Logo DBNL
Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio (1648)

Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

(1648)–Roeland de Carpentier–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Kort Verhael van de Hugenoten van Vranckryck,
Gesonden na Rome van de Cardinael Bentivoglio, ten tijde van sijn Gesantschap by den Alderchristelijcksten Koning Louys de XIII.

Aen den Doorluchtigsten Heer, de Cardinael Borgese, Neve van onsen Heyligen Vader, den Paus Paulus de Vijfde, op den 7 van November des Iaers 1619. by gelegentheyt van een algemeyne Vergaderinge, die de selve Hugenoten alsdoen hielden in Loudun.

DE ketterije van onse tijden, begon in+ Vranckrijck te ontstaen onder de Coning Francois de Eerste. Sy ging toenemen, maer schier bedecktelijck onder Hendrick de Tweede. Sy openbaerden haer in 't gemeyn, ende wiert krachtig in de teere jaren van Francois de Tweede. Symaeckten haer grootelijcx sterck, en liep door 't gantsche Rijck, onder de kintsheyt van Carel de Negende. Sy en nam niet toe, ofte sy en nam niet af, kan men seggen, ten tijde

+van Hendrick de derde. Het verbont van de Roomsch Catholijcksche, dede eer schade als voordeel aen de Godts-dienst. En eyndelijck Hendrick de Vierde, na dat hy gekomen was tot de kroone door de wapenen, vermoeyt zijnde van de gevaren van den Oorlog, en begeerig om hem meer te bevestigen door de middelen van de Vrede, voerden t'eenemael de vryheyt van de gewisse in, en bewilligden andere groote voordeelen, tot gunste van de Hugenoten van het Rijck. Door oproer quam voornamentlijck de ketterije in 't begin in Vranckrijck, en wert naderhant door oproer aldaer aengehouden, ende men kan niet twijfelen, dat onder schijn van hare gewissen vryelijck te besitten, de Hugenoten in den Staet niet en souden hebben ingevoert een verdeylinge van de Staet selfs.

+Dese verdeylinge blijckt in tweederley manieren: d'eene, in de saecken die insicht hebben tot de Godts-dienst; en d'andere in die gene, de welcke rechtelijck den Staet betreffen. In de eerste hebben de Hugenoten alreede t'eenemael een gebiedt gemaeckt op haer eygen selve, tot de toe-latinge van welck gebiedt noodtsaeckelijck is geweest, door de gevaerlijckheydt van tijden, de Koninglijcke macht met verscheyde bevelen. In de tweede, siet men

dat sy voor hebben het selve oogmerck; het welcke is van insgelijcks te bevestigen een gemeyn Borgerlijck recht, op haer eygen selfs, het welcke soo seer tegen-strijdig mochte wesen aen de wereltlijcke Opper-macht van den Koning, als het ander tegen-strijdig is aen de Geestelijcke Opper-macht van de Kerck.

D'een, en d'ander van dese twee gebieden, bestaet in de vergaderinge van menigte. En spreeckende eerst van die gene van+ haer kerck (om dit woort te houden soo oneygentlijck en soo onheyliglijck van haer gebruyckt) hebben sy de Vergaderinge van yder Kerck, by haer eygen selfs, van veel+ kercken gesamentlijck; van die van een gantsche Provincie, en van die eyndelijck,+ die verspreyt zijn door het gantsche Rijck. De eerste worden genaemt met de benaminge van Consistorien, de tweede van t'Samen-sprekingen; en de andere met de naem+ van Provinciale Synode, en Nationale Synode.

De Consistorien zijn t'samen gebracht van Predicanten, van Ouderlingen, en van Diaconen. Alsoo werden die van hare Consistorien genaemt, de welcke meer of min in getal zijn, na dat de kercken groot of kleyn zijn. De Predicanten doen den dienst van+ predicken, en van haer werden waergenomen de meest voornaemste ampten, die 'er

+voor vallen in yder kercke. De Ouderlingen staen over vele saecken, de welcke insicht +hebben op de tucht, en de Diaconen om de Aelmissen uyt te deylen.

