Logo DBNL
Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio (1648)

Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

(1648)–Roeland de Carpentier–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

[Tweede deel]

Verhael van de Handelinge van het Bestant van Nederlant,
Gesloten binnen Antwerpen, 1609.

Geschreven van den Cardinael Bentivoglio, ten tijde van sijn Gesantschap by de Doorluchtige Aerts-Hertogen Albert en Isabelle, Infante van Hispagnien.

Het Eerste Boeck.

ONder de meest vermaerde uytkomsten+ onser eeuwe, kan sonder twijfel begrepen werden de Handelinge van 't Bestant van Nederlant, het welck van de Koning van Spaenjen, Philips de Derde, en van de Aerts-Hertogen Albert, en Isabelle sijn Echt-genoote, aengegaen wiert in dese voorgaende jaren, met de Generale Staten van de Vereenigde Provincien, van die Landen. Indien wy overwegen den+ tijdt, de welcke tot dese handelinge besteet is, daer wierden meer dan twee jaren aengehangen. Indien de Princen die 'er tus-

schen quamen, alle de grootste van Europa nam 'er deel aen. Indien de swarigheden, die men moeste te boven komen, in weynige andere handelingen, sullen sy noyt soo grootgeweest zijn. En eyndelijck, indien wy het uyt-eynde willen overwegen, datter na volgden, geen ander uytkomste en konde van grooter gevolg zijn, voorde gemeynesaecken van Christenrijck, als dat men moeste door het Bestant van twaelif jaren, te neder leggen die wapenen, de welcke bemoeyt gehouden hebben soo langen tijdt, met soodanige grouwelijcken oorlog, schier gantsch Europa in Nederlandt. By de uytkomste van soo grooten belang, hadde ick gelegentheydt van my te vinden in 't begin van mijn Gesantschap. De handelingen waren alreede begonnen, wanneer ick te Brussel quam, en alreede hadt men oock eenige kennisse te Rome, voor en aleerick van dat Hof vertrock.

+Waeromme mijn te last geleyt wiert van den Paus, seer nauwelijcx by woorden, en by de last-brieven, dat ick soude waer nemen met alle vlijt, alle het gene, 't welck soude voor vallen in sulcken swaren saecke, en besonderlijck by de gelegentheden die haer souden mogen komen voor te doen, om in sulcken voorval door eenig middel te verbeteren den stant van de Roomsch Catho-

lijcksche Godts-dienst in de Landen van de Vereenigde Provincien.

De last dan van mijnen Heer, den plicht van mijn ampt, ende de gewichtigheyt van de saecken in haer selve, de welcke de oogen van gantsch Europa tot haer getrocken hadden, brachten te weeg, dat ick my met alle neerstigheyt begaf, om waer te nemen de aengeleyde handelingen.

Ick quam, gelijck ick geseyt hebbe, in Nederlant, als men de Handelinge had begonnen, en daer was een openinge van gedaen, met een stil-stant van wapenen voor eenige maenden. Ick versorgende om 'er+ onderrichtinge van te hebben, die van nooden was, versaemt hebbende in 't kort de gesprecken, die met my gehouden hadden de Gesanten van de uytheemsche Princen, ende de andere meest voornaemste Dienaers van het eygen Hof van Nederlant op dese saecke, bevonde (hervattende 't Verhael daer van een weynig hooger aen) dat haer begin en eersten voortganck, tot mijn komste toe, dese was.

Het gebiet van 't Leger van den Koning van Hispagnien, naer de in-neminge van Oostende, gestelt zijnde in den hant van de Marquis Spinola, hadden de Spaenjaerts groote kracht in 't werck gestelt, om te komen in het hert van des vyants Lant. Hare voor-

slagen waren, om te overmeesteren eenige verseeckerde pas op den Rhijn, en hebbende de voet gevest van d'ander zijde, haer best aen te wenden, om voorts over d'Ysel te geraecken, en alsoo den Oorlog te brengen in het eygen ingewant van Hollant.

Tot dien eynde hadde Spinola, na dat hy +op-geworpen hadde de sterckten op den Rhijn tot Roeroert, en die over-tocht bekomen hadde, in de eerste van de twee laetste Velt-tochten voor het Bestant, hem voorts begeven naer de Provincie van Vrieslant, en hadde Lingen ingenomen, een stercke stadt, +en Oldenseel zijnde een nabuyrige stadt aen +Lingen, en van seer bequame gelegentheyt. En in den lesten tocht, 't Leger zijnde verdeylt in twee deelen, hadde hy hem selfs met het eene op een nieuw beschanst aen d'over zijde van den Rhijn, en hadde al sijn mogelijcke best gedaen, om over d'Ysel te geraecken, en hem tot de belegeringe van eenige Stadt van belang, te begeven. En met 't andere, hadde de Graef van Bucquoy getracht insgelijcks oock te komen aen +gints zijde van de Wael, om Nimwegen in te nemen, zijnde een Stadt die door een lange streecke over die Riviere heerst. Maer de lucht van Nederlant, door sijnen aerdt reegenachtig en vochtig, verargerden die Soomer met sulcke geduyrige en groote Re-

gens, dat het niet mogelijck en was, door den oploop van de Rivieren, dat Spinola oyt over d'Ysel konde komen, of Bucquoy over de Wael. En de vyandt hadde in voegen, de+ Oevers versterckt van haer zijde, en met eenen alle de Frontieren, dat niet tegenstaende, wanneer de wapenen van den Hemel voor haer niet gevochten en hadden, soo soude sy groote tegenstant gedaen hebben, met haer eygen wapenen, en versterckingen tegen de aen-slagen die de Spaenjaerts voor genomen hadden.

Spinola dan wanhopende van te konnen voltrecken de boven-aengewesen aenslagen, na dat hy Grol hadde in-genomen, zijnde+ een Stadt van groot belang, en Bucquoy by hem hebbende doen komen, hadde Rhijn-berck belegert en in-genomen, en in+ dier voege, door middel van die plaetse, die mede van groot belang is, hadde hy hem meester gemaeckt van een veel beter pas op den Rhijn, dan niet en was d'ander voor henen gewonnen. Dit was het voornemen van de Spaenjaerts, en dit waren de aenslagen van de Spinola, in de twee laetste Velttochten van hem bestiert. En sonder twijfel, waren dit uytkomsten van groot belang; maer noch seer ver, evenwel, onder de opgenomen hope. Derhalven was by de vyant, ten aensien van soo groote Krijgs-ru-

stinge, grooter geweest de vreese, dan de +nederlage. En in Spaenjen wierdt het voor onmogelijck geacht, de voor-raet gaende te houden van soo uytermate grove penningen, als daer besteet wierden, 't welck was van drie hondert duysent kroonen s'maents aen bewijsinge. Alhoewel dat soodanige uyt-geef niet genoegsaem hadde geweest, om te konnen voor komen: dat nauwelijcx geeyndigt zijnde in dese laetste Velt-tocht, de belegeringe van Rhijn-berck, een gedeelte van 't Leger haer niet en quam op te werpen. Zijnde een saecke die Spinola boven maten verdroot, en de welcke hem oock dies te meer die overwegingen in 't gemoet deden zijgen, de welcke hem alreede meermalen voor gehouden hadden, eenige van de deftichste en meest ervaren Dienaers, die in Spaenjen en in Nederlandt waren, ontrent de swaricheden en gevaeren, die met haer brachte den Oorlog van Nederlant, en het willen van den vyandt t'overweldigen door kracht van wapenen. Sy voerden reden onder haer op dese maniere.

+Dat naer veertig jaren Oorlog, eyndelijck anders niet was bedreven, dan dat men de vyant altijdt machtiger maeckten, en hertneckiger om hare aengenomen vryheyt te beschermen, veel vaster in de eenicheyt onder haer ingevoert, en meer vereenicht met de Princen, die haer van buyten

gunste toe droegen. Dat altijdts tot haer voordeel gevochten hadde, mach men seggen, de natuyr selfs, met de bolwercken van de Zee, van de Rivieren, en van de stercke gelegentheden in allen oorden; en daer de natuyr ontbrack, daer quam mildelijck in de plaets haer vlijticheydt, met soo vele haerder sterck-gemaeckte Steden. Dat groot in alle het overige, was haer macht te Landt, en uytermaten groot die ter Zee. Dat tot de Oost-Indien toe, de Kroon van Spaenjen groot nadeel hadde geleden, en noch lede, met gevaer van het noch eens veel grooter te vernemen in de West-Indien. Wat gewelt van kracht in tegendeel, en wat kosten den Koning van noode waren, om den Oorlog van Nederlant te onderhouden? Dat sijn gebiedt sonder twijfel seer wijdt was, maer grootelijcx verdeylt. En dat Nederlandt meer dan alle d'andere leden, afgesondert was van alle het overige van 't lichaem, om soodanige wijdten van Landen en Zeen; dat de Zee gesloten was van de vyandelijcke Vlooten; en dat te Landt de door-tochten stonden aen veel Princen; dat de behulpselen derhalven aldaer aen-landen met ontallijcke swaricheden, en datse schier altoos eer gesmolten bleven door de reysen, dan door de aenrantsingen. Wat voor ontuchten en onordentelijckheden dat haer wortel voort geschooten hadden in 't Leger? en hoe dat men die soude konnen voor komen, geduyrende den Oorlog, zijnde uyt-

werckingen, de welcke als onverhoedelijck den Oorlog selfs voort gebracht heeft, door hare groote langduyrigheyt.

Dat in plaets van de gehoorsaemheyt, de verschillen heersten onder de Natien. Datter echter meer vrouwen waren dan soldaten, en meer de meuyterijen dan de jaren; en dat schier dese hare eygen wapenen nadeeliger waren, dan de wederpartijdige. En wordende de opwerpingen soo gemeyn, nu van d'een, en dan van een andere Natie, en veeltijdts van vele te samen, wat voor een droevigen dach dat die soude wesen, de welcke op een mael eens dede opstaen in een tijdt 't gantsche Leger, 't welck een dach soude zijn, die tot het uyterste gevaer soude brengen de saecken van den Koning in Nederlant, en niet minder die van de Catholijckschen Godts-dienst, om wiens bescherminge voornamentlijck, den Oorlog soo langen tijdt gevoert, en gaende gehouden is van de zijde van Spaenjen.

