Logo DBNL
Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio (1648)

Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

(1648)–Roeland de Carpentier–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Handelinge des Bestants van Nederlant.
Het Tweede Boeck.

VAn de Vereenigde Provincien, is Hollandt+ de grootste, de meest bewoonde, en de rijckste. Ja gaet de anderen soo veel te boven, dat van haer alleen toe-gebracht werdt de helft van de penningen, de welcke alle de seven Provincien in 't gemeyn verstrecken. Van de Zee, en van de Rivieren, wert sy ten naesten by een Eylant gemaekt. De Zee omringt haer van vele zijden; de Rivieren door-snijden haer in vele deelen; en met de Rivieren, vervoegen haer veel gedolven Grachten, en verscheyde Meeren sluyten haer op in boesems, soo dat men mach twijfelen, of 'er rneer aerde of water in Hollant is. En het werdt oock bewoont van soo grooten getal Schepen van alderley slach, dat men insgelijcks mede mach twijfelen, of'er grooter menigte zy, of van bewegende wooningen op 't water, of van vast staende huysen op d'aerde. Dese Provincie is overvloedig van vele Steden, en van een groot getal van Vlecken. Van de Steden, is

+Amsterdam de meest vernaemde; ende hier werdt gedreven den grootste handel, niet alleen van de eygen Provincie van Hollant, maer schier van 't gantsche noorden. Voorts onder alle haer Vlecken, is den Haeg seer vermaert, zijnde een open Vlecke, sonder bemueringe, maer soo groot, soo bewoont, en soo vermaeckelijck, dat het mach vergeleken werden, sonder twijfel, by veel Steden.

+In dese Vlecke bouwden de Graven van Hollant voor desen, een heerlijck huys voor haer wooninge, en van dese huysinge dienen haer nu tegenwoordich de Vereenigde Provincien, om de Vergaderingen van hare Raden, die van de Unie bestaen. Aldaer vergadert sich alle daeg besonderlijck te samen, den Raet van de Staten Generael, in de welcke verricht en besloten werden de grootste saecken van de Afgeveerdigde van alle de seven Provincien.

In den Hage waren dan de meest belangende verrichtinge van haer Unie; en aldaer onthielden haer de Afgeveerdigde van +Spaenjen en Nederlant, om de onderhādelinge aen te vangen. Voor en aleer dat sy aen quamen, hadden de Vereenigde Provincien alreede oock verkiesinge gedaen van hare Afgeveerdigde. Daer was 'er een gekooren van yder Provincie, en twee van de meest ver-

naemde afkomsten, uyt de gemeynen naem van allen; en dese twee waren Graef Wilhelm van Nassau, eerst Neve van Graef Maurits, en den Heer van Brederode. Van Hollandt was genomen Barnevelt, en van hem moest voornamentlijck beleyt werden, de gantsche handelinge van wegen de Vereenigde Provincien. Inde eerste by-een-komste+, en wierdt niet te wege gebracht, als te erkennen de volmachten van de beveelen van d'een en d'ander zijde. Alsdoen begonden ondersocht te werden de materien, met voornemen, dat men mochte komen tot een eeuwigduyrende Vrede, indien het mogelijck was geweest.

De Vereenigde Provincien hielden in 't+ begin een Artijckel voor, in het welcke sy vereysten, dat den Koning van Spaenjen, en de Aerts-Hertogen haer moesten erkennen voor volkoomelijcke Vrije Provincien, en dat sy een ruyme afstant moesten doen van alle het recht, 't gene sy oyt soude mogen voor-wenden, soo voor haer, als voor hare nakomelingen, op de selve Provincien, met verbintenisse van haer oock te onthouden van 't gebruyck der wapenen, op schriften ende alle andere aenschijn. Dit leste byvoegsel+ scheen al te laet-dunckend' aen de Afgeveerdigden van den Koning van Spaenjen, en d'Aerts-Hertogen, ende deden 'er

levendige klachten van, aen de Gesanten van Vranckrijck en Engelant, met de welcke sy van 't begin af, gemeynschap aengegaen hadden van alle de handelingen.

‘Al oste het geen gewoonlijck gebruyck vande Princen en was (seyden sy) dat sy evenwel de Eertijtelen van de Staten behielden, ofte van de verlooren, ofte gerechtigde Koningrijken, en ofte van het selve geen voorbeelden en bleecken in de grootste Koningen van Europa. Dat den Catholijckschen Koning gewoon was hem te laten noemen Koning van Ierusalem, en Hertog van Borgoignen; den Alderchristelijcksten Koninck, Koninck van Navarre, en dat de Koning van Engelandt bleef houden den Eertijtel van Koning van Vrankrijck. Dat de Vereenigde Provincien alleen haer toe-schreven, om nieuwe wetten in de werelt in te voeren; ende niet wel vergenoegt zijnde, dat sy van de afvallinge, soude komen over te treden tot de vryheyt, dat sy schier, gelijck door woecker, eysten soodanige en sulcke vermeten voordeelen. Dat dit eyndelijck een gemeyne saecke was van alle Princen, en dat dit mede haer gemeyne aenstootinge was.

+Het bescheyt 't welck de Afgeveerdigde van Spaenjen en Neerlant hier op gaven, was, dat sy geen macht en hadden, om dien Artijckel toe te staen, in de gedaente als voor-

gestelt was, dat sy 'er de Aerts-Hertogen onderrechtinge van souden doen, en haren last daer van souden afwachten. Maer van de Gesanten wierden dese beklagingen geoordeelt arglistig te zijn. Sy schatten, dat de Catholijcksche Af-geveerdigde wilde verdieren, soo veel als haer mogelijck was, den aengewesen af-stant, om de Vereenigde Provincien dies te gevoegelijcker daer toe te brengen, dat sy soude wijcken van haer zijde, in andere materien. In welck+ gevoelen haer versterckten het bescheydt, het welck van Brussel quam, en was, dat de Aerts-Hertogen eyndelijck souden het Artijckel toe-staen in sijn geheele gedaente, wanneer de Vereenigde Provincien in tegendeel, erkennende een soo groote weldaet, het wilden herwisselen, met af-stant te doen van de Vaert van de Indien.

Na dit bescheyt en was de beweginge niet minder, die de Vereenigde Provincien betoonden, noch minder de klachten, die haer Afgeveerdigde deden by de Gesanten van de Koningen, ende van de Princen hare vrienden.

Wat dat de Koning van Spaenjen, ende de+ Aerts-Hertogen anders af-stonden (seyden hare Afgeveerdigde) als het gene, 't welck de Vereenigde Provincien alreede besaten? Dat het eyndelijck niet anders en vvas, dan een vvint

van ydele Eertijtelen, 't gene dat van de zijde van den Koning, en de Aets-Hertogen soude afgestaen werden; daer Wanneer de Vereenigde Provincien soude komen de Vaert van de Indien na te laten, haer souden ontblooten van 't meest voornaemste en gewichtigste deel van hare Koop-handelinge. Dat die Vaert van haer begonnen was, en dat sy daer inne voort wilden gaen met die vryheydt, de vvelcke aen allen gaf, het Recht van de Zee, en de reden van de volkeren. Datmen soude konnen dencken op eenige vergelijckinge op dese materie, tot onderlinge vergenoeginge van de partijen, maer dat haer Natie soude uytgesloten blijven van de Indien, dat het selve te vergeefs gedacht en gehoopt wierdt. En waerom soude de Rooven van die nieuwe werelden niet gemeyn zijn? Dat in die onmatige woesheyt, noch veel meer over bleef om opgedaen te werden, dan 't gene 't welck alreede op-gedaen was. En dat de rechtmatigheyt aldaer van de aen-vaerders in anders niet verschillende en is, dan in 't gene wie van haer het aengevaerde best vvisete besitten.

+Overgroot waren de bitterheden, en de verschillen) met de welcke van d'een en de ander zijde getwist wiert, van 't punt van de Indien. En noyt en wilde de Catliolijcksche Afgeveerdigde, haren eersten voorslag veranderen. Van de Afgeveerdigde van de Vereenigde Provincien, wierden eyndelijck drie stucken voor-geslagen.

