Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

[p. 287]

Kort Verhael van Denemarken,

Gesonden na Rome in eenen Brief van de Cardinael Bentivoglio, ten tijde van sijn Gesantschap in Nederlandt, aen den alderdoor luchtigsten Heer, De Cardinael Borgese, Neve van onsen Heyligen Vader, den Paus Paulus de Vyfde.

DE voorleden laetste maent van October,⁺ sonden sijne Catholijksche Majesteyt, ende dese Doorluchtige Princen, van hier af, uyt hare gemeyne naem, voor Ambsssadeur van den Koning van Denemarcken, een Nederlants Edelman, genaemt de Heer van Faen, om den dienst te gaen plegen van beklaginge aen hem, van wegen het overlijden van de Koninginne sijn Echt-genoot. Van sijne Majesteyt, en van haer Hoogheden, wierdt seer geerne dese gelegentheyt waer genomen, om by de selve Koning te ververschen de geheugenisse van andere voorlede vriendelijke bejegeningen; en om dies te meer de vriendtschap oock vast te maecken, door de toekomende toevallen. Den Ambassadeur wierdt van den Koning

+ Ambessaetschap van den catholijkschen Koning, en van den Aerts-Hertogen, aen de Koning van Denemarcken, en by wat gelgentheyt.

[p. 288]

onthaelt, met ongemeene eere, soo met hem allesints de voor-sittende plaetse te geven; en met hem te doen verstaen op alle ⁺andere levendige wijse, hoe seer dat hy geacht heeft dese dienst, hem aengedaen van een soo grooten Koning, als daer is sijne Catholijcksche Majesteyt, en van die Princen, soo na verbonden in grootheydt en in maegschap met sijne Majesteyt. Daer na quam eyndelijck de gemelde Ambassadeur wederom tot Brussel; en ick haesten my om van hem te bekomen een bescheyden verhael, aengaende de besondere persoon van den Koning, van sijn huys-gesin, van sijn Staten, en van haer gebiedt; van de ketterije die hy volgt, en van sijn gemeynschappen met andere Princen.

⁺En daer van een kort begrijp gemaeckt hebbende, hebbe ick geoordeelt, dat het geen onnuttelijcke saecken soude zijn voor de insichten van den Apostolijkschen Stoel, noch onaengenaem aen de eygen smaeck van onsen Heere, en van U E^dt. doorluchtigheyt, dat nu kortelijck overgaet tot hare kennisse, alle het gene, 't welck in diergelijcke materie, tot de mijne is gekomen. Oock sullen het misschien sulcke keurlijcke en denckwaerdige dingen zijn, als sy min door de ver-gelegen wijdte van de landen bekent, ofte geacht zijn in die oorden.

+ Soo seer sy geacht wiert van den Koning.

+ Berichtinge daer van te Romen gegeven.

[p. 289]

De koning van Denemarcken is een Prince⁺ van schoon aensien, en van een wel gestelde gestaltenisse, en van een seer stercke natuyr, thoonende hem seer genegen te zijn tot de oeffeninge van 't lichaem. Hy is tegenwoordig in den ouderdom van vijf-endertig jaren. Van sijn Echt-genoote, die de suster was vanden tegenwoordingen Keurvorst van Brandenburg, zijn hem na-gelaten drie Soontjens, zijnde hem te vooren ontvallen eenige andere Dochterkens. Den Koning heeft een eenige Broeder, en drie Susters, en zijn alle uyt-getrouwt: een aen de Koning van Engelandt, een aen den Hertog van Bruinswijck; en een andere Weduwe, die Echt-genoote was van den overleden Keur-vorst van Saxen. Aengaende de⁺ gaven van 't gemoet, die zijn vele, en seer aensienlijck, ende die seer in hem uytmunten. Hy is een Prins van een groot verstant, en van veerdige en levendige daet; waer van men nauwelijcx soude seggen, dat hy gebooren was onder een soo koude en loome Climaet, als het gene is van sijn landen, die in groot gedeelte ysselijck en bevroosen zijn. Hy werdt gehouden seer strijdtbaer, en in den Oorlog die 'er tegenwoordig is tusschen hem en den Koning van ^Zweden, heeft hy hem altoos groothertig en strijtbaer getoont, soo wel om Legers te be-

+ Beschrijvinge van de lichamelijcke hoedanigheden van de Koning.

+ En van die van sijn gemoet.