Indien men dan door soodanige reden, en met soo lange ervarentheyt, konde oordeelen de wapenen te zijn van soo weynig vrucht tegens de vyanden, ofte het niet beter soude zijn (seyden sy) dat sy quamen tot eenige tamelijcke vereffeninge met haer? Of het niet beter en was het Leger te herstellen, en ondertusschen nieuwe kracht aen te nemen, ende de wapenen ter neder geleyt zijnde, het gene af te wachten, 't welcke metter tijdt

mochte voor komen tot voordeel van saecken van Spaenjen? De vvapenen ter neder geleydt zijnde, konde de Koning van Vranckrijck, die alreede oudt geworden zijnde, ondertusschen komen t'ontvallen, en met hem het voordeel van die behulpselen, dewelcke verschaft warenaen de vyanden van een Prins van soodanige eer en macht. Dat misschien na sijn doot, de saken van Vrankrijck soude veranderen, om dat hem de na-volger in sulcke swackheyt van jaren soude bevinden. En dat men lichtelijck konde afwachten het selve in die van de Koning van Engelandt; zijnde een nieuweling, en qualijck gesien als een Schotsman in dat Rijck, van welcke zijde de vyanden oock behulpselen krijgen van groot belang. En hoe seer soude in yder van dese uytkomsten, sich verbeteren de sake van den Koning van Spaenjen? maer datmen boven alle sake moste hopen, dat de eygen Ruste haer soude hebben te verkeeren in eenen bedeckten Oorlog tegens de vyanden. Dat de vreese van de Spaensche vvapenen, den meest vast-houdende bandt is van haer Unie. Waerom verlost zijnde met de Ruste van sulcke vreese, soude mogen komen t'ontstaen eenig binne-landts quaet tusschen haer, om die Unie te breken, en eenige gelegentheyt tot gunste van den Koning en van de Aerts-Aertogen, om te vvinnen eenige van de op-geworpen Provincien, door middel van handelinge, en om naderhandt de andere veel

lichter onder 't jock te brengen door 't gewelt der wapenen.

Dese redenen waren sonder twijfel, seer levendich, en van seer groot belang, en alreede waren sy meermalen, als geseydt is, +overleyt in Spaenjen. Derhalven hadde den Koning eyndelijck voor genomen, dat wanneer door de middel van de wapenen, niet wel uyt en vielen, de aen-slagen hier boven verhaelt, datmen dan moeste versorgen op alle maniere in Nederlandt, datmen inleydinge dede met den vyant, van eenig betamelijck bespreck van vereeninge. Oock stonde waerlijk de saken van Neerlant volkomentlijck, kan men seggen, aen den Koninck. Om dat het huwelijck van den Aerts-Hertog met sijn Suster, zijnde onvruchtbaer uyt-gevallen, en de Provincien van Nederlant moetende bygevolg tot hem weder keeren, derhalven hadde hy voornamentlijk met sijn macht altoos den Oorlog uyt gehouden, ende tegenwoordiglijck behoorde oock van sijn macht te bestaen alle vereeninge, die men soude komen aen te gaen.

+Om de saken te brengen tot eenige vereffeninge, was den Aerts-Hertog ook grootelijcks genegen; zijnde een Prince van natuyren vreedsamig genegen, en die rijp van jaren, en niet min van ervarentheyt, hadde

konnen begrijpen beter oock dan alle de andere, de gevaerlijcke gevolgen, de welcke den Oorlog van Nederlandt met haer brachte. Maer het was boven maten swaerlijck, het vinden van eenigen aenvang tot openinge van de Handelinge. Een tijdt lang te vooren, hadden sich de vyanden daer t'eenemael vervremt van getoont. Ea daer naer altoos meer op-geblasen zijnde door de nieuwe voorspoet van de uytkomsten, hadden sy voor genomen geen gehoor+ te verleenen aen eenige handelinge oyt, tep ware voor en aleer verklaert was van den Koning, en van den Aerts-Hertog, dat sy met haer in onder-handelinge quamen, als met Provincien en Staten die vry zijn, en op de welcke sylieden niet en hadde te verhalen. In 't welck den Aerts-Hertog seer groote weder-strijdicheyt vondt, en hy voorsach se in den Koning noch veel grooter. Hem dachte, Dat het schier een bekentenisse soude wesen, dat van haer gevoert soude zijn eenen onrechtmatigen Oorlog, verklarende als nu voor vry, dat volck aen 't welck sy alles aengedaen hebben, als aen oproerige, en dat het toonen van soo grooten wille, om den Oorlog ten eynde te brengen, soude met eenen een openbaringe wesen, dat hy die niet langer te konde staende houden. Hoe veel soude men daer in van sijn eer verliesen? hoe veel in het versoecken van de oproerige, of tot de Vrede, of tot het Bestant? en van wat gevaer dat besonderlijck het doen

soude wesen, dat de vryheyt soude dienen voor belooninge van de oproerige, om dat een diergelijck voorbeelt tot gunste van de Provincien, die haer opgeworpen hadden, soude zijn als een noodinge, op dat t'eeniger tijdt, de gehoorsame 't selfde oock in 't werck soude stellen. In dese gelegentheyt stonden de saecken in Nederlant, als het Jaer 1607. begon.

Doen ter tijt bevont sich binnen Brussel, +de Vader Ian Neyen, van de ordre van de Minne-broeders van St. Francois. Hy was geboortig van Antwerpen, en naer dat hy 't gewaet van die Godts-dienst aengenomen hadde, hadde hy hem eenigen tijdt onthouden in Spaenjen, om sijn Studien te bevorderen, en hadde by die gelegentheyt veel kennisse van dat Hoff bekomen. Van daer gekeert zijnde in Nederlant, en zijnde daer na gekomen tot het ampt van generale Opsiender van sijn ordre in die oorden, onthielt hy +hem veeltijdts binnen Brussel, het was een Religieus seer wel-sprekend' in sijn eygen tale, seer begeven tot de natuyren van sijn Landt, en derhalven seer aengenaem, in 'f Hoff niet minder dan op de Prediek-stoel, nu soo seer bewust inde handelingen van de wereltlijcke saecken, als men doen ter tijt oordeelden dat genoegsaem was in die gene, waer inne men hem te werck stelde.

Desen Opsiender hadde besonderlijck eenige vriendtschap in Hollant, en by geval in

die tijdt bevont sich binnen Brussel een Hollants Koopman sijnen vrient, en dese Koopman hadde groote gemeynschap met eenige van de meest voornaemste, die in de Regeeringe vande Vereenigde Provincien waren. Den Aerts-Hertog dan wederom op+ een nieuw in Raet getreden zijnde met Spinola, en met yemant anders van de Koninglijcke Dienaers van Nederlant, wierde vorderlijck gedacht, dat den Opsiender soude trachten den Koopman te bewegen, om hem na den Haeg in Hollant te begeven, om eenige nieuwe openinge van handelinge te versoecken. Den Koopman ging, maer hy vondt alle toe-wegen gesloten, behalven die van de boven aen gemelde verklaringe van Vryheydt, die de Vereenigde Provincien begeerden, dat voor alle andere saken souden gaen.

Den Aerts-Hertog gevoelde de tegenheyt hier boven aen-gewesen, om hier toe te verstaen. Niet te min van nieuws af aen de overwegingen in tegen-wichte gestelt zijnde, wierdt eyndelijck geoordeelt, dat het beter was, datmen voor die tijdt de tegenwoordige noodtsaeckelijckheyt plaetse gaf, en datmen moeste versorgen op allerhande maniere, datmen de wapenen ter nederleyde, met het aenvangen van eenige handelinge tot vereffeninge.

Indien de Handelinge een goet eynde quam te nemen, dat 't eynde selfs het dan genoegsaem soude goet gedaen hebben. En indien niet wel uyt vallende, van noode was met den Oorlog voort te varen, dat bet dan eyndelijck weynig belang soude hebben, datter een soodanige verklaringe alleenlijck in woorden was + gedaen. Sy deden hier by, Dat haer moetende verklaren van te handelen met de Vereenigde Provincien, als met Vrije Provincien, op de welcke den Koning, en de Aerts-Hertogen niet altoos en hadden te verhalen, dat het selve altoos soude moeten verstaen werden met de sin van gelijckenisse: dat is, gelijck of sy vry waren, en niet met beteyckenisse van ware en rechtmatige Vryheyt, dat het noyt en hadde konnen geschieden door middel van hare af-vallinge, noch dat sy die rechtmatelijck bekomen hadden, noch dat sy die met eenige rechtmatige reden besaten. Het welck zijnde soo openbaer, soo en verloor den Koning noch de Aerts-Hertogen, van dat recht niet, 't welck sy te vooren op de Vereenigde Provincien hadden, wanneer dat sy al maeckten een verklaringe, bepaelt op soodanige maniere.

Daer wierdt dan haestelijck berichtinge gegeven in Spaenjen, van 't gene datter ontdeckt was door middel van de Koopman, en op een nieuw wierdt aen den Koning voor-gedragen alle 't gene, 't welck men oordeelden meest dienstig te zijn om hem te bewegen tot het toe-staen, indien men quam tot eenige handelinge van vereffeninge met de Vereenigde Provincien, op de boven aengewesen wijse.

Dese redenen de welcke kracht gehadt

hadden in Nederlandt, hadden het oock in+ Spaenjen, om de Koning te doen bewilligen tot de Handelinge, die men daer wilde invoeren. Waeromme den Aerts-Hertog bekomen hebbende sijn bewillinge, belooft den Generalen Op-siender selfs in Hollandt te senden, om op een nieuw te versoecken eenige eerlijke inleydinge tot de Handelinge, ende om self daer na te komen, als men anders niet en soude vermogen, tot het gene dat van de Vereenigde Provincien begeert+ wierdt.

Den Opsiender vertrock op 't uytgaen van Februarij, en gekomen zijnde in den Haeg, quam hy seer haest buyten alle hope om gehoort te zijn op eenigerhande materie, indien+ niet voor alle andere saecke en ging, de boven aengewesen verklaringe. Waerom hebbende hem toe-gang doen geven in den Raet van de Generale Staten, de welcke de Vergaderinge is van de Opperste Heerschapy, die voorbeelden het lichaem van alle die Provincien, dede sijn voorslag, en was in desen sin.