Het eerste was, dat na den aerdt van alle+ de Vreden, vry soude blijven te Zee en te Lant, alle de Koophandelinge van d'een en d'ander zijde. Het tweede, dat voor een bepaelden tijdt van seven jaren, de Vereenigde Provincien sonde konnen aenhouden de Vaert van de Indien, en dat jaer te vooren, eer dat dese bepalinge om quam, men mochte sien te komen tot eenig nieuw verdrach. Het derde, dat de Vrede volgende, en sich onderhoudende in alle andere gewesten van den Tropicus van de Kreeft tot hier en toe, de Vereenigde Provincien door die wijdte, derwaerts heen soude konnen aenhouden die Vaert op haer perijckel. Noch den eersten, noch den tweeden voorslag, en behaegden niet aen de Catholijcksche Argeveerdigden. Den eerste, om dat die aen de Vereenigde Provincien volkomentlijck vry liet de Koophandelinge van de Indien; Den derden, om dat men sach dat niet bestendig en soude wesen een Vrede gemengt met vyandtschap. Van de tweede en toonden sy haer niet t'eenemael vervremt, wanneer van nu af aen verdragen bleef, dat de seven jaren omgekomen zijnde, de Vereenigde Provincien dan haer eeuwiglijck souden onthouden van de Vaert van de Indien. Waer toe haer Afgeveerdigde noyt en wilden verstaen. Dese swarig-

heden+ op het punt van de Indien, wierden grootelijcx vermeerdert, van de besondere gemeynschap van die Koop-lieden van de Vereenigde Provincien, de welcke op die gewesten handelen. De gemeynschap was voornamentlijck aengegaen van Kooplieden van Amsterdam in Hollandt, en van vele mede van Middelburg in Zeelant, en daer was besonderlijck een persoon uyt haer naem, gekomen in den Haeg, om voor te dragen, hoe groot dat de winste was, de welck 'er +getrocken wierdt van de handelinge van de Oost-Indien; en hoe seer daer aen gelegen was, om andere insichten mede van die aen te houden.

Daer wierdt geseyt, dat sy alreede in verscheyde oorden van die Landen ingevoert was, dat vele de vrientschappen en verbanden waren daer alreede vast gestelt, en dat alsdoen met meer dan hondert en vijftich Schepen, en met meer dan acht duysent, soo Matrosen, als Krijgs-volck die Zeen wierden gehanteert. Dat de winste van de besondere luyden seer groot was, en het voordeel niet kleynder dat daer van ontstondt aen 't gemeyn. Voorts dat men altoos een soo groote menigte van gering volck, en altijdt opdrustig in de ruste besich houde. Wat was dat anders dan de Republijcke te suyveren van 't onsuyver bloet, en dat de meeste verdsffenisse onder worpen is. Dat Lissebon suchte door de schade, de Welcke sy ont-

fing na dat de Vaert van de Vereenigde Provincien, na de Indien vvas ingevoert. Dat de Koop-steden der Portugijsen in die streecken verliepen. En dat men sach dat haer Schepen nu ter tijdt, gingen en vveder keerden met overgroote bekommernisse, en met noodt saeckelijckheyt van veel groover kosten dan te vooren, daer sy in voor tijden die reyse leegsamelijck plegen te doen, en sonder tegenstant te hebben dan die van de Zee en van de Winden.

Dese ende veel andere opmerckingen, hielt de Gemeynschap voor, om te doen dat de Verenigde Provincien niet en soude bewilligen tot de voorslach van de Spaenjaert, op het punt van de Indien. In voege,+ dat men staende blijvende op de voorige herdigheden van d'een en d'ander zijde, daer geenen voortganck gedaen wierdt op dese materie. Derhalven wert beraminge genomen van de Catholijcksche Afgeveerdigde, om in Spaenjen te senden Opsiender+ Neyen, om rekenschap te geven aen den Koning, van 't geen 'er toe ging; enbesonderlijck om last te bekomen van het gene, 't welck sy souden aen gaen op het punt van de Indien, hebbende voor henen verklaert aen de Af-geveerdigde van de Vereenigde Provincien, dat sy geen macht en hadden, om eenige handelinge toe te staen in soodanige materie.

Sy gaven aen de selve Af-geveerdigde kenniste, dat den Opsiender soude weder gekeert zijn binnen twee maenden, waerom hy seer haestelijck na Spaenjen vertrock. En ick, om de verdrietsaemheyt te schouwen van de kleynigheden, en van de lanckwijligheden op de minst belangende materien, sal alleenlijck nu hier gewach maecken van die van 't meeste gewichte, op de welcke bestonden de verschillen van d'een en d'ander +zijde. Het meest voornaemde punt van wegen de Catholijcken, was dat van den Godts-dienst. Den Koning van Spaenjen, en de Aerts-Hertogen begeerden hoogelijck, om te betuygen haer in-gebooren Godvruchtigheyt, en om beter te vereeren in deser voege, alle sluytinge van Verdrach, dat herstelt mochte werden de vrije oeffeninge van de Catholijcksche Godts-dienst in de Vereenigde Provincien. Tot welcken eynde, ick niet en hebben in gebreecken geweest, en hebbende meermael te vooren, en besonderlijck ten tijde van 't vertreck van de Afgeveerdigde naer Hollandt, daer toe krachtige diensten gepleegt by de Aerts-Hertogen. +En sonder twijfel, door vele reden en van goede bestieringe, soude selve de Vereenigde Provincien behooren getracht te hebben, om de Catholijcke vergehoeginge onder haer te geven, de welcke al-

daer als noch in groet getal warer. Maer by de ketteren die Regeerden, den haet tegens de Catholijcksche Godts-dienst d'overhandt nemende van d'een zijde, en van d' andere het vermoeden, dat het selve was om de Catholijcken van haere Provincien, aen de Spaenjaerts te verplichten, konde men derhalven vastelijck oordeelen, dat sy niet en soude hebben willen toestaen tot eenige voorslag, ten voordeel van de selve Catholijcken. Het tweede meest+ voornaemde punt, was dat, 't welck de Koop-handelinge betreft. De Vereenigde Provincien souden die wel volkometlijck open hebben willen setten: en in tegendeel, den Koning en de Aerts-Hetrogen met de uytneminge van de Indien, en gesamentlijck oock van vele onverdragelijcke lasten, aen de welcke dat de Koopmanschappen in Zeelandt onderworpen waeren, die daer heen noodtsaeckelijck moesten gaen, om in Antwerpen te komen, waer van ontstont in groot gedeelte, de dagelijcksche verminderinge van den handel in die Stadt.

De andere stucken van 't meeste gewichte, bestonden in de verruylinge, die 'er soude gedaen werden van verscheyde Steden, en andere plaetsen, die d'een party besat in het+ Lant van de andere, in de vereffeninge van scheyt-palen; in de uytreyckingen, die be-

taelt +wierden in verscheyde oorden van 't nabuyrig volck, aen d'een en d'ander zijde, om haer te bevrijen van 't loopen dersoldaten, in de herstellinge van de aen-geslagen goederen ten tijde van den Oorlog, ende in + diergelijcke saecken van 't Gerichte. Nu soo wierdt van d'een, dan van d'ander van dese materien gehandelt, maer met groote traegheyt, om datter in allen ontmoet wierden overgroote swarigheden, sonder datter besluyt wierde genomen op eenige van de selve. Daer wierdt besonderlijck lang getwist op het stuck van de verruylinge. De Vereenigde Provincien besaten inde Provincie van Vlaenderen, Sluys, met het Eylandt van Cadsant, het welck van weynig omloop is, maer bequaem om de uytscheepinge van de Zee, en versien met eenige Schantsen. Van dit Eylant werdt Sluys beschut, het welcke, sonder twijfel, om sijn gelegentheyt, is een van de gewichtigste Steden van alle de Nederlanden. In Brabandt besaten de selve Vereenigde Provincien, Breda, Bergen op Zoom, en St. Gertruyden Berg, alle drie seer stercke Steden van gelegent heyt, en van werckinge, gesamentlijck met eenige andere mindere plaetsen selfs oock versterckt. In tegendeel hadden de Aerts-Hertogen Lingen, Grol en Oldenseel, aen gints zijde van den Rhijn, na de gewesten van Vrieslant; Lingen

zijnde een seer stercke Stadt; en d'andere twee oock mede van groot belang. De Aerts-Hertogen souden gewenscht hebben dese drie Steden, tegens die te verruylen, de welcke, de Vereenigde Provincien besaten in de twee Provincien van Brabant en Vlaenderen. Ende om dat verr' na grooter was het deel van de Vereenigde Provincien, geloofde men, dat de Aerts-Hertogen, om de verruylinge effen te maecken, haer vrywilliglijck souden hebben laten volgen, of alle het gene, 't welck sy behielden in de Provincie van Gelderlandt, of ten minsten het meeste gedeelte.