+Alle weken gemeenlijck, en oock meermaels na de voorvallen, pleeg sich de Consistorie te vergaderen. In de voorslagen van de saecken, de welcke ingebracht wierden, of tot de belijdenisse des geloofs (gelijck syse noemen) ofte tot de Kerckelijcke tucht, besluyten sy met de meeste stemmen. In die gene die de blijdenisse van 't geloof raken, en kan men niet voornemen sonder de Authoriteyt van het Nationale Synode. Maer in die gene de tucht betreffen, wanneer de Consistorie, die niet van haer selve kan af doen, treet in gemeynschap met de andere naest-gelegen Kercken, door middel van T'samen-sprekingen, of Classen, en van Provinciale +Synoden. Waeromme tot dien eynde, de T'samen-sprekingen sich te samen vergaderen van drie, tot drie maenden, of ten minsten twee reysen des jaers, en de Provinciale synoden alle jaer een ofte twee reysen.

De T'samen-spreeckingen zijn by gebracht van vier, ses, of meer kercken: en de Provinciale Synoden maecken haer insgelijcks by evenheyt van veel Tsamen-sprekingen. Door dese ordre hebben dan de saecken haren voortganck; dat is, van Consistorien tot T sa-

men-spreeckingen, van T'samen-sprekingen tot Provinciale Synoden, en van Provinciale Synoden, eyndelijck tot Nationale, de welcke gemeenlijck+ versamen van twee tot twee jaren. Uyt de Consistorien pleeg te gaen een Predicant, en een Ouderling tot de Tsamen-spreeckingen, en het selve getal van kercken van yder T'samen-sprekinge tot de Provinciale Synoden; maer van een gantsch Provinciael Synode daer naer pleeg alleenlijck een getal van twee, ofte drie Predicanten gesonden te werden, en soo veel Ouderlinge, tot de Nationale Synode; om het getal van die gene die'er moeten in komen, niet te groot te maecken.

In yder Samen-sprekinge, heeft een Predicant het voor-sitten, aen de welcke het toe komt de saecken voor te stellen, ende het voor-sitten verandert, soo dat nu de eene Kercke voor sit, en dan d'andere. Het welcke men niet alleenlijck en doet in de T'samensprekingen, maer oock inde Provinciale en Nationale Synoden, om de evenheyt te behouden, het welcke het wit is waer na sy boven alle saken oogen. In de Consistorien volgen de stemmen de personen, maer in de T'samensprekingen, en inde Provinciale en Nationale Synoden, volgen de stemmen het getal van de kercken, en niet die van de personen, om dat het meer te zijn, ofte min-

der uyt de naem van een Kerck, en brengt niet by dan een stemme van de selve kerck. In de Nationale Synoden bestaet de t'samenroepinge dan van d'eene, en dan van d'andere Provincie, en worden t'samen geroepen, dan in gene, en dan in dese, na de voorvallen van de tijden en de gelegentheyt van de saecken.

+In 't verdeylen van de Provincien, hebben de Hugenoten niet vervolgt de ordre van de gemeyne deylinge van die van 't Rijck: maer van d'een hebben sy 'er vele gemaekt, en van vele, een: naer dat Vranckrijck, meer besmet is van de ketterije, in gints of dese oorden. De meest besmette Provincien zijn aen geen zijde van de Riviere Loyre, die Vranckrijck, schier in 't midden verdeylt, en onder die voornamentlijk het Poictou Seinctoinge, Guyenne, Languedocq en Delsinaet. In dese tijden wert Vranckrijck dan van de Hugenoten verdeylt in sestien Provincien, en gelijckmatig na dat getal, senden sy Af-gesondene +tot de Nationale Synoden, die alleenlijck uyt-gemaeckt worden van Predicanten, en tot de gemeyne Borgerlijcke Vergaderingen, die haer uyt-maecken van drie ordren van persoonen, gelijck besonderlijcker op andere plaetsen sal geseyt worden.

