Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

[p. 161]

Hier eyndigt de begonne Rede-Caveling, en het Verhael.
VIII. Hooft-Stuck.

NU toegestaen zijnde, dat de Vereenigde⁺ Provincien genegen waren, om haer op een nieuws te begeven onder het gebiedt van een alleenlijck, is dan overig te sien, wien men waerschijnelijck sal gelooven, dat dese Prince soude konnen zijn, ende op wat maniere dat men soude hebben te hopen, dat sy haer souden komen te onderwerpen. In de voorgaende beroerten van Nederlant, wierpen haer de af-vallige door noodts-dwang, eerst onder de handen van de Franschen, en naderhant onder die van de Engelsche. Maer schier soo haest⁺ als op-gekomen was, verdween oockde nieuwe heerschappye van Alenson. Ende de Koninginne van Engelant hebbende afgeleyt⁺ de hope van te heerschen, hielt haer naderhant voldaen met d'aensielijckheyt van Raden.

De doodt sneet af de arglistigheyt ende⁺ de hope aen de Prins van Orangien. En aen Graef Maurits heeft ontbroken of de moet, ofte de gelegentheyt, om tot meerder voorspoet te geraecken. In voegen, dat men moet geloof geven, dat de Vereenigde Pro-

+ Aen wat Prince men soude konnen gelooven, dat de Vereenigde Provincien haer souden mogen onderwerpen.

+ Niet aen de Koning van Vrankrijck.

+ Noch aen de Koning van Engelant.

+ Noch aen Graef Maurits.

[p. 162]

vincien haer noyt en sullen onderwerpen noch aen de Franschen, noch aen de Engelsche, nochte aen de persoon van Graef Maurits. Soo is dan overich, het Huys ⁺van Oosten-rijck, in het welcke, naer het huys van Borgoignen, de Nederlanden overgingen, met sulcke recht-matelijcke aenkomsten.

⁺Op tweederley wijsen, wort'er geoordeelt van persoonen, die meest bewust, ende van de meeste ervarentheydt zijn in de saecken van Neêrlandt, dat de Vereenigde Provincien souden konnen weder-keeren onder het huys van Oosten-rijck. Daer van ⁺d'eene soude zijn, by aldien men haer op een nieuw toe-pasten voor eygen Prince, yemandt van dien bloede, die in de plaetse van de Aerts-Hertogen soude komen, in ⁺plaetse van kinderen. Ende het andere, by aldien men sijn beste dede, om de selve Provincien te beleyden met die middelen, die men het bequaemste mochte oordeelen, om se te doen weder-keeren onder de Kroon van Spaenjen, waaneer den Koning niet en soude genegen zijn, naer het overlijden van de Aerts-Hertogen, om op een nieuws, de gehoorsame Provincien te ontleden van sijn kroone.

⁺Het eerste van dese middelen, wert geacht beter te sullen uytvallen, en men heeft

+ Als dan aen 't huys van Oosten-rijck.

+ En dat op tweederley maniere.

+ 't Eerste daer van.

+ 't Tweede daer van.

+ Aen merckingen, de welcke het eerste gevoegelijcker doen achten.

[p. 163]

gesien, dat het eyndeiijck de noot-dwang aen de Koning Philips de II. geleert heeft, wanneer hy alle andere middelen mistrouwende, hem begaf om een proeve te nemen van dese, alhoewel het geen plaetse en heeft konnen nemen, om het in 't werck te stellen, door dien het huwelijck van de Aerts-Hertogen onvruchtbaer is uytgevallen. Dese middel dan soude bestaen, indien de Koning van Spaenjen, verstont yemandt van sijn Soonen te senden, voor een kint en na-zaet van de Aerts-Hertogen, welcke Sone, door eenig bequaem huwelijck, in Nederlandt soude mogen bevestigen, de geduyrige af-komsten van de toekomende Princen van dat lant.

In deser voegen soude men te hopen hebben, dat de liefde van 't volck der Vereenigde Provincien, mochte komen toe te nemen tegens dit nieuwe aengewesen geslacht, het welcke voortaen Nederlandtsche af-komelingen te geven hadde, en dat door dese liefde soude mogen spruyten een genegentheydt om te gehoorsamen, en naderhant eyndelijk een volkomene gehoorsaemheyt selfs.

De Franschen souden waerschijnelijck⁺ een soodanige voorslag helpen hanthaven, op dat sy voor altoos haer mochten bevrijden van dese opene zyde van haer Rijck

+ De Franschen souden hier toe waerschijnelijck behulpsaem zijn, en om wat insichten.

[p. 164]

naer Vlaenderen toe, van wegen de nabuyrigheyt en gevaer der Spaensche wapenen, ende om haer Rijck noch verseeckerder te houden van de nabuyrigheyt en gevaer van de ketters van Nederlandt. Derhalven de selve Landen, haer wederom komende te vereenigen onder een Roomschen Prinçe, soude men seeckerlijck konnen hopen, dat de Roomsche Godts-dienst wederom haer soude komen op te rechten, in die gewesten daer sy tegenwoordig te neder gevelt leyt, ende dien volgende, soude men als dan sien, dat het onderlinge verstant soude beswijeken, 't welck altoos de Ketteren van de Vereenigde Provincien onderhouden ⁺hebben met die van Vranckrijck. En de Engelsche souden meer overwegen haer ⁺insichten. Van d'een zyde souden sy geerne sien, dat de Nederlanden t'eenemael afge sondert waren van de Kroon van Spaenjen, om die redenen, de welcke hier boven verhaelt zijn, maer van d'ander zijde, en soude haer niet konnen behagen, haer te sien ontbreecken die machtige en nabuyrige borstweeringe van de ketterye.

⁺De tweede weg, de welcke souden moeten bestaen in het gebruycken van die middelen, de welcke het bequaemste mochten gevonden werden, om de Vereenigde Provincien daer toe te brengen, dat sy haer op

+ 't Fransche Rijck.

+ De Engelschesouden meer twijfelmoedig zijn.

+ Aenmerckingen die den tweeden wech veel beswaerlijcker doen schijnen.

[p. 165]

een nieuw onderwierpen aen de Kroon van Spaenjen, werdt gemeenlijck geoordeelt beswaerlijcker te sullen vallen, dán de eerste. Dese middelen soude men tot soodanige twee konnen brengen, en souden zijn, ofte te winnen de genegentheyt van de selve Provincien, ofte te trachten van haer op een nieuws met gewelt onder te brengen. Men heeft gesien hoe seer dat Koning Philips de Tweede, hem bemoeyt heeft om het eene, ende het andere uyt te wercken, sonder eenige vrucht nochtans. Gelijck onder de Elementen, eenige over-een-komen, andere van weder spannigen aerdt tusschen haer zijn: alsoo mede tusschen het onder-worpen volck in Europa aen de Opper-macht van Spaenjen, zijn 'er eenige van gelijck-matige vermenginge, en andere van een strijdende hoedanigheyt tegens de Spaensche Natie. In Italie is haer gebiedt gevoegelijcker aengenomen, ende daer zijn de gewoonten van de selve omhelst, daer in Nederlant de strijdt schier van alle dingen, tusschen d'een en d'ander soorteringe van volck, in groot gedeelte veroorsaeckt heeft, eerst den oproer, en naderhant den Oorlog, de welcke in 't lest heeft doen voor komen, de ontledinge van vele Provincien. In voege, dat men wevnige hope kan stellen,⁺ om de waerheyt te seggen, op de ge-

+ VVeynig hebben de sachte middelen geholpen aen de Spaenjaerts gebruyckt tegens de Nederlanders.

[p. 166]

negentheydt van 't volck, om daer door te sien weder-keeren de Vereenigde Provincien onder de Kroon van Spaenjen.

Daer soude dan overig zijn, in geval dat men wanhoopten van 't geluck door dese middel, dat men alle sijn hope op een nieuw stelden, om die onder de voorige gehoorsaemheyt te trecken, door middel van de ⁺macht en van de wapenen. Sonder eenig twijsel, een swaerlijck en gevaerlijk middel, ende voor soodanig geopenbaert door de ervarentheyt van veertig jaren. Wanneer men vvederom sal willen vernieuwen den Oorlog, naer het Bestant, sullen dan de Spaensche verbeteren van soldaten? van Oversten? sullen se verbeteren van Princen? ende sullen se genieten een meer gunstige gelegehtheydt van tijden, als de voorgaende zijn geweest? Spaenjen en sal noyt hebben, noch grooter Overste, noch schoonder uytgelesen Legers, als die gene, de welcke sy tot poch toe in Nederlant gehadt heeft: en sy en sal noyt Prince hebbe, die voorsichtiger zy, dan Philips de Tweede; noch oyt en sullen 'er bequamer tijden voorvallen, als 'er voor henen geweest zijn, wanneer sijn vyanden haer in Nederlandt soo verslagen vonden, en wanneer op den selven tijdt geheel Vrankrijck in burgerlijcken oorlog stont en blaeckten, de welcke se

+ En weynig insgelijcks die van de wapenen tot noch toe

[p. 167]

naderhant soo gestijft heeft. Veel eer souder⁺ te vreesen zijn, dat de vyanden van haer zyde op haer voordeel staen, zijnde hoogmoedig geworden, door soo veel bekomen voorspoet, en zijnde verseeckert dat noyt in toe-komende, haer sal komen te ontbreken, noch de gewoonlijcke sterckte van haer lant, noch de voorige hertneckigheyt van haer volck, nochte de vaerdigheyt die haer al over lang bewesen is van de Princen die haer vrienden zijn, om haer te verstrecken alle behulpselen, tegen de Kroone Spaenjen, die sy souden mogen van nooden hebben.

In voege, datmen grootelijcx soude konnen twijfelen, dat van wegen Spaenjen, de saecken soude staen te verergeren, zijnde wederom gebracht tot de wapenen, ende dat in plaets van winsten, te verwachten mochten zijn nieuwe nederlagen. En door wat ander oorsaeck is het geschiet, dan om de kracht van die twijffelinge, datter in Spaenjen soo seer begeert is geweest, dat men de wapenen in Nederlandt soude afleggen, gelijck naderhant gevolgt is door⁺ het Bestant? Maer ondertusschen sal het selve Bestant tijdt verleenen, dat men in Spaenjen rijpelijcker sal beraetslaen het gene, dat men sal konnen oordeelen tot den meesten dienst te strecken van die Kroone,

+ Nieuwe gevaerlijkheden, die Spaenjen boven 't hooft souden mogen hangen, met het weder keeren op een nieuw tot den Oorlog naer het Bestant.

+ Voordeel het welck ondertusschen 't Bestant kan by brengen.

[p. 168]

soo aengaende het toe-passen van een Sone, van wegen de Koning, om een na-zaet te zijn van de Aerts-Hertogen, in voegen hier boven aengewesen, als aengaende het beraetslaen, of het gevoegelijcker sal zijn het Bestant naderhant op een nieuw te verlengen, ofte om te beramen een gestadige Vrede; ofte alle verdrach aen een zyde gestelt hebbende, tot een nieuwe uytberstinge van den Oorlog te geraecken. Zijnde alle soodanige gewichtige en beswaerlijcke materien, de welcke wel lange, ende rijpelijcke beramingen vereyschen; maer boven alle saecken, dat de voornaemste daer van met God aengegaen werden, de welcke de Rijcken geeft, end af neemt, haer verset en verandert naer sijnen wille, ende by wijlen maeckt, dat het ooge van de menschelijcke voorsichtigheyt, het blintste zy, wanneer het schijnt het alderwelsienste te zijn.