Op dit Artijckel wierdt langen tijdt getwist, gelijck ick geseyt hebbe, maer sonder verrichtinge, om dat het noyt mogelijck was, dat het verdragen bleef; en met de selve swarigheden en slappigheden, wierdt 'er mede voort gegaen in de andere materien. Ondertusschen was den tijdt omgekomen,+ in de welcke den Op-siender Neyen wederom van Spaenjen moeste gekeert zijn. Ende hy en verscheen alleenlijck niet, maer men en hadden tijdinge van hem; waerom de Vereenigde Provincien groote bedenckingen daer over namen, en haer Afgeveerdigde deden 'er insgelijcx opentlijke klachten van. Den Koning van Vranckrijck stont met groote opmerckinge, steedts waer en

nam in dese tijdt, op de aen-gevangen handelingen in Hollant. En om de Spaenjaerts altoos euvelder te maecken met het oogmerek hier boven aengewesen, soo hadde hy hem lichtelijck laten verwilligen, om by dese gelegentheyt een nieuw Verdrag aen te gaen met de Vereenigde Provincien. Het +Verdrag hielt in sijn wesen in, dat de Vrede volgende daer van gehandelt wierdt, de Koning dan verplicht soude zijn, om bystandt te doen aen de Vereenigde Provincien, met tien duysent besolde voetknechten, om die te doen onderhouden, by geval van noot van de Spaenjaerts: en sy in tegendeel soude moeten aen de Koning doen vijf duysent besolde voet-knechten, in geval van Oorlog, die de selve Spaenjaerts tegens hem soude willen voeren. De Gesanten van Spaenjen en Nederlant, haer onthoudende te Parijs, deden hier over hare klachten aen den Koning. Maer hy rechtveerdigden die met verscheyde voor wendingen, en vertoonden dat veel eer den Koning van Spaenjen, en de Aerts-Hertogen aen hem moeste verplicht blijven, als zijnde een voorslag, de welcke dies te meer konde helpen tot de de Vrede van Nederlant, daer af gehandelt wierdt.

+ Men kende in Spaenjen dese arglisten seer wel, en doorgaens meer wiert bekent, dat

sonder de tusschen-komste en 't ontsach van den Koning van Vrankrijck, noyt met de Vereenigde Provincien soude getroffen werden eenig middel van Verdrach. Ten eynde dan om te verwerven sijn tusschen-spreken in dit geval, besloot den Catholijckschen Koning, alhoewel onder andere schijnen, om in Vranckrijck te senden den Heer Pieter van Toledo, een van de meest voornaemde Heeren van Spaenjen. En dat wierdt doen ter tijt te meer geoordeelt, om dat den Koning van Vranckijck in die selve tijdt te Parijs dede komen den President Iannijn. Met de+ welcke op een nieuw de handelingen van Hollant in beraet-slaginge geleyt zijnde, en den Koning eyndelijck besloten hebbende, door de redenen hier boven aen-gewesen, die welcke hem mochte doen begeeren, de saecken van Nederlant by geleyt+ te sien, hadde hem wederom haestelijck na den Haeg af geveerdigt. Maer stracx was Iannijn buyten de hope datter Vrede soude getroffen werden. Hy hadde de handelinge bevonden met noch grooter swaricheden dan te vooren, en de gemoederen van d'een en d'ander zijde, meer verbittert als oyt. De Vereenigde Provincien en konden besonderlijk niet langer verdragen de traegsaemheydt van de, Spaenjaerdts, om dat den Opsiender niet te voorschijn was gekomen,

noch men verstont niet van 't gene dat hy +in Spaenjen verricht hadde. Waeromme haer Af-geveerdigde hebbende besloten, eens te willen volkomentlijtk weten van de Catholijcksche Afgeveerdigde, de laetste meyninge van den Koningvan Spaenjen, op het punt van de Indien, en wanneer sy dat niet konden weten, dat sy dan spoediglijck de handelinge t'eenemael wilden afsnijden, ende hielden aen met seer enge besettingen: soo wiert haer in deser voege bescheyt gedaen.

+Dat de Koning begeerden ten eynde te brengen de aen-gevangen handelinge, en dat hy eyndelijck soude bewilligen om de afstant te doen, die de Vereenigde Provincien vereysten, gelijckmatig aen den Artijckel van haer voor gehouden. Maer dat hy van d'ander zijde vereyste, dat voor de vergeldinge van soo een gewichtige afschey dinge, de selve Provincien wilde afstaen de Vaert van de Indien, en dat boven dien, sy wilden toestaen de vrije oeffeninge van den Catholijckschen Godts-dienst in haer Landen. Dat met dit besluyt den Opsiender alreede van 't Hoff van Spaenjen afgeveerdigt was, en dat van te vooren den last aen haer gesonden was, om sulcks aen de selve Provincien te doen verstaen.

Met dit bescheyt wierdt t'eenemael ter

neder gesmeten alle hope van Vrede. De+ Vereenigde Provincien bleven selfs oock daer by, met een onveranderlijck besluyt van niet te willen, nochte de Indien te verlaten, nochte de Catholijcke Godts-dienst onder haer te laten komen. Waerom dit verstaen zijnde, de selve met een van haer schriften, haestelijck verklaerden de handelinge gebroken te zijn, die sy deden bieden aen de Catholijcksche Afgeveerdigde.

Zijnde alsoo gebroken de handelinge van+ Vrede, was noch te sien of lichter soude uyt vallen een langduyrig Bestant. Tot daer en toe hadde hem den Koning van Engelant meer tegendeelig, dan toegedaen getoont te zijn aen de handelinge van Hollant. En hy oock hebbende gehadt de selve oogmercken van den Koning van Vranckrijck,+ om de Spaenjaerts euvel te maecken, gelijk hier boven getoont is, hadde hem oock gedient van de selve arglisten. Met na volginge van den Koning van Vranckrijck, en schier op de selve wijse, hadde hy oock aengegaen in dese tijdt, een nieuwe Verdrach met de Vereenigde Provincien.

En alhoewel sijn ontsach op verr' na veel minder by haer was, niettemin was het soodanich, dat het soude hebben konnen by brengen, seer groote verhindernisse aen alle 't gene, 't welck op een nieuws soude ge-

handelt werden tot gunste van een langduyrig Bestant. En alreede hadde hy hem beklaegt aen de Gesanten van Spaenjen en van Nederlant, die haer by hem onthielden, dat de Koning van Spaenjen den Heer Pieter van Toledo naer Parijs hadde gesonden, met bewijs van soo groote achtinge aen den Franschen Koning, en dat aen hem geen bewijsinge van eere altoos en was gedaen.

+Door alle dese insichten, besloot den Koning van Spaenjen insgelijcks te senden aen den Koning van Engelant, den Heer Fernando Giron, die hem alsdoen in Nederlant bevondt, en die was een der hoofden van de meeste luyster van sijn Leger. Van dese Engelant vergenoegt te zijn, en dede milde beloften van sijn tusschen-spreecken tot voordeel van de Handelingen daer mede men in Hollant soude voort gaen, zijnde alsoo aen-geraden, soo door sijn vreedtsame natuyr, als door die andere redenen de welcke hier boven aengeroert werden.

+Voor en aleer dan dat de Afgeveerdigde van Spaenjen en Nederlant, uyt Hollant vertrocken, begonnen de Fransche en Engelsche Gesanten, op de baen te brengen dese nieuwe handelinge van een langduyrig Bestant. Waerom op een tijt de selve Gesanten te samen vergadert zijnde, wiert van Iannijn

uyt de gemeyne naem van de twee Koningen, in den Raet van de Generale Staten, dese vollende voorslag gedaen.

Dat van haer Koningen staegs door omhelst was, de sake van de Vereenigde Provincien, als haer eygen, hebbende haer ab soodanige tot die tijdt toe, opgehouden met haer beraetslagingen, en beweert met haer macht. Maer dat eyndelijck den Oorlog moeste dienen aen de Vrede. Dat tot dien eynde, de selve Provincien gehant-haeft waren, van den eenen en den anderen; en dat sy derhalven beyde te samen seer klaegden dat de aengevangen onderhandelinge van Vrede, verdweenen was. Dat sylieden even wel oor deelende+ verr' best te zijn voor de Vereenigde Provicien, te genieten een bequame en eerlijcke ruste, dan het weder keeren tot de eerste swarigheden en gevaren van den Oorlog, hadden gewilt dat van haer Gesanten te samen gevoegt, soude voor-geslagen werden een langduyrig Bestant, in plaetse van Vrede. Wel verstaendt, dat in 't Bestant moeste voor alle saecke, van den Koning van Spaenjen, en van de Aerts-Hertogen verklaert zijn, die te maecken met de Vereenigde Provincien, als met Vrije Provincien en Staten, op de welckesy niet en hadden te seggen, en met haer vry te laten de Vaert van de Indien.

Dat beyde de Koningen geloofden, dat de selve Provincien haer konden vergenoegen met een Be-

stant, het welcke soodanige en soo gewichtige voordeelen soude geven, en misschien andere meer voor haer zijde. Datter grooter tegen-streven konden gevreest werden van de tegen-zijdige partije. Maer in geval, dat door haer schult het van noode was, den Oorlog op een nieuw aen te houden, dies te meer alsdan soude de wapenen van de Vereenigde Provincien gerechtveerdigt blijven, en dies te meer d'een en d' ander Koning verbonden, om haer saecke te verdedigen.