De Provincien van haer, op de aengewesen wijse verdeylt, zijn de navolgende:

Isle de France, Borgoignen, Normandie, Bretagne,+ Anjou, Bery, Poictou, Saintoinge, Rochelle, Laeg Guienne, Hoog Languedocq, met Laeg Languedocq, met 't Hooge Guienne, het Sevenes, 't welck een gedeelte is van Languedocq, het Vivarois, mede een gedeelte van Languedocq, Delphinaet, en Provence. In welcke verdeylinge men siet, datse vier Provincien van Languedocq maecken: van Guienne eene, en een halve; en van Rochelle, dat maer eene Stadt is, maecken sy een gantsche Provincie, het welcke nochtans alleenlijck maer geschiet in de gemeyne Burgerlijcke Vergaderingen, om dat in de Nationale Synoden, Rochelle niet gereeckent en werdt dan voor een enckele kerck. Het landt van Bearn is+ insgelijcks gevoegt in eenicheyt met de boven aegewesen Provincien, maer met eenige besondere voordeelen: hebbende al daer noch geen standt konnen grijpen de Konincklijcke bevelen, tot gunste van de Roomsch Catholijcksche Godts-dienst, en tot weder gevinge van de Geestelijcke goederen.

Alle de Hugenotische Kercken, die verspreyt+ zijn door de voorseyde Provincien, mogen komen te beloopen tot het getal van seven hondert toe: en hebbende rekenschap gemaeckt van d'een kerck door d'ander, konnen getelt worden twee Predicanten

+voor yder een. In allen werdt gevolgt de Leere van Calvijn, maer om te vlieden de menigvuldigheyt, en de vermengingen van veel dwalingen, soo en werdt in Vranckrijck niet toe gelaten, als dese Secte alleen van +Calvijns gesinde. En wat het getal aengaet van de Hugenoten, men maeckt rekening dit van vijfthien millioenen inwoonders, die Vranckrijck behelst, daer een millioen van is, of luttel meer, Hugenoten. En dit is genoeg, kortelijck geseydt te Hebben van 't eerste stuck, 't welck hoort tot het gebiedt van de Hugenoten, in saecke van Godts-dienst.

+Aengaende 't ander stuck van de af-sonderinge van 't gebiet, in de saecken die den Staet betreffen, siet men klaerlijck dat de Hugenoten t'samen spannen, om een gebiedt uyt te maecken, gelijck geseyt is, van een gemeyne Republijcque, die haer recht tegens de Opper-macht soude aenstellen. In het begin wierden haer eenige plaetsen verleent, +genaemt van Versekertheyt, om haer dies te meer van nadenckinge te bevrijden, dat men soude willen wreedtheydt tegens haer plegen, in sake van Godts-dienst. Het wierdt haer insgelijcks toe gelaten, dat sy van drie tot drie jaren, te samen souden mogen beleggen, een gemeyne Burgerlijcke +by-een-komste, om eenige van haer Afgesondene te noemen, twee van de welcke te

Hoofsounden hebben te blijven, om de saken te verhandelen van haer gantsche lichaem, en te besorgen de uytvoeringe van de Koninglijcke bevelen, na den inhoudt van de selve bevelen. Maer sy misbruyckende altoos meer alle de goedertierenheyt en weldadigheyt van harē Opper-heer en Prince, hebben 't wefen der saecken verandert, dat echter gesien werdt: dat sy gantsch en gaer soo hebben verdraeyt haer eerste schoon voor geven van de vryheyt van gewisse, dat selve in voor slagen van volkomen vryheyt van 't gebiet, ende alle saken raeckende den Gods-dienst, in alle oogschijnelijcke werckinge van oproer hebben verandert. Dat heeft sich altijts meer openbaer gemaekt, na het overlijden van Hendrick de Vierde, Vader van desen tegenwoordigen Koning. Om dat in de minder-jarige kintsheyt van desen koning, hebbende haer de Hugenoten gedient van soo een gunstige gelegentheyt, hebben door eygen toegevinge in 't Rijcke gevoert de Circkels, na 't gebruyck van de vryheyt+ van Duytslant.

Sy hebben doorgaens geduyrende, en gestadig gemaeckt, de Raden in yder Provincien,+ naer 't gebruyck van de Vereenigde Provincien van Nederlant. En eyndelijck is van haer begonnen om oock te versamen op haer eygen macht, en meermalen als te

vooren, de Borgerlijcke gemeyne vergaderingen. +In alle welcke saecken, men klaerlijck bespeuren kan, dat sy voor oogmerck hebben om uyt te maecken een besondere Vergaderinge van Afgesondene van 't gantsche lichaem, die oock insgelijcks mochte vast en gestadig zijn, en die geduyriglijck souden voorbeelden het selve lichaem, in eenigheyt en opper-macht. 't Welck niet anders en soude wesen, als in te stellen een Opperste gemeyne Raedt, by vergelijckenisse selfs van die van de Staten Generael, van de selve Vereenigde Provincien van Nederlant, van welcke Raet altoos levendich en aessemende gehouden worden de opper-macht van haer vereeninge.

