Logo DBNL
Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio (1648)

Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

(1648)–Roeland de Carpentier–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Verhael Van het aennemen der wapenen: Geschiet in Nederlant,in 't Iaer M. DC. XIV. by geval dat de Vereenigde Provincien ingenomen hadden de Stadt, en het Kasteel van Gulick. Ende

Van 't gene naderhant gehandelt wiert, om de verschillen te verdragen tusschen den Keurvorst van Brandenburg, en den Hertog van Nieuburg, van wegen het recht van versterf in de Staten van 't Huys van Cleef.

ZYnde sonder kinderen overleden Wilhelm, Hertog van Cleef, op 't uytgaen+ van Meert, des Jaers 1609. en ontbreeckende de afkomste van 't mannelijcke oor van dat huys, beweegden haer haestelijck verscheyde Princen van Duytslandt, om de Erffenisse van sijne Staten te eyschen, by wege van 't recht datter gevonden wierde in de af-komste van de Vrouwen. Wilhelm+ hadde vier Susters in Duytslant uytgetrouwt gehadt; den eerste aen den Hertog van Pruissen, de tweede aen den Hertog van Nieuburg; de derde aen den Hertog van Twee-brugge; en de vierde aen de Marquis van Borgaut.

De eerste was over-leden eer Wilhelm

stierf, ende hadt na haer gelaten een dochterken, het welcke naderhant Echt-genoote wierdt van de Marquis van Brandenburg, Cheur-vorst; en derhalven Wilhelm ontvallen zijnde, heeft den Keur-vorst voor gewent, dat in sijn Echt-genoot was overgegaen het recht van de Moeder op die Staten; en dat de Moeder, als die gene die de oudtste van jaeren was, moeste gestelt werden voor de andere Susters. Nieuburg maeckte hem sterck met de selve reden van ouderdom, en seyde, dat sijn Echt-genoot, als de oudtste van de levendige Susters, moeste in de eerste plaetse aenkomen. De andere twee beweerden, dat alle de vier Susters gelijckelijck gerechtigt waren tot erffenisse, en dat derhalven de erffenisse moest gescheyden werden in gelijcke deelen.

Beneffens dese vier Princen, roerden noch eenen ouden eysch aen den Keurvorst van Saxen, en oock eenen anderen insgelijks den Hertog van Nevers, van de zijde van +Vranckrijck. Brandenburg en Nieuburg veerden haestelijck het besit aen, alhoewel met eenige tegenheydt van de ondersaten van den overleden Hertog, om dat sy gewilt hadden, dat het eerst door wege van Rechten verklaert wierdt, aen wie dat het vérsterf +rechtmatelijck toe quam. Maer dat geschieden met veel grooter tegenstellinge

van den Keyser, de welcke staende hiel, dat de erffenisse by hem moeste verblijven in bewaerder-handt, tot dat den Erfgenaem gerechtelijck soude verklaert wesen. Door+ welck insicht, hy eerst met dreygementen, en daer na met het senden van den Aerts-Hertog Leopold na Gulick, om uyt te voeren de aengewesen bewaerder-hant-stellinge, heeft getracht Brandenburg en Nieuburg het besit te benemen.

In wiens gunste van d'ander zijde, t'samen spannende de twee Koningen van Vranckrijck en Engelant, de Vereenigde Provincien van Nederlandt, en verscheyde Kettersche Princen van Duytslant, wiert derhalven vast-gestelt door deser middelen, tusschen d'een en d'andere een Verdrach, dat sy die Landen gelijckelijck soude besitten, tot dat de hooft-saecke soude gewesen zijn. Derhalven waren te vergeefs uytgevallen+ de dreygementen van de Keyser, en te vergeefs het gepoogt gewelt van Leopold in sijnen naem, om dat de selve twee Princen onderstut zijnde van een machtige by-stant van Vranckrijck, van Engelandt, en van de Vereenigde Provincien, hadden Leopold genootsaeckt Gulick te verlaten, en t'eenemael te wijcken uyt die Staten.

Men en heeft noyt konnen ontdecken,+ dat noch den Koning van Spaenjen, noch den

Aerts-Hertog Albert, genegen waren om haer te stellen tusschen de verschillen hier boven aengeroert, waerom Leopold noyt eenigen by-stant uyt Nederlant hadde konnen bekomen. Alleenlijck was 'er van haer een besluyt genomen niet te bewilligen, dat de Vereenigde Provincien onder eenigerley voor wendinge, de wapenen soude aenvaerden met voordeel binnen die Landen. En om dat sy bedencken hadden doen veroorsaecken, dat sy aen haer souden hebben willen houden de Stadt van Gulick, gevallen in de macht van Brandenburg en Nieuburg, door toe-doen van haer volck van Oorlog voornamentlijck, het welcke de meeste kracht by brachte van die hulpe; daerom in geval van soodanige nieuwigheydt, hadden de Aerts-Hertog en de Spaenjaerts met een verhoolen bepaelinge, besloten van eenige diergelijcke in die oorden in 't werck te stellen.

Alsoo hoopten sy, dat d'een nieuwigheyt soude dienen tot genees-middel van de andere, en dat naderhant met een onderlinge herstellinge van de in-genomen plaetsen, men vreedsamelijck soude laten blijven de gewoonlijcke onpartijdigheydt inde selve Landen, en met eenen de saecke van het twistige versterf in haer eygen Vier-schaer van 't Keyser-rijck. Maer de Vereenigde

Provincien en deden op die tijdt den in-val niet die men gevreest hadde. Waeromme de twee Princen blijvende in 't volkomen besidt als vooren, lieten alsdoen de saecken haer aensien tot ruste.

De Keurvorst van Brandenburg hadde van't+ begin aen, een van sijn Broeders gesonden, en den Hertog van Nieuburg sijnen eerst-gebooren Soon, om het besit by verdrach aen te vaerden, en om gesamentlijck vereenigt, te gebieden over die Landen. De inkomsten waren, gelijck als oock de Guarnisoenen gemeyn, en geheel gelijck onder haer in alles, het overige van de bestieringe van 't gebiet. In 't gene den Godts-dienst belangden,+ waren de saken gelaten in haren voorigen stant. Gemeynlijck in de openbare oeffeninge, nam de Roomsch Catholijcksche Godts-dienst d'overhant; maer in veel oorden overtreften nochtans het getal van de ketters, die meest Luthers en Calvijns-gesint waren.

Brandenburg was Calvijns-gesint, en Nieuburg Luthers-gesint. Niet tegenstaende onthielden sy haer te samen gemeynlijck binnen Dussel-dorp, een Stadt gelegen op den Rhijn, en die de verblijf-plaetse pleeg te wesen van de Hertogen van Cleef. Oock leefden sy te samen op 't selve Slot van Dusseldorp, een yder besonderlijck volgende sijn

eygen gesintheyt, en vorders bestierden sy, gelijck ick aengewesen hebbe, het gebiedt in alle saken in't gemeyn. Maer die spreucke +in 't kort is d'alderwaerste dat Het Rijck geen mede-gesellen en lijdt. Dese onderlinge gemeynschap en duyrden geen langen tijdt onder de twee Princen. Eerst gingen de +kleyne euvelheden in-sluypen, en eyndelijck brack men uyt tot opentlijcke oneenigheden.

Yder besorgde sich van besondere mede-standers, en yder was uyt om sijn eygen Secte grooter van binnen te maecken, en om machtige vriendtschappen van buyten +te hebben. In dat deel van de uytheemsche vriendtschappen, overtreften Brandenburg in 't begin, om dat opentlijck ùyt, de Vereenigde Provincien tot hem genegen waren, soo om redenen van gesintheyt, als om insicht dat te vooren de selve Provincien in seer nauwe vrientschap geweest waren met sijn +Huys. Waerom den Soon van Nieuburg, kennende dat hy van nooden hadde, altoos meer geweldige steunsels van buyten, veel tijdts te vooren mede getrocken zijnde van de genegentheyt, om hem Rooms-Catholijckx te maecken, stelden hem dies te meer aen, om hem te vervoegen met de zijde van de Catholijcken in Duytslandt, waer van hy klaer bewijs gaf met het huwelijck, dat tus-

schen hem en een Suster van den Hertog van+ Beyeren, gesloten wiert. Het huwelijck getroffen zijnde, alhoewel hy hem noch niet haestelijck en openhaerden, wiert hy stracx voor Roomsch Catholijckx gehouden van de tegenzijdige t'samen-houdinge der ketteren. Het veroorsaeckte aen de ketteren een groote euvelheyt, Nieuburg soo nauwe verbonden te sien met het huys van Beyeren,+ en dat hy soo na-buyrig hadde den Cheurvorst van Ceulen, Broeder van den Hertog van Beyeren, en na-buyrig de groote gelegentheden van sijn Cheurvorstschap, en van sijn Bisdom van Luyck, palende 't een en 't ander met een groot gedeelte met de Landen van den overleden Hertog van Cleef. Sy+ overweegden oock insgelijcks, dat den Hertog van Beyeren, beneffens dat hy was een van de machtigste Princen van Duytslant, en van de meest yverende vande Roomsch Catholijcksche Godts-dienst, mede het hooft was met den Cheurvorst van Mentz, van de Catholijcksche samen-spanninge aen-gegaen weyhige jaren te vooren; en dat hy 't hooft alleen was van de wapenen, wanneer de gelegentheyt daer was om die te gebruycken. Waer van het haer scheen, dat hy, boven de gunste van sijn eygen sterckten, lichtelijck oock door sijn middel soude hebben konnen doen genieten aen Nieuburg sijn Schoon-

broeder, de gunste van die van de gantsche samen spanninge.

+Maer dit en waren eyndelijk de nadenckingen niet, die de ketteren 't meeste bekommerden. De grootste, en van de grootste moeyelijckheyt waren, dat het huwelijck van Nieuburg met Beyeren, mochte aengegaen zijn, door de tusschen-kominge en aensien van den Koning van Spaenjen, en van den Aerts-Hertog Albert; en dat derhalven in alle gelegentheydt, de insichten van Nieuburg souden begunstigt werden van de nabuyrige wapenen van Nederlant. Nieuburg in tegendeel hielde bedacht niet alleenlijck de macht van de Vereenigde Provincien, maer die van den Koning van Engelant, +ende van de kettersche samen-spanningen van Duytslandt, die weynig te vooren oock op-gericht was in tegen-stellinge van de Roomsch Catholijcksche.

Aengaende de macht van Vranckrijck, stonde men in twijfel, tot welcke zijde die haer soude neygen; maer eyndelijck besloot men, dat of haer onpartijdig souden gehouden hebben, ofte den Koning van Spaenjen hem beweegt hebbende, tegenstant soude gedaen hebben aen de Spaensche. In dese stant en gelegentheydt van binnen en van buyten, waren de saecken van de Staten van Cleef en Gulick, wanneer aenvang nam het

Jaer 1614. Eenigen tijdt te vooren, was+ overleden den Broeder van den Cheurvorst van Brandenburg. Waerom hy in plaets van die gesonden hadde sijnen eerst-gebooren Soon, zijnde een Jongman van achtien jaren, op de welcke dat over moeste gaen het Moederlijcke recht. Desen Soon van den Cheurvorst, hadde hem eenigen tijdt onthouden in de Stadt van Weesel, en was naderhant voortgetrocken na de Stadt van Cleef, die de naem geeft aen't gantsche Hertogdom. En in tegendeel de Palts-Graef van Nieuburg (soo wierde genaemt de eerstgebooren Soon van den Hertog, en van de Hertoginne van Nieuburg, hier boven genoemt)+ hadde sijn verblijvinge aengehouden tot Dusseldorp.

De Soon van Brandenburg hadde verscheyde Raets-luyden by hem, die sijn jonge jaren bestierden, alhoewel hy in alle saecken voornamentlijck was geleyt van de raet en daet van de Vereenigde Provincien.

Maer den Palts-Graef van Nieuburg hieldt+ selfs op hem den last van de saken, die hem over quamen, in de welcke hy hem seer ervaren betoonden, soo om den gesetten ouderdom alreede, als om vele treffelijcke gaven die in hem t'samen quamen, soo van 't lichaem als den geest. Alreede waren openbaer geworden aen yder een, de euvel-

heden en tweedrachten van Brandenburg en Nieuburg. Ende om dat het onmogelijck scheen, dat sy niet en souden veroorsaecken eenige veranderinge van belang, daerom waeren alle oogen van 't gantsch Noorden, gewent op de saecken van Cleef en Gulick, en van alle zijden stont men in groote verwachtinge van 't gene datter op soude volgen. Ondertusschen quam de Lente +aen. Op welcken tijdt de Palts-Graef van Nieuburg gelegentheydt hadde hem te sien, en te zijn voor eenige dagen by den Cheurvorst van Ceulen. Van die samen-komste ontstondt een nieuwe en krachtiger bedenckinge van wegen Brandenburg. En de +nieuwigheden van sijn zijde en liepen niet langer aen. Met het toe-doen van 't volck, het welcke de Vereenigde Provincien in hare naest by-gelegen Frontier-Steden hadden, trachten de sijne t'overvallen, en haer volkomentlijck meester te maken van de Stadt van Dusseldorp, dewijle dat Nieuburg daer buyten was. Maer ontdetkt zijnde van die van binnen, wierdt de daet daer van verhindert, waerom den aenslag qualijck uyt viel. Dese nieuwigheyt veroorsaeckte een groote beroerte in Nieuburg, en dede oock geen kleyne ontstaen by de nabuyren. Onder de welcke, den Aerts-Hertog in 't besonder over-wegende, dat seer gevaerlijck soude

geweest zijn alle toe-rustinge van wapenen van de voorseyde twee Princen, en dat van alle kleyne vonck, die 'er van ontstaen soude, haer soude mogen hebben ontsteecken en uyt-strecken, daer en ontrent, eenigen brant van gewichtige beroerten, quam derhalven tot besluyt, haestelijcken te versorgen van sijn zijde, met alle mogelijcke heyl-middel, dat haere verschillen soude verdragen werden.

Hy schreef aen beyde de Princen, haer+ vermanende tot de eenigheyt, en openbaerden hem, dat hy tegen den eersten van haer die nieuwigheyt soude willen plegen, sijne wapenen, en die van den Koning van Spaenjen soude wenden. Hy schreef oock aen beyde te samen gelijckelijck, om hem niet zijdig te thoonen aen yemant van haer, en dede oock besondere plichten aen de Vereenigde Provincien, op dat sy gesamentlijck+ soude willen besorgen by deselve Princen, de behoudenisse van de Ruste: hy versocht mede de Koninginne, Bestierster van Vrankrijck, dat sy haer ontsach wilde tusschen stellen, tot dien selven eynde, by de twee Princen. En eyndelijck, soo stelden hy in 't werck om te doen, dat gelijckelijk haer souden versamen verscheyde Afgeveerdigde, niet alleen in den name van Brandenburg en Nieuburg, maer van andere Princen, de

welcke mochte verrichten het Ampt van Middelaers tusschen d'een en d'andere, om onder haer beter te konnen vast stellen het eerste Verdrach, of eenig ander te vernieuwen, tot meerder voldoeninge van beyde.

De Vereenigde Provincien betoonden wel de eendracht te begeeren tusschen beyde de Princen, en dat hadden sy laten weten aen +den Aerts-Hertog tot bescheyt. En aen de andere verrichtingen, de welcke de Koninginne van Vranckrijck oock op aenhoudinge van den Aerts-Hertog aen haer hadde gedaen, hadden sy geantwoordt op de selve maniere, daer by voegende evenwel, dat wanneer al de noodtsaeckelijckheydt haer veroorsaeckten eenige toe-rustinge van wapenen aen te vangen, dat sy geen besluyt altoos soude genomen hebben, sonder het al +vooren deelachtig te maecken aen de Koninginne. Welcke saecken den Nederlantschen Gesant in Parijs, en die van Vrankrijck in Brussel, hadden doen verstaen aen den Aerts-Hertog. Men hielde evenwel niet op te twijfelen van wegen den Aerts-Hertog, +en van de Spaenjaerts, dat de plichten van de Koninginne, alsdoen beset met de eygen beroerten van Vranckrijck, niet en souden zijn, om genoegsaem ontsach te hebben by de Vereenigde Provincien, om haer te doen houden in de behoorlijcke paelen.

En het gevoelen was niet te vergeefs. Want+ eenige dagen verstreecken zijnde, vernam men een andere nieuwigheyt van den selven Brandenburg, van veel grooter gevolg als geweest was dat van Dusseldorp, zijnde oock opentlijk noch meer oaderstijft van de Vereenigde Provincien dan de voorige. Gelijk ick hier boven aen-gewesen hebbe, waren de Guarnisoenen van de twee Princen, geleyt uyt haer gemeynen naem, en met gelijck volck, waer het van noode was die te leggen. Het meest voornaemde was bestelt in de Stadt en 't Casteel van Gulick, van welcke Stadt en Casteel Gouverneur was, een die gedient hadde in 't Leger van de Vereenigde Provincien, en die geboortig was uyt haer Lant, en seer bestaende van Graef Maurits, Overste van haer wapenen. Onder schijn dan dat Brandenbvrg hadde gevreest (dit was insgelijcks het decksel geweest van de getrachten aen-slach op Dusseldorp) dat Nieuburg voor-genomen hadde te willen verjagen het gedeelte van 't Guarnisoen van Brandenburg, en hem volkomentlijck meester+ te maecken over Gulick, wiert besloten van den selven Brandenburg die Stadt te over-heeren: en op 't begin van Mey wiert dit besluyt in 't werck gestelt op dese manier.

Het volck van Brandenburg maeckten haer

op in eenen nacht in de wapenen, en verjoeg dat van Nieuburg, op 't onversienst aengetast en verdeyltsonder groote moeyelijk-+heyt uyt de Stadt en Casteel. En voorgehouden zijnde van de Gouverneur nadenckingen op nadenckingen, wierdt van hem daer eerst spoediglijck ingevoert een kleyn getal van Krijgs-luyden, van de naestgelegen Guarnisoenen der Vereenigde Provincien, en naderhant een stut van meer dan duysent voet-knechten, gesamentlijck met eenige Ruyters, zijnde oock van haer volck.

De Vereenigde Provincien vereerden dese hare daet met een aensienlijcken tijtel. Sy +seyden dat het komen met hare wapenen binnen Gulick niet en was geweest, dan ten eynde, om beter te onderhouden de Gemeyne Ruste de welcke de twee Princen door de wapenen wilden verstooren. Dat van Gulick, insgelijcks soude vertrecken het volck van Brandenburg, en dat sy die Stadt en Casteel niet souden houden als in bewaringe, tot dat beyde de Princen beter en stantvastelijcker te samen souden over-een-komen. Dese nieuwigheyt voorgevallen zijnde, besloot Nieuburg van die te vergelden met een andere, alhoewelniet van soo groo-+te gewichte. Hy nam insgelijcks spoediglijck in voor hem gantsch en gaer, de Stadt van Dusseldorp, en begon oock spoediglijck

eenige versterckinge van buyten op te werpen.

Dusseldorp is gelegen op den Oever van+ den Rhijn. Is een kleyne Stadt, maer vermaeckelijck om de hoedanigheyt van haer gelegentheyt, en om die besonderlijck van haer Casteel,'t welck uytkomt op 't gesicht van de Rivier. Het Casteel is niet gesterkt, en daerom dient het meer voor woonplaetse, als voor sterckte. In tegendeel de Stadt+ van Gulick, beneffens dat sy veel grooter is, en met een goet Casteel, versterckt op de hedensdaegsche manier, met eenige Koninglijcke Bolwercken. Sy over-heerst een vruchtbaer en groote Landouw, alles verstreckt in brede effeningen, 't welck geheeten wierdt, het Hertogdom van Gulick, van de naem der selve Stadt. Haer gelegentheyt is van groot belang, om dat sy leyt tusschen Ceulen, Luyck, en de Frontier-Steden van de Provincien van Nederlant, die Duytslant aen sien; waerom geseyt kan worden, dat het is een van de meest vernaemde toe-gangen na Duytslandt, van de zijde van die Landen. Het wiert dan geacht een saecke te zijn van t'aldermeeste belang, dat de Vereenigde Provincien in Gulick waren gekomen.

En overwogen hebbende besonderlijck+ dese uytkomste, ten aensien van de saecken van Nederlant, was het voordeel openbaer,

't welck sich aen haer vervoegde, en by gevolg de schade, die aen den Aerts-Hertog en de Spaenjaerts daer van over quam. Van een soodanige daet quam insgelijcks al te schandelijck seer besmet te werden, de eere van den selve Aerts-Hertog, ende van de Kroon van Spaenjen. Dat het aen de Vereenigde Provincien niet genoeg hadde gevveest (seyden de Spaenjaerts die haer in Nederlant bevonden, met een groote onwaerdigheyt) het Bestant gemaeckt te hebben t'eenemael schier +tot baren wil, en dat sy in die handelinge, en naderhandt soo veel onverdragelijckheden gepleegt hadden, dat sy daer-en-boven nu bestaen hadden met de wapenen t'overweldigen de onpartijdige Steden? dat sy in die oorden de gemeyne trouwe kracht en gewelt aen doden, en dat sonder eenige schijn van haer besondere redenen. Wat haer namaels soude ontbreecken, ten ware dat sy een Vier-schaer in Hollant oprechten vvilden, om de wet te geven aen't gantsch noorden, alsoo sy tegenwooordich naer haer treckende, als een volkomen middelaerschap op de tvvistige Staten van Cleef en Gulick, voor hadden van die te geven, en te nemen aen vvie haer go et dachte, selfs oock om eyndelijck, onbeschaemdelijck het besit daer van, voor haer eygen am te houden.

+ Maer dit waren de minste klachten, om de waerheyt te seggen, van de Spaenjaerts. Veel grooter wierden sy gedaen teeens den

Aerts-Hertog, en tegens het Bestant, eenige weynige jaren te vooren van hem beraemt, tot sulcken nadeel (gelijck sy altoos gemeynlijck geacht hadden) van de saecken van Spaenjen.

Dat dit de schoone vruchten waren, die men van het Bestant pluchte: te weten, dat men de eere 't welck de Ziele is van de Rijcken, hadde doen verliesen van de Kroon van Spaenjen: zijnde 't Bestant gesloten geweest met soodanige harer verkleyninge, en datter naderhandt soo vele herstellingen in 't Leger voorgekomen waren, met soodanige over-legginge van spaersaemheyt, als of het Leger een besondere buys-houdinge geworden was, de Koning een Coopman, en geen Koning, en de Provincien van Nederlandt, in't hert van die van Spaenjen, en niet omringt van alle kanten van de meeste vyanden van dat Rijck. Dat de Koning van Vranckrijck het Bestant gemaeckt zijnde, schier soo haest moet gegrepen hadde om seer hoogveerdiglijck, Neerlant met de vvapenen te dreygen, en het te brengen tot die gevaren, van de welckehet haestig geval van sijn doodt, schier door een openbaer wonder-teycken, alleenlijck genoegsaem geweest vvas om het te bevrijden. Maer dat daerom de Fransche, de Engelsche, de Vereenigde Provincien, en de ketteren van Duytslandt, niet nagelaten en hadden te bestaen, dat sy naderhant alle gesamentlijck met de

wapenen by-stant hadden gedaen aen Brandenburg, om het gantsche besit te nemen van de Staten van Cleef en Gulick. Dat d' Aerts-Hertog Leopoldus alsdoen heeft moeten vertrecken met schaemte uyt die Landen. Dat de ketters naderhandt Ceulen gedreygt hadden; het gebiedt tot Aken benomen hadden van de Roomsgesinde, Mullem versterckt hadden in het gesichte van Ceulen; en dat sy op veelderley manieren de Rooms-gesinde hadden geplaegt in die gewesten. En vvat vvonder vvas het, dat van haer soo veel onverdragelijckheden voort quamen? om dat de vvapenen in Nederlant, zijnde voor desen de schrick geweest van de ketters, naer het Bestant soo swack waren gebleven, dat sy by haer eenemael tot verachtinge en tot bespottinge waren gekomen. Dat by aldien de lasten te swaer vielen, om een uytgelesen Leger in Nederlant t' onderhouden, men die elder waerts mochte bepalen om dese te vervullen die van grooter gewichte zijn. Dat het Rijck van Spaenjen moeste versamen het Goudt en edele Gesteenten en van de Indien: van de andere Rijcken de trotsheyt en den langen Rij van Eertijtelen. Van Nederlant haer vvapen-plaetse, de Krijgs-lieden ende de Legers.

De Spaenjaerts beklaegden haer met groote hittigheyt, en Oorlogsche vryheyt op dese wijse. En waerlijck men en konde niet tegen-spreecken, dat na het Bestant,

haer de saecken van Nederlant niet en hadden laten brengen tot al te groote verminderinge van krachten. Het Catholijcksche Leger en ging alsdoen niet boven de acht duysent voet-knechten, en twaelf hondert Ruyters, daer dat de Vereenigde Provincien evenwel in het hare onderhielden meer dan twintig duysent voet-knechten, en twee duysent en vijf hondcrt Ruyters, boven de vier duysent voet-knechten, en twee hondert Ruyters aen haer betaelt vande Kroon van Vranckrijck, van eygen Frans volck. Dat alhoewel vele redenen, en van seer groot gewichte, hadden doen oordeelen het Bestant noodtsaeckelijck te zijn; darter nochtans geen insichten en waren, dat men de saecken van Nederlant naderhant soo swack souden latenblijven, dat de selve hare swakheyt de vyanden van de Kroon van Spaenjen, en van de Catholijksche Godts-dienst soude noodigen tot nieuwe en vermetene aenslagen.+

Hoe groot dat de moetwilligheydt der Vereenigde Provincien geweest was, in het innemen van Gulick, en hoe groot het nadeel datter de Provincien van Nederlant na volgden, wel bekent was aen den Aerts-Hertog selfs, en niet minder aen de Dienaren van Spaenjen, die by hem verhandelen de meest voornaemde saecken van Nederlandt. Hy

+besloot dan haestelijck in groote vlijt af te veerdigen na Spaenjen, om aen den Koning te doen weten de nieuwigheyt, die de Vereenigde Provincien aen-gegaen hadden, ende hem te raden die niet te verdragen. Hy+ droeg voor tot genees-middel, de wapenen te voeren op de wijse, als men d'eerste mael voor-genomen hadde, wanneer men de selve nieuwigheyt hadde gevreest, gelijck hier boven aengewesen is, sonder ondertusschen nochtans achter te laten den weg van de +handelinge, met het toe-doen niet alleenlijck van den Koninginne van Vranckrijck, maer oock van de Koning van Engelant, met welcke middelen men behoorde te trachten, dat de Vereenigde Provincien uyt Gulick souden vertrecken, en dat de saecken herstelt souden worden in haer vorigen staet.