+ De Staten Generael namen tijdt om het alles met hare Provincien te over-leggen. Voorts deden de Gesanten in de selve gelijckmatigheyt, de plichten die 'er van nooden waren, met de Af-geveerdigde van Spaenjen en Nederlant, welcke naer dat haer was misluckt alle de hope van Vrede, grooteliscks hadden begeert, dat men soude komen tot eenige andere over-een-komste. Waeromme sy betoonden geerne gehoor de geven aen dese nieuwe voor-slach van langduyrig Bestant, alhoewel sy aengaeode de gedaente oordeelden, dat men in Spaenjen vele swarigheden souden ontmoeten. Sy beloofden niet tegenstaende aen de Gesanten, dat sy alle sorgvuldigheyt souden aenwenden, om die te boven te komen. Ende sylieden hebbende in tegendeel van harent wegen, bekomen krachtige beloften van gunstige plichten, tot bevorderinge van de

handelingen, en voornementlijck van Iannijn, in wiens uyt-werckinge en macht, de meeste hope bestont, om een goet uyt-eynde te sien, reysden eyndelijck van den Hage, naer dat sy haer onthouden hadden acht maenden lang in die plaetse, en keerden weder na Brussel toe.

Zijnde dan de handelinge van 't Bestant+ voornamentlijck onder de hant van Iannijn gebleven, begonde hy alle vlijt aen te wenden, ten eynde hy de Vereenigde Provincien daer toe mochte brengen, om die te maecken in die gedaente, de welcke hy gesamentlijck met de Gesanten van den Koning van Engelandt, haer hadde voor gedragen. Daer scheen in 't gemeyn groote genegentheyt+ in de Vereenigde Provincien, tot het Bestant. Alhoewel onder haer soodanige niet en ontbraecken, die geerne gewilt souden hebben, dat in 't Bestant, den Koning van Spaenjen, en de Aerts-Hertogen, de selve afstant soude gedaen hebben, die van haer vereyst was in de handelinge van de Vrede. Maer daer wiert verstaen van luyden van de meeste voorsichtigheyt en gematigheyt in haer eygen gebiedt, dat het selve soude geweest zijn eenen eysch t'eenmael onrechtveerdig, om de verscheydentheyt die men moeste overwegen, tusschen de Vrede en het Bestant.

+Van Zeelant wiert voornamentlijck dese swarigheyt voor-geworpen, en Graef Maurits dede die voor-werpen, gesamentlijck met vele andere, door schier 't opperste gebiedt, 't welck hy, gelijck ick hier boven geseyt hebbe, was houdende in die Provincie, en om de schier volkomentlijcken aenhang +die van hem hadde Iacques de Maldere, besondere Afgeveerdigde van Zeelant, onder het getal van de Seven, die 'er in de onderhandelinge tusschen quamen, uyt de naem van de seven Provincien.

Maldere was een Dienaer geweest van den overleden Prince van Orangien; en om de waerheyt te spreken, soo quamen over een de gemeyne insichten van Zeelandt, met de besondere van Graef Maurits, om dat grootelijck door den Oorlog, de Koophandelinge en den rijckdom van die Provincie, hadde toe-genomen. Uyt Zeelandt was noch voortgekomen den bloem van 't Zee-volck, 't welck gedient hadde, en diende aen de Vaert van de Indien; en souder twijfel naer Hollandt, was dese, onder de Vereenigde Provincien, de meest voornaemde en aensienlijckste van alle de anderen.

+Van de Stadt Amsterdam in Hollant, wierden oock om de selve redenen, de selve swarigheden gestijft. Maer men geloofden, dat eyndelijk het overige van die Provincie

soude de overhant genomen hebben, wegen de besondere tegenstellinge van die Stadt; waerom men niet en twijfelden, of Hollant soude sich vervoegt hebben met de andere Provincien, in eenen sin tot gunste van 't Bestant.

Maer Zeelant streefden altoos hertneckelijcker daer tegen, en Maldere verhit in desen tegenstant, dede besonderlijck sijn beste, om soo veel hy vermochte, verdacht te maecken die woorden, met de welcke de Koning van Spaenjen, en de Aerts-Hertogen soude moeten de Vereenigde Provincien vry verklaren in het Bestant, op de aengewese wijse. Waeromme op een tijdt dat men handelden van dese slot-punte, quam hy uyt te bersten met groote hitten tot het seggen.

Zijn wy vry, of evenwel noch onderdanig?+ en indien wy gantsch vry zijn, waerom souden wy dan niet klaerlijck voor soodannige erkent werden? Sal het nu tegenwoordig aen de Spaenjaerts moeten hangen, dewijle sy ons de dienstbaerheyt niet hebben konnen op-leggen die sy wel begeerden, het geven van die schijn van Vryheyt die sy sullen willen? Dat is een Vryheyt meer dienstbaer, dan de dienstbaerheyt selfs van te vooren was, om dat sy moet bestaen van de uytlegginge van haer eygen woorden?

En weten wy niet hoe alreede dese woorden van haer uytgeleyt zijn? En weten wy niet, dat sy die nemen in eenen sin van sulcken natuyr, dat sy niet en konnen wech nemen een punt van haer voorgehouden recht op onse Provincien? Op deser voege en soude van ons tegenwoordig niet meer verkregen werden in het langduyrig Bestant, als 't gene datter verkregen wiert inde enckele schorsinge van de wapenen, en dese slag van Bestant soude noch eer de gedaente hebben van Vrede; en soude konnen gebeuren dat sy, haer naderhant op een nieuw verlengende, op 't lest ongevoelijck soude verandert werden in de eygen natuyr van Vrede? Derhalven gelijck wy in de Vrede, in de eerste plaetse van den Koning van Spaenjen, en van de Aerts-Hertogen vereysten die volkomen af-stant, van de welcke alsdoen gehandelt wiert, alsoo moeten wy die tegenwoordiglijck insgelijcks voorhouden in die gedaente, die op 't best mochte verklaren, onse Provincien te wesen volkomentlijck opper-voogdig en vry.

En ist niet waer dat de heele werelt haer daer voor erkent, en als soodanige met haer handelt? Tot wat hoeck van 't Aertrijck, en van de Zee, en is niet gevlogen 't geruchte van haer vryheyt met het geruchte van haer wapenen? Laet dan de Spaenjaerts 't selve

mede doen, of laet alle handelinge liever afgebrooken werden. De noodtwendigheden die haer aendringen, om verdrach met ons te begeeren, sullen haer oock wel aendringen om het in dier voegen aen te gaen. Alsoo wy niet en hebbende gewilt van dese hare noodtwendigheden, verwerven meerder voordeelen met de wapenen inde vuyst, als men misschien wel konde, en moeste, sullen die ten minsten verwerven in dese weder-strijt van handelingen, op die wijse, als meest sal konnen toe-laten den strijt van de woorden.

Die reden tegen het bovengemelde slotpunt+, en meer andere in 't gemeyn tegen het Bestant, hóópten Maldere op, of veel eer door sijn mont, Graef Maurits; de welcke door alle andere wegen insgelijcks sijn beste dede met alle vlijdt, dat, gelijck als de eerste handelinge van Vrede was verdwenen, alsoo oock mochte verdwijnen de andere van 't Bestant. De selve saken wierden over al door sijn aenhangers verspreyt+, doende tot dien eynde loopen, en in druck uytgaen, verscheyde schriften, sonder de name van haer makers. Men betoonde mistrouwinge van Koninglijcke Gesanten, en wiert verspreyt, dat alhoewel de twee Koningen het Bestant aen-rieden, sy evenwel niet er soude hebben nagelaten de Ver-

eenigde+ Provincien by te staen, eyndelijck om haer eygen insicht, wanneer dat sy tegens haren raet, souden keeren tot de wapenen. Dat het nootsaeckelijck soude geweest zijn in alle manieren tot de wapenen te keeren, om dat men voor gewis konde houden, dat de tegenwoordige noodtwendigheden geeyndigt zijnde, de Spaenjaerts het Bestant niet en souden onderhouden. Dat over sulcks de volckeren van de Vereenigde Provincien bedrogen zijnde door die listige namen van ledigheyt en Ruste, soude verloren hebben haer voorige kracht en stantvastigheydt. Dat met overgroote swarigheyt, sy naderhant souden willen toebrengen die penningen, die sy te vooren soo veerdiglijck verschaften tot den Oorlog, en dat dit alles zaet soude zijn, om verderffelijcke tweedrachten te veroorsaecken onder hare Provincien.

Eyndelijck besloot men, dat wanneer al het Bestandt onderhouden wierdt van de Spaenjaerts, in aller voegen evenwel nootsaeckelijck soude zijn, in die tijdt de Frontier-Steden wel beset te houden, en moetende alsdan de euvelheydt soo groot zijn van alle zijde, souden by gevolg weynich minder uyt vallen de onkosten in tijdt van Bestant, dan in tijde van Oorlog. Derhalven hoe veel beter soude het zijn met den

Oorlog voor te gaen, en niet te verliesen de tegenwoordige gelegentheden, alle soo toe gedaen aen haer saecken, en soo tegenspoedig aen die van de Spaenjaerts? De saecken lieten haer alreede aensien tot groote oneenigheyt. En alreede dreygde de Afgeveerdigde+ van Zeelandt een openbaere scheydinge van de andere Provincien, wanneer tegens de gedaente van 't gemeyn gebiedt+, de andere het Bestant hadden willen sluyten, sonder de besondere bewillinge van Zeelant.