+Het Borgerlijck gebiet van de Hugenoten bestaet dan in de Vergaderinge van de menigten, gelijck insgelijcks 't andere van haer Kercken, op die wijse als boven aengewesen is. In yder Provincie hebben sy een Raet, toegebracht van drie ordren van persoonen: dat is, van Edellieden, van Predikanten, en van personen van de derde staet; +dese Raet pleeg te veranderen van drie tot drie jaren. In den selve Raet werden verhandelt haer Borgerlijcke saecken, die van tijt tot tijt voor komen, en in dese by-een-komsten, gaen de Edellieden voor de Predikanten: gelijck als in tegendeel de Predi-

kanten voor den Adel gaen in de Geestelijcke by-een-komsten, wanneer het geschiet datter eenige Edelman by komt, door gelegentheyt die dat vereyst is.

Maer indien'er een sake van groot gewichte is, en dat het een Provincie alleen niet en kan af doen van haer selve, neemt de Provincie die 'er aen gelegen is, haren toevlucht tot de Circkel, en roept te samen de naest-gelegen Provincien, begrepen onder die Circkel. En by aldien oock die Circkel+ niet en konde af doen het gene, 't welcke daer behoorden, om de gewichtigheyt van de saecke, soo wordt daer noch een ander Circkel by geroepen, en soo voorts een ander,+ tot datmen komt tot de beroepinge van de gemeyne Vergaderinge geheelijck, als de saecke soo swaer bevonden werdt, dat se gehandelt en af-gedaen moet werden, met tusschen-kominge en macht van 't gantsche lichaem van de Hugenoten.

De Circkels en zijn niet meer dan drie,+ vervattende yder onder sich een getal van Provincien. En de Hugenoten hebben dese Circkels in-gevoert, om dies te eerder te+ konnen versamen dan een gedeelte, dan een ander der Provincien volgens de noodt, en oock dies te eerder, des noodig zijnde, de algemeyne Vergaderinge. 't Welck besonderlijck gesien is in dit jaer, in de saeck

van Bearn; by gelegentheyt van de welcke, de Hugenoten eerst gingen van Circkel tot Circkel, en eyndelijck daer na, versaemden sy haer tot een gemeyne Vergaderinge tot tweemalen toe: d'eerste in Ortes in 't selve Lant van Bearn, de tweede in Rochelle.

+In 't roepen en houden van de Borgerlijcke Vergaderingen, onderhouden sy de, selve ordentelijckheydt, die onderhouden, werdt in de Kerckelijcke by-een-komsten; soo in 't stellen van een President, als in de menigvuldigheyt van de stemmen, en in te verrichten een seer effen gelijckmatigheyt, in voege, dat d'een Provincie geen voordeel en kan bekomen boven de andere. De tijdt gekomen zijnde van de gemeyne Vergaderinge, of't zy datse zijn beroepen met bewilginge van de Koning, ofte 't zy datse van de Hugenoten aengegaen wort door haer eygen vryicheyt, werden verhandelt eerst in de Raden van yder Provincie, de besondere saken van de selve Provincien.

Wijders sendt een ygelijck hare Afgeveerdigden (de Welcke van de drie bovenverhaelde ordren zijn) tot de gemeyne Vergaderinge; alwaer dat met de gemeyne macht van 't gantsche lichaem voorslagen genomen werden, die 'er van nooden zijn, ten insichte, soo van ygelijcke Provincie, als van 't gemeyne lichaem van allen.

Maer in de voorgaende Vergaderingen,+ die op de behoorlijcke maniere gepleegt wierden, en wierde anders niet gedaen, gelijck hier boven aengewesen is, van de Hugenoten, niet meer en wierdt haer toe gelaten te doen, dan de Afgeveerdigden te verkiesen voor drie jaren, tot der tijdt toe van de nieuwe gemeyne Vergaderinge. Tot desen eynde, noemden sy ses personen, en daer uyt verkoos 'er den Koning dan twee; en dese af-sendinge uytgemaeckt zijnde, en in weynige dagen, de versoecken te samen voor gestelt zijnde, die daer voor vielen om aen den Koning te doen, scheyden sy spoediglijck, en voltrocken de Vergaderinge. Tegenwoordig van eenigen tijt herwaerts, blijkt het dat sy daer op uyt zijn, niet meer te willen noemen dan twee personen alleenlijck voor Af-geveerdigden, of ten minsten niet bewilligen dan tot die twee, die haer 't meeste behagen, op dat daer door de Koning als uyt gestooten soude zijn van deel te genieten in hare af-veerdinge.

