Logo DBNL
Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio (1648)

Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

(1648)–Roeland de Carpentier–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Ofte dese nieuwe Republijck van de Vereenigde Provincien bestandig sal zijn.
VII. Hooft-Stuck.

DAer en is geen bedriegelijcker sake,+ dan te oordeelen van het toekomende. Evenwel en sal het misschien niet onaengenaem zijn, aen die gene, die dit myn Verhael sal komen te lesen, dat hier op 't eynde gehandelt wert met alle kortwijligheyt, als soo twijfelachtige en wanckelbare materie toe kan laten: te weten, of dese Nieuwe Republijcke der Vereenigde Provincien, bestandig sal zijn? Datse bestaen sal konnen, is door veel redenen waerschij-

nelijck. En voor eerst, wat saecken is 'er meer natuyrlijck, en van grooter kracht in de boesems der menschen, als de liefde tot +de Vryheyt? Maer boven alle andere volckeren van de werelt, hebben de luyden van het noorder rack van Europa, altoos getoont groote genegentheydt om de selve te genieten, en onder andere die gene, besonderlijck +die van Nederlant. Ten tijde van de Keyser Vespasiaen, was de oude beroerte van de Bataviers, seer luyt-klinckende, de welcke soo treffelijck beschreven is in de Geschiedenis-Boecken van Tacitus. Daer en wierdt niet gehandelt, van haer te benemen die soorte van vryheydt, de welcke sy genooten. Niettemin sy lieden geloovende, te leven in slavernie, met het verdragen van den hoochmoet en moetwilligheyt, die de Roomsche dienaers op menigderley wijsen, in die gewesten gebruyckten, ontstont in 't begin by haer, een versmadinge, en naer de versmadinge, een oproer, en eyndelijck naer het oproer, den Oorlog.

Nochte haer en ontbrack in die tijde, +niet eene Claes den Borger, die was gelijck den Prince van Orangien in de ontrustigheyt van desen tijdt. Van desen Borger, wierden eerst tot de wapenen verweckt, sijn eygen Bataviers, en naderhant andere na-

buyrige volckeren, tot dat de wapenen ter neder geleyt zijnde, mitsgaders de wreeveligheydt, sy lieden bleven in haer voorige staet en vrientschap met de Romeynen, ende in tegendeel, de Romeynen onthielden haer van alle strafheyt en moetwil, waeromme haer die lieden wederom op een nieu soude ontroert hebben.

Van dese, en noch hooger beginselen, waren in tegenwoordigheyt de Hollanders, (de welcke de oude Batavieren zijn) ende de andere Vereenigde Provincien, dat van die af-komstig is haer oude vryheyt, ende de meest gepleegde gedaente van haer gebiet: sy bekennen wel, dat sy van tijdt tot+ tijdt, een uytmuntend' hooft gehadt hebben, maer nochtans een onder gestelt hooft aen haer Wetten, en aen 't opperste gebiet van de Republijcke, geoeffent van de Staten der Provincien, met weynig verschil van d'een tot d'ander tijdt. Dat naderhant, by verscher geheugenisse, de namen, en Eertijtelen vande Hoofden verandert zijn, maer dat evenwel om de veranderinge van namen, niet vermindert en is den Staet van de Republijcke, die altijt d'opperste gebleven is uytmuntenheyt, wanneer Hollant en Zeelant en andere Provincien van Nederlant, stonden afgesondert, onder haer eygen Graven en Over-Heeren. Zijnde naderhant,

+het Huys van de Princen van Borgoignen komen te heerschen over dese Landen, dat sy t'haren tijde, groote veranderinge gemaeckt hebben, in vele saecken van 't gebiet, om dat hem het bloet, ende koninglijcke hoogheyt van dat Huys, niet en heeft konnen aenstellen, om te bestaen van de Wetten, en van de Republijcke. En dat veel minder de Princen van het Huys van Oosten-rijck, haer hadden willen buygen onder dese matigheyt.

+Keyser Karel de Vijfde, naer dat hy aen sijn gebiet hadde sien wasschen, de nieuwe werelden, ende de Koning Philips sijn Soone, naer dat hyse ge-erst hadde, met het overige van soo groote Monarchie, dat sy haer miswaerdigt hebben te gebieden over haer volck, met eenige uyt-neminge. Wes-halven sy niet alleenlijck, niet en hebben willen verstaen, dat het voorige gebiet soude onderhouden werden in de Nederlanden, maer hebben met kracht en gewelt, de wetten verandert, de vryheden wech genomen, ende de selve landen gemaeckt tot bywooninge van de Spaengiaerts, de Provincien gebracht zijnde onder swaere jocken van schattingen en van Casteelen, dat daerom eyndelijck waren opgesteegen de oude Bataviers, ende dat sy tegen de Monarchie van Spaenjen, de wapenen hadden aengenomen,

gelijck als hare Voor-ouders aengenomen hadden tegens de Romeynen; en dat die niet minder voorspoedig en zijn geweest, dan dese, om dat sy alsdoen behielden de vryheyt die sy genoten, ende als nu, hebben sy wederom bekomen die gene, de welcke sy schier t'eenemael verlooren hadden. Hollant klinckt van de vertellinge van dese geschiedenissen, ende de andere Provincien zijn 'er mede van vervult. Zijnde dan soo natuyrlijck in alle het volck, de begeerte van in vry heyt te leven, ende boven allen in die van 't geweste van Nederlant, kan men lichtelijck oordeelen, dat de Vereenigde Provincien, in alle manieren, haer beste sullen doen, om haer te behouden in haer tegenwoordige gebiedt, ende om altoos meer te bevestigen dese hare nieuwe gedaente van Vrije Republijcke.

Behalven de liefde van de vryheyt, soo+ kan men over peynsen, dat haer gebiet soo wel in sich selfs gegront vest is, op 't welcke in tegenwoordigheyt de Vereenigde Provincien steunen, dat het aengeleyt is, om een langen tijt haer Republijcke staende te houden. Gevaerlijck zijn in 't gemeyn de ver-gehaelde en geweldige veranderingen, de welcke van d'een gedaente van Regeeren, overgaen tot een andere gantsch verkeerde; daer de overtredinge, de welcke de

Vereenigde Provincien gedaen hebben, van die gene, de welcke sy quamen te volgen voor den Oorlog, tot dese, de welcke tegenwoordig blijckt, naer het Bestant, niet en kan geseyt werden, dat in tegendeel soude veranderen, maer alleenlijck in eenige voege, verset de voorgaende gedaente. De oude wetten blijven levendig, en men siet, dat yder Provincie, en yder Stadt, regeert schier in de selve maniere, als vooren, behalven dat de Oppermacht van de Prince, blijft by de Staten van een yder Provincie, ende de uytmuntenheyt van 't opper-hooft, by den Stadthouder van de selve Provincie, gelijck wy boven aen gewesen hebben in 't +eerste Boeck. Hoe groot is voorts de eendracht, die de Vereenigde Provincien bint, en te samen verplicht? Hoe groot is haer eygen macht, ende haer vrientschap met de uytheemsche Princen? De eendracht sal wel tegen houden de gemoederen, en verre af doen wijcken, de oorsaecken van binnelantsche +beroerten. Haer macht is soodanig, dat sy bestandig konnen gehouden werden, om die gevaren tegen te staen, die haer souden mogen overkomen van buyten. En daer die niet genoegsaem en soude zijn, mach men gelooven, dat die selve uytheemsche, de plaetse souden vervullen, die by haer eygen toe-gevallen zijn, in de gant-

sche loop vanden voorgaenden Oorlog.

Van de reden hier by gebracht, kan men oordeelen, dat dese nieuwe Republijcke, haer van dage tot dage, meer en meer heeft te hechten, en te bevestigen, ende dat sy langen tijdt bestendig sal zijn: selfs dat sy door verloop van tijt, misschien machtiger en grooter sal worden, by gelijckenisse van die, de welcke de Suitsers gemaekt hebben. En hoe groot is de gelijckmatigheyt der saken, tusschen d'een en d'andere? De Suitsers+ stonden in 't begin eerst op met kleyne macht, en waren opgehist van de liefde tot de vryheyt; voor haer streedt de gelegentheyt van de Alpense-bergen, tot dat de andere stercker Cantons, haer met de swackste vervoegden, en eyndelijck quam alsoo in sulcker voege, hare Republijck te bevestigen, dat sy niet alleenlijck bestandig is geworden, maer oock vreeselijck aen verscheyden Princen, by verscheyden gelegentheyt. In die selver voege, hadde de oproeringe van de Vereenigde Provincien haer eerste begin, alleenlijck van beyde de Provincien, van Hollant en Zeelant: door de prickel van de vryheydt, wierde het volck gaende gemaeckt: en in 't begin, dede sy de grootste tegen-stant met het voordeel van de Zee, van de Rivieren, en met d'andere wapenen van de natuyr, naderhant met de macht van

de andere Provincien die haer t'saem verbonden, ende met de behulpsels van de nabuyrige Koningen, zijn hare saecken altoos voorspoedig geweest, tot dat op 't eynde, hare nieuwe macht sich soodanig is komen op te werpen, voor de oogen van de werelt, dat sy noch de wetten ter Zee aen andere geeft, soo men seggen mach, en die echter haer soo verseeckert, dat sy daer van niet en konnen geset werdé van eenige zy de telant. Het gebiet is daer benevens noch gelijckmatig, met dat van de Suitsers, ten ware dat dit het andere veel eer overtreften, om gelijckmatiger te zijn, en om gevoegelijcker te versamen, de besondere leden van een yder Provincie, met het gantsche lichaem van de Generale Unie van allen te samen.

+Maer in tegendeel, dat dese nieuwe Republijcke niet bestandig en soude mogen wesen, konnen mede veel redenen doen gelooven. En voor eerst, soo veel als betreft de liefde tot de vryheyt, kan men bemercken, +, dat in sijn plaetse is gekomen, de nuttigheydt van de gehoorsaemgeydt der volckeren, de welcke van tijt tot tijt, schier in alle deelen van de werelt, haer hebben begeven onder het gebiedt van een alleenlijck. Waerlijck, alle de Koningen waren in het begin, Hoofden, en niet Koningen, van Republijcken, en niet van Koningrijc-

ken. Maer het langduyrig gebruyck, heeft naderhant gedaen, dat het volck genegen, en gewoon is geweest, tot de aenneminge van de volkomen gehoorsaemheyt, eveneens by na, als een plante komt te aerden, ende het lichaem van een mensche te leven, op een Landtschap, en onder een Climaet, dat verscheyde is met sijn natuyr. En Wie wilde hem tegenwoordig in-beelden, dat de genegentheyt tot de vryheyt, kracht souden hebben, om het volck van Vranckrijck, van Spaenjen, en andere diergelijcke, te bewegen, om te willen weder keeren tot de oude gedaenten van haer voorige veel vryer gebiedt, van het welcke, in haer t'eenemael de geheugenisse vergaen is, ick laet staen de begeerte? Men en kan niet loochenen, dat in de Noordtsche streken van Europa, niet overig en soude zijn, eenige gedaenten van een vryer gebiet, vermogende+ den Koning van Engelant niet veel te doen, sonder het Parlement van 't Rijck, oock niet veel de Princen der Nederlanden, sonder+ de bewillinge van de onderdanige Provincien. Noch is de macht meerder bepaelt in+ de Koning van Denemarcken, en noch meerder in de Koning van Poolen, ende sy schijnt+ noch seer besneden in de Princen van Duytslandt.

Maer het is noodtsaeckelijck, dat men+

daerentegen bekent, dat de macht van het Opper-hooft altoos groot geweest is, en noch groot gehouden werdt, in alle die regeeringen, in de welcken soo seer veroudert is, de gehoorsaemheydt van 't volck, tegens hare Princen, dat het niet en soude mogen gedoogen eenige andere hoedanigheyt van gebiedt, dan het gene van een alleenlijck. Derhalven kan men insgelijcx oordeelen, dat het noodtsaeckelijck is, de +Vereenigde Provincien genegen te zijn door de gewoonte van de voorleden onderdanigheyt, om haer te laten gebieden van een alleenlijck, maer in die gedaente nochtans van gebiet, als sy voor desen gewoon zijn geweest te genieten, ende die gemeynschap heeft met hare oude instellingen en herkomen. Tot welcke gedaente, wanneer haer de Provincien soude genoodigt sien door bequame voorvallen, schijnt het dat men soude mogen gelooven, dat sy gevoegelijck soude hebben weder te keeren tot haer voorige eerbiedigheyt, ende onderdanigheyt tegens den Prince, die haer den tijt en gelegentheyt soude raden aen te nemen.

+Dat voorts het tegenwoordige gebiedt niet veel en soude verscheelen van 't voorgaende, daer op kan men seggen, dat soodanige veranderinge daer van is voort ge-

komen, dat van het selve noch veel andere grooter waerschijnelijck zijn af te meten. Al te veel is het gebiedt verandert door soo grooten macht, het welcke Graef Maurits in 't selfde pleegt, al te veel door den last van soo veel belastingen, en van soo veel Guarnisoen, en eyndelijck al te veel door de macht van eenige Provincien, die de overhant hebben, en schier d'andere als onderdanige houden. En hierom is het, dat inder daet de eendrachtigheyt der Vereenigde Provincien, soodanig niet en is, als sy openbaerlijck geoordeelt wert van die van buyten. Aen eenige van de hare en behaegt niet, die groote uytmuntentheyt, de welcke by eenige van d'andere van Graef Maurits gepleegt wert.

Van allen werdt Hollant benijdt, om sijn+ groote Rijckdom, tusschen Hollant en Zeelant heerschen in 't besonder schier geduyrige verschillen; in eenige worden ergehoort sware klachten, dat sy haer evenwel beswaert vinden naer het Bestant, met de selve Imposten en Guarnisoenen, daer mede+ sy beset waren in tijde van Oorloge, ende Hollant sich niet beklagende, maeckt de klachte van de anderen tegens haer, dies te swaerder, en veel swaerder de wraecke tegens die van 't gebiet, de welcke haer voor laten staen, dat sy haer voornamentlijck op-

houden met de achtbaerheyt ende steuninge, op de krachten van Hollant. Behalven +dit onderschevt van insichten, hoe seerist dat noch strijt, de verscheydentheyt van soo veel en besondere gesintheden, met de eenigheyt van de gemoederen? zijnde veel, en verschillende op menigderley wijse, onder haer de gesintheden van de ketterije, in de welcke het volck van de Vereenigde Provincien haer verdeylt; daer beneffens, dat in de selve landen, het getal van de Roomsgesinde seer groot is. En hoe kan geoordeelt worden, haer macht alleen bestendig te zijn tot haer verweeringe, sich niet op +haer eygen selfs verlatende. Derhalven kan 't gebeuren, dat de uytheemsche Princen, haer mede-standers, beter verstant in 't toe-komende krijgende met de Kroon van Spaenjen, misschien niet en sullen willen, ofte belet zijnde door eygen nootsakelijckheyt, misschien niet en sullen konnen op andere tijden, de Vereenigde Provincien behulpsaem zijn. Door alle dese redenen dan, mach men oordeelen, dat dese nieuwe Republijclijcke niet en sal blijven in desen tegenwoordigen stant, maer dat sy eer lang sal komen te breecken, en dat sy eyndelijck op een nieuw sal mogen herstelt werden, onder het gebiet van een alleenlijck.


Vorige Volgende