Dat den Aerts-Hertog Albert, en de Aerts- Hertoginne+ Infante sijn Echt-genoote, altoos gewenscht hadden, eenmael de Nederlanden verlost te sien van de In-landtsche Oorlogen, en verandert in een soete Vrede soo vele en soo bystere ellendigheden vanden Oorlog. Dat de eendracht een eynde gaf aen de wapenen. Dat het selve niet en konnende ge-

lucken, dan door middel van eenige handelinge, sy haer aen-booden, om daer toe te bewilligen van haer zijde, te doen voor af gaen die verklaeringe van Vryheyt, die sy wisten dat begeert was van de Vereenigde Provincien. Dat het toestont aen het ampt van goede Princen, alle middel te betrachten om ruste te doen genieten aen het volck. En om dat sy soude kenbaer maecken, dese haren soo rechtmatige en Godts-dienstige voorslagen aen de Werelt, dat sy derhalven vrywilliglijck quamen, om de tegenwoordige openinge van handelinge aen te gaen, en dat sy niet min vrywillig en waren alles toe te brengen, dat soude strecken tot het gemeyne beste, ende om de uytkomste wel te doen gelucken.

+Desen voorslag zijnde meermael ondersocht geweest in den Raet van de Generale Staten, scheen het te genoegen aen de Vereenigde Provincien, om de voordeelen die men als doen konde wenschen; waerom dat voorgenomen wiert, dat men die soude aenvaerden. En voor al eer dat den Opsiender vertrock, wiert vast gestelt een opschorsinge van wapenen, voor de tijdt van acht maenden, die sijn aenvang moeste beginnen te nemen van Mey naest-komende, en wiert insgelijcks over-gekomen, dat in de eerst aenkomende maent van September, van gints en weer-zijde soude aen-gevangen werden +een gesette Handelinge. Met dese Verrichtinge, vertrock den Opsiender uyt Hollant. Weynig daer aen, verklaerden voorts de Aerts-Hertogen met een haerder beson-

dere schrifture, dat sy quamen tot de opschorsinge van de wapenen, met de Vereenigde Provincien, als met vrije Provincien, en Staten, op de welcke dat sy niet en hadden te eyschen; gelijck als in tegendeel de Generale Staten mede deden van haren 't wege. Den Opsiender beloofden oock dit meer, dat de Aerts-Hertogen dit den Koning van Spaenjen souden doen bevestigen binnen den tijdt van drie maenden. Ende versocht uyt haer naem oock aen de Staten, dat sy insgelijcks wilden verbieden alderley vyantschap ter Zee, verseeckerende dat de Aerts-Hertogen 't selve mede souden doen volgen van de zijde van den Koning van Spaenjen. Waer toe de Staten na eenige swarigheyt, bewilgden.

Dese gantsche uytkomste wierdt voorts+ gemeyn gemaekt van de Staten van de Vereenigde Provincien aen het volck, met teyckenen van groote blijtschap, en gaven 'er rekenschap af aen de Princē die hare vrienden en Bontgenoten zijn, maer besonderlijk aen den Koning van Vranckrijck, en aen den Koning van Engelant, van d'een en d'ander van de welcke, door expresse Ambassadeurs aen haer dadelijck de diensten gepleegt wierden van geluck-wenschinge.

Tot hier toe waren de saecken, die 'er in Nederlandt verhandelt wierden, wanneer

ick te Brussel aen quam, 't welck was daegs voor St. Laurens, in 't Jaer 1607. Men konde niet uytdrucken hoe seer dat de gemoederen van alle zijden beroert waren, in de verwachtinge van de uyt-komste van dese +handelingen. Weynig na mijn aenkomste tot Brussel, quam van Spaenjen de bevestinge van den Koning, tot verkrijginge van de welcke, en met eenen, om meer besondere rekenschap te geven van 't gene datter verricht was, hadde den Aerts-Hertog afgeveerdigt +den Opsienden Neyen selfs. De bevestinge quam in een gemeyne sin, en haer gedaente was soodanig, dat men in twijfel konde staen, dat de Vereenigde Provincien die niet en souden willen toe-staen. Niet te min, wierdt haestelijck gesonden Louijs +Vereycken, eerste Geheym-schrijver van Staet van de Aerts-Hertogen, om die in Hollant te brengen.

De Vereenigde Provincien toonden een grooten hoog-moet in dese Handelingen, en besonderlijck een groote na-denckinge van verschalckt en vergaeut te worden van de Spaenjaerts. Waerom te gelooven stont, dat sy altoos inde quaetste sin soude duyden alle saecken, die van die zijde quamen.

+De Vereenigde Provincien der Nederlanden zijn seven: te weten, Het Hertogdom van Gelderlant, de Graefschappen van

Hollant en van Zeelant, en de Heerlijckheden van Uytrecht, van Vrieslandt, van Overysel, en van Groeningen. De vergelijckenisse van d'een tot d'ander, is seer groot in de instellingen en wetten van haer gebiedt. Yder een heeft haer eygen Staten, met besondere en verscheyde Opper voogdy; en na de voor-gevallen veranderinge, behouden de Staten in tegenwoordigheyt de Opper-macht van haer eygen Provincie, in plaetse van den Prins; en sy maecken haer uyt van de ordre van weynige (doch meest voornaemde Edellieden) die op 't lant woonen, en van de ordre der menigte van de Steden, in de welcke schier bestaet al haer tegenwoordig gebiedt. Van yder een der Provincien, als van Ledematen, werdt gemaeckt het lichaem van de Unie van allen; en de Unie wert voornamentlijck voor gebeelt van den Raet van de Generale Staten, in de welcke verschijnen verscheyde Afgeveerdigde van een yder der selve. Dat is gelijck als het hert van haer Unie, van de welcke bestaen eenige andere onder-staende Raden, insgelijck by een gevoegt van Afgeveerdigde van yder Provincie.

Hollant en Zeelant sitten in een schoot aen de Zee, en aen de Rivieren. D'andere vijf verspreyden haer meer naer het vaste landt toe, en leggen meer open voor de onge-

macken van den Oorlog. Derhalven wierden van dese, de handelingen lichter in 't begin toe-gestaen, en sy bethoonden oock meerder genegentheyt om die naderhandt aen te houden. Haer voornaemste wet, en als grontvestig van haer Unie is, dat in de voorslagen, belangende het gemeyn voordeel, te samen de stemmen moeten overeen-komen gelijckelijck van allen. Waeromme haer handelingen seer traegsaem uyt vallen, zijnde van nooden dat sy besonderlijck aengegeven werden in yder Provincie, en met lange en verdrietsame beradingen versaemt werden, van een yder van haer de bewilginge soo gelijckmatig, als gelijckmatig in allen de vryheyt is. De bevestinge van den Koning dan zijnde menigmalen overslagen, en dat met overgroote na-denckingen, wierden van de Vereenigde Provincien voort gebracht dese swaricheden.

+Dat de bevestiginge in generale woorden bestont. Dat sy niet in en hiel het wesentlijcke slotpunte, aengaende haer Vryheydt; maer dat de Koning evenwel de Aerts-Hertogen Princen der Nederlanden noemden. Datter onderschreven stont, Io el Reij, Ick de Koning, na 't gebruyck der onder-schrijvinge als hy handelt met eygen Onderdanen. Dat sy uyt getrocken was op gemeyn Pampier, en niet op Parckement, gelijck men gewoon is te doen in saecken van groot

belang. En datse eyndelijck gezegelt vvas met een kleyn Zegel, en niet met een groot, gelijck het soude hebben behoort.

Daer op zijnde Verreycken ontboden, wierden hem te gemoet gevoert, meer met uytgelaten dan vrije manieren, en voor hem op gehoopt de selve swarigheden, en wierdt+ eyndelijck besloten, dat de Vereenigde Provincien in geenderhande manieren wilden aen-nemen de bevestiginge van hem aen-geboden. Altijdt is de uytsinnigheydt van het gemeyne volck groot; maer noch meer, als haer toe-lacht de straele van het vleyende geluck, vol van hoogmoet en van onbewistheyt in de voorspoedige saecken; en van verworpinge en neerslachticheyt in tegendeel, in de tegenspoedige. Waerom het niet dienstig en is, of te handelen met de menigte, of met voorsichtigheyt te verdragen dese onvermijdelijcke fouten, Verreycken+ gebruykten dan de veynsinge die 'er behoorden, en trachten de na-denckingen wechte nemen, die haer voor deden. Hy verseeckerden dat van Spaenjen selfs niet en soude gekomen zijn die slach van bevestiginge, indien de Koning niet en hadde vvillen bevestigen op de vvijse als het behoorden. Dat sijn voornemen seer goet was, ende het selve oogmercken hadde als de Aerts-Hertogen. Dat sy tijdt souden vergunnen,+ om een ander te doen komen, die hy be-

loofden in den naem van de Aerts-Hertogen, op een nieuw te doen komen, in sulcke gedaente als die van de Vereenigde Provincien konden begeeren.

't Geen datter besloten wierdt in Hollant was, dat binnen ses weken, de Aerts-Hertogen +soude doen komen van Spaenjen, een nieuwe bevestiginge, de welcke van woort tot woort, soude inhouden de selve verklaringe van Vryheyt, de welcke d'Aerts-Hertogen gedaen hadden in haer schriften, dat sy soude over komen in 't Latijn, Frans, of Neerduyts; en dat sy onderteyckent soude werden van den Koning, met sijnen eygen naem. En op dat men niet meer tot eenige misslag soude vervallen, wierde aen Verreycken in alle drie de taelen, een formulier mede gegeven.

+Ondertusschen was Vader Neyen weder gekeert van dat Hof. En alhoewel hy seyde, datter verscheyde swarigheden geweest waren in 't senden van de eerste bevestiginge +in den gemeynen sin; niet te min gaf hy vaste hope, dat de tweede haest souden komen in besondere woorden, om de noodtwendicheydt daar van men in Spaenjen wel bewust was, om te treden door die weg in onder-handelinge met de Vereenigde Provincien, om dat alle andere wegen van handelinge gesloten waren.