[p. 290]

sticren en te gebieden. Hy heeft oock besondere wetenschap van de Vrije-kunsten, Hy spreeckt met groote versekertheyt de Latijnsche spraecke, en neemt genuchte om se te gebruycken, hebbende besonderlijcke gewoonte, van menigmael met sijn eygen handt in 't Latijn te schrijven, aen den Koning van Engelant sijn Schoon-broeder. Hy spreeckt wel Hoogduyts en Frans; en hy toont dat hy het Spaens oock verstaet, als mede ⁺het Italiaens. In de taelen doet hy insgelijcks de Prins sijnen Soon, oeffenen, de welcke nu negen jaren oudt is; en heeft begeert dat hy, by gelegentheydt van de bovengemelde Ambassadeur, eenen brief soude schrijven aen de Prince van Spaenjen, in 't Lattijn, met aenbiedinge van alle toe-geneygde vrientschap, en met andere manieren vol van de meeste eerbiedigheyt en beleeftheydt. Dit is aengaende den persoon van den Koning, en van anderen die van sijn huys zijn.

⁺Het Hof van den Koning van Denemarcken, en kan schier geen Koninglijck Hof genaemt werden, zijnde noch niet ingekroopen in die ver-gelegen landen, alwaer men als noch onderhoudt manieren die tusschen bot en eenvoudig zijn, de prachten en overdaet van de andere uyt-steeckende Hoven van Christennjck. In de wooninge dan, in

+ De Prince sijn eerst-gebooren Soone.

+ Beschrijvinge van sijn Hof.

[p. 291]

den huys-raet, in 't getal van het huys-gesin en in de luyster van het Hof, is de Koning van Denemarcken veel eer binnen de palen van een gemeyn Prince, als van een grooten Koning. En hy selfs is van een uytermate vrije natuyr, vervremt van alle pronekerije en van grootsheyt. Hy gaet veeltijdts van d'een tot d'ander plaetse, met een ofte twee gemeynsame alleen, en gesamentlijck hanteert hy het huys van dese, ofte gene Edelman; leggende alsdan niet alleenlijck af de persoon van Koning, maer oock van Prince. Alhoewel hy selfs seyt, dat hy sulcx niet en doet, sonder besondere kunste; willende daer mede betoonen, het betrouwen dat hy heeft op den Adel van sijn Staten, en dat hy veel liever wil heerschen met liefde, op de gemoederen van sijn volck, als met gewelt.

De Koning van Denemarcken besidt seer⁺ groote Staten, overwoogen zijnde haren grooten om-loop, maer niet van groot belang, aengemerckt dat het grootste gedeelte schier ingenomen is van het eeuwige Ys, aldaer naer de Pool toe, en van de bosschen en hooge Bergen in Noorweegen. Nefsens de twee sijne voornaemste Koningrijcken van Denemarcken en van Noorwegen, zijn aen de Koning onderworpen andere Landen, en Eylanden van wijdtloopigen omkeer; en

+ Hoedanigheyt van sijn Staten.

[p. 292]

haer gelegentheden strecken haer soo hoog, dat in eenige oorden den dach woont ses geduyrige maenden lang, en de nacht komt dan in de plaetse, schier voor soo veel tijdts. Het beste dan, het meest bewoonste, en het meest vruchtbaerste dat van hem beseten wordt, is 't gene dat begrepen wert binnen sijn Rijck van Denemarcken, met alle 't gene, 't welck meest paelt bezijden aen het uyterste van Duytslant.

De Handelinge van Koopmanschappen is niet seer groot binnen sijn Staten, maer de winste is groot, de welcke hy van die gene ontfangt, die noodtsaeckelijck moeten ⁺gevoert werden door de Engte van Coppenhagen, toegenaemt de Sondt. Coppenhagen is de Stadt daer hy gemeenlijck sijn wooninge houdt. Aldaer ist van nooden, dat haer alle de Schepen, de welcke die doorvaert hebben te doen, om met koopmanschap te hanteren de Steden van de Oost-Zee, stil houden, ende zijn gehouden te betaelen een dubbelde Roose-noobel van Engelandt, voor yder Schip; beneffens eenige andere lasten, die de koopmanschappen betalen, die van d'een na d'ander oord ⁺gevoert werden. De Koning van Denemarken ontfangt een groote schat van die doortocht: en dit is de grootste inkomste die hy heeft. Hy geniet oock groot voordeel van

+ Coppenhagen. Engte van de Sondt.

+ Inkomste van den Koning.

[p. 293]

de beesten, die gehaelt werden uyt sijn lant, zijnde daer van overvloedig versien, ende brengende de selve seer vet voort. Uyt de bosschen van Noorwegen worden insgelijcks tot sijn groot voordeel, gehaelt een groote menigte hout, om 'er Schepen van te timmeren, en dat besonderlijck tot Masten en Sprieten gebruyckt werdt. In alles werdt evenwel geoordeelt, dat de in-komste van de Koning niet te boven gaet een millioen goudts.

Het gebiet van de Staten van de Koning⁺ van Denemarcken, alhoewel het t'samen gebracht is uyt Koninglijcke gedaente, bestaet nochtans in een groot gedeelte van de Bester-Regeeringe, hebbende den Adel groote macht in die gewesten. Sonder haer en kan de Koning geen gewichtige saecke voor nemen; van haer bestaet voornamentlijck het bestier van de gerechtigheyt, en 't is van noode, dat de Koning met haer aengaet, veel eer versoeckende als gebiedende. De koning is kort om, het hooft en Koning; en de Edelen zijn schier meer vry, als onderdanig. In 't gebiet en heeft het gemeynevolck geen deel altoos.

Aengaende de macht van den Koning,⁺ sijne voornaemste bestaet in die ter Zee, hebbende geen gewichtigekrijgs-rustinge altoos te landt, en in den tegenwoordigen

+ Gebiet van de Staten die de Konning besit.

+ Koninglijcke macht.

[p. 294]

oorlog tegen den Koning van Zweden, heeft hy versorgt, dat de meeste kracht van sijn Leger, bestaet van uytheemsche soldaten: dat is, van Hoogduytschen, Engelschen en ⁺Schotschen. In de saecken van de Zee, is het volck van Denemarcken meest bequaem, om dat dat Rijck van vele zijden be-eylant is, en om dat dien volgende, dat volck veel gelegentheydt heeft, haer te gewennen tot de Scheeps-vaert. De Koning onderhout gemeynlijck ontrent vijftich ofte t'sestich groote Schepen, alles overvloediglijck versien van soo veel sy van nooden hebben, voor de aen-slagen ter Zee, daer hy selfs groote ervarentheyt in heeft.

⁺De ketterije die den Koning volgt is de Luthersche. Sijn Staten vervielen in de besmettinge van die peste, tsedert datter Duytslant mede besmet is geweest. En alhoewel dat van de ketterije van ^Luther, naderhant soo veel andere en verscheyde Secten uytgesprooten waren, en dat soo seer verspreyt is geweest die van Calvijn in 't besonder, niet tegenstaende, heeft de Koning van Denemarcken noyt verstaen, dat de eerste Secte diese aengenomen hadden, verandert soude werden. In welck voornemen, den tegenwoordigen Koning hem stantvastiger heeft getoont dan yemant anders.

De Koning van Engelandt besonderlijck

+ Deensche volckeren goet voor de oeffeninge ter Zee.

+ Van wat ketterije de Koning belijdenisse doet.

[p. 295]

heeft hem menigmaels bemoeyt, om hem aen te raden, dat hy de calvijnsche gesintheyt wilde aenvaerden; en alhoewel niet in die gestrenge gedaente, alsse geleert wort in Geneve, en alsse gepleegt wert in Vranckrijck, en andere oorden-meer, maer bekleet met uyterlijcke manieren, en verselt met die gedaente van gebiedt, met de welcke sy geoefsent werdt in Engelant; dit niet tegenstaende,⁺ is al sijn pooginge te vergeefs geweest, om dat de Koning van Denemarcken noyt heeft willen veranderen, gelijck ick geseyt hebbe, de Luthersche ketterije. Oock selfs somwijlen heeft hy achterdencken gehadt, datter eenige van sijn gebiet genegen waren tot de Calvijnsche gesintheyt, de welcke hy ontbloot heeft van alle regeeringe, en heeft groote strenigheyt getoont, op dat niemant sich en soude verstouten, dese soorte van ketterije in sijn Landen te voeren.

De meeste vrientschap en gemeynschap⁺ die de Koning van Denemarcken, heeft met de uytheemsche Princen, is met de Koning van Engelant, zijnde tusschen haer een onderlinge gemeynschap van alle de grootste saecken van belang. Maer soo veel als den⁺ Koning van Engelant te grooter en machtiger is, dan den koning van Denemarken, dies te grooter is het aensien dat van dese bewesen werdt aen die.

+ Hy sluyt alle andere uyt, behalven de Luthersche gesintheyt.

+ Hoe hy hem verstaet met andere Princen.

+ Met den Koning van Engelant.