Iannijn en vertoefden dan niet langer. Maer oordeelende dit te wesen een waerdige gelegentheyt, om te toonen de kloekheyt van sijn ervarentheyt, en de kracht van sijn raden, op een tijdt dat de verschillen meest verhit waeren in dese materie, ging den roep dat hy sprack aen de Afgeveerdigde van de Provincien in desen sin.

Mijnen Koning en dachte noyt (seer Achtbare+ Afgesanten) dat soo langduyrige verschillen plaets konden grijpen onder u hier in soo grooten eenicheydt, noch van my en wierdt noyt gelooft, dat men behoorden sulcke mistrouwinge te hebben, de welcke van eenige in tegenwoordigheyt betoont werden van mijne handelinge. Ick sal van de mijne spreken, latende daer, dat de Gesanten van Engelant voor haer selve de hare doen, 't zy verdediginge ofte klachten. Van mijne

handelingen sal ick alleenlijck seggen, dat ick in de selve anders niet en behoude van 't mijne, dan de uytvoeringe. In 't mistrouwen dan, soude veel meer verongelijckt wesen den persoon van mijnen Koning, dan de mijne. En wat grooter smaet, om de waerheyt te seggen, soude hy konnen ontfangen dan dese? Hebbende hem altoos soo zijdig getoont voor uwe Republijcke, soo dat hy tusschen de insichten van sijn Rijck, en die van uwe Provincien, schier geen onderscheyt gemaeckt heeft van eenig belang. Nauwelijcks was hy aen de Kroon gekomen, zijnde noch nauwelijcks sijn eygen saecken vast gestelt, na soo veel in-landtsche en uytlandtsche tegen spartingen, of sijn eerste voornemen was, aen uwe Provincien by stant te doen. Van die tijdt af, tot nu toe, en heeft hy niet nagelaten van u te verstrecken, en raet, en penningen, en Krijgs-luyden; en met de gunste van sijnen naem, in alle andere dingen het voordeel van uwe sake grooter te maken. Hy heeft, sonder twijfel, voor gehadt een rechtveerdige sake te hanthaven. Maer alle de rechtveerdigste saecken en plegen altoos niet het nuttigste uyt te vallen. Maer dese konden geoordeelt werden dieste gevaerlijcker te zijn, hoe te grooter de macht van die gene is, die daer van meynden beschadigt te zijn. Met de seylen dan voornamentlijk van sijn gunste is in de haven gevaren de vryheyt van uwe Provincien. Ende de wijle wy die in tegenwoordicheyt niet en heb-

ben konnen vast maken op de Anckers van de Vrede, soo tracht mijnen Koning haer ten minsten te vesten op die van een Bestant, het welcke schier de selve voordeelen voor u zijde kan hebben. Laet ons derhalven overwegen, of waerlijck een soodanige over-een komste vorderlijck sal mogen zijn aen uwe saken. By aldien men dat sal vernemen, gelijck ick verhope, soo sullen naderhant lichtelijck ophouden de quaet willige roepen, en niet ophoudende, sal men ten minsten bemercken dat sy komen van besondere suchten, bedeckt zijnde in schijn van een gemeynen yver.

Men handelt dan om een langduyrig Bestant te maken; en men moet betrachten boven alle dingen, dat uwe Provincien in de selve klaerlijck erkent werden voor Vrije. Van ons andere Gesanten wierdt geoordeelt tot desen eynde, genoegsaem te zijn het stot-punt van ons voor gedragen: dat is, dat van den Koning van Spaenjen, en van de Aerts-Hertogen, moet verklaert werden, het Bestant te maken met de Vereenigde Provincien, als met Vrije Provincien en Staten, op de welcke sy niets en hebben te verhalen. Van d'ander zijde, en komen 'er onder u geen te ontbreken van die gene, die het wederleggen als al te gemeyn en al te twijfelachtig, en die als nu soude willen hebben de selve volkomen afstant van den Koning, en van de Aerts-Hertogen, die vereyst wiert wanneermen van Vrede handelde.

Ick bekenne niet te min, dat ick niet en kan af-wijcken van mijn voorige gevoelen, my dunckende dat boven 't onderscheyt, dat 'er is van de Vrede of 't Bestant, noch meer tot voordeel van uwe vryheyt moet geoordeelt werden dese, dan de andere verklaringe. Segt my (ick bidde het u) en hebt gylieden altijdts niet verkondigt de wapenenen aengenomen te hebben tegens uwen Prince, gedwongen van de noodtsaeckelijckheyt? en dat den Oorlog van uwent wegen niet en konde rechtveerdiger zijn, om dat die niet noodtsaeckelijcker en mochte zijn? en hebt gy eyndelijck met de selve reden, door uwe eygen macht, niet uwe Provincien in vryheyt gestelt? Indien gy dan vereyst met soo stercke grontvesten vry te zijn, wat hebt gy dan tegenwoordig van nooden, dat van den Koning van Spaenjen, en van de Aerts-Hertogen gedaen werden dese af standen? en siet gylieden niet dat diergelijcke afstanden van recht, het selve alsdan meer openbaer soude vast stellen van haer zijde? en dat het in sulcken geval meer van u bekent soude werden, dan van haer over gegeven? en weet gylieden niet dat door eenige meer volkomen afstant, het in haer vermogen niet en soude zijn, eenig nadeel te doen aen hare nakomelingen? anders en konnen de Koningrijcken in geen verbintenisse komen, nochte de Koningen en konnen geen deel van de selve vervremden.

En sy in 't overige gevende de wet aen de volc-

keren, is van nooden, dat sy van haer kroonen oock selfs die aen-nemen in desen deele. Hoe veel beter is het dan, dat van den Koning van Spaenjen, en van de Aerts-Hertogen, met een generale slot-punt, uwe Provincien vry erkent zijn? En dat de overeenkomste, daer van men tegenwoordig handelt, geschiet met dese vast-stellinge van uwe vryheydt, sonder de selve twijfelachtiger te maecken met eenige soorten van slot-punten, in stede van die klaerder te maken? Dese gedaente en is niet alleen bestendig, maer oock de beste, en wanneer sy oock niet en konde bestaen by de tegen-partije, gelooft gy dat de Spaenjaerts in geval dat sy niet en wilden, door andere van hare oogmercken, het Bestant onderhouden, u sounden willen beroepen in 't recht voor aleer sy die braecken? en dat sy eerst souden willen twisten, of sy recht op u hadden, of dat sy 't niet en hadden? dat is het gebruyck van de besondere verschillen, en niet van de gemeyne saken, in de welcke eyndelijck det wistenhaer begeven tot de vvapenen in het velt, en die overwint heeft reden, en van de overwinninge en doet men geen reeckenschap. In voegen, dat gylieden geen werck hebt te maecken van de uyt-leggingen die de tegen partye sal geven aen de woorden, met de welcke sy uwe Provincien vry sal gekent hebben. 't Gene u belangt, is, dat u volckeren door soodanige woorden gehouden werden bekent voor vry, en niet datmense

vry maken, en dat de Princen uwe vrienden 't selve oock gevoelen; sulcks dat van nooden zijnde, van nieuws wederom tot de wapenen te keeren, uvve volckeren meer bereyt sullen zijn als oyt, om die aente vaerden, en uwe vrienden haer meer genegen sullen toonen tot voordeel van uwe sake, als oyt. Maer men verstaet al te wel, hoe veel lichter dat het is in den arbeyt de stantvastigheyt te gebruycken, dan de matigheyt in der voorspoet.