De Aerts-Hertogen stelden dese swaricheyt op een nieu voor, en niet lang daer na, wierdt van Spaenjen gesonden de tweede bevestiginge, die 'er van noode was. Sy verscheen nochtans insoodanige woorden, dat sy dede twijfelen, dat de Vereenigde Provincien nieuwe swarigheden souden maken, de selve aen te nemen. Sy behielt de verklaringe van Vryheydt van haer begeert, maer eyndelijck voegden de Koning daer noch by, dat soo het besluyt niet volgde, soo in materie van Godts-dienst, als op andere pointen, niet en soude verstaen werden sijn bevestiginge van eenige waerde te zijn, en dat de saken dan soude moeten blijven in haer voorige gedaente. Voorts was sy in de Spaensche taele, en met de gemeyne onderteyckeningen van Ick de Koning, en in de voorige gedaente was oock het overige.

Men geloofden evenwel, dat dese leste swarigheden wel lichtelijck soude te boven gekomen werden, met het voorbeelt dat de Koning het selve gedaen hadde, in de twee Vreden, die laest-leden besloten wierden met de Koning van Vranckrijck, en met die van Engelant. D'andere swaricheyt ontrent de gevoegde sluyt-punte, wiert grooter geoordeelt. En dat woordt van Godts-dienst scheen ontijdelijck voort gebracht te zijn,

om dat men vreesden, dat de Vereenigde Provincien dat haer soude aen-getrocken hebben, als ofte men alreede in Spaenjen de meyninge hadde, om voor-slagen te doen tegens de vryheyt van haer gebiedt, en tegens die verklaringe, die op de selve tijdt de Koning dede, op de boven aengewesen wijse.

+Om dese tweede bevestiginge in Hollant te brengen, wierden afgeveerdigt den Opsiender, en Verreycken gesamentlijck, de welcke in het aen-bieden, gaven op een nieuw vaste toe-segginge aen de Generale Staten, van de beste genegentheyt van de Koning, en van de Aerts-Hertogen, tot de gemeyne saecke, en van de begeerte, die sy hadden tot de besondere gerustigheyt van de Nederlanden. +De Staten hebben tijdt genomen om te antwoorden; en na verscheyde beraet slagingen, quam ten laetsten de antwoordt voor den dach, vervult met hoogmoet, en was dese. Dat de bevestiginge van den Koning, niet over-een en quam met de gedaente van haer voor gehouden, en dat geen plaetse in de selve konde grijpen onder andere saken, het by-gevoegde sluyt-punte; om dat de Koning, ende de Aerts-Hertogen seer wel wisten, dat de Vereenigde Provincien, vrije Provincien waren, en dat sy soodanig altoos souden willen

blijven alhoewel 'er geen vereeninge op en volgde. Dat de Staten evenwel soude+ voor dragen de bevestiginge aen yder Provincie, en dat sy binnen ses weken te kennen soude geven het besluyt dat 'er soude genomen werden. Maer dat sy kenbaer in desen maeckten, dat sy niet en verstonden, dat uyt kracht van soo een gedaene bevestiginge, soude konnen voorgehouden werden een punte, tot nadeel aen de vryheydt van haer gebiet, in geval dat men tot de onderhandelinge quam.

Dese Antwoordt gekregen hebbende,+ keerden den Opsiender en Vereycken wederom na Brussel, alwaer de Staten haer seyden haer te kennen sullen geven het besluyt van hare Provincien. Terwijle men in deser voegen beesig was met de onderhandelinge van Nederlant, ontdeckten haer by dese gelegentheydt, verscheyde insichten, verscheyde suchten, en oogmercken, niet alleenlijck in de na-buyrige Princen, maer selfs schier in alle de andere van Europa.

In Duytslant hadde de Keyser, Rodolph de II.+ voorgeslagen, dat men in Nederlant niet en vermochte te komen tot eenige handelinge van vereeninge, sonder dat hy sijn deel daer in soude hebben, en sonder sijn bewilginge;+ vast-stellende, dat de Nederlanden bestonden van 't Keyser-Rijck; en dat derhal-

ven daer geenige af scheydinge en konde gemaeckt werden sonder sijn macht. Waerom hy eenige brieven in die sin geschreven hadde aen den Catholijkschen Koning, aen den Aerts-Hertog, en aen de Vereenigde Provincien. Van den Koning, en van den Aerts-Hertog wiert hem geantwoort in een gemeynen sin, gelijck als oock van de Vereenigde Provincien; behalven dat sy 'er by gedaen hadden, een lanckwijlige verontschuldinge van hare saeck, en van de wapenen die van haer gebruyckt waren tegens de Spaenjaerdts tot die tijdt toe. Men en hoordern wijders niet in de voortganck, en in de grootste hitte van de onderhandelinge, dat de Keyser eenige andere diensten aenwenden, ofte eenige andere soorte van +aen-hoadingen pleegden. Maer niet soo leediglijck en wierden van Hendrick de Vierde, Koning van Vranckrijck, dese handelingen overwogen. Hy hadde, gelijck hier boven geseyt wierdt, Gesanten gesonden van 't begin aen in Hollant, om de aengewesen gelegentheydt. Het meest ware oogmerck dan, en 't verborgenste was geweest, om deele te willen genieten in de handelinge die 'er moeste aengevangen werden, en om besonderlijck de Spaenjaerts euvel te maken, en om haer door dat middel te beleyden om toe-vlucht te nemen tot sijne

gedienstigheden, en om hem alsoo scheytsman te maecken van hare verschillen.

De Koning van Vranckrijck bevondt sich in die tijdt, in sijn meeste grootheydt ende voorspoet; en regeerden alsdoen sijn Rijck met groote rust en eere, naer dat hy 'er toegekomen+ was, door seer groote swarigheden, de welcke hy alles te boven was gekomen, met ongeloofelijcke stantvastigheydt en sterckte. Hy overwoog de handelingen van Nederlandt, op verscheyde manieren. Van een zijde soude hy wel gewilt hebben,+ dat den Oorlog aengehouden hadde, en dat altoos meer en meer, door den Oorlog de saken van de Spaenjaerts haer souden verargeren: in voege, dat sy haer eyndelijck eens t'eenemael souden berooft sien van de Nederlantsche Provincien. Van d'ander zijde, sach hy hem selven al seer ver gekomen met de jaeren, en sijn kinderen noch+ seer swack en jong; by aldien dat hy misschien haestelijck quame te ontvallen, dat dan soude mogen eenige beroerten in het Rijck komen, en dat die meer dan alle andere saken, souden gestijft werden met de Spaensche wapenen van Nederlant. Dat de onordentelijckheden van die wapenen niet soodanig en waren, dat den Oorlog aengehouden werende, de noodtwendig heydt selfs niet en soude zijn, om aen te wijsen de

manier van haer te genesen; noch sulcks de gevaren van de nederlagen, dat de macht van een soo grooten Opper-heer, niet en soude grooter wesen, om die te schouwen. Waeromme dese redenen hem dede wenschen, om Nederlant sonder Oorlog te sien, en de Spaenjaerts sonder nabuyrige wapenen in 't velt. Het en behaegden hem oock eyndelijck niet, dat de Vereenigde Provincien, alreede soo vreeselijck ter Zee zijnde, met haer al te veel te vergrooten, soude mogen andermael soo seer vreesbaer werden te Lant, op dat de ketteren van sijn Rijck, van die zijde niet en soude bekomen meerder stijvinge, om haer op te werpen, als van eenige andere plaetse. Zijnde dan de Koning bevochten van soodanige tegen-strijdige suchten, stont met groote opmerckinge aen en sach dese handelinge van Nederlant. En om dat seer groot by de Vereenigde Provincien sijn ontsach was, verseeckerde hy hem selven, dat sy noyt sonder sijn tusschenspreken souden komen tot eenig besluyt van vereffeninge met de Spaenjaerts.

Hy betoonden in dese beginselen, dat hy vremt van de kennisse dersaecken was, die 'er verhandelt wierden, alhoewel hy waerlijck geen vast besluyt en hadde in hem selven, van 't gene hem meest toe stondt te doen; maer dat dede hy uyt loutere loof-

heyt, om de Spaenjaerts tot die noodtsaeckelijckheyt te brengen, van de handelingen in sijne handen te stellen. Om dese voorslagen in 't werck te stellen, was nootsaeckelijck groote behendicheyt, en groote wetenschap. De Koning verkoos derhalven+ tot de handelingen van soo grooten belang, den President Iannijn, zijnde een man van groote ervarentheyt, en hantsaemheyt, ende van de meest gebruycktste alsdoen van hem in 't gebiedt. Met Iannijn, die gegaen was voor buyten Ordinarise Gesant in Hollandt, hadde insgelijcks den Koning gesonden den Heer van Rossi, om voorts te blijven+ sijn Ordinaris Gesant in de Vereenigde Provincien: Soo haest als sy dan beyde te samen hare diensten hadde gepleegt, in den aenvang van de handelingen, die hier boven aengewesen zijn, onthiel hem d'een en de ander in Hollant, en Iannijn voornamentlijck nam alles waer met groote sorgvuldicheyt, en voerden hem alle daeg meer aen in de saecke, het welcke noch meer dede toenemen het quaet vermoeden van de zijde van den Koning van Spaenjen, en van de Aerts-Hertogen. Men begon derhalven seer klaer van haer te verstaen, dat het noodtsaeckelijck was, dat men toe-vlucht nam tot het middel van den Koning van Vrankrijck. Hy hadde hem alreede opentlijck beklaegt aen

den Generale Opsiender, ten tijdt van sijn weder-komste in Nederlandt, dat den Catholijckschen Koning, en de Aerts-Hertogen voort voeren sonder hem, soo verre in de +boven-verhaelde materien. Schier de selve suchten, en de selve arglistigheden wierden ontdeckt in de Koning van Engelandt, Iacob de Eerste, zijnde eerst op de versche daet aen die Kroone gekomen. Evenwel bleeck het dat in hem d'overhandt namen de selve reden, om de welcke dat den Koning van Vrankrijck den Oorlog in Nederlant begeerden, door dien dat de Koning van Engelant machtich ter Zee, en hem verlatende op de seer stercke gelegentheyt van sijn Rijcken, en op de gelijkmatigheyt van sijn oogmercken met die van de Vereenigde Provincien, in de ketterije te behertigen, hadde hy niet te vreesen yets groots van haer krachten, alhoewel dat sy meetder quamen toe te nemen.