Sy en willen geen gesetten tijt van weynige+ dagen hebben, om hare versoecken voor te stellen; sy en willen oock haer niet scheyden of de Vergaderinge eyndigen, ten zy sy eerst antwoordt en voldoeninge hebben op de versoecken van haer gedaen. Waer uyt toegekomen is, dat de

Hugenoten over-peynsende niet vry te zijn, door dese hare rebellige manieren, in de plaetse daer de Vergaderinge gehouden werdt, (om dat sy gehouden zijn te nemen die plaetse die haer van den Koning daer toe aengewesen wert) hebbē sy die door eygen aengenomen macht, over-gebracht op een ander oord, alwaer sy geoordeelt hebbē met meerder sekerheyt te zijn. En eyndelijk, als sy anders niet en hebben konnen uyt richten, hebben sy die gebracht binnen Rochelle,+het welcke haer Opgaende ingebeelde Carthago van Vranckrijck is, alwaer sy hopen, of veel eer droomen, met vreeselijcke heerschappy te Lant en ter Zee, hare voorgenomen toekomende Republijcke te vesten, dat oock inder daet tegenwoordig hare voornaemste uyt-wijck is, alwaer sy tegens de kerck en de Koning, met duysentderley schandelijcke daden, meerder quaet voornemen, en minder kastijdinge daer van vreesen.

+De gemeyne Borgerlijcke Vergaderingen dan, werden van drie tot drie jaren, van den Koning toe-gestaen aen de Hugenoten, wanneer sy geschieden in de behoorlijcke gedaente, en tot het oogmerck hier boven aen-gewesen. Tegenwoordig schijnt het schier by gevolg, dat het oock stil-swijgende toegelaten is aen de Hugenoten, haer

eerst te versamen in yegelijcke Provincie, om dat yder van haer mochte senden hare Afgeveerdigden tot de gemeyne Vergaderingen. Al het overige, gaet buyten de koninglijcke bewillinge; oock tegens de ordre, en uyt-gedruckte macht van den Koning.

De Hugenoten hebben een groot getal van+ Steden, in verscheyde oorden van 't Rijck; de welcke van tijdt tot tijdt, de koningen haer hebben verleent met bepaelde macht tot gebiedt, om haer alsoo meer te versekeren, gelijck hier boven verhaelt is, van alle het gewelt, 't welck sy te vreesen hadden in materie van Gods-dienst. Derhalven zijnse genoemt Steden van versekeringe. Aen dese zijn mede naderhandt andere gevoegt, die men heet van Trouwinge, als getrouwt zijnde+ op seker wijse met de eerste, en gelijck als bestaende van hare Guarnisoenen, hebbende geen Guarnisoen willen toelaten aen de andere van de trouwinge. De Hugenoten hebben aen dees zijde van de Loire, seer weynige Steden; maer aen gints zijde hebben sy 'er een groot getal, en met meerder ofte minder Guarnisoenen, na de hoedanigheyt van de Steden en van de personen diese onder haer gebiedt hebben. Sy trecken+ de penningen, de welcke daer van noode zijn, om de selve Guarnisoenen te betalen,

van den Koning, welcke penningen mogen beloopen ses hondert duysent guldens s'jaerlijcks. Alhoewel dat de Steden van Verseeckeringe, ten tijde des Vredes, gantschelijck schier sonder, ofte met seer weynige soldaten, beset zijn, om dat alsdan yder, Gouverneur, dese gemeyne penningen na +hem treckt tot sijn eygen voordeel. Haer komen ter handt andere twee hondert duysent guldens, onder de naem van behulp, om haer Predicanten daer mede te konnen onderhouden.