Ick bidde laet my dese soo yverige onder u eens seggen, of sy vvel oyt gedacht hadden, dat den Koning van Spaenjen, en de Aerts-Hertogen, soude bewilligt hebben tot sulcke vorderlijke handelingen voor uvve Provincien? En sal men dese voorspoedige gelegentheyt moet en vervvaerloosen? en sullen meer onder u vermogen de ydele schaduvven, dan de rechtschapen redenen? en meer de oproerige schriften, die alhier alle dage gestroyt werden, dan de voorsichtige en oprechte raden van twee Koningen, soo seer genegen tot uwe saken? 't Is dan tijdt om te besluyten, en het Verdrach, 't gene voor gestelt werdt, te omhelsen. Siet gy welaen 't gene wedervaren is aen de Suitsers? Stelt u voor oogen haer voorbeelt, en met de vergelijckinge, die 'er tusschen hare en uwe saken is, verhoopt daer oock mede de selve uytkomsten. De Suitsers stonden in 't begin tegens haer Princen op, om dat sy niet konden verdragen de strengheyt van haer gebiet, en waren niet meer dan twee ofte

drie Cantons in den aenvang, en noch de swackste. Maer haer volck haeckende na de Vryheyt, en die insgelijcks beweerende met de dapperheyt van de lichamen en met de kloeckheyt der gemoederen, brachten altoos te wege een onvervvinnelijcke tegensettinge aen de vvapenen van hare vyanden; tot dat sy onvervvinnelijck geworden zijnde, door de sterkte van de andere Cantons, en door hare Alpische gelegentheden selfs, t'eenmael de hope deden verliesen aen hare vyanden van baer op een nieuw te konnen onder brengen. Op 't lest hielde men op van 't vechten: en van de eerste wankelbare eendrachtigheden, quamen naderhant tot de vaste en eeuwigduyrige Vreden. En wie wiltegenwoordig in twijfel stellen de vryheyt van de Suitsers? Alsoo kanmen hopen dat oock geworden sal aen uvve Provincien. De strafheydt van 't Spaense gebiet, dede in 't begin Hollant en Zeelant de vvapenen aennemen. Haer volckeren stelden krachtelijk hare borsten tegens de vyandelijcke vvapenen. De Zee, de Rivieren, en de stercke gelegentheden van de natuyr, streden op vele vvijsen tot haer voordeel. Met dese tvvee vervoegden haer naderhant uwe andere Provincien, en alle met soodanige tegenstant aen de sterckten der vyanden, datter geen voorbeelt en is van eenen anderen soo langduyrigen Oorlog.

De uyt komsten zijn verscheyden gevveest, maer eyndelijck zijn die geneygt tot u gunste; in voegen, dat men gekomen is om te handelen van vereffe-

ninge, door het aensoeck gedaen van u eygen vyanden, en wy zijn tegenvvoordig besich op die van een langduyrig Bestant, het welck volgende, sal sonder twijfel, seer vorderlijk uytvallen voor uwe saken, en sal naderhant lichtelijck, of vernieuwt in 't toekomende met de selve voordeelen, of verandert vverden in een eeuwigduyrende Vrede, met misschien andere grooter. 't Gene ick tot hier toe geseyt hebbe, dunckt my genoegsamelijck klaer te zijn. Kort om, daer en sal niet overig blijven, om te twijfelen van vvegen u vryheyt in die slot-punt de welcke voor-gestelt is geweest; noch min en kan men niet twijfelen, ofte het Bestant sal u veel nutter zijn, als het onder werpen op een nieuws, sonder andere noodtsakelijckheyt, aen de onversekerde uytkomsten van den Oorlog. Al te seer heerst, gelijck yder een siet, het geluck over de wapenen, en sy doet niet dan te veel, met groote slibberigheydt van de menschelijcke trotsheyt, den machtigsten wijcken voor de swackste, en de nederlagen volgen, alwaer de overwinningen verwacht wierden. Van 't welck, latende staen soo veel andere voorbeelden, vvat voor een gedenckvvaerdiger isser gevveest, als 't gene soo vreeselijck voor gevallen is hier onder uvve oogen, in den persoon van den Aerts-Herteg voor Nieupoort? alvvaer hy in stede van overvvinner te zijn, gelijck men soo vastelijck geloofden, overvvonnen bleef, gequetst, en seer na om gevangen te

vverden. Van soo vele, en soo gevaerlijcke onsekerheden van den Oorlog, sult gy scheyden, door vvegen van 't Bestant; en gy sult ondertusschen u gebiedt vast stellen, en gy sult u volck verlichten van de onkosten, en gy sult aenhouden den voorigen handel in de Indien; en gy sult eyndelijck sien ophouden die hatelijcke en straffe benamingen van ontrouwen afvallinge, die tot nu toeplaets gegrepen hebben onder de verscheyde oordeelen van de vverelt, ontrent de beweginge en voortganck van uvve vvapenen.

En vvie kan tvvijfelen, of uvve Provincien sullen vryvvilliglijck verstaen tot de onkosten, die in toe-komende sullen gedaen vverden, sullende seer licht zijn by gelijckenisse van de voorgaende? selfs dies te vryvvilliger, hoe men door de natuyr vvenscht ruste te genieten, dan te leven onder de vvapenen, en hoe veel soeter de vryheyt is, na dat men de slaverny beseurt heeft. Men moet vvel voor seker houden, dat die gene aen de vvelcke dat bevolen sal vverden het gebiedt van u volckeren, neerstiger sullen zijn om te gebruycken de selve sorgvuldigheydt in de bestieringe van de gemeyne saecken, in tijde van 't Bestant, als sy gepleegt hebben soo voorsichtiglijck tot hier toe, in tijde van den Oorlog. Boven al sal haer sorge zijn, altoos meer te bevesten de tegenwoordige eenigheydt tusschen uvve Provincien. Dit is de Ziele, die het leven geeft aen baer lichaem, dit is 't herte

't vvelck haer onderhout: en van hier oock ontspruyt die vvonderbaerlijck gematigheydt, die kracht heeft om van vele Provincien een te maken, en van een alleen op een nieuw vele, maer nocht ans altoos poogende tot een oogmerk, of verscheyden, of t'samen gevoegt, na dat sy zijn. Alsoo de saken haer bevindende wel aengeleyt te zijn onder u eygen selve, sal 'er vveynig overig zijn, om uytheemsche gevaren te vreesen. En alsoo eyndelijk het Bestant in Vrede verandert zijnde (gelijck men kan verhopen) sal mijnen Koning die uytkomsten sien voor uvve saken, die hy gesien heeft voor de sijne, en die tegenvvoordig sijn Rijck seer geluckig maken; dat is, naer den Oorlog, de Vrede, naer de ontroeringen, de Ruste, en naer de plunderingen, branden en ellendigheden van den Oorlog, de gemacken, de versekertheden, engelucken van de Ruste.

+In 't wesen, en in de woorden van den President Iannijn, scheen dat, van de aensienlijkheyt en tegenwoordigheyt van den Koning van Vranckrijck selfs. De saecken verhaelt met woorden, wierden naderhant veel breeder van hem by geschrifte gestelt, op dat sy beter souden komen tot kennisse van de luyden; en dat sy met meerder lichtigheyt soude mogen voort brengen d'overeen-kominge, daer van men handelde. En om dies te meer de Vereenigde Provincien

te versekeren, dat het Bestant vande Spaenjaerts soude onderhouden werden, boodt hy uyt naem van de Koning tot het selve eynde aen, het selve verdrach datter eerst gemaeckt was, wanneer de Vrede gehandelt wierdt, gelijck hier boven aengewesen is. En eyndelijck nam hy wech alle hope van nieuwe by-stant van wegen den Koning, wanneer sy souden willen ontseggen een soo vorderlijck verdrach, en den Oorlog aenhouden, buyten alle reden en noodtsakelijckheyt. Andere plichten in die selve materie, wierden gedaen by de Vereenigde Provincien, van de Gesanten van wegen den Koning van Engelandt. En ten eynde, om te overwinnen de hertneckigheyt van de Zeeuwen, wiert daer na besloten, datter Afgeveerdigde in Zeelandt soude gesonden werden, uyt de naem van de ses andere Provincien, om dies te lichter de selve oock te verwilligen, haer te vergelijcken met de andere. 't Welck na overgroote swarigheden,+ ten langen lesten oock volgden. Soo haest men sach dat sy allen over-een-quamen tot een en 't selve besluyt, begonden de Gesanten wederom op een nieu te bemoeyé, haer om de swarigheden van de materien op de welcke dat verschil was, boven te komen. Daer was altijdt geduyrige gemeynschap van brieven tusschen Iannijn en Richardot

waerom van haer beyde besonderlijck aengehouden wierdt te handelen 't gene van noode was. Maer ten was niet min nootsakelijk in die tijt te arbeyden, om den Koning van Spaenjen te beleyden tot het Bestant.

+Van de voorslag gedaen van de Gesanten van Vranckrijck, en van Engelandt, ende van de nieuwe handelinge van haer in-gevoert, was berichtige in Spaenjen gegeven; ende het Bestant soude den Koning wel behaegt hebben, in de gemeyne gedaente van de saecken, in die stant te laten, in de welcke sy haer bevonden van d'een en d'ander zijde. Maer dat hy soude moeten de Vereenigde Provincien verklaren, in eenigderhande maniere vry te zijn met het Bestant, en datmen soude verdragen van haer opentlijck uyt, toe te staen de Vaert vande Indien, dochte hem dat het soude wesen het tegenwoordig Verdrag al te verscheyden te maken, met de gemeyne bestanden. Men bespeurden niet te min, dat sonder die verklaringe van Vryheyt, het onmogelijk soude geweest zijn, te komen tot eenig besluyt van vereffeninge; en indien dat de Vereenigde Provincien, die te vooren soo hertneckelijck begeerden, in de opschorsinge van wapenen voor weynige maenden, als nu souden sy die met veel grooter hertneckigheydt begeeren in 't Bestant, 't welck

soude hebben te duyren voor vele jaren. De Aerts-Hertogen de welcke van na by de swarigheden ende de gevaren van den Oorlog aenschouwden, wanneer men die soude hebben moeten aenhouden, hadden haer lichter laten geseggen, om te bewilligen tot den voorslag van de Gesanten. En+Iannijn eerst in woorden, en doen in schriften, hadde getracht om de Catholijcksche Gesanten aen te raden, dat het moeten te verklaren, het Bestant aen te gaen met de Vereenigde Provincien, als met Vrije Provincien en Staten, op de welcke den Koning, en de Aerts-Hertog een altoos niet en hadden te verhalen, niet met al nadeel en dede aen de reden, die de selve Koning en de Aerts-Hertogen op haer konden voort brengen. Hy hadde bewesen.