En daer van versekerden hem noch beter, dat aen hem evenwel onderpandt bleven, teroorsaecke van geleende penningen van de Koninginne Elisabet, aen de Vereenigde Provincien, Vlissingen en Rammekens in Zeelant, en den Briel in Hollant, zijnde Zeesteden van groot belang; en dat de Engelsche en Schotsche, die in haer Leger dienden, het voornaemste stut waren van hare

macht. Men sach dat grooter soude wesen+ sijn euvelheden tegens de Spaenjaerts, by aldien sy bevrijt zijnde van den Oorlog van Nederlandt, wilde peynsen om hem lastigte vallen van eenige zijde, en besonderlijck van die van Yrlant, zijnde een Eylant schier geheel Roomsch Catholijckx; wel gesint tegens haer, ende seer vervremt van de Engelsche. Door dese redenen geloofde men, dat de Koning van Engelandt eer hadde te wenschen, dat den Oorlog in Nederlandt wierdt aengehouden. Maer om dat hy een groote lief-hebber van de Ruste was, en t'eenemael in-genomen was van de liefde tot de Jacht, en tot de Boeken, en gantschelijck geset in den Oorlog van de Schriften tegens de Kerck; daerom oordeelde men, dat hy hem eyndelijck, niet t'eenemael en soude vervremt thoonen, om in eenige maniere de saecken van Nederlant daer aen bevredigt te sien. Boven dat, hy niet konnende, om de schaersheydt van penningen, behulp doen van groot gewicht, aen de Vereenigde Provincien, weynig ontsach soude gehadt hebben, om den Oorlog aen te drijven met sijn raeden, konnende die niet veel te hulpe komen met sijn macht. Niet te min was het die Provincien noodich, sijn vriendtschap te onderhouden, om besonderlijck te genieten de bequaemheyt, om

soldaten te werven uyt sijn Landt. Waeromme sy met alle eerbiedigheyt, de Gesanten van hem gesonden in Hollant, in 't begin van dese Handelingen, ontfangen hadden, +ende handelen met haer, met de aldergrootste vertrouwinge.

Het oogmerck van de Koning van Engelant van haer te seynden, was schier het selve, het welcke was gebleecken in den Koning van Vranckrijck, dat is, oock te willen deel hebben in de saecken, die 'er verhandelt wierden, en de Spaenjaerts tot die nootsakelijckheyt te brengen, dat sy insgelijcks haer soude moeten behelpen met sijn tusschen-spreken.

Van wegen den Koning van Denemarcken, waren mede Gesanten in Hollant aengekomen, en aldaer waren mede verschenen die +van den Keurvorstelijcken Palts-Grave, van den Keurvorst van Brandenburg, en van de Landt-Graef van Hessen, en van andere kettersche +Princen van Duytslant. Waer toe sy bewoogen waren, om haer goet hert te betoonen tegens de Vereenigde Provincien, in een soo +gewichtige gelegentheyt.

Dese Handelingen die 'er aengevangen waren, koockten dan in Hollant met groote hitte, alle saecken waren in beweginge, en +men stondt op groote verwachtinge van 't gene de Vereenigde Provincien souden mogen

besluyten, soo belangende het tweede bevestiginge, gekomen uyt Spaenjen, als om voorts te moeten, of wijders te bevorderen, of t'eenemael die onderhandelinge af te breecken. Maer in dese tijdt was boven+ alle andere, Graef Maurits van Nassau, driftig in groote beweginge van sijne gedachten. Den Prins van Orangien sijn Vader, overleeft zijnde, hadde by seer vaerdiglijck bekomen, met groote toe-genegentheydt en gunste der Vereenigde Provincien, zijnde maer een Jongelinge van sestien jaren, alle de Oorlogsche en Borgerlijcke waerdigheden van sijn Vader:

Maurits hebbende voorts toe-genomen, niet min in sterckte, dan in ouderdom, naer soo veel aen-slagen, en soo veel voorspoedige uyt-komsten, hadde altoos noch meer toe-genomen by haer in ontsach. Met de+ wapenen hadde hy het bekomen, en met de wapenen dachte het hem 't seeckerste om te onderhouden; en tusschen de gemeyne beroerten van den Oorlog, oordeelden hy insgelijcks, dat aen hem beter soude mogen+ voor doen eenige gunstige toe-vallinge, om ten langen lesten, eens te komen tot de heerschappy van die Provincien. Tot soodanige grootheydt, als hy voor hadde, en konde nauwelijx getwijfelt werden, om dat de Vader op het punt geweest was, om 'er

toe te geraecken; ende by de verdiensten van sijn Vader, gevoegt hebbende sijn eygen, moeste men gelooven, dat de hope eer in hem vermeerdert dan vermindert was. Beneffens het opperste gebiedt van de wapenen, was hy in de plaetse gekomen van de Vader, in de Borgerlijcke bestieringe van de vier Provincien, van Hollant, Zeelant, Uytrecht, en Over-Ysel. Van sijn huys, en schier alleenlijk van hem, bestonden Graef Hendrick sijn Broeder, Generael der Ruyterije van de Vereenigde Provincien, en de Graven Wilhelm en Ernest, d'eene Stadthouder van de twee Provincien van Vrieslant en Groeningen, en d'ander van de Provincie van Gelderlandt. Waerom by gevolg van dien, Graef Maurits de hant quam te hebben, naer men seggen mach, alle het Oorlogs en Borgerlijck gebiedt van de Vereenigde Provincien. En het hebben van vele vrientschappen, en bloetverwantschappen met de uytheemsche Princen, maeckten de macht +van sijn geslacht noch veel grooter.

Tot dit sijn tegenwoordig geluck, en tot het gene hy misschien in sijn boesem droeg, om het noch hooger in toe-komende op te richten, en waren de aengevangen handelinge gantsch niet gunstig. Hy soude wel +in 't begin, alle den aenvang daer van toegesloten willen hebben; maer onder wat

decksel, of onder wat voorgeven? nademael de Vereenigde Provincien, in de voorslag haer gedaen van de Aerts-Hertogen, om te komen in handelinge met de selve, bekomen hadden al 't gunt van haer begeert was.

Zijnde wijders gebreckelijck uyt-gevallen, de eerste bevestiginge uyt Spaenjen gekomen, hadde Maurits begonnen hope te+ scheppen, de aengevangen onderhandelingen te breecken, en met die gelegentheyt was hy toe-getreden, om meerder levendig te maecken de gemeyne nadenckingen. Hy hadde herdocht met uyt-breydinge, en groote vierigheyt, de uyt-komsten van de voorgaende tijden; soo veel qualen, soo veel bedriegerijen, en ysselijcke onmenschelijckheden, de welcke hy seyde van de Spaenjaerts begaen te zijn: Insgelijcks met andere grouwelijke geheugenissen, dewelcke aen-gestelt waren, om t'aldermeest bedenckelijck te maecken, alle onderhandelinge met haer, en om meer levendich, en meer vierig als oyt, den haette veroorsaecken, die het volck van de Vereenigde Provincien betoonden aen die Natie. Ende alhoewel daer naderhand op-gevolgt was de tweede bevestiginge in volkome gedaente, derhalven en hadde hy niets na-gelaten, om de selve practijcken gaende te houden, om dat hy verhoopten te doen gebreecke-

lijck blijcken, oock op veel wijsen dese tweede bevestiginge. Alreede was de tijdt na by gekomen, op de welcke men moeste bescheyt geven, ofte om die aen te vaerden, ofte om die te verwerpen, en daer op vielen de beraet-slaginge menigvuldich tusschen +die van 't gebied. Eyndelijck op een tijdt dat de Vergaderinge van de Generale Staten in grooter getal was, dan gewoonlijck is, om de gewichtigheyt van de materie, seyde men dat Graef Maurits sprack in desen sin.

‘Hoe seer ick altoos gewenst hebbe (Alder-eerwaerdigste Afgesanten) den voorspoet van onse Republijcke, konnen klaerlijck genoeg aen den dag brengen, alle mijne voorgaende daden, die my niet minder en hebben doen schijnen een na-volger te zijn, dan een Soon van mijn Vader, om haer te dienen. Voor de moeyelijckheden van mijn Vader, en hebhen de mijne niet geweecken, om altoos te besorgen het Gemeyne best. En indien hy eyndelijck stierf om de gemeyne saeck, en heb ick my niet minder bloot gegeven aen de gevaren, mits ick haer daer na soo lange met de wapenen heb beschermt. Ende het soude voor my, sonder twijfel, veel eerlijcker uyt-gevallen hebben, dat ick in de wapenen was gestorven, dan het hem dede, omgebracht zijnde

door de hant van die geringē en grousamen moordenaer, die hem soo onwaerdelijk het leven benam. Niemant dan soude meer als ick verheugt zijn, om tegenwoordiglijck van onse vyanden selfs, onse Provincien vry verklaert te sien, indien ick niet en oordeelde, dat dit alles geen verschalckingen en waren, om op een nieuw onse vryheyt veel lichtelijcker te trecken in hare gewoonelijcke laegen. Dat vreesden ick van den aenvang af van dese onder-handelingen. Waerom gelijck ick 'er alsdoen een af-keer gehadt hebbe, soo hebbe ick 'er nu tegenwoordig meer een af-keer dan oyt te vooren, en geloove dat het nootsaeckelijcker is dan oyt, om die t'eenemael af te breecken, en om af te wijsen dese tweede bevestiginge, met de selve stantvastigheyt, die van ons bewesen wierdt, wanneer wy de eerste af keerden. Met hoe veel vonden, en met hoe veel listen, hebben de Spaenjaerts altoos toegegaen in diergelijcke handelingen, wy alle weten het te wel. Maer wat is ons van noode op te gaen soecken de voorleden tijden? Is dat niet gespeurt, en speurt men 't selve niet in de tegenwoordige handelingen? D'eerste bevestiginge quam in een gemeynen sin, ende en bracht niet medevan bevestiginge, dan den enckele naem. Daer aen quam de tweede, en dese oock soo ge-

breckelijck, dat na mijn gevoelen, die niet en moet aengenomen werden in eenigderhande maniere. Gylieden siet hoe dat die den Koning heeft willen uyt-strecken in de Spaensche taele? zijnde aen ons een onbekende taele, en van de welcke wy niet en verstaen den waren sin, en de ware kracht? Gylieden siet hoe dat hy heeft gewilt, sijn gewoonlijcke onderteyckeninge tegens sijne Onderdanen gebruycken, sonder dat hy verandert heeft eenige van de andere saecken. En het by-voegsel van dat leste slotpunt, betoont dat niet klaer genoeg dat hy heeft voor genomen, dat ons vry wesen, en niet vry wesen, bestaen sal van sijn willekeure, en eygen begeerte? Gelijck als ofte van dien dach af, dat den Hertog van Alba, grouwel en sackel van de beroerten van Nederlant, en na hem de andere Stadt-houders de oude Handtvesten hadden wech genomen van 't Vaderlant, en in het selve de bywooningen van de uytlanders gevoert, alle het Lant in 't bloedt en 't vuyr geleyt, ende de Vreugde-teyckenen van de overweldinge en tyrannije, over al opgericht hebbende, sy selve niet en hadden verkondigt de uyt-spraecke van onse vryheyt, en of wy die naderhant niet en hadden weten te verdedigen, met de onverwinnelijcke wapenen van onse armen, en van onse borsten.

Laet ons dan vry zijn, sonder dat de Koning sulcks behoeft te verklaren. Dat wy vereyscht hebben dese verklaringe, is geweest, om datse ons toebehoort vande gantsche werelt, en van hem ons volkomentlijk toe-komt, ende niet bepaelt onder eenige voorwaerde van over-een-komste, die daer op soude moeten volgen, gelijck hy in de bygevoegde slot-punte voor geeft. In voege, dat men niet dan al te wel en bekent, dat de Spaenjaerts tegenwoordig handelen met haer gewoonelijcke arglistigheden, en dat sy sullen voor hebben, dat sy noyt door eenige over-een-komste die daer mochte voor vallen, soude mogen verliesen dat recht, 't welck sy houden haer toe te komen op onse Provincien, om naderhant andere bequamer gelegentheden waer te nemen, om die op een nieuws te konnen onderdrucken. Derhalven kan men besluyten, dat niet de gemeyne aensienelijckheden, maer hare besondere noodruftigheden haer tegenwoordig aen manen, om met ons eenige vereeninge te willen aengaen.

Ick segge de noodtsaeckelijckheden van haer onordentelijckheyt, die soodanig, en sonder twijselen soo groot zijn, dat men 'er van kan af wachten den uytersten ondergang van hare saecken in Nederlandt. Wat voor een nacht, Wat voor een loome slaep

dan heeft onse sinnen in-genomen? of wat ontijdelijke voorsichtigheyt en blinde sucht wijst ons aen om te stutten den loop van onse overwinningen, wanneer sy nader by en gewis zijn? Haer Leger bevint sich in groote verwerringe, buyten alle tucht, en sonder gehoorfaemheyt, bedorven en vernielt door geduyrige meuyterijen; en den Oorlog staende blijvende, sal men sonder fout daer eene sien uyt-bersten van alle het Krijgs-volck, en alsdan sal men met eenen sien volgen, de afvallinge van al haer Lant. Van 't welcke tot nu toe, hoe grooten deele spant bedecktelijck aen in het selve gevoelen met het onse? Wy in tegendeel, hebben een bloeyrend' Leger, wy hebben het onder de beste tucht, wel betaelt, en wel versien van alle andere saecken; wy genieten de gunste van Vrankrijck, van Engelant, en van 't grootste gedeelte van Duytslant; wy handthaven een saeck, die niet rechtveerdiger en kan zijn, noch den wil van ons volck en kan niet standtvastiger blijcken om die te beschermen.

Met dese voordeelen van de saecken te Lant, komen volkomentlijck over een, ons andere voort-gangen in die van de Zee. En wat voor een grooter slag konden de Spaenjaerts van ons gewaer werden dan die gene, de welcke sy alreede gevoelt hebben in

Oost-Indien? Wat voor een sal d'ander zijn, die wy oock tegens haer bereyden inde Westen? Tot desen eynde, boven de gemeyne macht, zijn ingestelt de besondere gemeynschappen van de rijckste Koop-lieden van onse Provincien. Waerom wy aldaer den voet vestende, tot wat benautheden en gevaren, sullen wy de Spaense Vlooten brengen? In tegendeel, hoe veel gemeyn en besonder vooordeel, wat vermaertheyt en eere sal onse Republijcke daer van bekomen? In voege, dat wy hebben om geloopen de Zee, door alle de streecken van de Son, met soo vele en treffelijcke Vaerten, en dat wy vermaert hebben gemaeckt onsen naem, met soo veel en loffelijcke overwinningen, dat sullen de gedenkwaerdigste daden zijn, de welcke de na-komelingen in haer mont sullen nemen in de toe-komende eeuwen. Dese vreese van de Indien te verliesen, beweegt de Spaenjaerts boven alle saecken, om met ons te begeeren aen te gaen eenige vereffeninge. Maer wie soude willen aenraden, dat men dese vorderlijcke gelegentheden, die 'er tegenwoordig voordoen t'onsen gunste, souden verwaerloosen, om die naderhant misschien te sien gekeert tot haren voordeel? Het ware winnen, is de overwinningen wel te gebruycken, het welk niet na-gekomen zijnde, soo helpt nader-

hant weynig voor de verbeternisse der misslagen, de genees-middel van 't berouw. Wy moeten in alle manieren trachten in diergelijcke misslagen niet te vallen. En dat ons niet en komen te vcrschalcken, de valsche benamingen van Rust en Vrede, en andere schijnende aenlockelijcke voor oogstellingen. Even die met dese vonden het volck wil onderdrucken, soecktse eerst daer mede in slaep re wiegen. En met een slaepsieckte, is doodelijcker dan een Vrede, die snooder is dan den Oorlog self.

Ondertusschen sal ons volck door die ledigheyt, komen te beswijcken. Ende die vrienden, de welcke den Oorlog aen onse saecke hechten, sullen wy quijt werden. Maer het booste van alle quaelen, sal zijn het verborgen vergift vande oneenigheden, die de vyanden daer-en-tufschen sullen trachten in te voeren in onse Provincien: ende dese soorte van besmettinge, sal veel eer onder ons gewortelt zijn, dan van ons bekent sal werden. Alsoo eyndelijck, door middel van een ruste genoegsaem grouwsamer dan de wapenen, soude op haer te laden hebben, den uytersten onderganck onse Republijcke, en de Spaenjaerts soude genieten die geluckige uytkomsten door haer aenslagen, al sittende, de welcke sy tot hier toe, niet en hebben konnen bekomen, met

de Legers in 't velt zijnde. Maer ick en ben noyt een Uyt-spreecker geweest. En gelijck een Krijgs-man dunckt my, dat ick oock reden gevoert hebbe, meer dan het behoorden, ontrent de tegenwoordige voorvallen. Ick en wil niet ontkennen, dat neffens den gemeynen dienst, daer van gehandelt werdt, niet en soude gaen mijn eygen genegentheden. Die niet te min alles gebracht werden tot den onversoenelijcke haet, die ick die gene toe-dragen, de welcke soo onversoenelijcke vyanden zijn van onse Republijcke, en die op haren ondergang uyt zijn, om altoos haer mogentheyt grooter, en hare macht vreeselijcker te maken aen alle de werelt tot haer eygen verderf. Het ontsach van soo een man, met soo vele ende bundige redenen, ontroerden grootelijcks de gemoederen.

Onder alle die gene, die in de Vergaderinge der Staten Generael meest toe-gedaen waeren, de saecken, die 'er voor de Af-geveerdigde verhandelt wierden, was Iohan van Olden-Barnevelt, Advocaet+ Generael, ende een van haere Gedeputeerden, in de selve Vergaderinge. Overgroot was het ontsach van Barnevelt, niet alleenlijck in Hollandt (de welcke de voornaemste is onder de Vereende Provincien) maer daer-en-boven by de gantsche Unie,

+in wiens dienst hy de grootste lasten op sich hadde genomen; de welcke hy altijdts ten eynde gebracht heeft, met de meeste eere. Waeromme hy in dese tijdt sich bevont by de Unie in soodanige vertrouwinge, in sulcken en soo groote achtinge, dat het aenhangen van hem, in de beraetslagingen van een gevoelen, was ten naesten by een trecken van alle de anderen, om dat te moeten volgen+. En hy wenschte vermindert te sien de macht van Graef Maurits, om dat dies te beter de gemeyne vryheyt mochte verseeckert blijven, niet min van binnen dan van +buyten. Alhoewel dat naderhant, dese tegen-spertinge hem het leven quam te kosten, om dat eenige jaren daer na, de samenspanninge van Maurits in sulcker voege tegens hem, d'overhant quam te nemen, dat om verscheyde beschuldingen die hem te last geleydt wierden ('t zy dat sy waer ofte loogenachtig waren) hy openbaerlijck in Hollant wierdt onthalst. Soo haest dan als Maurits sijn reden hadde voltrocken, Barnevelt altoos vast staende, om te willen beweeren het tegen-gaende gevoelen, sprack in deser voege.

+Van soo veel treffelijcke daden (Alder-heerlijckste Gesanten) de welcke den Prince van Orangien, Hoogloffelijcke gedachtenisse heeft verricht, ende daer in voort gegaen is, de Alder-

doorluchtigste Graef Maurits, weerdige Soone van soo een groote Vader, ten dienste van dese Republijcque, daer van is dit mede een vrucht, dat yder een tot de gemeyne wel-stant, vry en onbekommert mach spreken sijn gevoelen in dese Vergaderinge. Ende indien het daer toe oyt tijdt is geweest, soo vereyst het tegenwoordig de stant van de saecke, waer over men sich te beramen heeft. Seer gewichtig ende voorsichtig zijn geweest die dingen, die wy aen-gehoort hebben. Maer hoe swaerder de Handelingen zijn, dies te meer ist van noode dat mense wel overlegge; derhalven en moet het niet qualijck geduyt werden, dat ick in tegendeel tegenwoordig voort brenge, alle die redenen, die in een soo gewichtige materie, staen aen te mercken. 't Gevoelen sal mogelijck verscheyden zijn, maer niet ons oogmerck, het welck in ons allen het selve is, om te bekomen ons meeste voordeel, tot ondersluttinge van onse Republijcke.

Twee zijn de Hooft-puncten van de redenen, de vvelcke de Doorluchtige Graef aen-geroert heeft, ten zy ick my niet en bedriege. D'eene, dat de Spaenjaerts niet en soude rechtsinnich te werck gaen in dese handelinge. En d'ander, dat alleenlijck de noodtsakelijckheyt haer nu perst, om met ons eenig Verdrach aen te gaen, om naderhant wederom eenige gelegenheden waer te nemen, om ons te overvallen op een nieuw. Wat het eerste belangt, ick en geloove niet dat my yemant

sal tegen-spreken, dat in de voorgenomen handelingen, wy tot noch toe niet en hebben verkregen van de Aerts-Hertogen alle het gene, 't welke wy voorgeslagen hebben. 't Is waer, dat naderhant de bevestiginge van de Koning van Spaenjen, gekomen is gebreckelijk en soo onvolmaeckt, dat sy van ons met goet recht is af geslagen. Maer ick en bevinde soodanig (om de waerheyt de spreken) de tweede niet, dat sy oock soude mogen af-geslagen werden. De mislagen vvel over wogen hebbende, soo raecken sy meer de omstandigheden, als de eygenschap van de bevestiginge van ons vereyst. De eygenschap bestaet daer in, dat onse Provincien voor Vrije Landen van den Koning bekent werden, ende in die alsoo te verklaren, dat hy daer op geen verhael meer en heeft. Dat brengt wijdtloopig de tweede mede, sy brengt met haer ingelijft de verklaringe, eerst gedaen by de Aerts-Hertogen, ende 't is eyndelijck de selve die wy vereyst hebben, behalven de verscheydentheyt van de Spraecke, ende eenige andere saecken van weynig belang, ende uytgenomen de laetste slot-punte, die de Koning daer heeft willen by voegen Gebreken de welcke, na mijn oordeel, niet en konnen in eenige maniere, gehouden werden voor eygen wesentlijcke. En voor eerst, wat twijfel kander voor-gestelt werden, soo veel belangt het verstaen onder ons volck, van den sin ende meynige van de Spaensche Spraecke? Hier daer de Koop-handelinge soo ge-

meyn is van soo veel onser Stedan, met alle d'andere voortreffelijckste van gantsch Europa, ende daer sy gemeyn en gebruyckelijck maeckt alle talen. Daer-en boven versekeren ende bewijsen de Afgeveerdigde, van d'Aerts-Hertogen met de schriftuyren, dat de laetste bevestiginge gekomen van Spaenjen, in de laetste Vrede-treffinge met Vranckrijck en Engelandt, zijn gemaeckt geweest in de selve Taele, met de selve onderteyckeninge, ende voorts gelijck in alle andere deelen.

Moeten wy meer vereyschen, als 't gene doen ter tijdt gedaen wierde met twee soo groote Konningen? Noch soude de swarigheyt van de laetste slot-punte grooter wesen, indien men niet opentlijck bewust en vvas dat sy 'er op verstaen wierde, alhoewel sy 'er niet uytdruckelijck by gestelt vvas, om dat, hoe kan dit geloochent worden, het Verdrach niet volgende, yder van de partije bleve by sijn voorgaende recht: dat is de Spaenjaerts daer by, 't vvelck gegront is op 't gevvelt, end' vvy daer by, 't vvelck voor grontvestinge heeft een soo billijcken rechtveerdigheyt. Maer al geviel 't dat de Spaenjaerts, na eenige over-een-komingen, die men soude aengaen, vvederom wilden voort brengen haer voorvvenden van haer toe-behoorend recht op ons, vvat schade (ick bidde segt het my) soude daer van onse saeck en aenstande zijn? Souden sy mogelijck Rechters zijn in soodanige geval? Tot de Recht-banck van de

werelt soude men in soodanige gelegentheyt sijnen toe-vlucht nemen, ende een yder der partyen tot de gunste van sijne vrienden, en noch ten uyt-eynde tot de Recht-schael van de wapenen, alwaer de Legers in sulcken geval het vonnisse wijsen, ende gerechtigheyt van de saecke, meest de overwinninge geeft. 't Sal dan van weynig belang zijn, of hare voorslagen oprechtelijck, ofte bedriegelijck zijn, in gevalle van eenige over-een-kominge, indien sy als dan ons niet en konnen overweldigen met haer macht. Voor dat gevaer moeten wy voor alle saken besorgen, dat wy behoet zijn, en dat bestaet noodtsaeckelijck in een of twee van dese middelen, de welcke soude zijn, of te volherden in den Oorlog, met hope, dat van dage tot dage, hare tegenwoordige noodtdruftigheyt soude komen te vermeerderen; ofte om de selve te besluyten met eenige middelmatigheyt, door de welcke men soude mogen hopen, dat onse saecken meer soude verseeckert zijn. En van daer kome ick tot het tweede punct. Dat in tegenwoordigheydt, niet groot soude zijn hare onordentelijckheden en nootsaeckelijckheden, en loochene, ick niet. Maer ick en kan die niet houden voor onverbeterlijck, soo dat den Oorlog moetende duyren, soude ontbreecken aen de Spaensche zijde, die krachten, die sy van doen hebben, om daer inne voort te gaen. Soo veel my aengaet, ick bemercke dat de Spaensche Heerschappy, even de selve is, de welcke sy

altoos geweest is in de loop van dese Oorlog: Zijnde noch vergroot in dese tijdt, met het Rijck van Portugael, ende dien-volgende met de Oost-Indien, die van dat Rijck bestaen.

Ick sie haer machtig ti VVater en te Lande, ende waer heeft sy meer getoont, dat hare krachten vreeselijck zijn als hier in Nederlandt? VVat voor een andere macht, heeft oyt een Oorlog onderhouden soo lange tijdt, en verre afgelegen soo lastige en kostelijck? en wilden wy gelooven dat de Spaenjaerts evenwel de selve niet en soude konnen aenhouden? ende dat sy geen middel souden weten te beramen voor onordentelijkheden in dese oorden, en tot het gevaer van hare Oost-Indische saecken? De selve noodtsaeckelijckheydt van te Oorlogen, salhaer sonder twijfel, bestende kracht geven, om daer inne voort te varen. Siet daer dan ons op een nieuw in de wapenen, en in een hertneckiger Oorlog als te vooren. En wat seeckerheyt sullen wy als dan hebben, dat tot onse voordeel, ons het geluck sal mogen toe-lacchen? Daer-en-boven soo. steecken wy mede al in swarigheyt. En soo in tegenwoordigheydt die van de Spaenjaerts groot zijn, ick bidde u laet ons indachtich zijn, dat in voorleden tijden, de onse noch grooter zijn geweest, ende dat de menschelijcke saecken veranderlijckheyt onderworpen ende onseker zijnde, gemeynlijk het uyt-eynde der Oorlogen, de tijden op een nieu soude konnen weder-keeren, vor-

vorderlijck aen hare saecke, ende tegenspoedich aen de onse. En weten wy niet wat een groot deel van den Oorlog van onse zijde, hangt van den bystant der Franschen ende Engelschen? Kan de Koning van Vranckrijck niet overlijden? en is hy alreede niet verre gekomen met fijne jearen? soude dat Rijck sich niet konnen veranderen? ende soude wy dan niet ontbloot staen meer als te vooren, van alle behulp-middelen van die zijde? De saken van den Koning van Engelant, gelijck wy weten, gaen oock seer wanckelbaer, om dat hy een Schotsman is, om dat hy een nieuweling in dat Rijck is, en om verscheyde andere insichten die ons konnen doen vreesen van eenige veranderingen van sijnent vvegen? ende hoe veel soude de kansse in soodanige voorvallen, verbeteren voor de Spaensche, ende hoe seer soude d'onse verargeren? Waeromme alle goede reden, ende regel van Staet moeten ons leeren, dat wy niet voorby laten gaen een soo vorderlijcke gelegentheyt van eenige goede vereeninge met de Spaensche. Het geluck is voor-vluchtig, ongestadig en schamper, en boven al, seer aentreckelijck. Op deser stont is het tijdt om haer te erkennen. Derhalven dunckt my dat in alle maniere, de bevestiginge uyt Spaenjen gekomen, moet aengenomen vierden: en voorders moet getreden vverden toe eenige handelinge van vereeninge. Ick bekenne dat het altijt in de macht van de menschen niet en is het genieten van 't ge-

luck der Vrede, maer ick meyne wel, dat tegenwordig het in onse macht staet, het vlieden van 't gevaer van den Oorlog, het welcke in alle geval moet betracht werden, na mijn oordeel.