En om dat het noodtsaeckelijck was, het Leger machtig te vermeerderen van voet en paerde-volck, wanneer men het selve in +het velt moeste brengen, daerom hielt den Aerts-Hertog by den Koning aen, dat hy haestelijck in Nederlant wilde over maecken vier hondert duysent kroonen tot dien eynde. Men en soude niet konnen uytdrucken hoe groot de beroerte was, die in Spaenjen volgden om het innemen van Gulik. Waerom haest goet gedaen wierdt den raet van den Aerts-Hertog, en hem wiert vaste hope

gegeven, dat op t'alderveerdigste soude geschieden de voorraet van de versochte penningen.

Ondertusschen ging den Aerts-Hertog verscheyde handelingen aen. De Vereenigde Provincien hadden getoont te begeeren, dat de Af-geveerdigde van Brandenburg en+ Nieuburg, met die van den Cheurvorst van Ceulen, en met de hare, beneffens de gemeyne Agenten van Vranckrijck en Engelant, die haer onthielden by beyde de Princen sich in Wesel soude bevinden; ten eynde om te vernemen, of door minnelijcke weg sich soude hebben konnen bevestigen eenige beter eenigheyt tusschen beyde de Princen, dan te vooren. Daerom besloot den Aerts-Hertog+ oock eenig persoon na Wesel te senden, en verkoos tot dien eynde, de Graef Octavius Visconte. Nieuburg hadde besonderlijk groote aenhoudinge gedaen tot het selve by den Aerts-Hertog. Maer de by-een-komste van Wesel, kan men seggen, was eer ontdaen dan aen-gevangen, om dat de Vereenigde+ Provincien willende als heerschende, de wet geven aen de handelingen, hadden voorgeslagen, dat Nieuburg eerst de saecken van Dusseldorp in voorige stant soude stelllen, en dat naderhant eenig middel soude beraemt werden in die van Gulick, tot voldoeninge van de partijen. Het welck Nieuburg stant-

vastelijck weygerden te willen doen, seggende dat alle redenen mede brachten, dat op een en de selve tijdt, de saecken van Gulick en Dusseldorp souden herstelt werden in den staet als vooren.

+ Waer van den Graef Octavius hebbende berichtinge gehadt schier soo haest, na sijn vertreck van Brussel, dat de handelinge van Wesel niet voort en ging, in stede van derwaerts te gaen, begaf hy hem na Cleef, alwaer sich bevondt de Soon van den Chenrvorst van Brandenburg, alwaer hy yverig met hem handelde uyt den naem van den Aerts-Hertog, om hem te bewegen tot de ruste +en eenigheyt met Nieuburg. De bescheyden die hy kreeg waeren al gemeyn. Hy ging naderhant om den selve plicht te doen met Nieuburg; de welcke sijn daden verrechtveerdigden met de moet-wil gepleegt van sijn tegen partije. En om dat hy eenige weynige dagen te vooren openbaerlijck belijdenisse gedaen hadde van het Catholijcksche Geloof, beval hy met groot aenhouden sijne saken aen den Aerts-Hertog, en hy versocht hem van sijn macht daer tusschen te stellen, op dat hy oock in bescherminge mochte genomen werden van den Koning van Spaenjen.

+Dese handelinge van Wesel zijnde te vergeefs uyt gevallen, vernieuwden den Aerts-

Hertog de aenhoudingen, die 'er eerst van hem gedaen waren aen de Koninginne van Vrankrijk, en dededie ook aen de Koning van Engelant, op datter van d'een en d'ander zijde mochte betracht werden, dat de Vereenigde Provincien uyt Gulick wilden vertrecken. Men betoonden in Vrankrijck dat men qualijck gevoelden van die inneminge, en daerom boodt haer de Koninginne veerdiglijck aen, om alle dienst te doen, selfs door een af-geveerdigde persoon, op datter in soude mogen versien werden. Men vernam oock het selve gevoelen, en de selve veerdigheyt in de Koning van Engelant.

Maer gelijck de handelingen onder de+ Princen zijn gemeynlijck vol van achterdenken, dewijle men na veel dagen in Neerlant niet en sach dat de plichten van de Koninginne in de uytvoeringe soo veerdig waren, op de welcke men het meeste bouden, gelijck sy voorgestelt waren in de beloften, daerom begonde men bedenckinge te nemen van het toe-gaen van de Franschen.

Men twijfelden in 't kort, dat de nieuwigheyt van Gulick, toe-gekomen was, of eerst met haer kennisse, of na met haer bewillinge. Men overweegden 't gene dat de Vereenigde Provincien geschreven hadden aen de Koninginne: dat is, dat sy niet en soude gedaen hebben eenige toe-rustinge van wape-

nen ofte sy souden het eerst aen Vranckrijck mede deelachtig maecken. Maer het was noch van grooter kracht te overwegen, dat naer den aerdt van haer gebiedt, gebonden van seer enge gemeynschappen met detwee Kroonen van Vranckrijck en Engelandt, het schier niet en konde wesen, dat sy van haerder eygen macht souden overgeloopen zijn, tot een daet vol van soodanigen stout bestaen. +Den Gesant van Vrankrijck tot Brussel bevestigde evenwel stantvastelijck, dat de Koninginne geen mede-deylinge altoos gehadt en hadde van de nieuwigheydt van Gulick. Hy verklaerde dat het merckelijck in Vranckrijck mishaegt hadde, en dat men niet en moeste twijfelen, dat de Koninginne niet en soude arbeyden om het geneesmiddel te verschaften. Dat sy vertraegt hadde om eenige expresse persoon in Hollant te senden om te handelen met beyde de Princen, om dat sy eenige vrucht van de by-een-komste van Wesel verhoopt hadde; de welcke te vergeefs uytgevallen zijnde, dat men nu vastelijk moeste verwachten de toe-geseyde plichten.

+Onderentusschen begon uyt Spaenjen te voorschijn te komen, de voorraet van penningen. Daer wierden alsdoen over-gemaekt twee hondert duysent kroonen; ende daer wierde volkomen hope gegeven, dat

de andere twee hondert duysent mede spoediglijck soude gesonden werden, en oock grooter menigte. De Somer was alreede seer aen-gekomen, en tot daer en toe en was 'er geen persoon verkosen van wegen Vrankrijck, om de toe-geseyde plichten te verstrecken, en men vernam niet, dat men handelden om yemant te verkiesen.

Sonder dan te verbreyden andere handelingen van de Koninginne, en sonder eenige andere tusschen-komste van tijdt, besloot+ den Aerts-Hertog aen-vang te nemen, tot het vermeerderen van sijn Leger, met nieu volck te werven. Hy besloot vast, dat men soude werven ses duysent Duytschen, en ses duysent Walen, en dat men een wervinge soude doen in alle de Provincien van Naderlant, van dertien hondert paerden verscheyden in Curassiers en Herquebusiers. Daer waren ontrent acht duysent voet-knechten, en twaelf hondert Ruyters vande oude Benden, gelijck hier boven aengewesen is. Het besluyt van den Aerts-Hertog was, dat moetende optrecken met het Leger, men te velt soude trecken met alhet oude volck, en soo veel van 't nieuwe, dat men 'er een lichaem van konde maecken van achtien duysent voet-knechten, en twee duysent en vier hondert Ruyters, ende dat het overige van 't nieuwe volck soude blijven, om de

Frontier-Steden te bewaren, en in de andere Guarnifoenen.

+ Nieuburg hielt met grooten yver besonderlijck aen met groote vlijt, dat het Leger mochte versaemt werden, uyt vreese die hy hadde, uyt Dusseldorp verjaegt te werden van de Vereenigde Provincien. Hy lichte oock volck op van sijn zijde, tot het welck hem den Aerts-Hertog van Beyeren met penningen bystant dede, en de Catholijksche t'samenspanninge met eenige hooftsomme be-+decktelijck. En na dat hy hem Rooms. Catholijckx verklaert hadde, hadde den Paus insgelijcks in Rome, besloten hem bystant te doen met de penningen, die hy soude hebben moeten toe-brengen voor sijn deel, by geval van Oorlog, aen de selve t' samenspanninge, en tot dien eynde, hadde ick my in 't besonder laten gebruycken.

+ Op welcken tijt de Koning van Engelant toonende nieuwe veerdigheyt, om tusschen te komen met sijne plichten, tot de vereffeninge van de saken van Gulick, daerom hadde hy tot dien eynde beraemt den Ridder Wotton, voor buyten-Ordinarische Gesant+ in Hollandt te senden. En voor dat hy hem afveerdigde, was van hem een party voorgeslagen, de welcke was, dat voor en aleer alle andere saecken, Gulick in onpartijdige bewaerder-handt soude gestelt werden, en

van hem wierden voorgedragen tot soodanige bewaer-neminge, drie personen: dat is, de Prins van Orangien, de Landt-Graef Maurits van Hessen, en de Prins van Hanault, den eerste Rooms-gesint zijnde, en de twee andere ketters. Den Aerts-Hertog soude bewilligt hebben tot den eersten. De andere twee als te seer hangende van de kettersche t'samen-spanninge van Duytslant, en konden hem niet behagen. Maer in Vrankrijck,+ of om dat de party niet goet gedaen en wierdt, ofte de verkiesinge van de personen, of het geven van dat voordeel in de handelinge aen den Koning van Engelandt, en wierdt noyt besloten eenig aen-houden te doen op die voorslag. Allenlijck hielt de Koninginne aen, den Aerts-Hertog te verseeckeren, dat sy haestig tot dien eynde, een persoon in Hollant soude senden; en dat sy ondertusschen niet en hadde nagelaten, door haren gemeynen Gesant, tusschen te stellen de aenhoudingen die'er van noode waren, om te doen dat de Vereenigde Provincien uyt Gulick soude vertrecken. Alle 't gene+ dat de Koninginne, ende den Koning van Engelant hier in te wege gebracht hadden, en was eyndelijck niet anders geweest, dan dat de Vereenigde Provincien op een nieu verklaert hadden, dat sy niet in Gulick getrocken waren, om haer selven die winste

toe te eygenen, maer om te verhinderen dat de twee Princen niet en sonden uytbersten tot gevaerlijcker oneenigheden.

Dat sy bereydt waren om'er uyt te vertrecken, soo haest als de selve Princen malkanderen soude verstaen, niet in de hooftsaecke (die al te groote langsaemheyt soude mede brengen) maer in 't besit-point, het welck men kortelijck soude hebben konnen vereffenen. Dat sy geloofden dat dese hare verklaringe soude aengenomen werden in Vranckrijck, en in Engelant, en dat aen haer ten hoogste aengenaem soude zijn, dat door 't middel en ontsach van de selve twee Kroonen, dies te eer konde vast gestelt werden een soodanig verdrach.

+Dese verklaringe van de Vereenigde Provincien, dachte den Gesant van Vranckrijck tot Brussel seer rechtveerdig te wesen, en dat in tegendeel men voort ging met al te veel hitte van de zijde van den Aerts-Hertog, en der Spaenjaerdts, in 't besluydt genomen, om een soo groote toe-rustinge van wapenen te doen. Hy seyde dat de saecken niet bequaem en gemaeckt werden, met onstuymigheyt, maer met gedult. Dat de besluytten van de Vereenigde Provincien door haren aerdt, langsaem voort gingen, door de gedaente van 't Gebiet, bestaende uyt de menigte. Datter haest een expresse persoon uyt Vranckrijck soude over

komen, tot de veresseninge der saecken van Gulick; en dat de Koninginne tot dien eynde, alle haer plicht in 't werck soude stellen. Dat in tegendeel de wapenen de wapenen uyt tergden, en dat het geluck meer in de selve heersten dan den Raedt, dat men gelooven moeste dat de Vereenigde Provincien insgelijcks de hare soo haest souden roeren, als sy geroert sagen die van de Koning van Spaenjen, en van den Aerts-Hertog. Waeromme haer de eene begevende om de aenslagen van de andere te verhinderen, wat uytkomste dat men moeste verwachten, dan dat het Bestant gebroken zijnde door de schult van den Aerts-Hertog, en van de Spaenjaerts, men in Nederlant eenen nieuwen Oorlog soude sien ontstaen.

Op de aengewesen verklaringe van de Vereenigde Provincien, handelden hy met+ den Aerts-Hertog, en wenden die plichten aen, die hem meest bequaem dachten, op dat de toe-rustinge van wapenen soude opgeschorst werden. Maer den Aerts-Hertog en hielde hem niet altoos voldaen, met soodanige verklaringe, ja nam veel eer quade bedenckingen daer uyt. Hy oordeelde dat de Vereenigde Provincien arg-listiglijck langsaem waren, om niet uyt Gulick te vertrecken; en dat tusschen groote langsaemheden, sonder twijfel soude gaen het verdrach van 't besit-recht tusschen beyde de Princen, selfs afgesondert vande hooft-sake.

Van dese selve bedenckingen was opgehóópt +de Marquis Spinola, Generale Velt-Mareschalck van 't Leger van den Koning van Hispagnien, en de meest voornaemde Dienaer, die de Koning van Spaenjen mochte hebben in de Staten van Nederlandt, en daerom prickelden hy den Aerts-Hertog altoos meer aen, op dat het volck mochte geworven werden, en op dat t'alderspoedigste de noodtwendige saecken veerdich +souden gemaeckt werden, om in 't velt te gaen. Waerom den Aerts-Hertog dies te vaster staende in de besluyten alreede genomen, en wilde geen gehoor geven aen de redenen van den Gesant van Vranckrijck. +En aen den Agent van Engelant, (want doen ter tijdt en bevondt sich binnen Brussel geenen gemeynen Engelschen Gesant dewelcke de sijne drong met het verseeckeren, dat in 't aen-komen van den buyten-Ordinarischen Gesant van sijnen Koning in Hollandt, de saken van Gulick souden vereffent werden, gaf hy antwoordt met bescheyde en stantvastige woorden, dat hy niet voor een uyre sijne besluyten soude uyt-stellen, tot dat de Vereenigde Provincien uyt Gulick souden vertrecken.

Door de hant van Spinola, gelijck ick geseyt hebbe, ging in Nederlant de voornaemste handelingen van de saken van Spaenjen;

en derhalven hadde hy de sorge gehadt, om+ te bevorderen dat men het nieuwe volck werfden, en dat men voorraet dede tot alle andere noodtsaeckelijckheyt. Hy was seer+ vlijtig van sijn natuyr, en stelden hem gemeynlijck t'eenemael aen, na de handelingen die hy in handen hadde. In voege, dat met seer groote voorspoet de nieuwe voetknechten en Ruyteren, wierden op de been gebracht, en voorsien 't gene datter meer van noode konde zijn, om het Leger in een goede stant te brengen. Maestricht wierdt voor-geslagen tot de Wapen-plaetse, een Stadt zijnde gelegen met een steene-brugge op de Maes, na de palen van 't Lant van Gulick toe, en alleenlijck afgelegen zijnde van de selve Stadt Gulick acht mijlen gaende weegs.

Het was alreede in 't begin van Augustus. En men en vertoefden niet langer. Men begon het volck van Oorlog te laten trecken naer Maestricht, met last dat het sich gesamentlijck souden vinden tegens den 20. van de selve maent, in die Stadt, alwaer naer toe gesonden wierden twaelf stucken Geschut. Ondertusschen hadde de Vereenigde+ Provincien drie duysent voet-knechten binnen Gulick, na dat sy hadde bespeurt dese toe-rustinge van wapenen van den Aerts-Hertog, en vande Spaenjaerts. Waer-

om met haer volck, datter in 't begin ingetrocken was, reeckening gemaeckt wierdt, datter in waren vier duysent voet-knechten, en drie hondert Ruyters. Sy hadden insgelijcks die plaetse versterkt en versien met eet-waren, en van vestingen van Oorlog met groote neerstigheydt. 't Welck altemael ken-teyckenen waren van die belegeringe lustig te willen uyt houden, in geval dat de macht van den Koning van Spaenjen haer quam te begeven naer die oorden. Sy en hadden tot daer en toe niet gedaen andere wervinge van volck, dan dat sy neerstiglijck stonden waer en namen welck het voornemen van de wapenen van den Koning van Spaenjen soude zijn, om selfs oock te versamen, ende de hare naderhandt te wenden, waer het meest van noode soude wesen.

+Maer wat den aenslag belangt die het Leger van den Koning van Spaenjen voor hadt, (het ware voornemen wierdt alsdoen seer bedeckt gehouden, gelijck ick hier boven aen-gewesen hebbe) en was het gevoelen niet alleenlijck twijfelachtig by die van 't Gebiedt van de Vereenigde Provincien, en gemeynlijck by alle de ketteren, maer men was mede in groote onversekertheyt daer +van, in 't eygen Hof van Nederlant. Het beleg van Gulick, 't welck het stuck was van 't

verschil, wierdt geoordeelt een swaren aenslag te zijn, om dat haer die Stadt soo wel versien vont. En men en hadde niet te twijfelen, dat de Vereenigde Provincien, of niet en soude trachten om die t'ontsetten, ofte om eenige gewichtige aftreckinge te doen van de zijde van Nederlandt. Beneffens dat het gaen tegens de wapenen van de selve Provincien, openbaerlijck het Bestant soude hebben doen breken, waer van men wel wiste dat den Aerts-Hertog t'eenmael vervremt was, en daerom oordeelden weynige dat het Leger sich soude wenden tegens Gulick. Andere quamen nader met haer redenen, ende voor-sagen 't gene datter naderhandt op volgden: dat is, dat de macht van den Koning van Spaenjen haer soude gewent hebben, of tegens Aken, om het gebiedt+ te benemen aen de ketters van die Stadt, die 'er met gewelt de Roomsch Catholijcken van berooft hadden, of tegen de Landen selfs van Gulick, en van Cleef, om eenig geweste in te nemen, en om tegenwichte te doen aen de voorgaende in-neminge van de Vereenigde Provincien op dese wijse. En om dat d'een en d'andere van dese twee laetste besluyten genomen waren, ende dat de eerste tegen Aken uytviel, daerom ist noodig, dat een weynich hooger beginnende, men kortelijk verhaelt

de oorsaeck die den Aerts-Hertog beweegden, om desen aen-slag in 't werck te stellen.

+ De Stadt van Aken is onderdanig aen 't Keyser-rijck, en werdt gestelt onder de oudtste en treffelijckste van Duytslandt. In voor tijden pleeg in de selve seer te bloeyen de Catholijcksche Godts-dienst, tot dat naderhant in dese laetste tijden, het meeste gedeelte des volckxs viel tot de ketterije van Luther, en vele oock tot die van Calvijn. Het gebiedt was evenwel altoos in de handen van de Rooms-gesinde gebleven, het welck naer 't gebruyck van de vrije Steden van Duytslandt, voornamentlijck bestaet in een heerschappy daer van hoofden zijntwee Borgermeesteren. En alhoewel sy getwijfelt hadden by wijlen van eenige ontweldinge van de ketters, soo hadden sy bekomen het genees-middel door wege van Keyserlijcke +bevelen. Maerlaest-leden in het Jaer 1610. staende de ketters op met meerder gewelt dan te vooren, tegens de Catholijcken, ontroofden sy haer t'eenemael van de heerschappye, zijnde naderhant vergaen al het ontsach tot de andere nieuwe bevelen, die uyt-gekomen waren tot voordeel van de Rooms-gesinden. Tot dese en meer andere hare onverdragelijkheden, droegen de Vereenigde Provincien, en de Cheurvorst

Palts-Graef in 't besonder openbare gunste. De Vereenigde Provincien, om die nabuyrige Stadt dies te meer tot haer te verplichten. De Palts-Graef om de selve aenmerckinge, en om dat hy in 't open-staen van 't Rijck, na de doot van Rodolphus, bestierende alsdoen dat gedeelte daer Aken is, hadde de nieuwe kettersche Heerschappy in 't besit bevestigt, en begeerden die te sien aenhouden.

Den Keyser hadde den Aerts-Hertog+ Albert, gesamentlijck met den Cheurvorst van Ceulen, tot uytvoerders gemaeckt van dese leste bevelen, tot gunste van de Rooms-gesinde. Sy souden nochtans beyde te samen d'uyt-voeringe wel willen gedaen hebben met vriendelijckheyt, en niet by wegen van gewelt. Verscheyde waren tot dien eynde, de handelingen geweest, en verscheyde de neerstigheden, maer alle te vergeefs, om dat+ de ketters tot de reden nieten bewilligden, ende en thoonden geen vreese te hebben voor 't gewelt. Maer zijnde staegs door onverdragelijcker geworden, hadden onder verscheyde decksels in Aken gebracht een Guarnisoen van ses hondert Duytsche voetknechten, onder de naem, dat sy soldaten van Brandenburg waren, maer dat in der daet volck was van de Vereenigde Provincien, naer het gemeyn gevoelen. Dit was den

staet van de saken van Aken, ten eynde dat het Leger van den Koning van Spaenjen sich ging versamen naer de wapen-plaetse. In welcke toe-geval, tot Brussel aen quamen drie Gesanten van drie Geestelijke Cheurvorsten van Duytslandt, om te handelen van verscheyde voorvallen, die opsicht hadden met de Catholijcksche t'samen-spanninge van die oorden. En om dat van yder een geoordeelt wierdt, dat sy voornamentlijck gekomen waren om de saecken van Gulick, was derhalven dit gemeyn geloof tot groote aensienlijckheyt en voordeel aen de aenslagen, die de Catholijcksche wapenen naderhant uytrichten. Soo alsdan het Leger bereyt was om in 't velt te gaen, maeckten het sich op den gesetten tijdt tot Maestricht. +De sorge van het te bestieren, stont toe aen den Marquis Spinola, in 't afwesen van den Aerts-Hertog, waerom hy hem op den 20. Augustus op de selve plaetse bevont, gesamétlijck met alle andere hoofden van Oorlog.

Het dachte my seer dienstig te zijn, naer dat ick gedaen hadde die plichten, die het +meeste over-een quamen met mijn Ampt in de voorgaende handelingen, my insgelijcks in sulcke gelegentheyt in 't Leger te laten vinden, (en 't wierdt my naderhandt van Romen togestaen) oordeelende dat het tot grooter vreese voor de ketters soude

strecken, en tot grooter aensienlijckheydt voor de Paus, ende voor de Catholijcksche sake, by aldien men met die wapenen sach uytgaen een Dienaer van den Apostolijckschen Stoel. 't Selve voornemen van sich daer by te vinden, nam mede den Marquis+ van Guadaleste, die Gesant van den Koning van Spaenjen was, in 't Hof van Nederlandt, daerom vertrock d'een en d'ander van ons gelijckelijck van Brussel, en vergeselschapten naderhant den Spinola. Wy herbergden alle drie gesamentlijck tot Maestricht, en aldaer hielden wy ons twee dagen op, tot dat alle het volck was getrocken over de Maes, op de Brug van de Stadt.

In onse Herbergen quamen gemeenlijck+ alle de Oversten van 't Leger, onder de welcke de meest geachtste van de Spaensche Natie, om den Adel van 't bloedt, en om 't gevoelen van dapperheyt, waren Don+ Louijs van Vellasco, Don Ferdinandus Girone, en Don Inico van Borgia; en van de Nederlandtsche, de Graef van Bucquoy, en Graef Hendrick van den Berg. Don Louijs was Generael van de Ruyterije, zijnde tot dien trap gekomen van 't Generaelschap van het Krijgs-gereetschap, en hy hadde eerst langen tijt geweest Colonel van 't voet-volck. Don Ferdinandus hadde mede vele jaren geoeffent het ampt van Colonel, met andere grooter dienste,

en hem naderhandt begeven hebbende, in Spaenjen hadde plaetse bekomen in den opperste Krijgs-raet van de Koning, en van dat Hof was hy op een nieu gekeert met groote eere, tot het Leger in Nederlant.

+Don Inico van Borgia, was alsdoen Colonel, en gesamentlijck Gouverneur van 't Casteel van Antwerpen, dat het meest gewichtigste en meest bedenckelijkste gebiet is dat in Nederlant gegeven wert. Maer aen hem besonderlijck tot sijn lof moest men toe-schrijven een besondere kennisse van de vestinge, en van de Krijgs-ordentelijckheyt, welcke twee soo noodtsaeckelijcke ende voornaemde deelen van den Oorlog zijn. +De Graef van Bucquoy was alsdoen Generael van het Krijgs-gereetschap, en te vooren hadde hy vele jaren besteedt in den dienst van Colonel over 't Walsch voet-volck. Maer zijnde door den roep van sijne Krijgs-kundige ervarentheyt, weynige tijdt te vooren geroepen tot de bestieringe vande Keyserlijcke wapenen in Duytslandt, bevondt hy +hem voor die tijdt niet in 't Leger. Graef Hendrick van den Berg wierdt oock in groote achtinge gehouden in den Oorlog, en besonderlijck in den dienst van de Ruyterije, in de welcke hy gehadt hadde veel voornaemde Ampten, en hadde altoos proeven gegeven van 'er noch grooter te verdienen.

De andere Colonellen en Oversten van andere Natien, waren oock selve in groote achtinge in 't feyt der wapenen. Maer in 't besonder maeckten hem seer aensienlijck onder haer, de Graef van Embden, Colonel+ van Duytsch volck, zijnde voort gekomen van een huys, dat van de meest voornaemde van Duytslant was, in dat geweste na Nederlant toe; en die by sijn Adeldom altoos seer wel hadde verselt een groote dapperheyt. Men sprack, gelijck ick aengewesen hebbe, seer verscheyden aengaende de toerustinge van de wapenen der Spaenjaerts, maer men en wiste tot daer en toe niet seecker, welcke dat bescheydelijck de aenslagen souden wesen. Soo veel helpt het datmen+ het geheym wel weet te bestieren, en soo veel isser aen gelegen dat van de Princen Godts-dienstelijck bewaert werdt dese haer groote verhool-kamer.

Staende dan bereyt om uyt te voeren de beramingen, verborgen tot dien dach toe, en moetende haer de uytvoeringe selve openbaren; oordeelden het Spinola behoorlijck te zijn, het eerst alles deelachtig te maken aen de hoofden van 't Leger, ende aen de andere van 't meeste aensien, en dede haer dese reedinge.

Soo vele en soo groot (seer Adelijck geselschap+) zijn geweest de onverdragelijckheden van

de ketters, en haer nieuwigheden hier ontrent, dat men genootsaeckt is geweest het genees-middel eyndelijck te verschaften met de vvapenen. En beginnende van die leste van Gulick, wat andere mocht 'er groot er vvesen en meer onbedachter? de Vereenigde Provincien hebbende derven bestaen de onpartijdige Landen te overvallen, en dat tegenwoordig te doen onder de goede trouvve en versekertheyt van 't Bestant, 't gene van te vooren noyt gepleegt en is in den loop en hitte van den Orlog.

Den grooten yver, dat is de groote sorge, die sy betoonen voor 't gemeyne beste, heeft haer bewogen om in Gulick te komen. Bewimpelingen t'eenemael, gelijck aen die de vvelcke haer bevvogen om eerst af te vallen van haren Prince, en om naderhant vvantrouwelijck staende te houden hare af vallinge. Tot een rechtveerdigen toorn dan, heeft hem den Koning en den Aerts-Hertog bewogen van een soodanige daet. Ende om 'er wraecke van te nemen, hebben sy haesteijck het Leger doen vergrooten met nieuvve soldaten, en heeft sich hier naderhant versaemt binnen Maestricht.

Maer voor en aleer dat men yet anders doet in de saken van Gulick, moet de nabuyrigheyt van Aken ons doen voor nemen, om na die zijde ons volck te vvenden, om de ketters van die Stadt te kastijden, na het bevel 't geen den Aerts-Hertog van den Keyser daer toe heeft, gesamentlijck met

den Cheurvorst van Ceulen. Een yder weet hoe onvermetelijk ende met hoe groote verachtinge vande Keyserlijcke bevelen sy hebben derven bestaen, aen haer te nemen de heerschappye van de Stadt, die eerst in de handen van de Catholijcken was. Waerom het met alle redenen behoorlijck is, dat door eenrechtve erdige macht, een sulcken onrechtveerdig gewelt afgeweert werdt. En dit moet den eersten aenslag zijn. Van daer sullen wy haestelijck toetreden tot het afbreken van de vestinge van Mullem, dat van den Aerts-Hertog oock uyt-gevoert moet werden uyt de naem van den Keyser, hebbende Brandenburg noyt gewilt gehoorsaem zijn aen het Keyserlijck bevel, verkregen tot dien eynde van de Stadt van Ceulen. Op de selve tijdt sullen wy komen in de Staten van Cleef en van Gulik, om aldaer aentevaerden het gene wy sullen vermogen, by navolginge van 't gene dat de Vereenigde Provincien gedaen hebben inde stadt en Casteel van Gulick, en 't gene sy souden gedaen hebben in andere plaetsen van die oorden, indien haer niet hadde tegengehouden de toerustinge van onse wapenen. Alhoewel dat in de vergelijckenisse van de uytkomsten, lichtelijck sal blijcken de verscheydentheyt van 't voornemen, om dat het hare soude zijn noyt uyt Gulick te vertrecken, in plaetse dat wy gereet soude zijn de ingenomen plaetsen weder te geven, om de Vereenigde Provincien tot de nootsaeckelijckheyt te

bengen van het selve te doen, en om de saecken van die Landen te laten berusten in den vorigen staet. Dit zijn dan voor desen tijdt de besluyten van den Koning, en van den Aerts-Hertog, die ick geacht hebbe welte doen, hier kortelijck te openbaren, en dit is de last met de welcke sy uyt-gevoert moeten werden.

Tegenwoordig is overig te sien dat de uytkomsten daer van volgen; en wy konnen gelooven dat sy sullen volgen sonder eenige moeyelijckheyt, het eenige dat ons alleen in dese tegen woordige tocht kan mishagen, en moeyelijckheyt by-brengen, is, dat de sleutels van Aken eerder aengeboden sullen werden, dan afgevordert; en dat wy alsdan ons vermaeckende, sullen sien in 't afbreken de vestinge van Mullem, ende de andere voortgangen van ons Leger wel te sien volgen, 't gene alle saecken zijn, die t'eenemael van vermaeek en tijdt-verdrijf sullen zijn, de wijle wy gewoon zijn geweest in de voorlede aenslagen, gemeenlijck te trecken met de vyant aen de zijde, en altijdts te beginnen en te voleynden de belegeringen, oock selfs in 't gesichte van den vyandt. Tegenwoordig en verneemt men geen wapenen bereyt tot tegenstant. En wanneer dat al welde Vereenigde Provincien (gelijck sy oog schijnelijck sullen doen) de hareroeren, vvy souden tijdt gewonnen hebben in sulcke voegen, dat onse meest voornaemde aenslagen geenderhande verstoorenisse souden konnen be-

komen, Waeromme wy zijnde op soodanige voordeel op onse vyanden te nemen, sal 't vvel noodtsaeckelijck zijn, dat de Vereenigde Provincien en Brandenburg, sullen laten weder keeren de twistige Landen in haer voorigen stant, het sal wel moeten zijn, dat in 't toekomende sy haer houden van nieuwigheden, ende van de aenransinge, en eyndelijck sal het wel moeten zijn, dat (gelijck het recht is) het verschil van die Landen gestelt wert door de gemeyne weg, voor de Vierschaer van het Rijk. De goede uytkomste en lacht altoos de listigheden niet toe. Maer aen den ontrouwen keert menigmalen tot castijdinge wederom sijn eygen ontrouvvheyt selfs.

Alsoo sullen vvy met het versekeren van de nabuyrige Catholijcken, noch grooter maken de eygen versekertheyt van onse Princen. En alsoo sal de vverelt sien in desen nieuwen voorval, dat den Koning en d'Aerts-Hertog noyt hare vvapenen en roeren, ten zy om de noodtsaeckelijckheyt, of om aen haer te houden, met rechtveerdige bescherminge, haer eygen saecken, ofte om te bevrijden, van onrechtveerdige onderdruckinge die van anderen.

Spinola sprack in deser voege. Van de hoofden wierdt doen haestelijck sijn redinge verbreyt aen de andere soldaten, die 'er alle groote vreugde van gevoelden. Spinola vertrock op den twee-en twintigste Augusti

van Maestricht, en bevont hem dien selven+ dag by 't Leger. In al het volck waren twee duysent vijf hondert Spaenjaerts, met acht hondert aengenomen Yren, onder drie Oversten, de welcke waren Don Inico van Borgia, Simon Antunes, en Don Ian van Mesenes: drie duysent Duytsche onder de Graef van Embden haren Colonel: seven hondert Borgoignons onder den Baron van Balanson haren Oversten, en negen duysent Walen onder drie Oversten, de welcke waeren de Graef van Ostraet, den Heer van Motterye, en den Heer van Golesin. Dit was het voet-volk, sonder daer onder te begrijpen een Regiment van twee duysent Italiaensche voetknechten, onder den Oversten Marcelles del Giudice, die gelegen waeren dicht by den Rhijn, en hadden last gekregen haer niet te reppen, om de meyninge die men hadde haer in 't werck te stellen in die oorden. Tot dat selve eynde, waren oock daer ontrent gebleven seven Compagnien Ruyters, en achtien andere quamen tot Maestricht. Daer waren dan in 't Leger achtien duysent voetknechten, twee duysent vijf hondert Ruyters, met twaelf stucken Geschut; en behalven de Italiaensche voet-knechten, en seven hondert Ruyters daer en buyten, versaemden sich al het volck op den geseyden dag, in een groot velt tusschen Maestricht en

Aken, alwaer men de wapen-plaetse maeckten.

Dit was seeckerlijck seer treffelijck om te sien, en wel waerdig om menigmalen aen geschouwen te zijn, indien dat de krachten die vande Christen, met soodanige tweedrachten soo dickwils gewent werden tegen haer eygen selve, liever gesamentlijck van haer gekeert wierden tegen de vyanden van de naem Christi.

Van de wapen-plaetse, trock het Leger+ op na Aken, in deser voege. Met ses hondert paerden reedt Don Louijs van Vellasco, Generael van de Ruytery, voor het voetvolck heen. Het voet-volck volgde daer+ op in vier troupen, d'een naer d'ander, dat is, in de eerste het Spaensche, met vier stucken Geschut voor uyt; in de tweede het Duytsche en Borgoignonsche t'samen gevoegt; in de derde ses duysent Walen, met het overige van het Krijgs-gereetschap; en in de laetste de andere drie duysent Walen, na de welcke quamen ses hondert paerden, die de zij den aen 't Leger slooten. De andere ses hondert eer het Leger quam op te trecken van de wapen-plaetse, waren gegaen met Bartholomeus Sanchiez, Generale+ Bevel-hebber van de Ruytery, om een pas van belang in te nemen, om den by-stant te verhinderen, die misschien mochte toege-

sonden werden van Gulick aen de ketters van Aken, welcke Stadt van Gulick alleenlijck gelegen is vier mijlen lichten weg. Daer waren van de wapen-plaetse tot Aken toe, alleenlijck twee mijlen weegs; in voegen, dat op den selven dach alle het volck +daer om legerden. Aken is een Stadt van grooten omloop, en leyt schier t'eenemael in vlackte, behalven dat sy van een zijde haer wat verhoogt, de aerde leggende als een tonneel. Sy is bekleet met een omsettinge van muyren, gebouwt op de oude wijse, en sonder eenige versterckinge. In die hoogste gelegentheyt wert sy beheerst van seeckere heuvelkens, die tot op een musquets schoot aen de muyren raecken; waerom sy in een oogenblick het Geschut boven op haer huysen soude krijgen, ende sont'ontgaen een ysselijck gedruys bekomen.

Men geloofden in t gemeyn, dat om datter geen ander volck in en was, dan die ses hondert voet-knechten die ick hier boven seyde, en om dat het volck niet gewoon en was tot de wapenen, dat de Stadt haestelijk de Poorten soude opgedaen hebben. Maer de ketters evenwel tot wreveligheyt geboren, ende een der Borgermeesteren die besonderlijck voedende, die het voornaemste middel hadde geweest, van 't gewelt gebruyckt tegen de Catholijcken, wilde eerst

hooren de voorslagen, die haer gedaen souden werden van de Afgeveerdigde van de Cheur-vorst van Ceulen en van den Aerts-Hertog. De Afgeveerdigde gekomen zijnde+ des morgens van den navolgende dach in de Stadt, verklaerden welck het bevel was 't gene haere Princen gehadt hadden vande Keyser, en hielden aen, dat het mochte in 't werck gestelt werden.

De Magistraet nam tijt om teantwoorden,+ en namen meer tijdt, als het wel behoorden om naderhant antwoort te geven. Dese uytstellinge dachte vremt te zijn aen Spinola. Waerom hy in de Stadt sont Graef Hendrick van den Berg, om de Magistraet te+ vermanen, dat sy haestich wilden gehoorsamen, of dat andersints het Geschut dadelijk 't inkomen soude geopent hebben. Ende om de dreygementen vreeselijcker te+ maecken, belasten hy op de selve tijdt, dat eenige stucken soude geplant werden op een van die heuveltjens die de Stadt beheersten. Eyndelijck in den tijdt van drie dagen, quamen de ketters tot gehoorsaemheyt,+ en sonden de ses hondert voet-knechten die sy binnen hadden buyten, soo dat haestelijck wederom het gebiedt in de handen van de Catholijcken gestelt wiert. En om de Catholijcksche zijde te versekeren, die verr' na minder was als de kettersche,

wiert in Aken gelaten een Guarnisoen van twaelfhondert Duytschen, van 't Regiment van de Graef van Embden. De ketters twijfelden dat de Stadt tot plunderinge, aen 't Leger soude gegeven werden. Maer Spinola op sijn vertreck van Brussel, hadde nauwe last van den Aerts-Hertog, dat niet toe te laten in eenigderhande maniere. Soo datter geen soldaten in en quamen, en daet en geschieden geen ander onordentelijckheyt.