Maer het minste deel van dese penningen, komt aen de Predicanten, zijnde gemeynlijck besteet tot andere kosten, die insichte hebben tot Borgerlijcke oogmercken der Hugenoten, met by te leggen, soo veel als genoeg mach zijn, tot dien eynde. En beneffens dese gemeyne hooft-sommen, kan men seggen, dat aen 't gantsche lichaem van de Hugenoten, naer dat men reeckening maeckt, de Koning koste leyt, drie hondert duysent andere guldens in verscheyde belooninge onder haer.

+ In alle hare Steden van Verseeckeringe, worden van den Koning gestelt de Gouverneurs; maer 't is van nooden dat sy Hugenots zijn. Rochelle is evenwel geen Stadt van Versekeringe, noch en heeft geen Gouverneur uyt de naem vanden Coning. Rochelle

regeert haer schier van haer eygen selfs, en+ als in gedaente van een Vrije Republijcke; waerom sy nauwelijcks en erkent de macht van de koning, en om se minder te erkennen, en te komen tot grooter vryheyt, vervoegden sy haer in 't begin, en heeft haer altoos meer verbonden in de t'samen-rottinge met de Hugenoten. Maer alhoewel dat Rochelle geen Stadt van Versekeringe en is, nochtans is het een van de seeckerste toevluchten, die de Hugenoten hebben; soo sterk is haer gelegentheyt te Lant en ter Zee, en soo sterck werdt sy gehouden, niet minder door kunste als door de natuyr, en soo overvloediglijck is sy versien van alle 't gene, 't welck haer van noode mochte zijn tot een machtige en lange verweeringe.

Door middel van Rochelle, hebben de Hugenoten+ geduyrige gemeynschap in Engelant. Door de weg van Sedan, zijnde een stercke Stadt van den Hertog van Boüillon, hebben sy het in Duytslandt, en in de Provincien van Nederlant. En sy sullen het nu grooter hebben met de Prince van Orangen,+ naer dat hy gevolgt is in dat Prinsdom van+ sijn Broeder, onlangs overleden, de welcke Roomsch Catholijckx was. Maer met Geneve+ voornamentlijck, houden sy seer nauw verstant; en door de middel van die Stadt, onderhouden sy het oock met de kettersche

Cantons van de Suitsers, en besonderlijck met die van Bern, die het machtigste en het +naest-gelegenste by Geneve is. 't Overige belangende haer Steden van Versekeringe, dienen meer voor gebaer, als in macht, zijnde meest schier alle van weynig belang; in voege, dat weynige by gelegentheydt van Oorlog, ofte de belegeringen souden af wachten, ofte die soude konnen uyt houden.

+In de voorvallen van oproeren, lichten sy haer beste soldaten van de Bergachtige plaetsen van de Sevenes in Languedocq, ende brengen dan gesamentlijck penningen op, door middel van haer eygen uytreyckingen, ende van de aen-geslagen goederen van die +van de Koninglijcke in-komsten, en door alle andere middelen, die de onordentelijkheyt, en de verwerringen van de Borgerlijcke Oorlogen pleeg voor te brengen. De vermetentheyt maeckt haer besonderlijck sterck, en het uyt zijn op geduyrige aenslagen. Maer boven al, nemen sy voordeel van de tweedrachten en beroeringen, de welcke veeltijts ontstaen in het lichaem der Catholijcken van Vranckrijck, verwaerloosende noyt eenige gelegentheydt, die haer voordeel tegens den Koning, ofte tot haer party aen te nemen de oproeringe Roomsgesinde, of haer te vereenigen in party met haer.

De grootste onder de Hugenoten in dese+ tijdt, zijn dese navolgende: De Hertogen van Boüillon, van Rhoan, van Tremoille, van Suilloy, de Mareschal van Lesdigueres, de Heer van Chastillon, en de Heer van La Force. Rhoan is Gouverneur van Poictou; Lesdigueres Bevelhebber des Konings in Delsinaet, maer met soo grootē aensien, dat hy schier een Prince mach genaemt worden, als Koninglijcke Bevel-hebber van die Provincie. La Force is Gouverneur van 't Lant van Bearn, en de andere, alhoewel sy geen gebieden en hebben over de Provincien, zijn nochtans seer geacht, om vele andere opmerckingen. Boüillon en Lesdigueres door ouderdom, door+ waerde, door ervarentheyt, zijn mannen van groote achtinge, alhoewel dat Boüillon voor een arglistig mensch gehouden werdt, en van weynig geloofs, daer in tegendeel, Lesdigueres altoos geweest is in achtinge van een moedig en oprecht mante zijn. Onder+ dese groote heerst geduyrig misttrouwen, en de staetsuchtigheydt brengt haer somwijlen tot aenslagen die qualijk geduyt werden van de andere; waerom de andere Hugenoten sich niet seer op haer en verlaten. Maer van de Predicanten in 't besonder, wert het mistrouwen gestijft, soo in 't volck tegens de groote, als in de groote tegen het volck, om op dese maniere de party van de

