Van Aladdin tot Zwaan kleef aan. Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties
(1997)–A.J. Dekker, J. van der Kooi, Theo Meder–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 99]
| |
De domme echtgenoteEen man heeft zo'n domme echtgenote, dat hij er na weer een stommiteit genoeg van heeft en vertrekt. Hij zegt pas terug te zullen komen als hij drie mensen heeft gevonden die net zo dom zijn als zij. De wereld zit echter vol met domkoppen, die bijvoorbeeld met behulp van emmers water licht in hun huis proberen te dragen, of met veel moeite hun koe over het hek trachten te tillen. Binnen de kortste keren heeft de man er drie gevonden en keert hij terug naar zijn vrouw. Vanaf dat moment is hij best tevreden met haar.
Dit sprookje staat in de catalogus van Aarne-Thompson vermeld als at 1384, ‘The Husband Hunts Three Persons as Stupid as his Wife’. Het is opgetekend in heel West-Europa - vooral veel in de Noord-Europese landen -, de Balkan, Rusland, het Midden-Oosten, China, Noord-Amerika, Midden-Amerika, West-Indië en Afrika. De oudst bekende versies stammen uit eind 18e, begin 19e eeuw. Vaak wordt het verhaal verteld als deel van een reeks domme-mensen-grappen, waarvan sommige van twee of drie eeuwen eerder dateren, zoals bijvoorbeeld » Lange Winter (at 1541) en de » Student uit het paradijs (at 1540). Ook in Nederland is het sprookje met zekere regelmaat uit de mondelinge overlevering opgetekend, maar vreemd genoeg in Vlaanderen niet. Het gaat in dit sprookje meestal om een domme boerin of huisvrouw, van wie de echtgenoot vertrekt, of om een dom meisje wier vrijer belooft met haar te zullen trouwen als hij net zulke domme mensen vindt als zij en haar familie. Een enkele keer is het de knecht die genoeg heeft van zijn domme baas. In de eerste redactie, die in Nederland het meest voorkomt, dreigt de man soms zijn vrouw te doden, af te ranselen of te verdrinken, tenzij hij andere mensen (meestal drie) kan vinden die even dom zijn als zij. Hij vindt ze moeiteloos. Bij thuiskomst treft hij zijn vrouw soms aan terwijl ze zout aan het zaaien is, maar inmiddels heeft hij zich met de situatie verzoend en blijft hij bij haar. Zoals gezegd maakt dit grappige sprookje bijna altijd deel uit van een reeks komische vertellingen. Nederlandse versies beginnen meestal met het sprookje over de » Lange Winter. In veel gevallen wordt de woede van de man ook veroorzaakt doordat de vrouw in zijn afwezigheid de koe voor de prijs van een kip heeft verkocht, of een koe aan een handelaar heeft meegegeven, die in plaats van te betalen één van de gekochte koeien heeft achtergelaten bij wijze van onderpand (at 1385, ‘The Foolish Wife's Pawn’). Het kan ook zijn dat de vrouw erg onhandig is in het huishouden. Sommige versies beginnen met varianten van het sprookje ‘Clever Elsie’ (at 1450), dat ook is opgenomen in Grimms Kinder- und Hausmärchen (‘Die Kluge Else’, nr. 34, 1819; vergelijk ook khm nr. 104, ‘Die klugen Leute’). Hierin wordt de domheid belichaamd door het meisje, meestal een aanstaande bruid, dat zich bij voorbaat zorgen maakt over het lot van haar toekomstig kind, of over hoe ze het moet noemen, en daardoor dingen vergeet te doen. Haar ouders piekeren met haar mee en de vrijer gaat op zoek naar drie mensen die dommer zijn. Tijdens hun zoektocht naar domme mensen komen de gefrustreerde mannen in de verschillende versies uiteenlopende soorten domkoppen tegen. De vrouw (soms man) die haar paard wil ontlasten door op de wagen te gaan staan met een zak koolrapen (at 1242a, ‘Carrying Part of the Load’), komt het meest | |
[pagina 100]
| |
voor. Verder zijn de domkoppen vaak afkomstig uit de volgende vertellingen: ‘Sunlight Carried in a Bag into the Windowless House’ (at 1245), ‘Pulling on the Shirt’ (at 1285), ‘Jumping into the Breeches’ (at 1286), ‘The Cow is Taken to the Roof to Graze’ (at 1210) en de » Student uit het paradijs (at 1540). Binnen een dag zit de zoektocht er in de meeste gevallen al op en kan de man naar huis terugkeren. In Friesland is het verhaal in de afgelopen anderhalve eeuw zo'n vijftien keer opgetekend. Zo heeft Martsje de Vries uit Veenwouden in 1972 het volgende verhaal verteld aan de verzamelaar Ype Poortinga (nadat haar neef Theun de Vries het al eerder, in 1932, in het tijdschrift It Heitelân had gepubliceerd): boer Mient heeft een erg domme vrouw en elke keer als ze weer een stommiteit heeft begaan, belooft ze in het vervolg beter te zullen nadenken. Zo laat ze de worst aanbranden terwijl ze bier uit de kelder haalt en in haar poging de worst te redden laat ze de kraan van het vat openstaan, zodat al het bier over de grond stroomt (at 1387). Als Mient thuiskomt wordt hij boos en zijn vrouw belooft beterschap. In de herfst slachten ze een varken en Mient zegt tegen zijn vrouw dat hij het spek wil bewaren voor de koude winter. Als er een bedelaar aan de deur komt, vraagt de vrouw of hij de Koude Winter is en geeft hem het spek mee (at 1541). Een tijdje later hebben ze twee koeien te verkopen. Als Mient weer van huis is, verkoopt de vrouw ze na lang aandringen aan een koopman. Die heeft echter geen geld bij zich en stelt voor een van de twee koeien als onderpand achter te laten en later terug te komen om te betalen (at 1385). Mient komt thuis, verneemt wat er gebeurd is en wordt zo boos, dat hij weggaat en zegt pas terug te zullen komen als hij drie mensen heeft gevonden die net zo dom zijn als zijn vrouw. Op reis komt hij een paard en wagen tegen, volgeladen met koolrapen. De voerman zit er boven op en houdt een zak vol buiten de wagen, om zijn paard te ontlasten (at 1242a). Even later komt Mient langs een boerderij waar ze druk bezig zijn met water pompen. De boer loopt af en aan naar een vat, waaruit koeien staan te drinken die wel onverzadigbaar lijken. Het blijkt dat er een gat in de bodem van het vat zit. Die nacht kan Mient bij een echtpaar overnachten. De volgende ochtend hoort hij gestommel in het achterhuis; de man staat boven aan een ladder en zijn vrouw houdt beneden zijn broek op, zodat de man erin kan springen (at 1286). Mient blijft nog ontbijten en gaat dan maar op huis aan; de wereld blijkt vol domme mensen te zitten. Grappige vertellingen over domme mensen in het algemeen en vrouwen in het bijzonder zijn al lange tijd geliefd. Alhoewel er ook ‘domme echtparen’-sprookjes zijn waarin domme mannen de hoofdrol spelen, hebben die met domme vrouwen toch veruit de overhand. Meestal worden domme echtgenotes of domme verloofdes verlaten. Pas als de man zich ervan overtuigd heeft dat de meeste vrouwen net zo dom zijn als de zijne, berust hij in zijn huwelijk. Er zijn ook serieuze sprookjes bekend, waarin de deugden van de vrouw worden geprezen, maar dat zijn toch vaak die deugden die mannen graag zien. De schoonheid van een meisje vormt bijvoorbeeld in een flink aantal sprookjes de aanleiding voor de heldendaden van haar aanbidder. Naast schoonheid worden deugden als vlijt, volgzaamheid en trouw vrijwel altijd beloond, zoals bijvoorbeeld in de vertellingen » Assepoester (at 510) en » Vrouw Holle (at 480). Overigens worden ‘domme echtgenote’-sprookjes zowel door mannen als door vrou- | |
[pagina 101]
| |
wen verteld, ook in de tweede helft van deze eeuw. De moderne grappige vertellingen over domheid van vrouwen, zoals bijvoorbeeld de ‘domme blondjes’-moppen, zijn nog steeds erg populair bij een publiek van mannen (en lesbiennes, die daarmee afgeven op heteroseksuele vrouwen die in het traditionele rollenpatroon zijn blijven steken). Zoals zoveel (bijv. ook racistische en erotische) moppen zijn seksistische moppen niet politiek correct en misschien juist daarom des te geliefder. jikke pen teksten: khm nr. 34 en 104; Poortinga 1979, pp. 317-320; De Vries 1932. |
|