Dat het een al te gemeyne verklaringe was. Dat het woordt (als) den sin hadde van gelijckenisse, en niet van eygenschap. Dat eenen willende verklaren den vriendt te zijn van een anderen, noyt en seyde, ick houde hem als vriendt, maer voor vrient. Dat het byvoegen in de laetste woorden, van niet altoos te hebben verhalen, moeste getrocken zijn tot de onsekertheyt van de eerste. En dat eyndelijck sulcke verklaringe niet en konde stant grij en, dan maer voor die tijt alleen, dat het Bestant duyrden. Dat den Koning dan, en de Aerts-Hertogen haer moeste vernoe-

gen van die te doen, de wijle sy beset vvas tusschen bepalingen, die voldoeninge konde geven aen d'een en d'ander zijde. Aen de onverstandige menigte van de Vereenigde Provincien, om de uyterlijcke schijn van haer voorgehouden Vryheyt. Aen den Koning, en aen de Aerts-Hertogen, om het ware wesen dat sy in haer behielt, om haer evenwel onbeschadigt te laten de redenen van te vooren. En doende Iannijn hem noch vrijer voor seyde, Mijnen Koning in diergelijcken geval en soude geen swarigheyt maecken, van die verklaringe toe te staen; om dat indien de Vereenigde Provincien geen beter Mosquetten en Geschut en hebben, wanneer men op een nieuvv tot de vvapenen soude komen, vveynig souden haer te stade komen de vvoorden, ende de sin van de schriften.

Op deser voege, en met dese behendige en voorsichtige argheden, hadde Iannijn getracht, als een goet middelaer, om d'een en d'ander zijde tot het Bestant te trecken. +Waerom haer de Aerts-Hertogen met lichtigheyt daer toe haer laten beleyden, gelijk ick hier boven geseyt hebbe, en met de selve reden van Iannijn, en met vele andere, hadden sy haer beste gedaen, om voorts den Koning daer mede toe te brengen, vertoonende besonderlijck dat als nu van den Koning, en van haer, niet anders meer gedaen

en wierde, dan 't gene, 't welck 'er in den aenvang gedaen was in de opschorsinge van wapenen.

Niet te min scheen 'er evenwel groote+ tegenheyt in den Koning. Men oordeelden in Spaenjen, dat het slot-punt, alhoewel bepaelt, met de welcke de Vereenigde Provincien vry moeste verklaert werden, soude in 't ruym uytgeleyt geweest hebben tot gunste van haer Vryheyt; en in dier voegen, sy bekomende 't gene sy begeerden in dit punt, van de Koning niet verkregen soude werden de Catholijcksche oeffeninge in haer Landen, de welcke hy (gelijck hier boven vertoont is) besloten hadde te willen hebben tot vergeldinge. En te meer bewilligende tot het punt van de Indien, hoe grooten nadeel soude den Koning van sijn zijde hebben in sulcken verdrach? en hoe veel soude hy komen te verliesen van sijn achtbaerheyt? Tot welcke swarigheden, evenwel wederom vande Aerts-Hertogen wiert geantwoort, met het vertoogen van haer, dat het vast stellen van den Koning, de aengewesen vergeldinge te willé hebben, moeste alleenlijck verstaen werden, wanneer dat de Vrede getroffen wiert; en dat alsdan de Koning, en de Aerts-Hertogen, volkomentlijck afstaende van alle haer Recht, de Vereenigde Provincien in volkomen vryheyt

soude wesen. Dat de handelingen van 't Bestant, nu al te seer verscheyden waren, en dat om de selve den Koning, en de Aerts-Hertogen, niet en konde quijt raecken haer voorige redenen in eenigen deele. Dat men niet en hadde te twijfelen, of een so gemeyne, en soo bepaelden slot-punt, niet en was om uytgeleyt te werdé, niet meer altoos tot haer voordeel, als tot die van de tegen-party. Dat alsoo geoordeelt wiert van de Gesanten selfs, oock van vele van 't eygen gebiet der Vereenigde Provincien, de welcke het Bestant af geraden hadden, als het gene 't welck niet met al meer voordeelig voor haer soude wesen, als 't gene dat geweest was, de enckele opschorsinge van wapenen.

En soo veel als aengaet het punt van de Indien, men vertoonden, dat men hope hadde van het te besluyten in soodanige gedaente, dat het niet en soude strecken tot eenig merckelijck nadeel aen den Koning. Het en scheen niet dat men volkomen voldoeninge in Spaenjen van dese reden nam. Maer van d'ender zijde, begeerden den Koning grootelijcks het Bestant, ende dat soo groote, en soo onnutte lasten in Nederlant, +soude komen op te honden. Alsdoen was by den Koning in d'alderhoogste aensienlijckheydt gestelt, den Hertog van Lerma, en hy die alleen t'eenemael genietende, met de

wetenschappen, die van vermogen waren in de Vrede, bewilligde seer noode van die, met die gene mede te deylen, de welcke de selve konden verkrijgen met de middelen, die den Oorlog voort brachte. Waerom hy+ van 't begin aen, met allen ernst behertigt hadde, de invoeringe van de handelinge, en hy en poogden nu niet min vieriglijck, dat die machten hebben eenige uyt-komst van eendracht. De selve begeerte, om de boven aengewesen redenen, bemerckten men in Neerlant in den Aerts-Hertog. En derhalven wiert van hem besloten, om te eyndigen van de swarigheden boven te komen, die 'er in Spaenjen gemaeckt wierden, na dat Hoff toe te seynden siinen Biecht-Vader. 't Welck hy oock nootsaeckelijck oordeelden, om een eynde te geven aen sulcke langduyrige handelinge, in de welcke alreede meer dan twee jaren besteet waren, en met sulcken tegenheyt der Koningen, die middelaers waren, dat sy alreede bekent maekten, dat sy die wilden verlaten, by aldien sy met den eersten niet voleyndigt en wierden.

+Den Biecht-Vader van den Aerts-Hertog, was genoemt de Vader Inico di Brizuela, van de ordre der Predick-Heeren, een man van groote geleertheydt en goedertierenheyt, en van lang duyrige ervarent-

heyt in de saecken van Nederlant. Waerom men groote hope hadt in sijnen dienst, en inde trouwe, dewelcke hy hadde verworven door sijn beleyt by dé Koning en by sijn Dienaers, om dat hy een Spaenjaert was, en een Godts-dienstige van Edele stamme, en van een seer eerlijck leven. Hy had last besonderlijk alle bekommernisse van den Koning wech te nemé, op 't punt van te vereysschen de vergeldinge van de Catholijksche oeffeninge in het Bestant. Oock ten goede van de Godts-dienst self, moeste hy betoonen de nootsaeckelijckheyt van het Bestant te wesen; met het vertogen, dat men weder keerende tot den Oorlog, openbaer gevaer liep van nieuwe en grooter nederlagen in Nederlant te bekomen, voor de zijde van den Koning, van de Aerts-Hertogen, dan de voorgaende, ende van den Catholijckschen Godts-dienst, by gevolg te verliesen in de onderdanige Provincien, in plaetse van die te herstellen in de afgevallen. Ondertusschen en wierdt niet na gelaten in de + handelinge voort te gaen, by wegen van de Koninglijcke Gesanten. Maer om dat het handelen door geschriften met sich brachte een groote langsaemheyt en verdrietsaemheyt, wiert in opmerckinge gebracht van de selve Gesanten aen de Catholijcksche Afgeveerdigde, die in Hollant geweest waren,

dat het dienstiger soude zijn, dat sy haer gesamentlijck in Antvverpen bevonden, om te eyndigen de swarigheden boven te komen, de welcke daer noch overig bleven op de punten van de onderhandelinge. Dese voorslag wiert williglijck aengenomen van de Aerts-Hertogen; waerom haer de Gesanten, en de Catholijcksche Afgeveerdigde deden vinden binnen Antvverpen, in 't begin van Februarij des Jaers 1609.

De grootste swarigheden reesen ontrent+ het punt van de Indien. De Gesanten hadden altoos de Vereenigde Provincien verseeckert, dat in het Bestant haer dien handel soude toe gestaen zijn. En daerom soude sy begeert hebben, dat desen Artijckel uytgestreckt wiert met klare en duydelijcke woorden. In tegendeel, de Catholijcksche Afgeveerdigde wilden, dat wanneer het t'eenemael onmogelijck soude zijn, het Bestant te maecken, sonder het toe-staen van dat punt, dat het dan ten minsten veel liever verstaen mochte werden door een stille keer van woorden, dan met het komen tot de duydelijcke benaminge vande Indien. Sy wilden oock in alle maniere, dat de Vereenigde Provincien haer souden onthouden van de aen-komste, en van de handelinge in die oorden van de Indien, die onderdanig waren aen de Kroon van Spaenjen. Eynde-

lijck, naer verscheyde twisten, wierdt dit punt verdragen; en wierdt uytgestreckt in sulcke gedaente, dat de Vereenigde Provincien daer van voldaen bleven, en oock wierden de Catholijcksche Afgeveerdigde voldaen, om datter over-geslagen wiert de Indien te noemen, en bleef verboden aen de gemelde Provincien, het in-komen in de Landen van den Koning in die oorden. En naderhandt pleeg Richardot te seggen, dat desen Artijckel soo duyster was, dat hy die selfs niet en verstont.

+Daer wiert oock seer getwist op den Artijkel van de Schot-gelden. Den roep ging dat de Vereenigde Provincien versaemden alle jaer ontrent drie hondert duysent kroonen, 't welck een groot behulp voor haer lasten was. De Aerts-Hertogen en trocken 'er by verr' na soo veel niet, maer om dat dese penningen allegaer versaemt wierden van vyandtschap, scheen het al te tegen-strijdige saecke te zijn aen de gemeyne Ruste, dat men soude trachten, dat dese soorte van vyandelijcke handelingen, oock soude over blijven in de vrede. Waerom eyndelijck, de Vereenigde Provincien haer lieten raeden tot het verwilligen, dat de Schot-gelden van d'een en d'ander zijde mochte wech genomen werden.

In tegendeel, was het noodtsaeckelijck

af-stant te doen aen haren voor-geslagen+ eysch, dat men moeste herstellen aen de Steden van haer beseten, van gints en weer zijde, de verstreckingen die behoorden aen een yder der selve. Van wegen dat punt, en keerden schier niet in de macht van de Aerts-Hertogen; daer seer wijdtstreckende gebieden, wierden weder-gegeven aen de Steden van Breda, en van Bergen op Zoom, met eenige andere in Brabandt, de welcke waren beseten van de Vereenigde Provincien. Daer wierdt derhalven in voege van+ de Aerts-Hertogen aen-gehouden, en soo vieriglijck waren oock, ten selven eynde, mijne plichten, dat de Catholijcksche oeffeninge allen gelieten wierdt in die selve verstreckingen, na dat die 'er eertijdts was. Waer toe haer de Vereenigde Provincien ter zijden af verbonden met een belofte aen Iannijn, en aen Rossi sijn mede-gesel, de welcke die naderhant verklaerden by geschrifte, verplichtende den Koning van Vranckrijck, om die te doen onderhouden. Aengaende+ het punt yande verruylinge, ten was niet mogelijck eenigderhande matigheydt daer inne uyt te vinden. Waerom besloten wiert, dat yder van de partijen soude blijven besitten, 't gene sy besaten. De Vereenigde+ Provincien en lieten haer oock noyt o-

verwinnen op de materie vande lasten wech te nemen, en andere verhindernissen meer, aen de welcke dat de schepen in Zeelant onderworpen waren, die inde Schelde quamen, om te Antvverpen te geraecken; waer van ontstont, gelijck ick hier boven seyde, een groote verhindernisse en verstoorenisse aen de Koophandelinge van die Stadt. Dese materie wierdt gestaeckt, om op een nieuw voor-geslagen en ondersocht te werden, na het Bestant, door wege van vriendelijckheyt.

Ende de Aerts-Hertogen verhoopten oock, dat sy door die middel van het Bestant, beter soude konnen versien hare eygen havenen van Vlaenderen, in de welcke dat vele Koopmanschappen souden moeten komen, die in tijdt van Oorlog noodtsaeckelijck na Hollant en Zeelant gingen, om dat alsdoen de selve Havens geduyriglijck belegert waren van vele Oorlogs-schepen der Vereenigde Provincien. Dit waeren de meest voornaemde pointen, op de welcke dat in Antvverpen handelden de Gesanten van Vrankrijck en Engelant, met de Marquis Spinola, en met de andere Afgeveerdigde van Spaenjen en Neerlant, van welcker zijde getracht wiert soo langsaem voort te gaen, als 't mogelijck was, om tijdt te geven aen

den Biecht vader van den Aerts-Hertog, om sijne verrichtinge in Spaenjen te doen, en om over te senden het besluyt, 't welck+ van daer verwacht wierdt; 't welck kort daer aen overquam, en was kortelijck sulcx als het de Aerts-Hertogen begeert hadden, en den Biecht-vader het eyndelijck naderhant aen-geraden hadde, met de redenen hier boven verhaelt. Daer gingen evenwel voor sijn afscheyt, groote beraet-slagingen in Spaenjen, soo in den Raet van Staten, als onder de deftigste en geleertste Geestelijcke personen; om dat den Koning wel ten vollen woude voldaen wesen op alle die materien, die overwogen moesten werden in een soo gewichtige handelinge, voor en aleer hy hem tot het besluyt liet bewegen.

Weynig daer naer keerden den Biechtvader+ wederom. En zijnde alreede van alle zijden, de saecken aen-geleyt tot het Verdrach, dachte het aen de Gesanten van de Koningen, de welcke naer de handelinge+ van Antvverpen, gegaen waren om bericht van alles te geven aen de Vereenigde Provincien, dat het meest dienstig soude zijn, weder op een nieuw te keeren in die Stadt, en aldaer te geleyden de selve Afgeveerdigden van de Provincien, de welcke eerst in Hollant over de handelinge gestaen had-

den 't Welck goet gevonden wiert van de Aerts-Hertogen; en op de selve tijdt keerden 'er oock wederom de Afgeveerdigde van Neerlant en Spaenjen, onder de welcke sich bevont den Opsiender Neyen, de welcke nu oock al van Spaenjen gekeert was.

De Vereenigde Provincien achten dit te wesen de hoogste en verhevenste handelinge, die 'er onder haer verricht was naer dat sy haer ontrocken hadden van de gehoorsaemheyt van de Kroon Spaenjen. En derhalven dachten sy het noodtsaeckelijck te zijn, dat men het soude besluyten met de aensienlijckheyt van 't gantsche lichaem van de groote Vergaderinge, voorbeldende de Generale Unie, ende dat de Vergaderinge soude uyt-gemaeckt werden van het meeste getal van Afgeveerdigde, als men by een soude konnen brengen in sulcken groote over-een-kominge.

+Tot desen eynde, wierdt beraemt de Stadt van Bergen op Zoom, gelegen weynige mijlen van Antwerpen. Alhier versaemden haer de groote Vergaderinge, en den roep ging dat de Afgeveerdigde beliepen tot het getal van acht hondert toe.

De Afgeveerdigde van d'een en d'ander zijde, vergaderden haer alle dage op het Stadt-huys tot Antwerpen, met het tusschen-

komen van de Koninglijcke Gesanten.+ Van die Stadt wierdt voerts van tijdt tot tijt, 't gene 'er om ging, aen de Aerts-Hertogen tot Brussel, en aen de Verenigde Provincien tot Bergen, bericht gedaen, ende alsoo wierden de besluyten seer haest genomen.

Soo haest dan als alle de pointen van de materien vereffent waren, naer sulcke, en soo langduyrige swarigheden, wierdt vastgestelt en besloten op den 9. van April, des Jaers 1609. tusschen d'een en d'ander zijde, een Bestant voor twaelf jaren. Daer waren acht-en dertich Artijckelen. In 't eerste wierdt verklaert, dat de Aerts-Hertogen+ het Bestant aen-gingen met de Vereenigde Provincien, ale met Vrije Provincien en Staten, op de welcke sy niet en hadden te seggen, en sy verbonden haer te sullen+ te wege brengen, dat den Koning van Spaenjen de selve verklaringe soude bevestigen, gesamentlijck met alle het overige; gelijck naderhant volgden in voege als 't behoorden. De andere meest voornaemde Artijckelen, omhelsden de materien van 't meeste belang, gelijck hier boven vertoont is; ende in de andere wierden behelst verscheyde besluyten aengaende Rechts-saecken, en eer van besondere insichten, dan

van gemeyne. Alsoo bepaelden sich eyndelijck dese handelingen van Nederlandt, waer van het uyt-eynde soo langen tijt verwacht was in Europa. En 't scheen waerlijck, dat van dit Bestant, als van een algemeyne Ruste, sich gantsch Europa verblijde, die te vooren, en soo lange jaren duyrende, tusschen soo treurige en grouwsame aen-schouwingen, hadde sien vlieten het bloedt van alle haer Natien, in de Campbaen van Nederlant.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen