Algemeen letterkundig lexicon
(2012-....)–Anoniem Algemeen letterkundig lexicon–
Auteursrechtelijk beschermdantimetrieEtym: Gr. anti = tegen; metron = maat; vandaar: tegen de maat in. Term uit de prosodie waarmee wordt aangegeven dat een syllabe qua prominentie afwijkt van het metrisch (metrum) patroon. Deze doorbreking van het schema kan alleen optreden binnen een prosodische context waarin alternering overheerst. Zo komt bijv. in het jambische (jambe) gedicht ‘Ik dróomde ván een kálmen bláuwen nácht’ van Willem Kloos in vs. 3 een afwijking voor bij de derde en vierde syllabe: ‘Măar hōog/schēen văn/dě schē/měrěn/dě kīm/měn’. In plaats van de te verwachten opeenvolging van daling/heffing krijgt men heffing/daling: ‘schēen văn’. Men spreekt in dit geval ook wel van accentverschuiving. De opeenvolging van heffing/daling wordt daling/heffing in vs. 1 (voet 3 en 4) van het volgende distichon van J. Kinker (cursivering van ons): Hĕt bēs-/tĕ pūnt-/dĭcht, ĭn / tweē rē-/gĕls, īs / eĕn ēcht, Nog duidelijker hoort men de antimetrie in de eerste voet (daling/heffing wordt heffing/daling) van de tweede regel van het jambische gedicht 'Tempo di menuetto' van M. Nijhoff: Dě vōll/ě wēel/dě vān / ěen mē-/lŏdīe Behalve in het genoemde geval, waarbij men een heffing op een dalingsplaats aantreft, kan men antimetrie tegenkomen in het tegenovergestelde geval, namelijk wanneer men een daling krijgt op een heffingsplaats. In dezelfde regel van Kloos laat zich dat horen bij syllabe 8, de derde syllabe van het woord 'schemerende: ‘scheměrěnde’. Bij dit laatste kan men moeilijk van accentverschuiving spreken, omdat de weggelaten heffing niet elders is terug te vinden. Eerder kan men spreken van een accentweglating. Antimetrie heeft gevolgen voor het leestempo. In het eerste geval ontstaat een vertraging (‘hōog schēen’), in het tweede geval een versnelling (‘scheměrěndě'). Het kan ook gevolgen hebben voor de toonhoogte op de genoemde plaatsen. Lit: J. Kuijper, 'Hun groot gebrek van val' in Hooft: Essays; onder auspicien van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde (1981), p. 43-51 • Th. Anz, Handbuch Literaturwissenschaft, dl. 2 (2007).
|
|