En sonder tvvijfel konnen wy hopen groote voordeelen van de Spaenjaerts in dese by leggingen, de welcke sy met soodanige begeerte, in hare tegenwoordige noodt wendigheden, als nu trachten aen te gaen met onse Provincien. Gelijk als alle Stierman voor sijn oogmerck, de haven neemt, alle reysiger, sijn Vaderlandt, en alle beweginge port tot sijn ruste; alsoo heeft alle Krijg mede tot sijn oogmerek de Vrede, en in de Vrede bestaet het opperste goet der menschen. En sal het alleen onder de geheugenissen van allen tijden, den Oorlog van Nederlant zijn, die noyt een eynde heeft te nemen? en sullen altoos moeten ontstaen onser aller meest voorspoedige aenslagen, van de alderonsekerste uytkomsten van den Oorlog? Van dese onsekerheden en van soo veel gevaren, die de beroerten met haer brengen, sullen vvy uytspringen, met ons eenmael te laten leyden tot eenige gerusten staet. Wy sullen alsdan wederom veel beter, door middel van de ruste, aennemen 't gebiedt van yder van onse Provincien, en dat van 't geheele lichaem van de gantsche Unie. Dese onse Republijcke sal alsdan scheyden uyt de duysternisse en narigheyt van de wapenen, de welcke wat voor een wonderbaerlijk wesen, wat voor onge woonelijcke

toe-juygingen sal te voorschijn brengen op tooneel van den Aert-bodem? Als men sal gaen overwegen, hoe dat haer onse Provincien vervoegen in eenlichaem; met wat soorte van Wetten, en Over-heeren sy gesamentlijck aen-spannen; en hoe ongequetst dat de Vryheydt blijft in een yder van haer, en hoe ongequetst sy overgaet tot een ygelijcke, als door soo veel aderen, tot het gantsche lichaem van de gemeyne Unie van allen. Van alle oorden der werelt sullen wy sien Gesanten aenkomen om haer met ons te verheugen, en daer na weder keeren met schier grooter misgunninge, dan blijdtschap van soo vele onser gelucken. Wy sullen betalen onse schulden van buyten aengegaen, en sullen ons ontlasten van dese, die wy hier onder ons uytstaende hebben, en sullen onse Schat-kamer verrijcken, met haer te verlichten van soo vele en groote belastingen. Als dan sullen waerlijck onse volckeren verstaen vry te zijn, om dat sy sonder tegen-segginge de Vryheyt sullen genieten. En wy eyndelijck gestelt zijnde in soodanige staet, vvat vreese sullen wy mogen hebben, van oyt meer te sien het geslagen jock van de hoogmoedige, wreede, en overweldigende Spaensche heerschappye, op onse halsen.

+Barnevelt wierde aengehoort met groote op-merckinge, en de redenen die hy bybrachte, schenen soo voorsichtig en deftig te zijn, dat naer eenige andere raet-slagin-

gen, eyndelijck van de Generale Staten vast besloten wierdt, dat men de bevestiginge soude aenvaerden. In welck gevoelen, Zeelandt met groote swarigheydt, gebracht wierdt, door de schier volkoomen macht die Graef Maurits aen hem hieldt in die Provincie; om dat hy 'er alleenlijck het Stadthouderschap niet van en hadde, maer daer oock besadt overgroote goederen, en aldaer soodanige voordeelen genoot, die hem schier eer Prins deden gelijcken, dan Stadt-houder van dat Lant. Aen de Aerts-Hertogen+ wierdt dan bekent gemaeckt het besluyt van de Generale Staten; en was schier met de selve woorden, die 'er gebruyckt waren in de Antwoordt, die eerst den Op-siender en Verreycken gekregen hadden, wanneer sy de bevestiginge in Hollandt, over brachten. En om dat alreede omgekomen was den tijdt van de schorsinge der wapenen, wierdt sy van d'een en d'ander zijde, op een nieuw verlengt, en ging alsoo over d'handt, verlengende met nieuwe verstrecken, tot het eynde der handelinge toe, dat naderhant besloten wierdt. Het gene ick hier in dese plaets heb willen by-voegen, om dat ick hier na niet en soude hebben te wederhalen, menigmalen met verdrietsaemheyt, de selve saecken.

Van daer wenden haer de oogen van

+gantsch Nederlandt, tot de verkiesinge die de Aerts-Hertogen souden doen van haer Afgeveerdigde, om die te seynden (soo was het eerst beraemt) in Hollant. Van de saecken van Spaenjen, die 'er in Nederlandt verricht wierden, wierdt de grootste last op gehouden van de Marquis Spinola, Generale Velt-Marschalck van 't Leger, en van de Spaenjaert Iean Mancicidor, Geheym-schrijver van den Oorlog: en van die van de Aerts-Hertogen, hadden het meest voor naemde bewint, Iean Richardot, President van den besonderen Raet, ende Verreycken meermalen hier boven genoemt. Dese vier dan, wierden gekooren voor Afgeveerdigde, en voor de vijfde, wiert 'er by gevoegt de Vader Neyen, de welcke tot daer en toe groote kennisse hadde genomen in de verhandelde +saecken. De Marquis Spinola was gestelt in seer groote mogentheyt, door soo vele Ampten, tot de welcke hy gekomen was. Hy was Generale Velt-Marschalck en Bestierder van 't Leger, en Generale Bewinthebber van de Koninglijcke penningen, was van den Raet van Staten in Spaenjen; en door sijn handen wandelden voornamentlijck, gelijck ick geseyt hebbe, alle de saecken van den Koning, die 'er in Nederlandt verhandelt wierden. En den Aerts-Hertog gaf te kennen, dat hy insgelijcks de

meeste toe-vertrouwinge op hem hadde. Zijnde voorwaer een Dienaer van besonder oordeel, en sterckte; van ongeloofelijcke wackerheyt, en sorgvuldigheyt om te verrichten alderley Krijgs-kundige en Borgerlijcke saecken, en verciert met soo veel andere deelen, dat hy redelijker wijse moeste gehouden werden, voor een van de grootste Dienaers, die een lange tijdt geleden, de Kroon van Spaenjen gehadt heeft. In groote achtinge bevondt hem oock de Geheymschrijver+ Mancicidor, door sijn langduyrige ervarentheyt der saken van Nederlant; om dat hy altoos geoeffent hadde het ampt van Geheym-schrijver van Oorlog, tsedert dat den Aerts-Hertog, zijnde noch Cardinael, was gekomen tot de bestieringe van die Provincien. In de saecken voorts van de Aerts-Hertogen selve, en was niet met al minder het vertrouwen, het welck men hadde van den President Richardot. Door+ langduyrigen tijdt, hadde hy bekomen de grootste belastingen by den Hertog van Parma, en by de andere Stadt-houders. En den Aerts-Hertog van Stadt-houder, naderhant Prince van de Nederlanden geworden zijnde, hadde sich van hem besonderlijck gedient in de leste Vrede met Vranckrijck, ende in die de welck 'er aengegaen was met de Koning van Engelant; waeromme de meest ge-

wichtige saecken van 't Lant, waren schier alles in sijn hant. By beyde de selve Vreden, +hadde sich Verreycken bevonden, en langen tijt te vooren hadde hy geoestent het ampt van eerste Geheym-schrijver van Staet, en steeds met groot gevoelen van voorsichtigheyt, en goedertierentheyt. Van den persoon van de Generale Opsiender, en van sijne hoedanigheden, is hier boven genoegsaem +gesproocken. Maer wanneer men verstont welcke dat de Afgeveerdigde waren, en wie dat souden gaen tot in de huysinge der vyanden selfs, om van Verdrach met haer te handelen, en soude men niet konnen gelooven, hoe seer dat alle de Spaenjaerts die in Nederlandt waren, haer daer van ontstelden, en hoe seer sy in 't besonder haer beklaegden van wegen den Aerts-Hertog.

Wel seyden sy, zijn de saecken van Spaenjen tot sulcken verkleyninge gekomen, dat haren Koning sich moeste gaen vernederen in sulcker voegen? Of'er tot dien eynde soo veeltijdt, soo veel bloet, en soo veel goudt verlooren was tegens de Godloose afvallige? Dat de saken van Spaenjen haer wel bevonden in haer boogste grootheyt; maer datter in Nederlant veel eerder de gelijck matige behulp-middelen quamen te ontbreecken, om de selve op te houden. Dat den Aerts-Hertog altoos bewesen hadde meerder behendigheydt voor de Vrede dan voor den Oorlog; en nu hy wanhoopt

om kinderen te winnen, dat hy niet anders en tracht, dan het leven, 't welck hem noch overich is, met Rust te eyndigen. Dat het onmogelijck zy, dat soude konnen staende blijven sonder Oorlog, een soo groote opper-heerschappy, na dat men altijdts moeste verlangen, om een gewapent Leger in 't velt te hebben tot haren dienst En wat voor een ander gelegentheyt kan 'er bequamer gevonden werden, om haer wapen-plaetse; als de Provincien van Nederlant? Provincien van soo grooten overvloet, en uyt streckinge, en geseten in 't midden van de grootse vyanden, en benijders van de Kroon van Spaenjen? En indien den Oorlog niet altoos konde uyt-gevoert werden met soodanige wackere voorraden, datmen dan den krachten soude matigen, en dien volgende de onkosten. Op dier voege, alhoewel dat sy eeuwigduyrende was, soude eeuwiglijk de kracht konnen onderhouden van een soo groote opper-heerschappye om daer in te volherden. De Spaenjaerts braken+ uyt in dese klachten, en sonden die noch uyt Nederlant na Spaenjen toe. Maerte vergeefs, om datmen doen ter rijt sach, en naderhant in de gantsche handelinge, den Konning aenspannen in 't selve gevoelen met de Aerts-Hertog. En soo veel als het gaen betreft van de Afgeveerdigde in Hollandt, daer en was geē twijfel aen, of men konde uyterlijck+ oordeelen, dat sulcx niet en betaemde aen de weerdigheyt vande Koning, en van de

Aerts-Hertogen. Maer aengemerckt zijnde, de gedaente van 't gebiet der Vereenigde Provincien, en konde men schier niet handelen op ander wijse; om dat haer Afgeveerdigde, in soo groote getal waren, en haer Commissien soo seer besneden, en soo veel gaens en komens, gints en herwaerts, dat sy gehouden waren te doen, om nieuwe bevelen, en nieuwe bewillingen te bekomen van yder Provincie, dat buyten haer Landt de handelinge noyt ten eynde soude gekomen hebben. Ende alhoewel sy naderhant (gelijck geseyt sal werden) ingestelt wiert binnen Antwerpen, dat is geweest, om dat alle de materien haer alreede bereyt vonden, en om datter gegaen wierdt, kan men seggen, +tot een verrichte saecke. De Afgeveerdigde vertrocken op 't eynde van Ianuarij, des Jaers 1608. en aengekomen zijnde in 't Landt van de Vereenigde Provincien, wierden sy onthaelt van de Gouverneurs van haer Frontier-steden, met alle bewijsinge van eer, en wierden naderhandt seer heerlijck geherbergt in alle de Steden. In den Haeg quamen sy aen op den 1. van Februarij, en wierden een half-mijle weegs ontmoet van Graef Maurits van Nassau, met de welcke dat quamen de andere Graven van sijn huys, gesamentlijck met alle het meest voornaemde volck van die oorden.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums