Zedekunst dat is wellevenskunste

Neghenste hoofdstuck
Vande hovaardicheyd

1.¹¹ Opdat ick dit Boeck eynde met alder zonden beghinsele ende oorsprong, zo zal ick nu spreken vande hovaardije na d'ootmoedicheyd, die 'tbeghin alder dueghden is. Deze eenvuldighe dueghde moet dickmaal dienen tot een deckmantel van die opgheblazen roemzucht, zo dat inder onwyzen ooghen d'alder hovaardighste dickmaal ootmoedicheyds lof behalen. Dan gheven deze ledighe tonnen den luydsten klancken ende zo zietmen dat:

1 alder zonden beghinsele vgl. Jes. Sir. 10:15.
Hoofdstuk 9. Vgl. het hoofdst. over de hoovaardigheid in Duyvels wet swaar (W.W. I 238^b-239^a).

1 verwaant zoo in de W.W.; in de andere uitg. staat: verwant.

[p. 437]

 

Die ydele wind blaast op die ydele blazen,

 

Maar windighe waan verwaant d'hovaardighe dwazen.

2. Dit is een onmatighe verhevinghe zyns zelfs of een vermetele begheerte van hoogheyd, daar uyt dit ghebreck oock zynen name heeft, te weten dat het styght int hooghe vaardigh. Want hoogheyd ist eynde daar toe het streckt, int hooghe wilt wezen, ja dalderhooghste, daarwert spoed het zich vaardigh.

3. Rechte hovaardije en lydt niemand neven noch vele minder boven zich, want zy veracht elck ende houdt veel van haar zelve. Nu moet de hovaardighe meest altyd noch iemand boven hem lyden, de schoone een schoonder, de vernuftighe een vernuftigher, de stercke een stercker ende de rycke, machtighe ende vermaarde een rycker, machtigher ende vermaarder dan hy is. Dit valt dan alle hovaardighe een verachtelyck lyden ende een bitter benyden, welcke Serpentynsche hertknaaghster een oudste dochter is vande hovaardije, die haar ghezwollen moeder nemmermeer rusten en laat.

4. Hoe zoude die hovaardighe eenighe ware rust moghen ghenieten? Hy begheert boven 'tgheen dat hy magh ende hy waant te zyn meer dan hy is; wat quelt meer dan niet te verkryghen dat men meest begheert? Wat begheert d'hovaardighe oock meer dan boven allen anderen van 'tvolck gheacht ende gheëert te zyn? Dit verkryght hy zo luttel dat niemand minder gheacht ende meerder veracht wordt vande luyden dan die zich zelf te veel acht. Immers:

D'hovaardighe zot werdt elck een te spot.

5. Die dan oock waant meer te zyn dan hy is, die vint zich altyd minder dan hy waant met trueren, wanneer hy met schaamten moet anzien dat die hy verachte hem in eeren vermidsaant. gheleertheyd, verstant of ander ghaven te boven ghaan. Dit valt oock doorghaansaant., want daar die waners wanen te hebben of te weten 'tghene zy noch niet en hebben of weten, en moghen zy gheen naarsticheyd doen om zulx te verkryghen of te weten. Daar anders die huer ghebreck van verstant ende dueghde waarlyck kennen, door behoorlyke middelen vlytelyck arbeyden om verstandigh ende dueghdlyck te worden, die daar oock toe komen. Dezer luyder waardighe eere maackt dan die hovaardighe waanweter ende schyndueghden te schande. Magh henluyden oock meerder verdriet ende spyte wedervaren?

[p. 438]

6. Zo is de hovaardije een uytsluytstere van waarheyds kennisse, een herberghster van alle ghebreken, een oppronxter vande schyndueghd ende een voorloopster van verachtinghe Godes. Want haar verwaantheyd en lydt gheen onderwyzinghe, haar blindheyd en sluyt gheen boosheyden buyten, ende haar eerzuchticheyd verantwoord ende verschoont alle zonden die zy heeft, toont een ghelaat van dueghden die zy niet en heeft, ende acht haar zelf zo hoogh, dat zy vermetelyck den alderhooghsten veracht. Daarom werdt zy oock van Gode ende mensche veracht.

7. Zynder eenighe ghoede ghaven Godes inden hovaardighen, die schryft hy zyn eyghen vermoghen toe ende mesbruyckt die; daar teghen schryft hy zyn eyghen mesbruyck ende zonden op Gode ende op andere menschen, zo dat zyn eyghen aard is hem zelf t'onrecht te pryzen ende te ontschuldighen, ende den onschuldighen met zynen schulden t'onrecht te beschuldighen; zo gonstighen rechter is hy in zyn eyghen ende zo valschen rechter wordt hy in ander luyder zaken door het al te groote behaghen zyns zelves, die hovaardicheyds moeder is.

8. Deze werdt veroorzaackt in den mensche door d'onkunde zyns zelfs, door de valsche wane van zich zelf ende door die onbescheyden liefde tot zich zelfs. Hoe magh iemand recht oordelen van 'tghene hem onbekent is? Zo en magh oock uyt een onrechte meyninghe noch veel minder een recht oordeel voort komen. Maar uyt eyghen liefde moet in eyghen zaken een verkeert ende onrecht oordeel voortkomen. Dan schynen door dezen brille van 'tvalsche oordeel alle de groote ghebreken kleyn ende zyn kleyne dueghden, ja schyndueghden groot in dezer luyder ooghen.

9.
Dit doet huer moedt te hoogh verhoghen,
En meer bestaanaant. dan zy vermoghen.
Dit doet huer oock int hooghe vlieghen,
Als Icarus huer zelf bedrieghen:
Die met zyn zwacke veren vloogh
Te na an 'thete werelds oogh:
Daar door hy neder viel beschaamt
In zee na zynen naam ghenaamt.
Zo valt altyd in schande en blaamt
Die hoogher vlieght dan hem betaamt.

10. Het schynt noch eenighsins lydelyck dat iemand tot dit eyghen behaghen gheraackt door gheleertheyd of ghoede konsten, ghe-

[p. 439]

mercktaant. de mensche daar an niet en magh komen zonder zyn eyghen vlyt ende naarstighe oeffeninghe. Want of d'een mensche al schoon vernuftigher werdt gheboren dan d'ander, twelck niet zyn, maar Godes werck is, zo en werdt nochtans niemand met konste, gheleertheyd, noch wysheyd gheboren.

11. Doch is deze roem oock noch niet dan een kindische ende spotwaardighe zotheyd. Want houdt de mensch zyn wysheyd ende konst teghen de Godheyd, wat zalt meer schynen, ja wezen, dan onwetende dwaasheyd? Daar teghen hadde Socrates zyn wysheyd overweghenaant., die niet jeghenstaande hy voor de wyste mensche was gheacht, des niet te min zeyde: dat weet ick, dat ick niet en wete.

12. Is de roem van zulcke loflycke zaken, die in niemanden en komen zonder des menschen loflycke arbeyd, noch spotwaardighe dwaasheyd, wat zalt zyn mette hovaardije die daar is in velen menschen van dinghen die buyten alle huer toedoen in henluyden zyn?

13. Wat gheboren Edelman doet wat tot zyn Edeldom? Wat starcke man tot zyn angheboren krachte? Wat schoone vrouwe tot haar schoonheyd? Niet altoosaant.. Maar wel doen zy 'thuer daar toe met deze dwaze roem in zulcke dinghen, dat zy die zelve lelyck daar mede bevlecken ende huer zelf daar door te recht doen beghecken.

14. Is hy niet edeler ende lofwaardigher die door 'thanteren van dueghden edel wordt? Die door 't overwinnen zynre quade lusten sterck wordt? Ende die door ootmoedige zeden oock een onschoon anzicht schoon ende bevallyck maackt in Godes ooghen zelve?

15.¹⁵ Maar boven al ist een kindische ende lacherlyckeaant. zotheyd dat zich menschen konnen verhovaardighen in vreemde ende gheleende ghoeden. Zo acht zich menigh gheluckigh dwaas wys te zyn, om dat hem 'tgheld al slapende toevloeyt; zo pronckt een dwaas hovaardelyck met een schoon pluymken dat een voghel voor hem heeft ghedraghen, ende zo behaghen vele ghecken huer zelf met fyn laken, welcker wolle die domme schapen natuurlyck bedeckt heeft ghehadt, ja met zydt ende flueel, dat het ingheweydt is gheweest van lelycke ende snoode wormen.

16. Fy der zotheyd. Dat wy met onze naacktheyd ende behoefte

15 lacherlycke in de W.W. staat: lachterlycke.

[p. 440]

proncken ende een hooghduncken hebben int lenen zulcker dinghen vanden snooden dieren, die wy noch uytwendelyck den prys van alle pronckerije moeten laten behouden.

17. Wat Koninginne of Keyserinne magh met alle hueren kostelycken ende onnatuurlycken pracht doch iet schynen byde angheboren chierlyckheyd van Papeghayen, Phasanen ofte Pauwen? Noch behaghen niet alleen wyven, maar oock verwyfde mannen in zulck kindsche poppenwerck zulxaant. huer zelve, dat zy an dit apenspel zo onmatighe kosten doen, daarmen vele arme, naackte ende ydeleaant. buycken met zoude moghen voeden ende decken.

18. Immers, om dezen hovaardighen, zondighen ende heyloozen pronck op te houden jaaghtmen zonder ophouden na 'tgheld, d'een met zwetighen arbeydt, d'ander met schandelycke woecker, oock zommighe met openbaar ghewelt ende rooverijen ende vele met listighe valscheyd ende heymelycke dieverijen, want deze zotte eer kost veel te houden.

19. Wat winnen zy dan noch met dit heylooze proncken? Dat zy by alle verstandighen voor zotten ghekent, byden ghemeen volck voor hovaardighe pauwen gheacht ende by Gode voor liefdelooze ende verdoemelycke Helbrandenaant. gheoordeelt worden; zo dier kopen deze hovaardighe dwazen huer eyghen schande ende verachtinghe die zy boven al zelf vyand zyn.

20.²⁰ Zo vallet den verkeerden alles verkeert, nemmermeer en verkryght hy 'tghene hy begheert, maar het jeghendeel, dat hem quelt ende deert. Zy zoecken eere ende vinden schande; zy styghen hoogh ende vallen diep neder, ende daar zy rust in zoecken komt henluyden onrust op. Onder den ootmoedighen is altyd vrede, maar tusschen den hovaardighen is altyd twist ende kyf.

21. In ander zonden bemint elck zyns ghelyck, maar alle hovaardighe haat de hooghmoedighen. Want daar zoeckt elck zyn eyghen eere met des anders schande. Daar bevleckt d'achter-klap elck anders name ende daar zingt elx tong zyn eyghen lof-zangh. Wat eendracht, vrede of vriendschap magh daar wezen?

20 tusschen den hovaardighen ... kyf zie Vulg., Prov. 13:10: Inter superbos semper iurgia sunt.

[p. 441]

22. Neen, niet en vintmer dan hate, nydt, bitterheyd ende tweedracht. Dat is een rechte voorsmaacke vande Helle. Deze hebben hier de luyden diens verwaande vloghelen boven alle wolcken schynen te vlieghen naden Hemele. Maar hooghe klemmers vallen den zwaarsten val, zo dat:

De zelvighe dag die korteling zagh
Den hovaardighen zeer hooghe verheven,
Ziet hem oock vluchtigh, vernedert duchtigh,
In vernederder schanden laach ghedreven.

Eynde.