Predicanten, te grooter en vermogender te maecken. En dit is genoeg aengaende het tweede stuck.

+Uyt de boven-verhaelde saken, kan men dan besluyten, dat de ketterije in den staet van Vranckrijck, heeft ingevoert een verdeylinge van den Staet, en dat de Hugenotische party oogschijnelijck tracht na het gebiedt van de Republijcque, en voor heeft daer toe te geraecken door de vervallinge van de Kerck, en van de opper-macht. Maer God beschaemt in 't eynde de godtloosen, en altijdts vecht sijn rechter arm en overwint, tot voordeel van de rechtveerdige saecken. Waer van men niet moet twijselen, ofte de Kerck en de Opper-macht sullen behouden blijven, en de party van de Hugenoten in tegendeel tot niet uyt vallen. Ja men kan wenschen, dat door de Goddelijcke voorsienigheyt, de tegenwoordigen Koning tot sulcke overheersinge bewaert wert, gelijck sijn Vader selfs daer van menigmaels de voor-segginge gedaen heeft aen verscheyden. Lesdigueres is afgeslooft, Boüillon is oudt en swack, en onder de andere Groote, heerschen geduyrig verscheyde oneenigheden: die ontsinnige vierigheyt van Gewisse, eerst soo diep gewortelt in de Hugenoten, komt van dage tot dage, meer en meer te beswijcken: en behalven het geringste volck, het

welck meest bedrogen is, siet men schier in alle de andere, dat alle het gevoelen van Godts-dienst verkeert is, t'eenemael tot samen-rottinge. Dese selve oock is veel eer+ verdeylt in drie, als vereenigt in sijn selve. D'een kan geseyt werden dat uytgemaeckt wert van den Adel, een andere van 't volck, en een andere van de Predicanten; en de sterckten van de Hugenoten, diese wel overwegen sal, sal bevinden, dat sy noyt en hebben gehadt, of en konnen hebben bestendige grontvesten in haer eygen selve.

Door alle welcke redenen men kan oordeelen, dat eyndelijck ter neder voor doot sal moeten vallen, gelijck ick geseyt hebbe, dese Slange van godloosheyt en afvallinge; en dat den tegenwoordigen Koning, met stemmen van de grootste toejuyginge voor sijne naem, en met lof-sangen van onsterffelijcke heerlijckheydt aen Godt, den overwinner sal zijn van dit monster. Daer-en-tegen bevindt hem de Koning in de bloem van sijne eerste jaren; en men weet dat hy de Godtvruchtigheyt en rechtveerdigheyt bemint tsedert dien tijdt; ja dat hy boven sijn jaren hem gedragen heeft, tot nu toe, met levendige prickelen, om sijn beste te doen, van hem een weerdige na-saet te maken van den alder-heerlijcksten Koninck, St. Louijs, in de erfsenisse niet min van de

deugden, als van sijnen naem. De Princen van 't bloedt, en al de andere Princen, zijn alle te samen tegenwoordig Roomsch Catholijcks: Insgelijcks zijn schier alle de andere meest groote Heeren, Rooms-gesint: Roomsch Catholijcks gesint zijn de Parlementen; Roomsch Catholijcks gesint de Steden, en de meest voornaemste Landen van 't Rijck; en de Geestelijcke ordre verbetert haer gestadig in de manieren, in de leeringen, en in de tucht. En eyndelijck moet men gelooven, dat Vranckrijck, na soo lange eeuwen van eenigheyt in 't gebiedt, noyt en soude konnen verwilligen eenich ander te hebben, als het gene van de eenige oude Roomsch Catholijcksche Kerck, en het gene van sijn eenige, oude en opperste heerschappije.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums