste rasch van hem vlien.

 

Hij heeft die sacrificie voer alle lien

[175]

Naer Melchicedechs oorden, zelve voldaen;¹⁷⁵

 

Hij es dieghene certeyn, deur wien

 

Wij int huys des Heeren mueghen gaen.

 

Tis hem al onder zijn voethen ghestaen;¹⁷⁸

 

Alle oordeelen zijn hem toeghescreven.¹⁷⁹

[180]

Wie in hem ghelooft heeft ghenade ontfaen¹⁸⁰

 

En es vast gheerft int eeuwich leven.¹⁸¹

 

Den menschen en es anders gheenen naem ghegheven.¹⁸²

+ Fol. 14

172 Hij slaat terug op salicheit in vs. 171; Christus die het heil, de redding der mensen genoemd wordt. Vgl. Hand. 4:12.

175 Naer Melchicedechs oorden: Naar de orde van Melchisedek; zie Hebr. 6:20.

178 Tis hem al ... ghestaen: Alles staat; versta: Hij heeft macht over alles.

179 Hem alleen komt het toe te oordelen.

180 ontfaen: ontvangen.

181 vast gheerft: door erfenis vast gevestigd.

182 Voor de betekenis van dit vers vgl. Hand. 4:12.

[p. 57]

 

⁺Proeft die goetheyt nu van den Heere,¹⁸³

 

Want hij en begeert tot gheenen stonden

[185]

Den doot van den zondaere, maer dat hij bekeere

 

En worde in hem dan levendich vonden.¹⁸⁶

 

Hij bedect ons boosheit, vaecht uut ons zonden,¹⁸⁷

 

Reynicht de nieren, maect gheheel sneewit,

 

Wast met ysopen, curreert de wonden.¹⁸⁹

[190]

Zijn troostelijcke botscap is doch dit:

 

Al die ghevallen is, staet op en sit;

 

Om niet muechdy wijn en melck halen.¹⁹²

 

Al waren wij voermaels tot zonden verhit,¹⁹³

 

Als die Heere verheft, wie mach ons dalen?¹⁹⁴

[195]

Die hem selven betrout moet dickmaels falen.¹⁹⁵

+ Fol. 15

183 Proeft: Ervaar, Zie in.

186 vonden: gevonden.

187 Vgl. Ps. 85:3; vaecht uut: wist uit, vergeeft.

189 ysopen: Hysop; curreert: geneest.

192 Om niet: gratis, zonder tegenprestatie; Vgl. Isaias 55:1.

193 tot zonden verhit: vol brandende begeerte naar de zonden.

194 wie mach ons dalen: wie kan ons ten onder brengen.

195 hem: zich.

[p. 58]

 

⁺Quaet waren wij menschen deur overtredinghe,

 

Gaende van deen quaet in dander voort;

 

Quaet was den offer, onsen dienst, ons bedinghe;¹⁹⁸

 

Doer tquaet was God Vadre te recht verstoort,

[200]

Maer tgheloove in God Zone gheeft goet confoort,²⁰⁰

 

Ons stellende met God Heylich Gheest in vreden,

 

Zoe dat wij ons lichamen, alst heylighen behoort,

 

Tot een levende offerhande besteden,

 

Om wapenen te zijne der gherechticheden,

[205]

Die die vierighe pijlen des viants blusten.²⁰⁵

 

Die zonde en crijgt gheen macht meer ons leden

 

Ghehoorsaem te maken tot heure lusten.

 

Wel hem die den sabot des Heeren zoe rusten.²⁰⁸

+ Fol. 16

198 bedinghe: gebed.

200 confoort: troost, sterkte.

205 blusten: uitblusten, de kracht (van de vurige pijlen) te niet deden.

208 den sabot ... rusten: sabot (Sabbath, rustdag) is eigenlijk op te vatten als een lijdend voorwerp dat de werking van het werkwoord duidelijker omschrijft en de bijwoordelijke bepaling nadert; de betekenis is: op de Sabbath rusten. Prof. Smit (in zijn Dichters der Reformatie, p. 161) verklaart vs. 208 als: Wel hun, die zó hun gehele leven als een Sabbath heiligen voor den Heer.

[p. 59]

 

⁺Rasch, felle vervolghers, subbytelick sneeft!²⁰⁹

[210]

Ic diffier u macht ende al u onrechten,²¹⁰

 

Want mijn verlosser nu crachtelijck leeft.

 

Hij sal zijn goetheyt an Zyon hechten,

 

Die mueren van Jherusalem weder oprechten,^212-213

 

Daer al dijn macht voer moet zwijcken.²¹⁴

[215]

Al comdy brieschende als leeuwen om vechten,²¹⁵

 

Voor mijnen standert moetty nu wijcken.²¹⁶

 

Meendy dat ic betrouwe op schilden, pijcken,²¹⁷

 

Rosvolck, bolwerck oft op tsmenschen kindren?²¹⁸

 

Al quamen op ons alder weerelt rijcken,

[220]

Zij en souden ons palen niet vermindren.²²⁰

 

Es God met ons, wie mach ons hinderen?²²¹

+ Fol. 17

209 subbytelick: onmiddellijk.

210 diffier: daag uit; onrechten: ongerechtigheid.

212-213 Vgl. Ps. 69:36.

214 zwijcken: bezwijken.

215 comdy: komt gij.

216 moetty: moet gij.

217 Meendy: meent gij; pijcken: pieken.

218 Rosvolck: Ruiters.

220 ons palen: ons gebied.

221 mach: kan.

[p. 60]

 

⁺Slaet op trompetten, maect groot gheclanck,²²²

 

Mijn vianden beghinnen voer mij te vluchten;

 

Ic crijghe victorie jeghen heuren danck²²⁴

[225]

En jaegh ze naer in allen ghehuchten.²²⁵

 

Die Heere heeft verstoort al heur gheruchten.²²⁶

 

Zij worden te schanden, die mij benijden;²²⁷

 

Hij heeft in vreucht verkeert mijn suchten.

 

In Jacops stercheit wil ic verblijden.²²⁹

[230]

Hij leert mij stoutelijck int her nu rijden,²³⁰

 

Mijn hooft opheffen, mijn voeten rueren,

 

Mijn vingheren oorloghen, mijn handen strijden;

 

Ic springhe met mijnen God wel over die mueren.

 

Wie mach teghen zijn mueghende hant ghedueren?²³⁴

+ Fol. 18

222 Slaet: Maakt geluid.

224 jeghen heuren danck: huns ondanks.

225 En achtervolg hen overal.

226 De Heer heeft al hun rumoerige strijdbewegingen in de war gestuurd.

227 benijden: vijandig behandelen.

229 Jacops stercheit: God.

230 her: heer, leger; int her rijden: ten strijde trekken.

234 mach: kan; ghedueren: stand houden.

[p. 61]

[235]

⁺Totten Heere wil ic mijn ziele verheffen,

 

Mijn vervolghers zijn nu verre verjaecht;

 

Hij sal mij leyden op den wech zoe effen

 

Dat ic niet en slibbere, hoe zeere dat vlaecht.²³⁸

 

Hem zij lof, dien alle gherechticheit behaecht.

[240]

Hij heeft aenghezien ons zwaer allende

 

En onser vianden voernemen gheplaecht;²⁴¹

 

Hij verlost ghevanghen, verlicht die blende;²⁴²

 

Hij bewaert onder zijn vlueghelen die bekende,²⁴³

 

Ghelijc eenen schelappel van der ooghen;^243-244244

[245]

Tzweert der godlosen brengt hij ten ende;²⁴⁵

 

Die betraende wanghen can hij verdrooghen,²⁴⁶

 

Den hooghen verneeren, den neeren verhooghen.²⁴⁷

+ Fol. 19

238 en slibbere: slip, uitglijd; dat vlaecht: dat het vlaecht: dat het stormt.

241 En het boze opzet van onze vijanden in de war gestuurd.

242 ghevanghen: gevangenen; die blende: de blinden.

243 die bekende: hen, die kennen, zien, geloven. Vgl. Joan. 9. Zie Inleiding, blz. 24-25.

243-244 Vgl. Ps. 17:8.

244 schelappel van der ooghen: oogappel.

245 brengt hij ten ende: vernietigt hij.

246 verdrooghen: doen opdrogen.

247 verneeren: vernederen; den neeren: de nederige.

[p. 62]

 

⁺Vrolic laet ons wesen nu verheucht,

 

Den Heere vulmaecte kennisse bewijsen;²⁴⁹

[250]

Hij sal tlant vervullen met zijnder deucht,²⁵⁰

 

Ons, dorstighe, laven, die hongherighe spijsen,

 

Die bedroufde van herten weder verjolijsen;²⁵²

 

Hij doet in hemel, in aerde zijn macht,²⁵³

 

Die vruchten waschen, die planten rijsen;²⁵⁴

[255]

Wat can hem ghebreken, die op hem wacht?²⁵⁵

 

Hij heeft zijn belooften altijts vulbracht,

 

Die hij Abram, Ysac en Jacop dede.

 

Hij es eenen pylaer, mijns levens cracht;

 

Dies stort ic daghelicx voer hem mijn bede.

[260]

Hij brengt zijn vrienden in deewighe vrede.

+ Fol. 20

249 kennisse: erkenning.

250 met zijnder deucht: met zijn goedheid.

252 verjolijsen: verblijden.

253 doet zijn macht: bewijst, geeft blijk van zijn macht.

254 waschen: wassen, groeien.

255 ghebreken: ontbreken; die op hem wacht: die naar Hem uitziet, in Hem gelooft.

[p. 63]

 

⁺Xperiencie doet mij sijn werck orconden,²⁶¹

 

Ziende hoe wonderlic hijt al regeert;²⁶²

 

Sij verbreyden zijnen lof in allen monden,²⁶³

 

Want elc het zijne ghestadich useert.²⁶⁴

[265]

Die hemelen der hemelen, reyn ghefondeert,²⁶⁵

 

Loven, vercondighen, uutspreken zijn eere.

 

Looft hem, ghij enghels, alle menschen verneert;²⁶⁷

 

Ghij coninghen, vorsten, rechters, haest zeere;²⁶⁸

 

Jonghelinghen, maechden, looft oick den Heere

[270]

In dorpen, in steden, in sprinchen hoven.²⁷⁰

 

Hij conforteert ons crancke leden theere²⁷¹

 

En salft ons met gracien onder en boven.²⁷²

 

Al wat adem heeft moet den Heere loven.

+ Fol. 21

261 Xperiencie: Spreek uit: experiencie; orconden: getuigenis afleggen van.

262 hijt: Hij het.

263 Zij (de delen van zijn werck, de geschapenheden) brengen alle bewuste wezens er toe Gods lof te vercondigen.

264 het zijne: het deel van de schepping dat hij ontvangen heeft; useert: gebruikt.

265 reyn ghefondeert: zuiver gevestigd, heerlijk (?).

267 verneert: vernedert, verootmoedigt u.

268 haest zeere: haast u zeer.

270 sprinchen hoven: vorstenhoven.

271 conforteert: sterkt; theere: tere, zwakke.

272 onder en hoven: overal, volledig.

[p. 64]

 

⁺Yoecht, zingt, danst en maket in roeren;²⁷⁴

[275]

Looft hem met psalmen, herpen en snaren,

 

Speelt op chimbalen, pijpen, tamboeren,²⁷⁶

 

Looft hem alle, ghij hemelsche scharen;

 

Ghij dochters van Zyon, wilt nu vergaren,

 

Uut alle poorten Gods eere vertellen,²⁷⁹

[280]

En wilt dijnen brueders zijnen naem verclaren,²⁸⁰

 

U instrumenten op tzoetste stellen;

 

Vergaedert in een, alle Ysrahels ghesellen²⁸²

 

En singt een nieu liet, reyn ombesmet,

 

Hij en sal zijn volck met hongher niet quellen,

[285]

Maer leyden ze in een weyde zeer goet en vet.²⁸⁵

 

Der ouders herpen is der heylighen ghebet.²⁸⁶

+ Fol. 22

274 Yoecht: Juicht; maket in roeren: brengt in beweging.

276 pijpen: fluiten; tamboeren: trommels.

279 vertellen: verkondigen.

280 dijnen bruederen: ten aanzien van uw broeders; verclaren: verheerlijken.

282 in een: samen.

285 Maer leyden ze: Maar hen (die zijn volck uitmaken) leiden.

286 Der ouders herpen: Het harpspel der voorouders. Versta: Zoals vroeger in het Oude Verbond Gods lof bij het harpspel verkondigd werd, zo (vurig) moeten ook zij bidden die heiligen willen genoemd worden.

[p. 65]

 

⁺Zonne, mane ende tfirmament,

 

Looft hem, ghij sterren ende alle planeten;

 

Blicxem, dondre, uuten wolcken ghesent,²⁸⁹

[290]

Doen ons die moghentheit des Heeren weten.²⁹⁰

 

Dlicht, duysternisse, alle hooghe secreten,²⁹¹

 

Reghen, wint, dau, mist, haghel, sneu, ijs,

 

Berghen, dalen, dafgronden om meten,²⁹³

 

Vier, water, lucht, aerde gheeft lof en prijs;

[295]

Cruyden, vruchten, elcken boom oft rijs,²⁹⁵

 

Alle metalen, gemmen, hoe vaste ghestaect,²⁹⁶

 

Loven, dancken en maken ons wijs²⁹⁷

 

Hoers scheppers werek, dwelc niemant en laect,

 

Want zijn handen hebben dit al ghemaect.

+ Fol. 23

289 ghesent: gezonden.

290 moghentheit: macht.

291 hoghe secreten: Hiermede wordt wellicht gezinspeeld op de wonderen van het firmament (wateren boven de hemel enz.) waarover gesproken wordt in de psalmen 104 en 105 en verder in Dan. 3:60.

293 om meten: niet te meten? Verschrijving voor onmeten, onmetel: onmetelijk?

295 rijs: twijg.

296 gemmen: edelstenen (cfr. Lat. gemma); ghestaect: gevestigd.

297 maken ons wijs: verkondigen.

[p. 66]

[300]

⁺Zloven hem alle cruypende dyeren,³⁰⁰

 

Draken, serpenten, der adren gheslachten;³⁰¹

 

Hoe wonderlick bezorcht hij die cleynste myeren,³⁰²

 

Die jonghe ravens die op hem wachten;³⁰³

 

Dies zij hem lof uut alle ghedachten.³⁰⁴

[305]

Hij spijset al tsamen, minst metten meesten,³⁰⁵

 

Oft tzoude vergaen en van hongher versmachten.³⁰⁶

 

Et loven hem alle manieren van beesten,³⁰⁷

 

In boschen, in weyden, in wilde foreesten.³⁰⁸

 

Looft hem ghij vischen, die u int water geneert,³⁰⁹

[310]

Looft hem alle, ghij levende gheesten,

 

Looft hem, alle voghelen, die zijt gheveert,³¹¹

 

Want God is doch aller eeren weert.

+ Fol. 24

300 Z : Et, lees: Het.

301 adren: adderen, adders.

302 bezorcht: zorgt voor.

303 ravens: raven; op hem wachten: naar Hem uitzien (met betrouwen).

304 ghedachten: geesten, gemoederen.

305 minst metten meesten: zowel de kleinste als de grootste, de geringste en de aanzienlijkste, alle zonder uitzondering.

306 versmachten: de hongerdood sterven.

307 Zie voor de afkorting vs. 300; manieren: soorten.

308 foreesten: wildernissen, bossen.

309 u ... geneert: uw leven ... onderhoudt, uw voedsel ... zoekt.

311 gheveert: gevederd.

[p. 67]

 

⁺9 forteert u alle, ghij cristene menschen,³¹³

 

Die hier in druck oft trybulacien zijt;³¹⁴

[315]

Wilt met bedinghe om hulpe wenschen,³¹⁵

 

Want tleven der menschen es hier eenen strijt.

 

Ziet met wien ghij vechtende zijt

 

Teghen u eyghen lusten, met vleesch en bloede,

 

Teghens tzwerelts regenten, teghens tvijants nijt.³¹⁹

[320]

Waect, weest nuchteren, zijt op u hoede,³²⁰

 

Bekendt u overtredinghe, als de vroede;³²¹

 

Die Heere der heerscharen zal u ontfermen,

 

Als ghij dan ghecocht zijt met Cristus bloede;³²³

 

Gheeft hem die eere, ghedenct die ermen,

[325]

God sal u oock in der eewicheyt ontfermen.

+ Fol. 25

313 9 forteert: Lees Conforteert; Conforteert u: Troost u, Schept moed.

314 trybulacien: zorgen.

315 bedinghe: gebed.

319 regenten: bestuurders; nijt: haat, boosaardigheid.

320 nuchteren: sober, matig.

321 Bekendt: Erkent; als de vroede: als de wijze, wijselijk.

323 Als ghij dan: Nu gij toch.

[p. 68]

⁺Als beghinnende const doende, een fondeersel,

Gheeft hij in kennisse luttel machts natuerlijc;

Om proeven quam rasch sulcx triumpheersel
Vant xtrackt ysrahels zoe. z 9foort is ruerlijc.
Const hij zijne Ab bet scrijven figuerlijc,³³⁰
Rechtveerdich hij deet, met herten bli,³³¹
Vvant ghewillich werck en is niet suerlijc³³²
Laet hij hem duncken, macht wesen vri.³³³
Siet aen zijn simpelheyt, alle meesters ghi,³³⁴
Noyt en leerde hij in consten yet clercx;³³⁵
Al heeft hij ghefaelgeert dicmael hierbi,³³⁶
Scholieren maken eerst veel slechtelijx wercx³³⁷
En jonghe discipulen en gheeft men niet stercx.³³⁸

+ Fol.26v.

330 bet: beter; figuerlijc: met kunstige beelden opgesmukt, met kunstigheid.

331 Rechtveerdich: waarlijk.

332 ghewillich werck: werk dat men vrijwillig doet; suerlijc: moeilijk, onaangenaam.

333 Laet hij hem duncken: meent hij; macht wesen vri: het kan waarlijk zijn.

334 simpelheyt: ongeleerdheid.

335 yet clercx: iets verstandigs.

336 Al heeft hij hierbij dikwijls fouten begaan.

337 Scholieren: Beginnelingen in het vak; slechtelijx: eenvoudig.

338 en gheeft men niet stercx: draagt men niets zwaars op.

emendaties
Het opschrift werd overgenomen uit het Register van het handschrift, fol. 141v., waar vermeld wordt: Den geestelijcken a b c per cornelis crul.

paleografische / codicologische opmerkingen
De beginletter van elke strofe is een met drakenkoppen en andere figuren versierde gekleurde initiaal, iets hoger dan de gehele strofe vóór dewelke ze telkens getekend staat (70 tot 90 mm.). De andere beginletters der verzen zijn rooddoorstreept. Na de versierde initiaal komt in het Hs. steeds een gewone hoofdletter die in de translitteratie niet werd geschreven.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
1. Cr. S. W. uwen dienaer
2. Cr. Pl. S. W. was ghesoncken
3. Cr. W. seer haestich
5. DBr. W. En hebben
6. Cr. S. W. Ontfermt u mijns [] Heere
Cr. S. W. midts uwer deucht
7. Cr. Pl. S. W. Maect mi als u Apostelen
8. Cr. S. W. nieuwen wijn
10. Cr. Pl. S. W. Doet op mijn lippen
12. Cr. S. W. Uwen lof.
13. Cr. S. Want die heydenen

varianten die in slechts één bron voorkomen
1. Cr. Aenhoort toch
S. Aenhoort [] Heere
3. S. seer haestelijck
6. Pl. Ontfermt mijns [] Heere
DBr. Ontfermt mijns Heere doch
13. DBr. De heydenen
W. Want de heydenen

varianten die in meer dan één bron voorkomen
17. Cr. Pl. S. Wilt mi doch
18. Cr. DBr. de tranen
24. Cr. S. W. en vernieut mijn leven
26. Cr. Pl. DBr. als ghi wilt

varianten die in slechts één bron voorkomen
17. W. wilt mij [] vroech gedyncken
19. Pl. mijn zuchten en beven
20. Cr. gheeten [] ghedrincken
Pl. heten [] ghedrincken
22. W. mijn gebeente verdorren
23. Pl. dijn pilen; duerwont
DBr. alle seere duerwont
25. S. Want mijn wederpartye soect [] menighen vont
26. S. Heere met een woert maect ghij mij van als ghesont
W. Maer [] als ghij wilt Heere soo

varianten die in meer dan één bron voorkomen
37. Cr. DBr. de jaren

varianten die in slechts één bron voorkomen
27. Cr. van machten ben ick heel
28. Pl. tes al gheschent
32. W. ist druckich lijden
35. Pl. Maer Heere ghij alleen
36. Pl. Anhoort mij allendich
38. Cr. Al ben ick [] van den wech
S. Al ben ick [] van uwe weghen

paleografische / codicologische opmerkingen
In de initiaal D is de datum 1539 aangebracht.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
46. S. W. mi nu naectelijck ontdeckt
47. Cr. S. W. tot elcker ure

varianten die in slechts één bron voorkomen
40. Cr. sijn mi becnapende
41. S. Seer machteloos vind'ick
42. Pl. vindt mij nu slapende
S. die siet mij nu slapende
43. Pl. op mij verwect
44. Cr. doer de sonde
S. deur sonden
45. Pl. door mij ghecorrumpeerde
46. Cr. mi nu naectelick al heel ontdeckt
47. Pl. in elcke huere
DBr. aen elcke huere
48. Cr. aensiet toch ghi
S. aensiet toch [] u arm creatuere
W. aensiet doch ghij
50. DBr. de viant de wreede figuere
S. deur t'vleesch beproeft

varianten die in meer dan één bron voorkomen
53. Cr. S. W. En ist niet
56. Cr. W. Haer pijlen
61. Cr. S. W. Want op u
62. Cr. Pl. S. W. haer wreetheyt subject

varianten die in slechts één bron voorkomen
56. Pl. Huer tanden nidich
S. Haer nijdighe pijlen worden op
57. W. behendich en behendich [] bedriclijk net
59. Cr. aenhoort toch

varianten die in meer dan één bron voorkomen
69. Cr. S. W. Uwen rechten arm
70. Pl. S. W. Als comt
Cr. W. mijn wederpartie gheschreden
71. Cr. S. Met ghespreede caken
77. Pl. DBr. door u es [] menighen
78. Cr. Pl. de Heere

varianten die in slechts één bron voorkomen
67. Cr. En leert
68. Cr. van machten groot
70. Cr. Als dan coemt
75. DBr. heel verjaecht (achteraf gecorrigeerd tot versaecht)
78. S. die Heere
DBr. daer den Heere verjaecht

varianten die in meer dan één bron voorkomen
81. Cr. S. wilt toch beletten
84. Cr. Pl. S. W. mijn sterceyt en al
90. Pl. DBr. voor u macht onthouwen

varianten die in slechts één bron voorkomen
79. Cr. Ghenade Heere
80. DBr. de toevlucht
82. DBr. mijnen beschermer Heere sijde gije
83. Cr. De menschelijke hulpe
85. DBr. op elcken tije
86. Cr. mij meeste getal
S. mijn toeverlaet, behoeder voor misval
89. Pl. hulpere binnen tzweerels dal
S. Anders en weet ick gheen hulpe int aerdsche dal
W. anders gheen hulpe
90. Cr. van u macht
91. Cr. Vermaledijt zijn se die hun op
DBr. Vermalendijt is hij die hen op

emendaties
Em. 102. Hs. naer argueren. Ook de andere vijf bronnen hebben noch.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
92. Cr. S. Hoort toch
93. Cr. Pl. S. W. En haer blasphemich
94. Cr. S. W. Si doen mijn siele
99. Pl. S. DBr. naerder is om myneren
101. Cr. S. so sullen si verdwijnen Pl. W. zullen zij verdwijnen

varianten die in slechts één bron voorkomen
97. Cr Ende en ghedenken
W. Ende [] gedencken
98. S. en rijp staet
99. Cr. nader is om myneren
100 Cr. Als ziet men
113. Cr. Die Heere
S. Daer ghij uwen godlijcken gheest niet en laet schijnen
104. S. Ts'godlooser cloeckheyt, can de siel naemaels pijnen

paleografische / codicologische opmerkingen
In de initiaal I (vs. 105) is de datum 1539 17 no / vem / ber aangebracht.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
105. Cr. Pl. S. W. uut [] mijnder herten
107. Cr. Pl. S. Die Heere

varianten die in slechts één bron voorkomen
109. W. en [] grootten vaer
110. S. deur sonde
W. hebben vergeten
111. S. Ick sie deur de schrift zijn goetheyt
112. Cr. vruecht laten meten
113. Cr. En mijn ooghen
Pl. Mijn ghebeenten kennelick doen
S. Ende mij bekent maken
W. Mij kenlijck doen
114. W. voer [] ooghen stellen
116. W. voer hem stellen

varianten die in meer dan één bron voorkomen
128. Cr. Pl. S. DBr. Des sondaers
129. Cr. W. op u woort

varianten die in slechts één bron voorkomen
119. DBr. De sonde
Pl. Die sonde es in mij altijts
120. S. Wat is toch van mij? voerwaer een sondaer ben ic
W. Voor u oogen [] een sondaer ben ick
123. Pl. dijn worden
124. DBr. alle oordeel
125. Cr. Wij sijn toch alle
S. Wij sijn toch al
DBr. Wij sijn doch al
126. Pl. ons troost, ons thoevlucht
W. ons verlossen
129. S. op u goddelijck woort
DBr. op deeuwich woort
130. Pl. Dees wijsheit heeft

varianten die in meer dan één bron voorkomen
133. Cr. S. W. [] Niet dan boosheyt
135. S. W. dat hebb'ick ghespaert
137. Cr. S. DBr. W. uut mi selven
141. Cr. Pl. S. DBr. W. Ghi hebt voldaen

varianten die in slechts één bron voorkomen
136. Pl. dicmaels vulbrocht
138. S. die deucht
DBr. u groote gracie
142. Cr. en besmedt

varianten die in meer dan één bron voorkomen
151. Pl. DBr. Och zij es
Cr. W. en oock gheheel (Cr. eel) expeert
154. Cr. S. Als een overtreder [] ben icx. (S. ic) wel weert

varianten die in slechts één bron voorkomen
146. Pl. Om die te volbringhen
DBr. wil ic mij moeyen
149. S. Aenwijsende, Heere,
150. S. Oock is zij soo goet en gheheel
156. Pl. Door die wet
S. Want deur die wet

emendaties
Em. 161. Hs. Wij dieghene. De andere vijf bronnen hebben Wij zijn dieghene.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
158. Pl. DBr. In dijn rechtvaerdigheit om
159. Cr. S. W. Want in uwer tegenwoordicheyt
160. Cr. S. W. En wort gheen levende
Pl. DBr. En wordt gheen leven
163. Pl. DBr. in desen (DBr. dese) stonden
166. Cr. W. Diet al regeert dat
167. Cr. W. Al sijn nu eylacen ons deuchden
Pl. DBr. Al sijn ons deuchden [] eylaessen

varianten die in slechts één bron voorkomen
157. S. Niet en gaet o Heere
DBr. met uwen knechte
159. Pl. in u tegenwoordicheyt
Cr. na tgerechte
W. na gerecht
163. W. in alle sonden siet
164. S. Om dijns naems wille
165. W. die is certeyn
166. S. Diet al regeert, maer wij zijn bevlect
167. S. Dan Heere al zijn onse deuchden cleyn
168. S. En dat smenschen natuere
169. Cr. U ontfermherticheyt boven alle u wercken rect
Pl. boven alle [] wercken strect
S. U ontfermicheyt boven al u wercken rect
DBr. U bermherticheyt boven al u wercken strect
W. U ontfermerticheyt boven allen u wercken reckt

emendaties
Em. 175. Hs. Naer Melchicedechs oor. Hs. DBr. heeft oorden en de andere vier bronnen oordene. Em. 181. Hs. vast ghelooft, schrijffout verklaarbaar door het feit dat de copiist vs. 180 voor ogen had. De andere vijf bronnen hebben gheerft.

paleografische / codicologische opmerkingen
173. rasch: de c werd uit h verbeterd. Door afsnijden van de bladzijde zijn de letters en resp. in vlien (vs. 173) en in ontfaen (vs. 180) weggevallen.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
173. Cr. Pl. S. De duysternissen moesten
DBr. W. Die duysternissen moesten
174. Cr. DBr. de sacrificie
175. Cr. S. Na Melchisedechs oorden
177. Cr. Pl. S. DBr. W. nu moghen gaen
179. Cr. S. Alle oordeelen die sijn
182. Pl. S. DBr. Den mensch

varianten die in slechts één bron voorkomen
171. S. [] Christum mijn salicheyt
DBr. sal u terstont aensien
172. S. in die werelt
173. W. haest van hem vlien
176. Pl. Hij es de guene
182. Cr. Den mensche

paleografische / codicologische opmerkingen
In de versiering rond de P is aan drakenbek schild getekend, waarop de vermelding:
D P
Disce
Pati
1650

varianten die in meer dan één bron voorkomen
183. Cr. S. W. nu al van den Heere
187. Cr. Pl. DBr. W. de sonden
188. Cr. Pl. S. DBr. W. heel sneeu wit
189. Cr. S. W. Hi wast met ysopen en cureert
190. Cr. S. is toch dit
191. Cr. Pl. S. DBr. Alle dat ghevallen is
192. Cr. S. W. Om niet so moechdy
193. Cr. S. W. Al waren wi hier voermaels
194. Cr. W. de Heere
195. Cr. Pl. S. moet dicwils falen

varianten die in slechts één bron voorkomen
183. DBr. de goetheit
185. S. Die doot
187. Cr. de boosheyt
S. die boosheyt; die sonden
188. W. die nieren
S. en maect
DBr. links in de rand: Iere.3
189. DBr. links in de rand: psal. 51
194. S. Als ons die Heere verheft
DBr. Als de Heere vertoeft

emendaties
Em. 206. Hs. in ons leden. Het voorzetsel in ontbreekt in de andere vijf bronnen.

paleografische / codicologische opmerkingen
202. behoort: de t is door afsnijden van het blad weggevallen.
206. leden: en door afsnijden weggevallen.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
202. Cr. Pl. S. DBr. W. ons lichaem
203. Cr. S. W. Tot levende offeranden
DBr. W. te besteden
205. Cr. DBr. de vierighe pijlen
206. Cr. Pl. DBr. De sonde

varianten die in slechts één bron voorkomen
198. Pl. ons bedinghen
200. Cr. in Gods sone
201. Pl. Ons stellende in God-Heilich Geest
204. W. Ons wapenen te sijn

paleografische / codicologische opmerkingen
217. pijcken: en door afsnijden van de bladzijde weggevallen.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
210. Cr. Pl. S. DBr. W. en al u cnechten
214. Cr. Pl. S. DBr. W. u macht
Pl. S. DBr. W. voer moet beswijcken
215. S. DBr. W. Al condy
S. W. als leeuwen [] vechten
217. S. W. schilden oft pijcken

varianten die in slechts één bron voorkomen
209. DBr. subtylijc en sneeft
210. S. Ick ontsegghe u macht
214. W. allen u macht
216. DBr. Doer mijnen standaert
S. moet ghij
217. S. meynt ghij
DBr. schilden en pijcken
219. Pl. Als quamen
221. S. Want is Godt

emendaties
Em. 231. Hs. Mijn hoot.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
223. Cr. Pl. S. W. Die vianden
224. Cr. S. DBr. W. teghens haren danck
229. Cr. S. W. wil ic mi verblijden
230. Cr. Pl. S. W. mijn hooft oprechten
Pl. DBr. mijn vingheren rueren
231. Pl. DBr. mijn voeten orloghen
233. Cr. DBr. over de mueren
234. Cr. Pl. S. DBr. W. Wie can

varianten die in slechts één bron voorkomen
223. DBr. De vijanden
225. W. naer [] alle ghehuchten
226. DBr. De Heere heeft gestoort
W. alle [] geruchten
227. DBr. ter schanden
228. W. Hij heeft verkeert in vreucht mijn suchten
234. Pl. jeghen zijn meughende hant

varianten die in meer dan één bron voorkomen
235. Cr. S. so wil ick
238. Cr. Pl. S. DBr. slippere
239. Cr. Pl. S. DBr. W. die alle gherechticheyt
241. Cr. S. W. En al onser vianden
242. Cr. DBr. en verlicht
243. Cr. W. Hi bewaert ons onder
244. S. W. schelappel sijnder ooghen
246. Cr. S. can hij drooghen

varianten die in slechts één bron voorkomen
235. DBr. wilt u mijn siele
237. Cr. Hi sal [] leyden
242. Pl. hij verlicht
DBr. de gevangene
243. DBr. de bekende
244. Cr. van sijnder ooghen
245. S. 't Zweet der godlosen
W. Tsweet der ongodloosen
247. S. d'ootmoedighe verhooghen

emendaties
Em. 251. Hs. hongher. Ook Cr. en W. hebben hongherighe.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
248. Cr. S. Vrolijck so laet ons wesen [] verhuecht
251. Cr. W. hongherighe spijsen
Pl. DBr. die honghert spijsen
252. Cr. Pl. S. DBr. W. Die bedructe van herten
253. Cr. S. W. in hemel en aerde
256. Cr. DBr. sijn ghelooften
258. Cr. Pl. S. DBr. W. Hi is den pylare
260. Cr. S. W. Hi brengt sijn dienaers

varianten die in slechts één bron voorkomen
248. Pl. laedt ons wesen [] verhuecht
DBr. laet ons nu wesen verhuecht
W. laet ons sijn [] verhuecht
251. S. d'hongherighen spijsen
256. Pl. altijts altijts volbracht
257. Cr. Isaac [] Jacob
260. Cr. in eewighen vrede

emendaties
Em. 262. Hs. wonderlic. Ook de andere vijf bronnen hebben wonderlic.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
264. Cr. S. W. elck int sine
268. Cr. S. DBr. W. haest u seere
Pl. DBr. [] Coninghen
269. Cr. S. W. Ghi jonghelingen
270. Cr. S. W. In steden in dorpen
271. Cr. S. W. ons met crancke leden
272. Cr. S. W. met gratie

varianten die in slechts één bron voorkomen
263. DBr. met alle monden
266. DBr. uutspreken sijn leere
271. S. leden seere

emendaties
Em. 275. Hs. Looft hem psalmen. Ook de andere vijf bronnen hebben met.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
282. Cr. S. Vergadert oock in een
S. DBr. Israelsche ghesellen

varianten die in slechts één bron voorkomen
275. DBr. pijpen en tamboeren
279. S. Gods lof vertellen
280. DBr. uwen broeder
281. Pl. dijn instrumenten
286. DBr. Der auder herpen

emendaties
Em. 293. Hs. om weten. Ook de andere vijf bronnen hebben meten (Cr. metten).

varianten die in meer dan één bron voorkomen
290. Cr. DBr. de mogentheyt
291. Cr. S. en alle hooghe secreten
294. Cr. S. W. gheeft hem lof en prijs
299. Cr. S. W. sijn handen die hebben

varianten die in slechts één bron voorkomen
288. Pl. Looft [] ghij sterren
291. Pl. duysternissen
292. DBr. Regen dau wint
293. Cr. om metten
DBr. niet om meten

varianten die in slechts één bron voorkomen
302. Cr. de cleynste mieren
S. de reynste mieren
DBr. de cleyne mieren
W. die jonge mieren
303. Cr. De jonghe ravens
304. W. Dies sij hem loven
305. W. Hij spijst se
307. Pl. En loven
309. DBr. die hem int water
310. Cr. Looft hem oock alle
W. Looft ghij oock alle
311. Cr. Looft alle ghi voghelen
S. Looft oock alle ghij voghelen
DBr. Looft hem [] ghij voghelen
W. Looft ghij alle ghij vogelen
312. Cr. God is toch alle
Pl. God es [] alder
S. onse God alleen is [] alder
W. Godt is toch alder eer weert

emendaties
Em. 313. Hs. u ontbreekt. De andere vijf bronnen hebben u.

paleografische / codicologische opmerkingen
325. oock onder de regel bijgeschreven.

varianten die in meer dan één bron voorkomen
314. Cr. S. W. Die hier [] druck oft tribulacien lijt
315. Pl. S. met bedinghen
316. Pl. DBr. es [] eenen strijt
317. Cr. S. W. ghij hier vechtende sijt
322. Cr. Pl. DBr. De Heere
322. Cr. S. W. sal u beschermen
323. Cr. S. W. Want ghi verlost sijt
324. Cr. DBr. de eere
Cr. S. en ghedenct
Pl. DBr. den ermen
325. Cr. Pl. W. sal uus [] in der eewicheit oock ontfermen

varianten die in slechts één bron voorkomen
316. W. der menschen [] hier
318. Pl. jeghen u
Cr. dijn eyghen lusten
W. u eygen wellusten
319. Pl. jeghen ... jeghen
320. S. blijft op u hoede
W. weest op u hoede
323. Pl. als ghij [] verlost zijt
DBr. als ghij [] ghecocht sijt
324. W. ende ghedenct
325. S. Soo sal u Godt in der eeuwicheyt oock ontfermen
W. God sal u [] in der eeuwicheyt oock beschermen

emendaties
Em. 326. Hs. beghinnede.

paleografische / codicologische opmerkingen
De vet gedrukte letters zijn in het handschrift rood. De letter boven de strofe is de weergave van een teken dat verscholen zit in rood penwerk en de gedaante van een M schijnt te bezitten. Prof. Hellinga was zo vriendelijk mij hierop te wijzen. Deze M vormt dan met de laatste letters der verzen het jaartal 1534. De eerste vier verzen bestaan uit woorden, waarvan de beginletters het alphabet vormen. De initialen van de verzen 330-333 vormen het acrostichon CRUL.

varianten
M. Cromius 1543, Vad. Mus. V, p. 385:
327. Gheef hier Ick kenlijc
329. xtracst
330. Const ick mijnen A B
331. ic deedt
333. Laet ick mi; mach wesen
334. mijn simpelheyt
335. leerde ic
336. is ghefaelgeert hier dicwils doer mi

+ De zin van bovenstaande rederijkers-rebus is niet erg duidelijk. Ik meen de eerste vier verzen als volgt te verstaan: Als een beginneling kunst beoefenend, kunst die maar een basis, een begin is, biedt hij (de dichter) natuurlijk iets dat op gebied van kennis niet zeer beduidend is; bij het proberen kwam spoedig iets tot stand dat als een triomf kan beschouwd worden en dat bestaat in een uittreksel uit de Bijbel, een bewerking van Bijbelse gedachten. De troost (Het confoort, zie vs. 300 en vs. 313) die daarbij ondervonden wordt is wisselvallig.