Algemeen letterkundig lexicon
(2012-....)–Anoniem Algemeen letterkundig lexicon–
Auteursrechtelijk beschermdepitaafEtym: Gr. epi = bij, op; tafos = begrafenis, graf. Grafschrift; een opschrift, aangebracht op of bestemd voor een grafsteen. De term wordt ook gebruikt in de gelatiniseerde vorm epitafium. Oorspronkelijk was het een korte anonieme inscriptie waaruit blijkt wie er begraven ligt. Wanneer niet langer volstaan wordt met de eenvoudige mededeling ‘Hier ligt...’ of ‘Hier rust...’, is de weg vrij voor meer literaire toepassingen. In principe blijft het grafschrift anoniem: de steen spreekt, niet de dichter, en ook de aangesproken persoon is de toevallige passant, niet de familie van de overledene. Hierin ligt een onderscheid met andere vormen van mortuaire literatuur zoals het lijkdicht, de lijkrede en de elegie, die alle de bedoeling hebben om op meer persoonlijke wijze ook woorden van troost tot de nabestaanden te richten. Zie ook grafdicht. Het grafschrift leent zich juist door zijn anonimiteit en door zijn beknoptheid (gewoonlijk slechts enkele versregels) uitstekend voor satirisch gebruik, waardoor het in de buurt van het puntdicht kan komen. Zo zijn er grafschriften op vertegenwoordigers van een bepaalde categorie (een leugenaar, een spotter enz.), op nog levende personen die men het graf in wenst, op huisdieren, enz. Het grafschrift werd aldus een apart literair genre, vaak met komische en satirische bedoeling, want vele epitafia waren niet meer bestemd om echt op een grafsteen aangebracht te worden. Uit de oudheid zijn er talrijke epitafen bewaard: ernstige, zoals het beroemde grafschrift voor de gesneuvelden in de Thermopylen, dat toegeschreven werd aan Simonides van Cos, en minder ernstige, zoals het epitafium van Martialis voor zijn hondje. Het bekende epitaaf op Shakespeares graf in de Holy Trinity Church in Stratford luidt als volgt: Good friend for Jesus sake forbeare, Het meest bekende grafschrift uit de Nederlandse literatuur is dat van De Schoolmeester op Poot: Hier ligt Poot Herman van den Bergh schreef een ‘Epitaaf voor een boom’ (Verzamelde gedichten, ed. W. Zoethout, 1979, p. 236). 
Het epitaaf van Jan Gevaerts naar een ontwerp van P. P. Rubens. [bron: F. de Nave (red.), Liber amicorum Leon Voet (1985), p. 490].
Lit: S.F. Witstein, Funeraire poëzie in de Nederlandse renaissance (1969) • B.C. Damsteegt, ‘Constantijn Huygens’ Nederlandse grafschriften’ in Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde 103 (1987), p. 119-143 • D. Porte (red.), Tombeaux romains. Anthologie d’épitaphes latines (1993) • S.L. Newstok, Quoting death in Early Modern England: The poetics of epitaphs beyond the tomb (2009).
|