+ Op welcken tijdt, na soo lange traegheden, was 'er eyndelijck in Vranckrijck een besluyt genomen, om in Hollandt te senden den Heer van Refus, een van de meest voornaemde Raets-heeren van dat Hof. Maer op 't versamen van 't Leger na de Wapenplaetse, was alreede in Hollant gekomen den + Gesant van Engelandt, en door middel van den Engelschen Agent in Brussel, hadde hy haestelijck seer groote aenhoudinge gedaen by den Aerts-Hertog, dat hy soude willen doen berusten de toerustinge van wapenen, gevende vaste verseeckeringen dat de Vereenigde Provincien souden aen-nemen de party voorgeslagen van sijnen Koning, om Gulick te stellen onder een on-partijdige hant. Waer toe den Aerts-Hertog in geenderhandere maniere wilde verstaen. Weynig tijdts daer aen verklaerden de Veree-

nigde Provincien die party aen te nemen.+ En soo veel de gedaente aengaet, om die uyt te voeren, betoonden sy, dat sy haer soude stellen aen de Gesanten van Vranckrijck en Engelant, die haer by hun bevonden. Derhalven wierdt krachtelijck by den Engelschen Agent vernieuwt de eerste aenhoudinge, en met hem vervoegden sich den Gesant van Vranckrijck in de selve plichten.

Maer den Aerts-Hertog hebbende meerder moet gegrepen, van de geluckige uytkomste van Aken, antwoorde haer, dat eerst de bewaer-neming in 't werck moeste gestelt werden, en dat hy naderhant haestelijk het Leger soude doen op-houden; andersints dat hy door enckele en naeckte handelingen, noyt daer toe en soude komen te verstaen.

Spinola dan sonder eenige uytstel van tijt,+ soo haest als hy de saecken van Aken tot behoorlijcken standt gebracht hadde, trock veerdiglijck in 't Lant van Gulick, en leyde het Leger tegen de Stadt van Duren, de welcke een van de voornaemste van dat+ Landt is. Die van de Stadt namen in een Garnisoen van ses hondert Duytschen, sonder eenige tegen-spreeckinge, gelijck als mede deden eenige andere plaetsen van weynig belang dicht by Duren. Op welcke tijdt de Italianen Orsoi hadden ingenomen,+

zijnde een plaets van een seer gewichtige gelegentheydt op den Rhijn, en men hadde+ begonnen noch een Scheep-brugge te leggen, om over de selve Riviere te geraecken tot Rhijnberck. Spinola trock voorts na die die kant toe, ende brachte daer in weynige+ dagen het Leger. En terwijle het Leger voort trock, ging hy aen gints zijde van den Rhijn sijne eerbiedenisse doen aen den Hertog van Nieuburg, (de Palts-Graef wierdt alreede Hertog genaemt; om dat alsdoen even sijn vader overleden was) en aen de Hertoginne sijn huys-vrouwe, die haer bevonden in Dusseldorp. Op de selve tijdt oock sonder eenige tegenstant, wierdt de sterckte van Mullem afgesmeten, met wonderbare vreugde van die van Ceulen. Het Spaensche Leger trock over den Rhijn tot Rhijnberck, ende+ wenden sich haestelijk tegen Wesel; zijnde een Stadt oock gelegen maer een weynig+ meer nederwaerts op de selve Rivier. In voorige tijden pleeg de Stadt Wesel begrepen te zijn onder het Hertogdom van Cleef, meer van vele jaeren herwaerts, zijnde de moetwilligheyt toegenomen met de ketterije, quam sy haer schier t'eenemael te stellen in vryheyt, en haer te regeeren als een van de vrije Steden van Duytslandt. Waeromme sy van doen ter tijdt af, tot hier-entoe, de Hertogen van Cleef meer erkent

heeft voor Bescherm-heeren dan voor Princen.

De inwoonders zijn meest alle Calvijns-gesinden, en daerom hebben sy voornamentlijck aengespannen met de ketters, die in die oorden belijdenisse van de selve gesintheydt doen, en met de Vereenigde Provincien besonderlijck, die haer-meer moet gegeven hebben, soo met de macht van wapenen, als met de nabuyrschap van de Frontier-steden.

De gelegentheydt van Wesel is van seer+ groot belang, om dat sy van een zijde den Rhijn beheerst, en van d'andere de Lippe, een na by gelegen Riviere, die haer insgelijcks uyt-stort in den Rhijn. 't Is een Stadt van grooten omloop, en van een zijde genoegsaem versterckt; vervult van inwoonders, en wel versien van neeringe; en soo overvloedig van alle dingen, dat sy niet minder en geeft aen de andere na-buyrige tot haer genut, dan 't gene dat sy behout tot haer eygen nootdruftigheyt.

Die van Wesel waren seer beweegt en bevreest,+ wanneer sy sagen dat het Leger naderden. Sy en hadden niet gelooft, dat de wapenen van Nederlant tegen haer souden gevoert werden, om dat sy haer in-gebeelt hadden, dat haer stadt soude gehandeltwerden als onpartijdige, en als een van de vrije

+ Steden van Duytslant. Daerom hadden sy te voeren geweygert het Guarnisoen, haer aen-geboden van de Vereenigde Provincien, de welcke om dat sy veel volck versaemt hadden in die Frontier-steden, na dat het Leger van den Koning van Spaenjen aldaer genadert was, hadden sy haer aengeboden Wesel bystant te doen, indien het van noode was, ende daer van de openbare bescherminge aen te nemen.

En daer en is niet aen te twijfelen, dat indien die van Wesel hadden laten in-komen eenigerhande besettinge van de Vereenigde Provincien, Spinola en soude haer dan niet genadert hebben; om dat het bevel van den Aerts-Hertog was, de wapenen niet te voeren tegens die van de Vereenigde Provincien, om gene oorsaeck te geven, door de welcke men het Bestant met haer soude komen+ te breken. Het Spaensche Leger omcingelden haestelijk van alle zijden de stadt, de welcke thoonende in 't begin eenig wederstant te willen doen, en gelost hebbende veel schooten met 't Geschut, en omgebracht eenige soldaten van buyten, noodtsaeckte Spinola om 'er de Loop-graven te doen maecken, ende van die zijde die den Burg genaemt wierdt, een Batterije te doen+ stellen. Het welcke begonnen zijnde, bevindende die van Wesel haer al te onsterk te

zijn, om haer selve te beweeren, en versteken van alle ontsettingen, besloten eyndelijck, haer binnen den tijdt van vier dagen over te geven. Sy gaven haer dan over op eenige voorwaerden, en de voornaemste was, dat wanneer de Vereenigde Provincien souden over leveren de Stadt en het Casteel van Gulick alsdan insgelijcks de Stadt van Wesel soude herstelt werden in haer vorigen staet.

Spinola en trock niet voort met het Leger.+ Bevindende sich van sijn volck alreede veel vermindert, om d'oorsaecke van vele besettingen, die in vele plaetse gedaen waren, en die gedaen wierden aen dees en gints zijde van den Rhijn. Waeromme hy om dit insicht, geen en wilde leggen, gelijk hy vermocht hadde, in Emmerick en Rhees,+ goede Steden beyde te samen op den Rhijn selfs, en Wesel na by gelegen.

Graef Maurits dan de gelegentheydt niet verwaerloosende, de welcke hem bevondt met viertien duysent voet-knechten, en drie duysent Ruyters, in die nabuyrige oorden, nam haestelijck in die twee Steden; en naderhandt veel andere kleyne meer, van de selve twistige Landen, van d'een en d'ander zijde van den Rhijn. Hy hadde oock seer nauwe lasten van de Vereenigde Provincien bekomen, hare wapenen niet te voe-

ren tegens die van de Koning van Spaenjen, en den Aerts-Hertog, om dat van haren 't wegen oock insgelijcks alle oorsaecke geschouwt werde van het Bestant te breken. Waerom in die toe-rustinge van wapenen, ondervonden wiert voor een seer gedenckwaerdige saecke, dat het volck van 't een Leger niet verhinderden de voortgangen van 't andere; dickwils bejegenden de soldaten malkanderen, en gingen onder haer vriendelijck te werck; ende die 'er eerst + quam, nam het eerst na hem, sonder eenig beletsel. Sy leyden hare belegeringen vast, Spinola de sijne by Wesel, en Maurits de sijne by Rhees, in wijdte van twee mijlen weegs d'een van d'ander, en met Spinola vervoegden hem den Hertog van Nieuburg, gesamentlijck met sijn volck, dat een getal uytmaekten +van vier duysent voet-knechten; en vier hondert Ruyters; even als in tegendeel haer vervoegden met het volck van Maurits, seven +hondert Ruyters van Brandenburg, ende een Regiment voet-volck van de Cheurvorst Palts-Grave. Men en soude niet konnen uytspreecken, hoe groote ontsteltenisse dat de in-neminge van Wesel veroorsaeckten in Vranckrijck, in Engelant, in Duytslant, en in alle oorden onder de ketters, uyt twijfel dat de Spaenjaerts onder verscheyde voorwendingen, aen haer selve niet en soude toe-

eygenen een winste van sulcken belang.

Middelertijt was tot Brussel aengekomen+ de Heer van Refus. Ende hebbende sich haestelijck begeven met de Fransche gemeynelijcke Gesant tot Gent, alwaer den Aerts-Hertog en d'Infante sijn Echt-genoot voor die tijdt haer bevonden, was sijn eersten+ voorslag die hy dede, dat de wapenen mochten op-geschorst werden van alle zijden. Waer op den Aerts-Hertog antwoorden, dat hy in Hollant soude gaen, ende aldaer die handelinge eerst by der handt nemen. Refus soude voor sijn vertreck wel gewilt hebben, dat den Aerts-Hertog versekert hadde van sijnen 't wegen daer toe te verwilligen, maer hy en konde die verwillinge niet verkrijgen. Den Aerts-Hertog bethoonden evenwel daer toe genegen te zijn; selfs verklaerden hy aen Refus, dat het hem aengenaem soude geweest zijn, dat soodanige handelinge van opschorsinge van wapenen, die'er alreede voorgenomen was tusschen Spinola en Maurits, ten eynde mochte gebracht werden. Het welck nochtans niet en volgden, om verscheyde swarigheden die 'er tusschen quamen. En men en+ handelden niet meer van de opschorsinge; om dat soo haest als Refus van Gent vertrocken was, en in Hollant gekomen, dachte het aen hem, en aen den Gesant van Engelant,

dat de alderveerdigste middel om beyde de Princen te vereffenen was, dat de twee Gesanten souden gaen na de Legers, en te versorgen dat in eenige gelegen plaetse daer ontrent, een t'samen-spreeckinge mochte gehouden werden van de Afgeveerdigde, door toedoen van de welcke men soude betrachten de vereyste vereffeninge.

+ Tot dien eynde begaven haer Refus en Wotton na de Legers toe, en soo haest sy gesproken hadden met Brandenburg en Nieuburg, met Spinola en met Maurits, beraemden +sy de by-een-komste van Santen, een plaetse van 't Hertogdom Cleef, na by den Rhijn, en schier op gelijcke wijdte van 't een en 't ander Leger.

Aldaer quamen te samen uyt de naem van +den Koning van Vranckrijck, Refus, en den Franschen Gesant sich onthoudende in Hollant; uyt de naem van den Koning van Engelant, Wotton, en oock den Engelschen Gesant sich onthoudende in Hollant; voor den Aerts-Hertog, Pieter Peckius Cancelier van Brabant, en de Raets-heer Vischer: drie Afgeveerdigde voor de Cheurvorst van Ceulen: seven voor de Vereenigde Provincien, twee voor de Cheurvorst Palts-Grave, de welcke twee oock uytbeelden de Unie van de gantsche ketterse t'samen-spanninge van Duytslant; drie voor Brandenburg, en drie voor Nieuburg.

Het was in 't begin van October, als de by-een-komste haren aenvang nam. Het+ voornaemste insichte dat de Gesanten van Vranckrijck, van Engelandt, en de kettersche Afgeveerdigde hadden, was dat dit nieuw Verdrach opsicht mochte hebben tot het voorgaende, dat door middel van den overleden Koning van Vranckrijck, van den Koning van Engelant, van de Vereenigde Provincien, en van de andere Princen van het Catholijckx verdrach van Duytslant, was getroffen tusschen Brandenburg en Nieuburg, gelijck in 't begin aengewesen wiert. En daerom begonden de selve Gesanten en Afgeveerdigde, gesamentlijck voort te gaeninde handelingen, hebbende besonder gelaten de Afgeveerdigde van de Keurvorst van Ceulen, en van den Aerts-Hertog. Niettemin gaven Refus en Wotton rekenschap van alle saecke aen dese anderen, en trachten op alderley andere wijsen, haer middelaers te toonen, en niet zijdige. Hare meest belangende mistrouwingen waren daerom met de Afgeveerdigde van den Aerts-Hertog, om het oogmerck dat sy hadden, dat dit nieuwe verdrach, wanneer het nu getroffen soude zijn, niet en mochte danck geweeten worden aen het ontsach van den Koning van Spaenjen, en van den Aerts-Hertog.

Met dese bedenckingen begonde men de+

by-een-komste. Daer en wierdt niet getwijfelt van eenige der Gesanten, en der Af-geveerdigde, ofte de al te groote gemeynschap, met de welcke t'samen waren gebonden geweest beyde de Princen, door het voorgaende verdrach, voornamentlijck niet en soude hebben gebaert de verschillen +tusschen haer. Derhalven hadde men insichte in 't nieuwe verdrach, daer van gehandelt wierdt, om een verdeylinge te maken van sulcken natuyr, dat yder een soude besonder genieten de helft van de vereyste Staten, en dat behalven de Eertijtelen, en eenige andere sake in 't gemeyn te gebruycken, sy in al het overige t'eenmael verdeylt souden blijven d'een van den andere. Tot desen eynde wierden voor-geslagen verscheyde partijen.

+Een van de voornaemste swarigheden bestondt in de Stadt van Gulick, om dat die Stadt zijnde versien met een goet Casteel, scheen het dat sulcks was om voordeel te geven aen die Prins, aen wien die plaetse soude komen toe te vallen. Derhalven wiert voorgeslagen het Casteel af te breken van de zijde van de Stadt, ofte dat Gulick soude blijven in handen van de Vereenigde Provincien, en Wesel in handen van den Aerts-Hertog, om naderhat de wedergevinge daer van te doen van d'een en d'ander zijde, wan-

neer tusschen beyde de Princen de verschillen souden bygeleyt zijn. En aengaende de+ voornoemde verdeylinge wiert voorgeslagen, dat een van beyde de Princen die souden doen, en dat d'ander soude kiesen, ofte dat onderling yder een voor ses maenden d'een helft soude besitten, en d'ander de andere, en dat sy soude gaen veranderen in deser voege van ses tot ses maenden.

Aengaende het af-breecken van Gulick, wierdt'er meer genegentheyt getoont tot desen voorslag, van wegen de Gesanten van Vranckrijck, en van Engelant, en van de Afgeveerdigde der Vereenigde Provincien, en van de andere ketters, dan om die plaetse te laten in bewaerder-hant van de selve Provincien, om dat Wesel niet en soude blijven in handen van den Aerts-Hertog, en van de Spaenjaerts. En soo veel als de voornaemste verdeylinge aen ging, Nieuburg soude+ geerne aengegaen hebben de eerste party, de welcke sonder twijfel moeste gehouden werden voor de rechtmatigste en stantvastigste. Maer Brandenburg in tegendeel toonden+ hem meer genegen te zijn tot de tweede, waer aen dat in 't besonder haer vast hielden de Afgeveerdigde van de Vereenigde Provincien. Een soodanige party, om de waerheydt te seggen, scheen vremt te zijn, om dat men lichtelijck konde voorsien

de onordentelijckheyt, en de verwerringe die sy mede gebracht souden hebben.

Daer wiert langen tijdt getwist tusschen de Gesanten, en Afgeveerdigde op het selve, en de grootste verschillen liepen besonderlijck tusschen Refus en Peckius, de welcke om dat hy Ordinarische Gesant voor den Aerts-Hertog in Vranckrijck geweest was, en wiste dat de Fransche gunste toe droegen aen de Vereenigde Provincien, daerom stelden hy hem lustig tegen Refus daer het van nooden was. Eyndelijck was de hertneckigheydt van Brandenburg soodanig, als mede van de Vereenigde Provincien, dat+sy de Gesanten trocken om de tweede party van 't onderling besit voor te dragen aen de eerste, dat yder van beyde de Princen soude blijven met de helft van de Staten besonderlijck.

Van Spinola wiert den Aerts-Hertog haestelijck onderricht, aen wien tot desen eynde hy sondt de Graef Octavius Visconte, die weynig te vooren in Spaenjen gesonden zijnde, alsdoen wederom gekeert was, met een nieuwe bestellinge van drie hondert duysent kroonen, en hadde hem naderhant begeven naer 't Leger om met Spinola te handelen.

Den Aerts-Hertog begeerden seer beyde de Princen verefsent te sien; en dat de

wapenen ter neder geleyt wierden, en dat alle gevaer ophielde dat het Bestant soude breecken, waer toe oock groote genegentheyt getoont wiert in Spaenjen, door 't gene dat Visconte daer van berichte. Maer van+ d'ander zijde, betoonden hem den Aerts-Hertog seer vervremt te zijn van die tweede party, de wijle hy achte dat sy de vereffeninge weynich duyrende soude gemaeckt hebben, en dat door die middel, veel eer de verschillen souden verlengt hebben, dan dat sy wech-genomen soude werden tusschen beyde de Princen. Seer tegendeelich betoonden+ haer de Spaensche Dienaers oock te zijn, en boven alle andere dede den Gesant groote aen-houdinge by den Aerts-Hertog, dat voor en aleer de saecken besloten wierden, daer van men handelden, hy 'er de Koning volkomentlijk van wilde onderrichten, op dat men sijnen wil daer van mochte weten. Het gene dat den Aerts-+Hertog beraemden, was dat hy op een nieu den Visconte na 't Leger sont, met bevel aen Spinola om te trachten, dat de handelingen in 't lange mochte getrocken werden, soo veel men konde doen, om tijdt te hebben daer van eerst in Spaenjen te handelen. Het welcke wanneer niet en soude hebben konnen geschieden, liet hy het op hem aenkomen, om op de daedt te nemen die besluy-

ten, die den tijdt en de noodtsaeckelijckheyt +soude beramen. En om dat dit schier niet anders en was, dan een brede openinge te laten om te sluyten, daerom sitterden de Spaenjaerts ongeloofelijck, en boven al, dat sonder den Koning deelachtig te maecken, Wesel wederom soude gegeven werden, ende sulcken winste soude verlooren werden, die noch gelt, noch bloet, noch tijdt hadde +gekost. Waerom den Gesant voor genomen heeft, haestelijck na Spaenjen af te veerdigen een looper in groote vlijt, en schreef aen den Koning eenen Brief van desen inhoudt.

+HOe seer dat belangt de winste van Wesel, aen de saecken van U.E., Majesteyt in Nederlandt, geeft de smerte van sijne vyanden selfs openbaerlijck te kennen. Sy sien met haer groot mishagen de Koninglijcke Vaendelen van uvve Majesteydt geplant in die gelegentheyt, welcke het alderge wichtigste is van den Rhijn; en wat soude dat de ware wapenplaetse zijn in Nederlandt, om die van daer te wenden in alle gelegentheyt, waer of de eyge saecke van U.E. Majesteyt, of die van de Godtsdienst altoos gehecht aen de sijne, het souden vereyschen in dese oorden. Gelijck dan de vvinste niet grooter en konde zijn, soo moet oock voor gaen alle de grootste over weginge, om sich daer van te

ontblooten. Den Aerts-Hertog is beducht, en eenige ander alhier van de Dienaers van U.E. Majesteyt, dat Wesel sich niet komende haestelijk weder te geven, men het Bestant met de Vereenigde Provincien sal moeten breken. En ick geloof voor mijn, en met my gelooven het vele, dat sy het dies te liever sullen aenhouden, door de hope om uyt de hant van uwe Majesteyt, Wesel te lichten by wege van handelinge, om dat men wel siet, dat die van de wapenen te vergeefs soude zijn, en dat alsdan naderhandt het Bestant soude breken met veelgrooter voordeel voor sijn zijde, dan voor de hare. Maer laet Wesel al haestelijck wederom gegeven werden, en laet dat gedaen werden, 't gene van de Vereenigde Provincien, ende van de andere meeste vyanden en nijdige van uwe Majesteyt, soo seer begeert wert, wat veyligheyt sal men, naderhant hebbent, dat de Vereenigde Provincien dese inneminge niet en sullen trachten? En is het voorbeelt niet versch van die van Gulick? en hoe veel te meer soude haer gelegen zijn aen dese, dan aen die? om dat Gulick eyndelijck geen plaets en is gelegen aen hare Steden, daer in tegendeel de stadt van Wesel leyt aen hare voornaemste toegangen. En wil uwe Majesteyt de goede en billijcke insichte van haer sien, en van haer vrienden? Sy hebben omhelst (gelijck sy verstaensal door een andere van mijn brieven) door de laetste, vereffenige tusschen Brandenburg en Nieuburg,

een party om te doen voor komen, geen verdrach, maer verwerringe tusschen d'een en d'ander; geen bevreedsaemheyt in die Landen, maer veel grooter beroerten genoegsaem dan de voorgaende. En dat met geen ander opset, dan om dat nader hant de Vereenigde Provincien souden hebben nieuwe bequaemheyt, om 't gene uyt te rechten tot haer eygen voordeel, tusschen de toekomende beroerten, dat sy soo onbeschaemdelijck hebben derven doen in de voorgaende.

En met dit alles en segge ick niet, dat Wesel niet en soude weder gegeven werden, als dat behoort door andere gewichtiger insichten; maer dat sulcks gedaen wert, gelijck oock het besluyten van 't verdrach in Santen, eerst wel mede deelachtig makende van alles aen uwe Majesteyt, en van daer eerst bekomende sijn Koninglijcke welbehagen. Alle tijdt is bequaem voor de nederlagen, maer en is altoos niet bequaem voor de winsten. Want de gelegentheyt niet wel zijnde gebruyckt op een stip, vliedt naderhant, en werdt menigmael oock van vorderlijck, tegendeelig. De geluckige uytkomsten die geschiet zijn, moet men voornamentlijck danck weeten aen de loeffelijcke wapenen van uwe Majesteyt. En de wijle dat om die gunste te dragen, men schier gelijckelijck heeft sien streven de Rechtveerdigheyt van een zijde, en het geluck van d'ander, sal sonder twijfel uwe Majesteyt begeeren, om haer wel te dienen van

dese gunste, oock na gewoonte bespeurt werdt de voorsichtigheyt van haer zijde.

Dat hieldt den Brief in. Maer voor dat Visconte weder naer 't Leger keerden, zijnde staegs klaerlijcker de onordentelijckheden bekent, die 'er ontstaen souden van dat onderling besit, was voor-geslagen, en+ eyndelijk besloten een ander, 't welck was, dat een verdeylinge gemaeckt zijnde van de twistige Staten, met het meeste gelijck als me konde doen, en het lot getrocken zijnde die van beyde de Princen eerst soude kiesen, die eerst voor quam. Ende om dat alreede verdragen bleven de andere min aenmerckelijcke pointen, is men naderhant haestelijck gekomen tot vereffeninge vande gantsche hooft-artijckelen, de welcke wesentlijck dese waren.

Dat het ingevoerde Krijgs-volck, in wat+ plaetse het soude mogen zijn van de voorschreve Landen, dadelijck en van stonden aen, buyten gestiert moeste werden. Dat beyde de Princen haer soude verbinden, geen plaetse van die Landen te stellen onder de handt van wie het oock mochte zijn, van een derde persoon. De versterkinge gemaekt van beyde de zijde, tsedert de maent van Mey laetst-leden, soude te niet gedaen werden. Alle de gene die vertrocken waren, ofte verjaegt waren geweest uyt die

Landen, moesten herstelt zijn in haer goederen, ampten en baten. Alle de nieuwigheden begaen in de saecken van de Kerck, en van de Staet, moesten wederom verstelt zijn.

Dat beyde de Princen haer moesten onthouden yder een besonderlijck in het deel, dat aen hem door 't lot soude toe-komen, blijvende de voorsz. Landen by voorraet verdeylt in deser voege; te weten, van d'eeen zijde het Hertogdom van Cleef, de Graefschappen van der Marck, en van Ravensburg, de Heerlijckheyt van Ravesteyn, met eenige andere Heerlijckheden en Leenen, gelegen in Brabant en in Vlaenderen: en van d'ander zijde, de Hertogdommen van Gulick, en van den Berg, met haren aen-cleef. Dat yder van beyde de Princen soude bekomen het deel van die Staten, die hem soude toekomen by wege van 't lot, datter getrocken soude werden; en dat yder van haer uyt gemeyne naem soude gebieden over het deel dat hem aengekomen was. Dat de ampten en baten van de selve Princen, soude uytgedeelt werden binnen de selve Landen, daer van verstreckende onderling yeder een maent, naer dat sy ledig stonden; en de gemeyne inkomsten souden gelijckelijck onder haer verdeylt worden. Alle welcke saken sy beyde te samen beloofden, met ge-

loof van Princen, onverbreeckelijck te sullen onderhouden.

Dese Artijckelen wierden onder-teyckent+ van de Gesanten van Vranckrijck, en Engelant, van de Afgeveerdigde van de Keurvorst Palts-Grave, en van die van de Vereenigde Provincien, die alles hare Koningen, Princen en Over-heeren verbonden, om het verdrach te doen na komen. En daer wierdt alleenlijck gestelt de onderteyckeninge vande Gesanten en voorsz. Afgeveerdigde, om dat, gelijck ick oock hier boven vertoont hebbe, van haer voor-geslagen wierdt, dat het tegenwoordig verdrach opsicht soude hebben met het voorgaende, dat tusschen beyde de Princen aengegaen was, met de aensienlijkheyt en tusschen-kominge van de selve twee Kroonen, ende van de voornaemde kettersche moogentheden. Brandenburg en Nieuburg onderteyckenden,+ en bevestigden naderhant de Hooft-artijckelen, en verbonden haer in voegen, als het van nooden was, om die te onderhouden.

Soo haest het verdrach in deser voege gesloten was, was het eerste Artijckel 't gene uytgevoert moeste werden, de Legers uyt die Landen te doen gaen. Het scheen nootsaeckelijck, dat het op-breecken van daer moste gedaen werden met soodanige voor sichtigheydt, dat in 't toe-komende geen

andere toe-rustinge van wapenen en soude geschieden, door oorsaecken van andere nieuwigheden, gelijckmatig aen de +voorgaende. Waerom 'er onderhandelinge wiert in-gevoert tusschen den Marquis Spinola en Graef Maurits, om te doen dat d'een en d'ander van haer, sich soude verbinden met een besonder hant-schrift, van geen volck van Oorlog meer in te voeren in 't toekomende, en geen over-vallinge meer te plegen in die Landen, welcke hantschrifte naderhant den Koning van Spaenjen en den Aerts-Hertog, soude moeten bevestigen van d'een zijde, ende de Vereenigde Provincien van d'andere. Maer daer ontstonden haestelijck verscheyde swarigheden uyt de gedaente van de woorden. Spinola wilde dat de verklaringe vry en volkomen soude zijn, en dat die een volkomen verbintenisse in 't besonder soude zijn. In tegendeel wilde Maurits, dat de verklaringe haer soude strecken tot het Verdrach van Santen, het welck niet behoorlijck en scheen aen Spinola, om dat de Aerts-Hertoglijcke Afgeveerdigde niet en waren aengenomen tot de onder-teyckeninge van 't verdrach.

+Men twisten eenige dagen op de gedaente van dese verklaringe, en de Gesanten bemoeyden haer grootelijcks, om die te doen

uytstrecken tot voldoeninge van d'een en d'ander zijde. Maer de swarigheden namen altoos meer toe, hoe dat men meer sijn beste dede om die te overwinnen. Men was in de Maent van December, en de Gesanten seer vermoeyt zijnde van dese nieuwe langsaemheden, die haer tusschen stelden in de uytvoeringe van 't verdrach, toonden haer gereet te zijn om te verreysen, wanneer in 't Catholijcksche Leger wederom+ keerden van Madril, den looper van den Spaenschen Gesant in Brussel, die seer nauwe last mede brachte, dat men niet en soude laten sluyten het verdrach van Santen, sonder mede deylinge van den Koning, en dat ondertusschen Wesel niet en soude weder-gegeven werden, noch dat de saecken niet verandert en wierden in de staet, daer in sy haer bevonden. Met het aenkomen van desen looper, bleef alle dingen opgeschort.

De Gesanten vervult zijnde met geweldige+ spijt, vertrocken, sonder haer langer te willen op-houden, naer Hollant toe, en de andere Afgeveerdigde trocken naer haer huysen. Maurits verdeylden sijn Leger in verscheyde deelen, en Spinola dede 't selve van sijn volck, hebbende in Wesel gelaten drie duysent voetknechtē, eensdeels Spaenjaerts, en eensdeels Walen, en drie hondert

Ruyters, met een sterckte aen ter zijde van de boven kant van den Rhijn. Voorts keerden hy na Brussel, alwaer mede den Hertog van Nieuburg voor nam te komen, om den Aerts-Hertog in persoon te bedancken van de bewijsinge gedaen, ten gunste van sijn sake, en om met hem naerder te handelen van sijn dingen. Weynig voor het besluyt van 't verdrach van Santen, was in het Catholijcksche+ Leger gekomen den Graef van Solleren, gesonden van den Keyser aen den Aerts-Hertog, om te betrachten, dat men het verdrach niet en soude sluyten tot nadeel van de aensienlijkheyt, en van het Keyserlijcke recht.

Mathias soude gewilt hebben, gelijck Rodolph oock voorgewent hadde, dat de twistige Landen van Cleef en van Gulick, by hem in bewaerder-hant gebleven hadden, tot het uyt-wijsen van de Hooft-saecke. +En begeerden insgelijcks, dat men niet tot eenigderhande gespreck soude komen tusschen Brandenburg en Nieuburg, tot nadeel van den Hertog van Saxen. De aenhoudinge waren seer heftig, die de Graef van Solleren op dese pointen dede. Maer daerom en wierdt niet nagelaten voort te gaen, en het verdrach van Santente treffen. Hy quam + naderhandt tot Brussel op de selve tijdt, als Nieuburg voor-genomen hadde hem der-

waerts te begeven, en dies te meer vernieuden hy levendig in tegenwoordigheyt van den Aerts-Hertog, de aenhoudingen, hoe hem te meer bequame gelegentheyt daer toe gaf, dat de saecken tusschen Brandenburg en Nieuburg in op-schortinge waren gebleven.

Soo haest als Nieuburg en Spinola tot Brussel aengekomen waren, willende den Aerts-Hertog volkomentlijck rechtveerdigen in+ Spaenjen alle 't gene, dat van sijn zijde gedaen was, gaf breede reeckenschap aen den Koning, van 't gene daer verricht en besloten was in Santen, en van de swarigheden naderhant ontstaen tusschen Spinola en Maurits, op het vertreck van de wapenen. Het overige dat hy 'er by-dede, was schier veel eer om hem gevoelig te toonen wegens de saecken daer van den Gesant geschreven hadde, als om hem te verontschuldigen van die gene, de welcke gepleegt waren van sijn zijde.

UE. Majesteyt dan (seyde hy) kan lichtelijck begrijpen, dat de vereffeninge niet vvel en soude hebben konnen verhindert werden van die gene, de vvelcke het hebben onderteyckent. Het besluyt van 't innemen, en van't vvedergeven volgden in 't begin, gelijck sy vveet, met hare volkome kennisse en bewillinge. En men en kan wat ont-

kennen de besondere belofte, die 'er geschiet is om Wesel weder te geven, wanneer Gulick weder gegeven wiert. En wie kant wijfelen, dat het doen in tegendeel, niet en sal voort brengen groote euvelheden in Vranckrijck, in Engelandt, in de Vereenigde Provincien, en onder alle de andere van het ketters verdrach van Duytslandt? en dat alle die gene die 'er aen-gelegen is, niet en souden betrachten de uytvoeringe door alle middel? de nadenckingen en plegen haer altijts niet t' eyndigen met nadenckingen; maer beginnende op dese wijse het vuyr van de gemeyne plagen te kruypen, soo gaet het eyndelijck uytbersten in grooten brant van beroerten. Of kort om, wil U.E. Majesteyt dat het Bestant sal duyren, dan is het behoorlijck dat men Wesel wederom geeft. Of sy wil dat het breeckt, en dat sal lichtelijk geschieden, indien men in 't besit blijft. Maer ick en achte althans die redenen by haer niet te zijn van soo weynig kracht, de welcke haer aenleyden om de wapenen neder te leggen, dat sy tegenwoordig soude willen buyten noodtsakelijckheyt, de selve op een nieuw aen-nemen. Van onsent wegen en sie ick van doen af, tot nu toe, de saken niet verandert tot een beter; nach soo veel en belangt de winste van Wesel niet, dat om haer insicht, Nederlant soude een nieuwe en grousamer Oorlog moeten aen gaen, dan de vorige. Dese weder-gevinge moet besonderlijck gedaen zijn om het recht van de

gemeyne trouvve. En tot groot voordeel kan men achten in de daden, die soude aengegaen vverden met het eenige insicht vande rechtveeerdigheyt, dat men inde selve vervoegt heeft die oock vande nuttigheyt. Laet U.E. Majesteyt overwegen de goede uytkomsten, de welcke wy gehadt hebben. De saken van Aken en van Mullem, hoe die seer vvel vereffent zijn. Die van den Hertog van Nieuburg, hoe vvel herstelt, ende de Catholijcksche saecke, zijnde altoos insgelijcks de Oostenrijcksche saecke, blijft mede in al het overige met groot voordeel hier ontrent tegens de t'samen spanninge van de ketters. Men moet dan dese uytkomsten vvelgebruycken; en dat bestaet in niet te willen ontijdelijck grooter bekomen. Het geluck verandert; en alsdan vliet het, als men het mindenckt, en schept vermaeck om de schamperheden grooter te maecken, op de hoogste hoedanigheden van de sterffelijcke menschen.

Den Aerts-Hertog schreef in deser voege+ rustelijck aen den Koning, ende vermaenden hem naderhandt met groote dapperheyt, dat hy soude verwilligen tot de verrichte en beslote saecken. Daer liepen eerst twee maenden heen, eer dat het bescheyt van Spaenjen quam. Den Koning wilde het besluyt wel overwegen, dat hy moeste nemen in een saecke van soo grooten belang; en het bescheyt was naderhant,

+dat het verdrach van Santen tot uytvoeringe soude komen, mits dat Wesel weder gegeven wiert, gesamentlijck met alle de andere ingenomen plaetsen, wanneer in tegendeel de Vereenigde Provincien het selve deden, en met soodanige versekertheyt, dat men niet meer en soude vreesen haer te sien doen eenige andere overvallinge op een nieuw, in de Landen van Cleef en van Gulick.

+Soo als dese antwoort van Spaenjen gekomen was, vertrock den Hertog van Nieuburg van Brussel, om hem te begeven na Duytslant toe, en aldaer het besit te nemen van sijn vaderlijcken Staet. En wat aenging de uytvoeringe van de saecken besloten in Santen, hy verbleef vryelijck alle sijn insichten onder de handt van den Aerts-Hertog. Hy hadde hem onthouden ontrent twee maenden binnen Brussel, in welcken tijdt hy in 't breet meermael met my handelden van sijn saecken, en bethoonden hem grootelijcks aen den Paus verplicht te zijn, die hem met soodanige genegentheyt by gestaen hadde. +En in 't overige, bespeurde men in hem soodanige gevoelen van voorsichtigheyt ende Godvruchtigheyt, dat men waerlijck moeste achten een groot gewin voor de algemeyne saecke van de Kerck, dat men hadde gewonnen een soodanige Prince aen de be-

sondere Catholijcksche sake van Duytslant. In die tijdt waren verscheyde handelingen+ ingevoert tusschen hem en de Graef van Solleren. Solleren soude wel gewilt hebben dat in de saecke van de twistige Staten, Nieuburg sich volkomentlijck soude verbleven hebben aen 't oordeel van de Keyser; en dat hy aen-genomen soude hebben in gemeynschap van 't besit van die Landen, den Keurvorst van Saxen, om dies te lichter Brandenburg+ daer uyt te verdrijven, die hem opentlijck uyt weder-strevende verklaerden tegens den Keyser. Nieuburg toonden hem genegen, om hem te onderworpen aen 't Keyserlijke vonnisse, maer onder verscheyde voorwaerden, die hem souden verseeckeren, dat hy niet en soude behoeven te verargeren den staet van sijne tegenwoordige saecken, met de onseeckerheyt van de toekomende hopen.

Den Aerts-Hertog hadde volkoomen+ macht gehadt van den Keyser, om dese aengewende handelingen van Solleren, te vereffenen. Maer hy achte meer dienstich te zijn, het uyt-eynde al voren te sien, 't welck het verdrach van Santen soude nemen. Om dit insicht, alhoewel Nieuburg vertrocken was, bleef Solleren binnen Brussel, en den Aerts-Hertog begon haestelijck, naer het besluyt van Spaenjen gekomen, op 't bert te

brengen de handelinge van de belofte aen te gaen, niet meer tusschen Spinola en Maurits, maer tusschen hem en de Vereenigde Provincien, om geen volck van Oorlog in 't toekomende in te voeren, onder wat schijn het soude mogen zijn, in de twistige Staten van Cleef en van Gulick.

Om de over-een-kominge van dese hantschrifte te vorderen, wierden vele maenden doorgebracht, en met overgroote vervelinge, om dat de handelinge seer traegsaem uyt viel, die door brieven moeste uytgevoert werden, dan door wege van Vranckrijck, dan door wege van Engelandt, en dan door wege van Hollant. Verscheyde waren de swarigheden, en geene en konde men te boven komen. 't Gene dat aen d'een behaegden, gaf euvelheyt aen d'ander zijde. De Vereenigde Provincien, volgende het voorgaende gevoelen van Graef Maurits, souden gewilt hebben, dat dese belofte haer soude vervoegen tot het verdrach van Santen. Ende den Aerts-Hertog met de selve uytlegginge van Spinola, ontkende sulcx te behooren. Men handelden om dese belofte te senden aen beyde de Koningen van Vranckrijck en Engelandt, sonder gewach te maecken van 't verdrach van Santen. Maer de Graef van Solleren stelden hem hier tegen, voorhoudende, dat die in de eerste plaetse

moeste gesonden werden aen den Keyser.

Aldus tusschen dese tegen-strevingen, en+ andere hertneckelijcke scherpsinnigheden, verdween eyndelijck alle handelinge, en de Graef van Solleren, na dat hy hem ses maenden binnen Brussel onthouden hadde, vertrock oock na Duytslandt. Ondertusschen blijven de Spaensche wapenen van d' een zijde, en die van de Vereenigde Provincien+ van d'ander, in de Staten van Cleef en Gulick; en men kan gelooven, dat sy 'er evenwel noch een tijdt lang sullen blijven. In 't uyterlijcke van de Eertijtelen, gebruycken Brandenburg en Nieuburg het Gebiet, en besitten het selve. Maer die in die Staten de wapenen voert, heeft 'er het ware besit van. Hier uyt sullen de swackste Princen konnen geleert worden met dit nieuwe voorbeelt, niet lichtelijck de machtiger tot haer hulpe te roepen.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen