Algemeen letterkundig lexicon

colofon

Etym: Gr. kolophōn = top, afsluiting < Gr. kolōnè = heuvel.

Colofon betekende in het Grieks aanvankelijk letterlijk ‘hoogtepunt’, later meer figuurlijk ‘bekroning, sluitstuk, slot’ en vanaf de middeleeuwen is het het slotwoord aan het einde van een tekst of achterin een codex of boek waarin de kopiist, editeur of uitgever-drukker verantwoording aflegt over de wijze waarop de tekst bezorgd is, het gebruikte typografische materiaal, het aantal opgelegde exemplaren, het gebruikte papier, welke exemplaren wel of niet gesigneerd zijn, de band, de binder enz. In middeleeuwse colofons zit nog wel eens een acrostichon, een chronogram of een datering verborgen.

Berucht is het corrupte colofon in handschrift A van de Roman van Heinric ende Margriete van Limborch:

Nu es heinric die dit maecte
Die hi begonste indien tide
Dat men screef ons heren iaer
.iiiic dat es waer
.xx. men ende .xl. ghehent
Alse men den daet gescreven vent
Vander geborten ons heren
.xviij. hondert iaer ende .xvij [1817 na Chr.]
God hoede ons van messciene [God behoede ons dat ons een ongeluk overkomt]
Op sente sebastiaens dach [Sint Sebastiaansdag = 20 januari]
Die doe op enen vridach gelach.
(tekstfragment volgens W.Gs Hellinga in Nieuwe Taalgids 46 (1953), p. 42).

Deskundigen zijn nog altijd niet zeker over wanneer deze roman nu precies voltooid is; het is echter vrij veilig te stellen dat dit rond 1300 moet zijn geweest, waarbij als meest exacte datering als beginjaar 1291 en als einddatum 20 januari 1318 aannemelijk lijkt.

Het eerste gedrukte colofon komt voor in het Psalterium Latinum (Mainz 1457). Naarmate er meer informatie verwerkt wordt op de titelpagina wordt de omvang van het colofon geringer: in de 17^de en 18^de eeuw vindt men er nog slechts het adres van de drukker (dat van de uitgever is vermeld op het titelblad). Uitvoeriger colofons met tal van gegevens over de productietechniek van het desbetreffende boek komen pas weer in de 20^ste eeuw in de mode, maar dan vaak niet achter in het boek maar op de verso-zijde van het titelblad.

Colofon met vermelding van Nicolaes Ketelaer en Gheraert de Leempt, de eerste bij naam gekende Nederlandse drukkers (1473). [bron: Bibliopolis]

Lit: W.Gs Hellinga, ‘De datering van de “Roman van Limborch” (Letterk. 195)’ in Nieuwe Taalgids 46 (1953) (Extranummer Vooys voor De Vooys), p. 42-47 • W.E. Hegman, ‘Nog eens datering en attributen van de “Roman van Limborch”’ in Nieuwe Taalgids 51 (1958), p. 159-167 • J. Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken (1972²), p. 39-42 • R. van Uytven, ‘Historische knipoogjes naar “Heinrich ende Margriete van Limborch”’ in Bijdragen tot de Geschiedenis 66 (1983), p. 3-11 • Th. Glorieux-De Gand, Het woord van de kopiist; colofons van gedateerde handschriften (catalogus KB Brussel, 1991) • S. Hubregtse, ‘Het colofon in de twintigste eeuw. Aspecten van een verwaarloosd verschijnsel’ in Jaarboek Nederlands Genootschap Bibliofielen 1995 (1996), p. 117-139.

colloquium

colon