[p. 296]

De koning van Denemarken ging in voorlede jaren selfs in persoon besoecken de koning van Engelandt; oock te vooren, en daer na, heeft hy betoont altoos den selve staet van eerbiedigheyt tegens hem, ende heeft met de Konninginne sijn Suster, besonderlijck, onderhouden een nauwe gemeynschap.

⁺Met den overleden Keurvorst van Saxen, die oock sijn Schoon-broeder was, als ick hier boven geseyt hebbe, onderhielt hy altoos goede gemeynschap; en hy doet tegenwoordig ⁺het selve met den Hertog van Bruinswijck.

Met de Vereenigde Provincien van Nederlant schijnt het, dat hy hem soo wel niet verstaet, als hy wel dede dese voorgaende ⁺jaren, gaende de selve Provincien naer het Bestant, ende naer de aen-genomen Naem van Hoog-Mogende Provincien, met al te grooten laet-dunckentheyt en hoogmoet, gelijck hy seyt; beneffens dat sy betoont hebben gunstiger te zijn aen de Koning van Zweden, als aen hem in den Oorlog, van, de welcke ick hier boven gewach gemaeckt hebbe. De selve koning klaegt oock grootelijcks, dat de Vereenigde Provincien, na het Bestant, hebben begonnen swarigheyt voor te wenden tegens die Imposten, die 'er betaelt werden voor de door-tocht van de

+ Met den Keur vorst van Saxen.

+ Met den Hertog van Bruinswijck.

+ Met de Vereenigde Provincien van Nederlant.

[p. 297]

Sondt met 't voor-geven dat haer Schepen, of die niet en moten betalen, of dat sy altoos in eeniger wijse ten minsten moeten verlicht wesen.

Van de konning van polen toont hy hem⁺ vriendt, voornamentlijck is dese tijden, in de welcke gelijckmatig geworden zijn de insichten van d'een en d'ander in den Oorlog, de welcke sy gesamentlijck gevoert hebben tegens den overleden Hertog Carel, die Oom was van den koning van Polen, en ontweldiger van sijn eerste Rijck van Zweden. Insgelijcks onderhoudt hem den Koning van Denemarcken, in goede gemeynschap met den Keyser, makende dat hy wel⁺ staet met het Keyser-rijck, van 't welcke hy beleent een seker gedeelte van sijne heerlijckheden, by de aenpalinge van Duytslant.

Met de Keurvorst van Brandenburg, wiens⁺ Suster, gelijck als ick geseyt hebbe, hy ten wijve gehadt heeft, en is de vriendtschap niet in die schreef, als den bandt van het maegschap wel souden vereyschen: om dat het huys van Brandenburg seer vereenigt is met de Vereenigde Provincien: ende om dat de Keurvorst betoont heeft meer vereenigt te zijn met de Vereenigde Provincien, dan met den koning van Denemarcken, in de onlusten die 'er tusschen haer vielen, waer van ick hier voor gesproken hebbe.

+ Met de Koning van Polen

+ Met de Keyser.

+ Met de Keurvorst van Brandenburg.

[p. 298]

⁺Met dese Aerts-Hertogen, met de Coning van Spaenjen, en met de Coning van Vranckrijck, en heeft de selve Coning geen besondere insichten, noch van vrientschap, noch van vyantschap. Evenwel spande de macht van sijn Landen te samen, om gunstig te zijn devoorgaende beroerten van dese, tegens de kroon Spaenjen. En hier van kan 't misschien komen, dat den Catholijkschen Coning, en de Aerts-Hertogen tegenwoordig trachten, om hem afgesondert te houden van de Vereenigde Provincien, in de gelegentheden, die 'er sullen mogen voor-komen, van eenige nieuwe beroerten hier in Nederlant.

Dit zijn in't kort de saken, van de welcke ick geoordeelt hebbe, dat het my toe stont berichtinge te geven aen onse Heere, en aen U E^dt. Doorluchtigheyt, aengaende den persoon van den Coning van Denemarken, ende de materien, die ick kortelijk hier boven gehandelt hebbe. Tot welcken eynde ick Gode bidde, dat hy tot welvaert van de Christenheyt, lange jaren wil bewaren den Alder-geestelijcksten persoon van sijne Heyligheyt: en dat hy aen die van U E: doorluchtigheyt wil verlenen alle meeste grootheyt en voorspoet.

Uyt Brussel den 2. dag van Februarij 1613.

+ Met de Koning van Spanjen, en met de Aerts-Hertogen. Met de Koning van Vranrijck.